อรรถกถาเล่มที่ ๒๒ ภาษาบาลี อักษรไทย
ธ.อ.๕ ปาป-ชราวคฺค
หน้าที่ ๔๔-๖๔.

หน้าที่ ๔๔.
                    ๑๐. ทณฺฑวคฺควณฺณนา
                     -------------
                ๑. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ. (๑๐๗)
       "สพฺเพ ตสนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สมเย, สตฺตรสวคฺคิเยหิ เสนาสเน ปฏิชคฺคิเต,
ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู "นิกฺขมถ, มยํ มหลฺลกตรา, อมฺหากํ เอตํ
ปาปุณาตีติ วตฺวา, เตหิ "น มยํ ทสฺสาม, อมฺเหหิ ปฐมํ ปฏิชคฺคิตนฺติ
วุตฺเต, เต ภิกฺขู ปหรึสุ. สตฺตรสวคฺคิยา มรณภยตชฺชิตา มหาวิรวํ
วิรวึสุ. สตฺถา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา "กึ อิทนฺติ ปุจฺฉิตฺวา,
"อิทนฺนามาติ อาโรจิเต, "น ภิกฺขเว อิโต ปฏฺฐาย
ภิกฺขุนา นาม เอวํ กตฺตพฺพํ, โย กโรติ, อิทนฺนาม อาปชฺชตีติ
ปหารทานสิกฺขาปทํ ปญฺญาเปตฺวา "ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม `ยถา
อหํ; ตเถว อญฺเญปิ ทณฺฑสฺส ตสนฺติ มจฺจุโน ภายนฺตีติ ญตฺวา
ปโร น ปหริตพฺโพ น ฆาเตตพฺโพติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส,   สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน,
         อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา     น หเนยฺย น ฆาตเยติ.
     ตตฺถ สพฺเพ ตสนฺตีติ: สพฺเพปิ สตฺตา, อตฺตนิ ทณฺเฑ
ปตนฺเต, ตสฺส ทณฺฑสฺส ตสนฺติ. มจฺจุโนติ: มรณสฺสาปิ ภายนฺติเยว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๕.
อิมิสฺสา จ เทสนาย พฺยญฺชนํ นิรวเสสํ, อตฺโถ ปน สาวเสโส. ยถา
หิ รญฺญา "สพฺเพ สนฺนิปตนฺตูติ เภริยา จาราปิตาย ราชมหามตฺเต
ฐเปตฺวา เสสา สนฺนิปตนฺติ; เอวเมว "สพฺเพ ตสนฺตีติ วุตฺเตปิ,
"หตฺถาชาเนยฺโย อสฺสาชาเนยฺโย อุสภาชาเนยฺโย ขีณาสโวติ อิเม
จตฺตาโร ฐเปตฺวา อวเสสา ตสนฺตีติ เวทิตพฺพา. อิเมสุ หิ ขีณาสโว
สกฺกายทิฏฺฐิยา ปหีนตฺตา มรณกสตฺตํ ๑- อปสฺสนฺโต น ภายติ,
อิตเร ตโย สกฺกายทิฏฺฐิยา พลวตฺตา อตฺตโน ปฏิปกฺขภูตํ สตฺตํ
อปสฺสนฺตา น ภายนฺติ. น หเนยฺย น ฆาตเยติ: ยถา อหํ; เอวํ
อญฺเญปิ สตฺตาติ น ปรํ หเนยฺย น หนาเปยฺยาติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ.
                      -----------
                ๒. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ. (๑๐๘)
       "สพฺเพ ตสนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ  กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สมเย เตเนว ๒- การเณน ปุริมสิกฺขาปเท สตฺตรส-
วคฺคิเย ปหรึสุ. เตเนว การเณน เตสํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิรึสุ. อิธาปิ
@เชิงอรรถ: ๑. โปราณโปตฺถเก อมรณกสตฺตนฺติ ทิสฺสติ. ตมฺปน
@วิรุทฺธํ. สีหลิกยุโรปิยโปตฺถเกสุปิ อีทิสเมว โหติ.  ๒. สี. เยเนว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๖.
สตฺถา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา "กึ อิทนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิทนฺนามาติ
อาโรจิเต, "น ภิกฺขเว อิโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุนา นาม เอวํ กตฺตพฺพํ,
โย กโรติ, อิทนฺนาม อาปชฺชตีติ ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ ปญฺญาเปตฺวา
"ภิกฺขเว ภิกฺขุนา นาม `ยถา อหํ; ตเถว อญฺเญปิ ทณฺฑสฺส
ตสนฺติ; ยถา จ มยฺหํ; ตเถว เนสํ ชีวิตํ ปิยนฺติ ญตฺวา ปโร
น ปหริตพฺโพ น ฆาเตตพฺโพติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส,   สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยํ,
         อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา     น หเนยฺย น ฆาตเยติ.
     ตตฺถ สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยนฺติ: ขีณาสวํ ฐเปตฺวา เสสสตฺตานํ
ชีวิตํ ปิยตรํ, ขีณาสโว ปน ชีวิเต วา มรเณ วา อุเปกฺขโกว โหติ,
เสสํ ปุริมทิสเมวาติ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ.
                     -------------
                ๓. สมฺพหุลกุมารกวตฺถุ. (๑๐๙)
       "สุขกามานิ ภูตานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต สมฺพหุเล กุมารเก อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ ทิวเส สตฺถา สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๗.
อนฺตรามคฺเค สมฺพหุเล กุมารเก เอกํ ฆรสปฺปชาติกํ อหึ
ทณฺฑเกน ปหรนฺเต ทิสฺวา "กุมารกา กึ กโรถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อหึ
ภนฺเต ทณฺเฑน ปหรามาติ วุตฺเต, "กึ การณาติ ปุน ปุจฺฉิตฺวา,
"ฑํสนภเยน ๑- ภนฺเตติ วุตฺเต, "ตุมฺเห `อตฺตโน สุขํ กริสฺสามาติ
อิมํ ปหรนฺตา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สุขลาภิโน น ภวิสฺสถ,
อตฺตโน สุขํ ปตฺเถนฺเตน หิ ปรํ ปหริตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
        "สุขกามานิ ภูตานิ      โย ทณฺเฑน วิหึสติ
         อตฺตโน สุขเมสาโน,   เปจฺจ โส น ลภเต สุขํ.
         สุขกามานิ ภูตานิ      โย ทณฺเฑน น หึสติ
         อตฺตโน สุขเมสาโน,   เปจฺจ โส ลภเต สุขนฺติ.
     ตตฺถ โย ทณฺเฑนาติ: โย ปุคฺคโล ทณฺเฑน วา เลฑฺฑุอาทีหิ
วา วิเหเฐติ. เปจฺจ โส น ลภเต สุขนฺติ: โส ปุคฺคโล ปรโลเก
มนุสฺสสุขํ วา ทิพฺพสุขํ วา ปรมตฺถภูตํ นิพฺพานสุขํ วา น ลภติ.
     ทุติยคาถาย. ๒- เปจฺจ โส ลภเตติ: โส ปุคฺคโล ปรโลเก
วุตฺตปฺปการํ ติวิธํปิ สุขํ ลภตีติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต กุมารกา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหึสูติ.
                    สมฺพหุลกุมารกวตฺถุ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ฑสนภเยน.  ๒. สี. ยุ. "ทุติยคาถายาติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘.
               ๔. โกณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ. (๑๑๐)
       "มาโวจ ผรุสํ กญฺจีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต โกณฺฑธานตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     ตสฺส กิร ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย เอกํ อิตฺถีรูปํ เถเรน
สทฺธึ วิจรติ. ตํ เถโร น ปสฺสติ, มหาชโน ปน ปสฺสติ. อนฺโตคามํ
ปิณฺฑาย จรโตปิสฺส มนุสฺสา เอกํ ภิกฺขํ ทตฺวา "ภนฺเต อยํ
ตุมฺหากํ โหตุ, อยํ ปน ตุมฺหากํ สหายิกายาติ วตฺวา ทุติยมฺปิ เทนฺติ.
     "กึ ตสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. กสฺสปพุทฺธกาเล กิร เทฺว สหายกา
ภิกฺขู เอกมาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตสทิสา อติวิย สมคฺคา อเหสุํ.
ทีฆายุกพุทฺธกาเล จ อนุสํวจฺฉรํ วา อนุจฺฉมาสํ วา ภิกฺขู
อุโปสถตฺถาย สนฺนิปตนฺติ; ตสฺมา เตปิ "อุโปสถคฺคํ คมิสฺสามาติ
วสนฏฺฐานา นิกฺขมึสุ. เต เอกา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺตเทวตา
ทิสฺวา "อิเม ภิกฺขู อติวิย สมคฺคา, สกฺกา นุโข อิเม ภินฺทิตุนฺติ
จินฺเตตฺวา อตฺตโน พาลตาย จินฺติตสมนนฺตรเมว อาคนฺตฺวา, เตสุ
เอเกน "อาวุโส มุหุตฺตํ อาคเมหิ, สรีรกิจฺเจนมฺหิ อตฺถิโกติ วุตฺเต,
[สา เทวตา] เอกํ มนุสฺสิตฺถีวณฺณํ มาเปตฺวา เถรสฺส คจฺฉนฺตรํ
ปวิสิตฺวา นิกฺขมนกาเล เอเกน หตฺเถน เกสกลาปํ เอเกน นิวาสนํ
สณฺฐาปยมานา ตสฺส ปิฏฺฐิโต นิกฺขมิ. โส ตํ น ปสฺสติ. ตํ
อาคมยมาโน ปน ปุรโต ฐิตภิกฺขุ นิวตฺติตฺวา โอโลกยมาโน ตํ
ตถา กตฺวา นิกฺขมนฺตํ ปสฺสิ. สา เตน ทิฏฺฐภาวํ ญตฺวา อนฺตรธายิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙.
อิตโร ตํ ภิกฺขุํ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตกาเล อาห "อาวุโส สีลํ
เต ภินฺนนฺติ. "นตฺถาวุโส มยฺหํ เอวรูปนฺติ. "อิทาเนว เต มยา
ปจฺฉโต นิกฺขมมานา ตรุณิตฺถี อิทนฺนาม กโรนฺตี ทิฏฺฐา, ตฺวํ
`นตฺถิ มยฺหํ เอวรูปนฺติ วเทสีติ. โส อสนิยา มตฺถเก อวตฺถโฏ ๑-
วิย "มา มํ อาวุโส นาเสหิ, นตฺเถว มยฺหํ เอวรูปนฺติ. อิตโร
"มยา สามํ อกฺขีหิ ทิฏฺฐํ, กึ ตว สทฺทหิสฺสามีติ ทณฺฑโก วิย
ภิชฺชิตฺวา ปกฺกามิ, อุโปสถคฺเคปิ "นาหํ อิมินา สทฺธึ อุโปสถํ
กริสฺสามีติ นิสีทิ. อิตโร "มยฺหํ ภนฺเต สีเล ติลมตฺตํปิ กาฬกํ
นตฺถีติ ภิกฺขูนํ กเถสิ. โสปิ "มยา สามํ ทิฏฺฐนฺติ อาห. เทวตา
ตํ เตน สทฺธึ อุโปสถํ กาตุํ อนิจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "ภาริยํ เม กมฺมํ
กตนฺติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ อยฺยสฺส สีลเภโท นตฺถิ, มยา ปน
วีมํสนวเสเนตํ กตํ, กโรถ เตน สทฺธึ อุโปสถนฺติ อาห. โส ตสฺสา
อากาเส ฐตฺวา กเถนฺติยา สทฺทหิตฺวา อุโปสถํ อกาสิ, น ปน
เถเร ปุพฺเพ วิย มุทุจิตฺโต อโหสิ. เอตฺตกํ เทวตาย ปุพฺพกมฺมํ.
     อายุหปริโยสาเน ปน เต ๒- เถรา ยถาสุขํ เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ.
เทวตา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ ตตฺถ ปจิตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิมนฺวาย สาสเน ปพฺพชิตฺวา
อุปสมฺปทํ ลภิ. ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ตํ อิตฺถีรูปํ ตเถว
ปญฺญายิ. เตเนวสฺส "โกณฺฑธาโนติ นามํ กรึสุ. ตํ ตถา วิจรนฺตํ
ทิสฺวา ภิกฺขู อนาถปิณฺฑิกํ อาหํสุ "เสฏฺฐิ อิมํ ทุสฺสีลํ ตว วิหารา
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปฏฺฐโต.  ๒. สี. ยุ. "เตติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐.
นีหร, อิมํ หิ นิสฺสาย เสสภิกฺขูนํ อยโส อุปฺปชฺชตีติ. "กึ ปน
ภนฺเต สตฺถา วิหาเร นตฺถีติ. "อตฺถิ เสฏฺฐีติ. "เตนหิ ภนฺเต สตฺถาว
ชานิสฺสตีติ. ภิกฺขู คนฺตฺวา วิสาขายปิ ตเถว กเถสุํ. สาปิ เตสํ
ตเถว ปฏิวจนํ อทาสิ. ภิกฺขูปิ เตหิ อสมฺปฏิจฺฉิตวจนา รญฺโญ
อาโรจยึสุ "มหาราช โกณฺฑธาโน ภิกฺขุ เอกํ อิตฺถึ คเหตฺวา
วิจรนฺโต สพฺเพสํ อยสํ อุปฺปาเทติ, ตํ ตุมฺหากํ วิชิตา นีหรถาติ.
"กหํ ปน โส ภนฺเตติ. "วิหาเร มหาราชาติ. "กตรสฺมึ เสนาสเน
วิหรตีติ. "อสุกสฺมึ นามาติ. "เตนหิ คจฺฉถ, อหนฺตํ คณฺหาเปสฺสามีติ.
โส สายณฺหสมเย วิหารํ คนฺตฺวา ตํ เสนาสนํ ปุริเสหิ ปริกฺขิปาเปตฺวา
เถรสฺส วสนฏฺฐานาภิมุโข อคมาสิ. ๑- เถโร มหาสทฺทํ สุตฺวา วิหารา
นิกฺขมิตฺวา ปมุเข อฏฺฐาสิ. ตํปิสฺส อิตฺถีรูปํ ปิฏฺฐิปสฺเส ฐิตํ ราชา
อทฺทส. เถโร รญฺโญ อาคมนํ ญตฺวา วิหารํ อภิรุหิตฺวา นิสีทิ.
ราชา เถรํ น วนฺทิ, ตมฺปิ อิตฺถึ นาทฺทส. โส ทฺวารนฺตเรปิ
เหฏฺฐามญฺเจปิ โอโลเกนฺโต อทิสฺวาว เถรํ อาห "ภนฺเต อิมสฺมึ
ฐาเน เอกํ อิตฺถึ อทฺทสํ, กหํ สาติ. "น ปสฺสามิ มหาราชาติ.
"อิทานิ มยา ตุมฺหากํ ปิฏฺฐิปสฺเส ฐิตา ทิฏฺฐาติ วุตฺเตปิ, "อหํ
น ปสฺสามิ มหาราชาติ. ราชา "กินฺนุ โข เอตนฺติ จินฺเตตฺวา
"ภนฺเต อิโต ตาว นิกฺขมถาติ วตฺวา, ๒- เถเร ตโต นิกฺขมิตฺวา
ปมุเข ฐิเต ปุน สา เถรสฺส ปิฏฺฐิปสฺเส อฏฺฐาสิ. ราชา ตํ ทิสฺวา
ปุน อุปริตลํ อภิรุหิ. ตสฺส อาคตภาวํ ญตฺวา เถโร นิสีทิ. ปุน
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อโหสิ. ๒. "อาหาติ อาขฺยาตปเทน ภวิตพฺพํ. ม. ยุ. อาห.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๑.
ราชา ตํ สพฺพฏฺฐาเนสุ โอโลเกนฺโตปิ อทิสฺวา "ภนฺเต กหํ สา
อิตฺถีติ ปุนปิ เถรํ ปุจฺฉิ. "นาหํ ปสฺสามิ มหาราชาติ. "กเถถ ภนฺเต,
มยา อิทาเนว อิตฺถี ตุมฺหากํ ปิฏฺฐิปสฺเส ทิฏฺฐาติ. "อาม มหาราช,
มหาชโนปิ `เม ปจฺฉโต อิตฺถี วิจรตีติ วทติ, อหํ ปน น ปสฺสามีติ.
ราชา "ปฏิรูปเกน ภวิตพฺพนฺติ สลฺลกฺเขตฺวา ปุน เถรํ "ภนฺเต อิโต
ตาว โอตรถาติ วตฺวา, เถเร โอตริตฺวา ปมุเข ฐิเต, ปุน ตํ ตสฺส
ปิฏฺฐิปสฺเส ฐิตํ ทิสฺวา อุปริตลํ อภิรุหิตฺวา ปุน นาทฺทส. โส ปุน
เถรํ ปุจฺฉิตฺวา, เตน "น ปสฺสามีติ วุตฺเต, "ปฏิรูปกเมเวตนฺติ นิฏฺฐํ
คนฺตฺวา เถรํ อาห "ภนฺเต เอวรูเป สงฺกิเลเส ตุมฺหากํ ปิฏฺฐิโต
วิจรนฺเต, อญฺโญ โกจิ ตุมฺหากํ ภิกฺขํ น ทสฺสติ, นิพทฺธํ มม เคหํ
ปวิสถ, อหเมว จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิสฺสามีติ เถรํ นิมนฺเตตฺวา
ปกฺกามิ. ภิกฺขู "ปสฺสถาวุโส ปาปรญฺโญ กิริยํ, `เอตํ วิหารโต
นีหราติ วุตฺเต, อาคนฺตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ นิมนฺเตตฺวา คโตติ
อุชฺฌายึสุ. ตมฺปิ เถรํ อาหํสุ "อมฺโภ ทุสฺสีล อิทานิ ราชา โกณฺโฑ
ชาโตติ. โสปิ ปุพฺเพ ภิกฺขู กิญฺจิ วตฺตุํ อสกฺโกนฺโต อิทานิ "ตุมฺเห
ทุสฺสีลา, ตุมฺเห โกณฺฑา, ตุมฺเห อิตฺถึ คเหตฺวา วิจรถาติ อาห.
เต คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสุํ "ภนฺเต โกณฺฑธาโน อมฺเหหิ วุตฺโต
`ตุมฺเหปิ ทุสฺสีลาติ อาทีนิ วตฺวา อกฺโกสตีติ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา
ปุจฺฉิ "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ เอวํ วเทสีติ. "สจฺจํ ภนฺเตติ. "กึการณาติ.
"มยา สทฺธึ กถิตการณาติ. "ตุมฺเหปิ ภิกฺขเว อิมินา สทฺธึ กสฺมา
กเถถาติ. "อิมสฺส ปจฺฉโต อิตฺถึ วิจรนฺตึ ทิสฺวา ภนฺเตติ. "อิเม กิร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒.
ตยา สทฺธึ อิตฺถึ วิจรนฺตึ ทิสฺวา วทนฺติ, [๑]- ตฺวํ ๒- อทิสฺวาว อิเมหิ
สทฺธึ กสฺมา กเถสิ? นนุ ปุพฺเพ ตว ปาปิกํ ทิฏฺฐึ นิสฺสาย อิทํ
ชาตํ, อิทานิ กสฺมา ปุน ปาปิกํ ทิฏฺฐึ คณฺหาสีติ. ภิกฺขู "กิมฺปน
ภนฺเต อิมินา ปุพฺเพ กตนฺติ ปุจฺฉึสุ. อถ เนสํ สตฺถา ตสฺส
ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา [๓]- "ภิกฺขุ อิทํ ปาปกมฺมํ นิสฺสาย ตฺวํ อิมํ
วิปฺปการํ ปตฺโต, อิทานิ เต ปุน ตถารูปํ ปาปิกํ ทิฏฺฐึ คเหตุํ
อยุตฺตํ, มา ปุน ภิกฺขูหิ สทฺธึ กิญฺจิ กเถสิ, นิสฺสทฺโท มุขวฏฺฏิยํ
ฉินฺนกํสตาลสทิโส โหหิ, เอวํ กโรนฺโต นิพฺพานํ ปตฺโต นาม
ภวิสฺสสีติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
        "มาโวจ ผรุสํ กญฺจิ,    วุตฺตา ปฏิวเทยฺยุ ตํ,
         ทุกฺขา หิ สารมฺภกถา,  ปฏิทณฺฑา ผุเสยฺยุ ตํ,
         สเจ เนเรสิ อตฺตานํ   กํโส อุปหโต ยถา,
         เอส ปตฺโตสิ นิพฺพานํ,  สารมฺโภ เต น วิชฺชตีติ.
     ตตฺถ กญฺจีติ: กญฺจิ เอกปุคฺคลมฺปิ ผรุสํ มา อโวจ.
วุตฺตาติ: ตยา ปเร "ทุสฺสีลาติ วุตฺตา ตมฺปิ ตเถว ปฏิวเทยฺยุํ.
สารมฺภกถาติ: เอสา การณุตฺตรยุคคฺคาหกถา นาม ทุกฺขา.
ปฏิทณฺฑาติ: กายทณฺฑาทีหิ ปรํ ปหรนฺตสฺส ตาทิสาว ปฏิทณฺฑา
ตว มตฺถเก ปเตยฺยุํ. สเจ เนเรสีติ: สเจ อตฺตานํ นิจฺจลํ กาตุํ
สกฺขิสฺสสิ. กํโส อุปหโต ยถาติ: มุขวฏฺฏิยํ ฉินฺทิตฺวา ตลมตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. กเถนฺติ, เอตฺถนฺตเร จ "ตฺวํ กสฺมา กเถสิ. เอเต ตาว ทิสฺวา กเถนฺตีติ
@อตฺถิ.  ๒. สี. ยุ. ตํ.  ๓. ยุ. ตํ โอวทนฺโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓.
กตฺวา ฐปิตกํสตาลํ วิย. ตาทิสญฺหิ หตฺถปาเทหิ วา ทณฺเฑน วา ปหตํปิ
สทฺทํ น กโรติ. เอส ปตฺโตสีติ: สเจ เอวรูโป ภวิตุํ สกฺขิสฺสสิ, อิมํ
ปฏิปทํ ปูรยมาโน อิทานิ อปฺปมตฺโตสิ เอโส นิพฺพานมฺปตฺโต นาม.
สารมฺโภ เต น วิชฺชตีติ: เอวํ สนฺเต ปน เต "ตฺวํ ทุสฺสีโลติ "ตุมฺเห
ทุสฺสีลาติ เอวมาทิโก อุตฺตริกรณวาจาลกฺขโณ สารมฺโภปิ น วิชฺชติ,
น ภวิสฺสติเยวาติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. โกณฺฑธานตฺ-
เถโรปิ สตฺถารา ทินฺเน โอวาเท ฐตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ, นจิรสฺเสว
อากาเส อุปฺปติตฺวา ปฐมํ สลากํ คณฺหีติ.
                    โกณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ.
                      -----------
                 ๕. อุโปสถกมฺมวตฺถุ. (๑๑๑)
       "ยถา ทณฺเฑน โคปาโลติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปุพฺพาราเม
วิหรนฺโต วิสาขาทีนํ อุปาสิกานํ อุโปสถกมฺมํ อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิเรกสฺมึ อุโปสถทิวเส ปญฺจสตมตฺตา อิตฺถิโย
อุโปสถิกา หุตฺวา วิหารํ อคมํสุ. วิสาขา ตาสุ มหลฺลกิตฺถิโย
อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "อมฺมา กิมตฺถํ อุโปสถิกา ชาตตฺถาติ, ตาหิ
"ทิพฺพสมฺปตฺตึ ปตฺเถตฺวาติ วุตฺเต, มชฺฌิมิตฺถิโย ปุจฺฉิ, ตาหิ
"สปตฺติวาสา มุจฺจนตฺถายาติ วุตฺเต, ตรุณิตฺถิโย ปุจฺฉิ, ตาหิ
"ปฐมคพฺเภ ปุตฺตปฏิลาภตฺถายาติ วุตฺเต, กุมาริกาโย ปุจฺฉิ, ตาหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔.
"ตรุณภาเวเยว ปติกุลํ คมนตฺถายาติ วุตฺเต, ตํ สพฺพมฺปิ ตาสํ
กถํ สุตฺวา ตา อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏิปาฏิยา อาโรเจสิ.
ตํ สุตฺวา สตฺถา "วิสาเข อิเมสํ สตฺตานํ ชาติอาทโย นาม
ทณฺฑหตฺถโคปาลกสทิสา, ชาติ ชราย สนฺติกํ เปเสตฺวา ๑-, ชรา
พฺยาธิโน สนฺติกํ, พยาธิ มรณสฺส สนฺติกํ, มรณํ ๒- กุธาริยา ฉินฺทนฺตา
วิย ชีวิตํ ฉินฺทติ; เอวํ สนฺเตปิ วิวฏฺฏํ ปตฺเถนฺตา นาม นตฺถิ,
วฏฺฏเมว ปน ปตฺเถนฺตีติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต
อิมํ คาถมาห
        "ยถา ทณฺเฑน โคปาโล   คาโว ปาเชติ โคจรํ,
         เอวํ ชรา จ มจฺจุ จ    อายุํ ปาเชนฺติ ปาณินนฺติ.
     ตตฺถ ปาเชตีติ: เฉโก โคปาลโก เกทารนฺตรํ ปวิสนฺติโย
คาโว ทณฺเฑน นิวาเรตฺวา เตเนว โปเถนฺโต สุลภติโณทกํ โคจรํ
เนติ ปาเชติ. อายุํ ปาเชนฺตีติ: ชีวิตินฺทฺริยํ ฉินฺทนฺติ เขเปนฺติ.
โคปาลโก วิย หิ ชรา จ มจฺจุ จ, โคคโณ วิย ชีวิตินฺทฺริยํ,
โคจรภูมิ วิย มรณํ. ตตฺถ ชาติ ตาว สตฺตานํ ชีวิตินฺทฺริยํ ชราย
สนฺติกํ เปเสสิ, ชรา พฺยาธิโน สนฺติกํ, พฺยาธิ มรณสฺส สนฺติกํ.
ตเมว มรณํ กุธาริยา เฉทํ วิย ฉินฺทิตฺวา คจฺฉตีติ อิทเมตฺถ
โอปมฺมปฏิปาทนํ. ๓-
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     อุโปสถกมฺมวตฺถุ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "เปเสตฺวาติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. พฺยาธิ มรณสฺส สนฺติกํ เปเสตฺวา
@กุธาริยา...  ๓. สี. ยุ. โอปมฺมสมฺปฏิปาทนํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕.
                 ๖. อชครเปตวตฺถุ. (๑๑๒)
       "อถ ปาปานิ กมฺมานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต อชครเปตํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สมเย มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร ลกฺขณตฺเถเรน สทฺธึ
คิชฺฌกูฏปพฺพตา โอตรนฺโต ทิพฺเพน จกฺขุนา ปญฺจวีสติโยชนิกํ
อชครเปตํ นาม อทฺทส. ตสฺส สีสโต อคฺคิชาลา อุฏฺฐหิตฺวา
ปริยนฺตํ คจฺฉนฺติ, ปริยนฺตโต อุฏฺฐหิตฺวา สีสํ คจฺฉนฺติ, อุภยโต
อุฏฺฐหิตฺวา มชฺเฌ โอสรนฺติ. เถโร ตํ ทิสฺวา สิตํ กตฺวา
ลกฺขณตฺเถเรน สิตการณํ ปุฏฺโฐ "อกาโล อาวุโส อิมสฺส
ปญฺหสฺส พฺยากรณาย, สตฺถุ สนฺติเก มํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ วตฺวา
ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คตกาเล ลกฺขณตฺเถเรน
ปุฏฺโฐ อาห "ตตฺราหํ อาวุโส เอกํ เปตํ อทฺทสํ, ตสฺส เอวรูโป
นาม อตฺตภาโว, อหนฺตํ ทิสฺวา `น วต เม เอวรูโป อตฺตภาโว
ทิฏฺฐปุพฺโพติ สิตํ ปาตฺวากาสินฺติ. สตฺถา "จกฺขุภูตา วต เม ภิกฺขเว
สาวกา วิหรนฺตีติอาทีนิ วทนฺโต เถรสฺส กถํ ปติฏฺฐาเปตฺวา
"มยาเปส ภิกฺขเว เปโต โพธิมณฺเฑเยว ทิฏฺโฐ, `เย จ ปน เม
วจนํ น สทฺทเหยฺยุํ, เตสนฺตํ อหิตาย อสฺสาติ น กเถสึ, อิทานิ
โมคฺคลฺลานํ สกฺขึ ลภิตฺวา กเถมีติ วตฺวา ภิกฺขูหิ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ
ปุฏฺโฐ พฺยากาสิ:
     "กสฺสปพุทฺธกาเล กิร สุมงฺคลเสฏฺฐี นาม สุวณฺณิฏฺฐกาหิ
ภูมิยํ ปตฺถริตฺวา วีสติอุสภฏฺฐาเน ตตฺตเกเนว ธเนน วิหารํ กาเรตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖.
ตาวตเกเนว วิหารมหํ กาเรสิ. โส เอกทิวสํ ปาโตว สตฺถุ สนฺติกํ
คจฺฉนฺโต นครทฺวาเร เอกิสฺสา สาลาย กาสาเวน ๑- สสีสํ ปารุปิตฺวา
กลลมกฺขิเตหิ ปาเทหิ นิปนฺนํ เอกํ โจรํ ทิสฺวา "อยํ กลลมกฺขิตปาโท
รตฺตึ วิจริตฺวา นิปนฺนมนุสฺโส ภวิสฺสตีติ อาห. โจโร มุขํ วิวริตฺวา
เสฏฺฐึ ทิสฺวา "โหตุ, ชานิสฺสามิ เต กตฺตพฺพนฺติ อาฆาตํ พนฺธิตฺวา
สตฺตกฺขตฺตุํ เขตฺตํ ฌาเปสิ. สตฺตกฺขตฺตุํ วเช คุนฺนํ ปาเท ฉินฺทิ,
สตฺตกฺขตฺตุํ เคหํ ฌาเปสิ. โส เอตฺตเกนาปิ โกปํ นิพฺพาเปตุํ
อสกฺโกนฺโต ตสฺส จูฬุปฏฺฐาเกน สทฺธึ มิตฺตสนฺถวํ กตฺวา "กินฺเต
เสฏฺฐิโน ปิยนฺติ ปุจฺฉิตฺวา "คนฺธกุฏิโต อญฺญํ ตสฺส ปิยตรํ นตฺถีติ
สุตฺวา "โหตุ, คนฺธกุฏึ ฌาเปตฺวา โกปํ นิพฺพาเปสฺสามีติ, สตฺถริ
ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ, ปานียปริโภชนียฆเฏ ภินฺทิตฺวา คนฺธกุฏิยํ อคฺคึ
อทาสิ. เสฏฺฐี "คนฺธกุฏี กิร ฌายตีติ สุตฺวา อาคจฺฉนฺโต ฌามกาเล
อาคนฺตฺวา คนฺธกุฏึ ฌามํ โอโลเกนฺโต วาลคฺคมตฺตมฺปิ โทมนสฺสํ
อกตฺวา วามพาหุํ สมฺมิญฺชิตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน มหาอปฺโปฐิกํ
อปฺโปเฐสิ. อถ นํ สมีเป ฐิตา ปุจฺฉึสุ "กสฺมา สามิ เอตฺตกํ ธนํ
วิสฺสชฺเชตฺวา กตาย คนฺธกุฏิยา ฌามกาเล อปฺโปเฐสีติ. โส อาห
"เอตฺตกํ เม กมฺมํ กตฺวา ตาตา อคฺคิอาทีนํ ๒- อสาธารเณ พุทฺธสาสเน
ธนํ นิทหิตุํ ลทฺธํ, `ปุนปิ เอตฺตกํ วิสฺสชฺเชตฺวา สตฺถุ คนฺธกุฏึ กาตุํ
ลภิสฺสามีติ ตุฏฺฐมานโส อปฺโปเฐสินฺติ. โส ปุน ตตฺตกํ ธนํ
วิสฺสชฺเชตฺวา คนฺธกุฏึ กาเรตฺวา วีสติสหสฺสภิกฺขุปริวารสฺส สตฺถุโน
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. กาสาวํ.  ๒. สี. ยุ. อคฺคิอาทีหิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๗.
ทานํ อทาสิ. ตํ ทิสฺวา โจโร จินฺเตสิ "อหํ อิมํ อมาเรตฺวา มงฺกุกาตุํ
น สกฺขิสฺสามิ, โหตุ, มาเรสฺสามิ นนฺติ นิวาสนนฺตเร ฉุริกํ พนฺธิตฺวา
สตฺตาหํ วิหาเร วิจรนฺโตปิ โอกาสํ น ลภิ. มหาเสฏฺฐีปิ สตฺต
ทิวสานิ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
อาห "ภนฺเต มม เอเกน ปุริเสน สตฺตกฺขตฺตุํ เขตฺตํ ฌาปิตํ,
สตฺตกฺขตฺตุํ วเช คุนฺนํ ปาทา ฉินฺนา, สตฺตกฺขตฺตุํ เคหํ ฌาปิตํ,
อิทานิ คนฺธกุฏีปิ เตเนว ฌาปิตา ภวิสฺสติ; อหํ อิมสฺมึ ทาเน
ปฐมํ ปตฺตึ ตสฺส ทมฺมีติ. ตํ สุตฺวา โจโร "ภาริยํ วต เม กมฺมํ
กตํ, เอวํ อปราธการเก มยิ อิมสฺส โกปมตฺตมฺปิ นตฺถิ, อิมสฺมึ
ทาเน มยฺหเมว ปฐมํ ปตฺตึ เทติ; อหํ อิมสฺมึ ทุพฺภามิ, เอวรูปํ
เม ปุริสํ อกฺขมาเปนฺตสฺส เทวทณฺโฑปิ มตฺถเก ปเตยฺยาติ คนฺตฺวา
เสฏฺฐิสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "ขมาหิ เม สามีติ วตฺวา, "กึ
อิทนฺติ วุตฺเต, "สามิ เอตํ เอตฺตกํ กมฺมํ มยา กตํ, ตสฺส เม
ขมาหีติ อาห. อถ นํ เสฏฺฐี "ตยา เม อิทญฺจิทญฺจ เอตฺตกํ
กตนฺติ สพฺพํ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม มยา กตนฺติ วุตฺเต, "ตฺวํ มยา
น ทิฏฺฐปุพฺโพ, กสฺมา เม กุชฺฌิตฺวา เอวมกาสีติ ปุจฺฉิ. โส
เอกทิวสํ นครา นิกฺขนฺเตน เตน วุตฺตํ วจนํ สาเรตฺวา "อิมินา
เม การเณน โกโป อุปฺปาทิโตติ อาห. เสฏฺฐี อตฺตนา วุตฺตภาวํ
สริตฺวา "อาม ตาต มยา วุตฺตํ, ตํ เม ขมาหีติ โจรํ ขมาเปตฺวา
"อุฏฺเฐหิ ตาต, ขมามิ เต คจฺฉาติ อาห. "สเจ เม สามิ ขมสิ,
สปุตฺตทารํ มํ ตว เคเห ทาสํ กโรหีติ. "ตาต ตฺวํ, มยา เอตฺตเก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๘.
กถิเต, เอวรูปํ เฉทนมกาสิ, เคเห วสนฺเตน ปน สทฺธึ น สกฺกา
กิญฺจิ กเถตุํ, น เม ตยา เคเห วสนฺเตน กิจฺจํ อตฺถิ, ขมามิ
เต, คจฺฉ ตาตาติ. โจโร ตํ กมฺมํ กตฺวา อายุปริโยสาเน อวีจิมฺหิ
นิพฺพตฺโต ทีฆรตฺตํ ตตฺถ ปจิตฺวา วิปากาวเสเสน อิทานิ
คิชฺฌกูฏปพฺพเต อชครเปโต หุตฺวา ปจฺจตีติ.
     เอวํ สตฺถา ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา "ภิกฺขเว พาลา นาม
ปาปานิ กมฺมานิ กโรนฺตา น พุชฺฌนฺติ, ปจฺฉา ปน อตฺตนา กตกมฺเมหิ
ฑยฺหนฺตา อตฺตนาว อตฺตโน ทาวคฺคิสทิสา โหนฺตีติ วตฺวา อนุสนฺธึ
ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "อถ ปาปานิ กมฺมานิ    กรํ พาโล น พุชฺฌติ;
         เสหิ กมฺเมหิ ทุมฺเมโธ  อคฺคิทฑฺโฒว ตปฺปตีติ.
     ตตฺถ อถ ปาปานีติ: น เกวลํ พาโล โกธวเสน ปาปานิ
กโรติ, กโรนฺโตปิ น พุชฺฌตีติ อตฺโถ. ปาปํ กโรนฺโต จ "ปาปํ
กโรมีติ อพุชฺฌนโก นาม นตฺถิ, "อิมสฺส กมฺมสฺส เอวรูโป นาม
วิปาโกติ อชานนตาย "น พุชฺฌตีติ วุตฺตํ. เสหีติ: เตหิ อตฺตโน
สนฺตเกหิ กมฺเมหิ. ทุมฺเมโธติ: ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล นิรเย นิพฺพตฺติตฺวา
อคฺคิทฑฺโฒว ตปฺปตีติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      อชครเปตวตฺถุ.
                      -----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๙.
             ๗. มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรวตฺถุ. (๑๑๓)
       "โย ทณฺเฑน อทณฺเฑสูติ อิมํ ธมฺมํเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สมเย ติตฺถิยา สนฺนิปติตฺวา จินฺเตสุํ "ชานาถาวุโส
เกน การเณน สมณสฺส โคตมสฺส ลาภสกฺกาโร มหา หุตฺวา
นิพฺพตฺโตติ. "มยํ น ชานาม, ตุมฺเห ปน ชานาถาติ. "อาม ชานาม,
มหาโมคฺคลฺลานนฺนาม เอกํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน, โส หิ เทวโลกํ
คนฺตฺวา เทวตาหิ กตกมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา อาคนฺตฺวา มนุสฺสานํ กเถสิ "อิทํ
นาม กตฺวา เอวรูปํ สมฺปตฺตึ ลภนฺตีติ, นิรยํปิ คนฺตฺวา นิรเย
นิพฺพตฺตานมฺปิ กมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา อาคนฺตฺวา มนุสฺสานํ กเถสิ "อิทํ นาม
กตฺวา เอวรูปํ ทุกฺขํ อนุภวนฺตีติ; มนุสฺสา ตสฺส กถํ สุตฺวา มหนฺตํ
ลาภสกฺการํ อภิหรนฺติ; สเจ ตํ มาเรตุํ สกฺขิสฺสาม, โส
ลาภสกฺกาโร อมฺหากํ นิพฺพตฺติสฺสตีติ. เต "อตฺเถโส อุปาโยติ
สพฺเพ เอกจฺฉนฺทา หุตฺวา "ยงฺกิญฺจิ กตฺวา ตํ มาราเปสฺสามาติ
อตฺตโน อุปฏฺฐาเก สมาทเปตฺวา สหสฺสํ ลภิตฺวา ปุริสฆาตกกมฺมํ
กตฺวา จรนฺเต โจเร ปกฺโกสาเปตฺวา "มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร
นาม กาฬสิลายํ วสติ, ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ มาเรถาติ [๑]-
กหาปเณ อทํสุ. โจรา ธนโลเภน สมฺปฏิจฺฉิตฺวา "เถรํ
มาเรสฺสามาติ คนฺตฺวา ตสฺส วสนฏฺฐานํ ปริวาเรสุํ. เถโร เตหิ
ปริกฺขิตฺตภาวํ ญตฺวา กุญฺจิกจฺฉิทฺเทน นิกฺขมิตฺวา ปกฺกามิ. เต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เตสนฺติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๐.
ตํทิวสํ เถรํ อทิสฺวา ปุเนกทิวสํ คนฺตฺวา ปริกฺขิปึสุ. เถโร ญตฺวา
กณฺณิกามณฺฑลํ ภินฺทิตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ. เอวํ เต ปฐมมาเสปิ
มชฺฌิมมาเสปิ เถรํ คเหตุํ นาสกฺขึสุ. ปจฺฉิมมาเส ปน สมฺปตฺเต
เถโร อตฺตนา กตกมฺมสฺส อากฑฺฒนภาวํ ญตฺวา น อปคจฺฉิ.
โจรา คนฺตฺวา เถรํ คเหตฺวา ตณฺฑุลกณมตฺตานิสฺส อฏฺฐีนิ กโรนฺตา
ภินฺทึสุ. อถ นํ "มโตติ สญฺญาย เอกสฺมึ คุมฺพปิฏฺเฐ ขิปิตฺวา
ปกฺกมึสุ. เถโร "สตฺถารํ ปสฺสิตฺวาว ปรินิพฺพายิสฺสามีติ อตฺตภาวํ
ฌานเวฐเนน เวเฐตฺวา ถิรํ กตฺวา อากาเสน สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ปรินิพฺพายิสฺสามีติ อาห. "ปรินิพฺพายิสฺสสิ
โมคฺคลฺลานาติ. "อาม ภนฺเตติ. "กตฺถ คนฺตฺวาติ. "กาฬสิลาปเทสํ
ภนฺเตติ. "เตนหิ โมคฺคลฺลาน มยฺหํ ธมฺมํ กเถตฺวา ยาหิ, ตาทิสสฺส
หิ เม สาวกสฺส อิทานิ ทสฺสนํ นตฺถีติ. โส "เอวํ กริสฺสามิ
ภนฺเตติ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อากาเส อุปฺปติตฺวา ปรินิพฺพานทิวเส
สารีปุตฺตตฺเถโร วิย นานปฺปการา อิทฺธิโย กตฺวา ธมฺมํ กเถตฺวา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา กาฬสิลายํ อฏวึ คนฺตฺวา ปรินิพฺพายิ. "เถรํ
กิร โจรา มาเรสุนฺติ อยํปิ กถา สกลชมฺพุทีปํ ปตฺถริ. ราชา
อชาตสตฺตุ โจเร ปริเยสนตฺถาย จารปุริเส ปโยเชสิ. เตสุปิ โจเรสุ
สุราปาเน สุรํ ปิวนฺเตสุ เอโก เอกสฺส ปิฏฺฐึ ปหริตฺวา ปาเตสิ.
โส ตํ สนฺตชฺเชตฺวา "อมฺโภ ทุพฺพินีต ตฺวํ กสฺมา เม ปิฏฺฐึ
โปเถสีติ อาห. "กิมฺปน หเร ทุฏฺฐโจร ตยา มหาโมคฺคลฺลาโน
ปฐมํ ปหโตติ. "กิมฺปน มยา ปหตภาวํ ตฺวํ น ชานาสีติ. อิติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๑.
เนสํ "มยา ปหโต มยา ปหโตติ วทนฺตานํ สุตฺวา เต จารปุริสา
เต สพฺเพ โจเร คเหตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา โจเร
ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "ตุมฺเหหิ เถโร มาริโตติ. "อาม เทวาติ.
"เกน ตุมฺเห อุยฺโยชิตาติ. "นคฺคสมณเกหิ เทวาติ. ราชา ปญฺจสเต
นคฺคสมณเก คาหาเปตฺวา ปญฺจสเตหิ โจเรหิ สทฺธึ ราชงฺคเณ
นาภิปฺปมาเณสุ อาวาเฏสุ นิกฺขนาเปตฺวา ปลาเลหิ ปฏิจฺฉาทาเปตฺวา
อคฺคึ ทาเปสิ, อถ เนสํ ฌามภาวํ ญตฺวา อยนงฺคเลหิ กสาเปตฺวา
สพฺเพ ขณฺฑาขณฺฑํ การาเปสิ, จตูสุ โจเรสุ สูลาโรปนํ การาเปสิ ๑-.
     ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อโห มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร
อตฺตโน อนนุรูปํ มรณํ ปตฺโตติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ
วุตฺเต, "ภิกฺขเว โมคฺคลฺลาเนน อิมสฺเสว อตฺตภาวสฺส อนนุรูปํ
มรณํ ปตฺตํ, ปุพฺเพ ปน เตน กตสฺส กมฺมสฺส อนุรูปเมว มรณํ
ปตฺตนฺติ วตฺวา "กิมฺปนสฺส ภนฺเต ปุพฺพกมฺมนฺติ ปุฏฺโฐ วิตฺถาเรตฺวา
กเถสิ:
     "อตีเต กิร พาราณสีวาสี เอโก กุลปุตฺโต สยเมว
โกฏฺฏนปจนาทีนิ กโรนฺโต มาตาปิตโร ปฏิชคฺคิ. อถสฺส มาตาปิตโร
นํ "ตาต ตฺวํ เอกโกว เคเห จ อรญฺเญ จ กมฺมํ กโรนฺโต
กิลมสิ, เอกํ เต กุมาริกํ อาเนสฺสามาติ วตฺวา "อมฺมตาต ๒-
น มยฺหํ เอวรูปาย อตฺโถ, อหํ ยาว ตุมฺเห ชีวถ, ตาว โว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. จตูสุ ฯเปฯ การาเปสีติ นตฺถิ. ๒. อมฺมตาตา อิติ ยุตฺตตรํ. ญ. ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๒.
สหตฺถาว อุปฏฺฐหิสฺสามีติ เตน ปฏิกฺขิตฺตา ปุนปฺปุนํ ยาจิตฺวา
กุมาริกํ อานยึสุ. สา กติปาเหเนว เต อุปฏฺฐหิตฺวา ปจฺฉา เตสํ
ทสฺสนมฺปิ อนิจฺฉนฺตี "น สกฺกา ตว มาตาปิตูหิ สทฺธึ เอกฏฺฐาเน
วสิตุนฺติ อุชฺฌายิตฺวา, ตสฺมึ อตฺตโน กถํ อคฺคณฺหนฺเต, ตสฺส
พหิคตกาเล มกจิวากขณฺฑานิ จ ยาคุเผณญฺจ คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ
อากิริตฺวา เตนาคนฺตฺวา "กิมิทนฺติ ปุฏฺฐา "อิเมสํ อนฺธมหลฺลกานํ
เอตํ กมฺมํ, สพฺพํ เคหํ กิลิฏฺฐํ กโรนฺตา วิจรนฺติ, น สกฺกา เอเตหิ
สทฺธึ เอกฏฺฐาเน วสิตุนฺติ อาห. เอวํ ตาย ๑- ปุนปฺปุนํ กถยมานาย
เอวรูโปปิ ปูริตปารมี สตฺโต มาตาปิตูหิ สทฺธึ ภิชฺชิ. โส "โหตุ,
ชานิสฺสามิ เตสํ กตฺตพฺพนฺติ เต โภเชตฺวา "อมฺมตาต ๒- อสุกฏฺฐาเน
นาม ตุมฺหากํ ญาตกา อาคมนํ ปจฺจาสึสนฺติ, มยํ ตตฺถ คมิสฺสามาติ
เต ยานกํ อาโรเปตฺวา อาทาย คจฺฉนฺโต อฏวีมชฺฌํ ปตฺตกาเล
"ตาต รสฺมิโย คณฺหาถ, โคณา ปโตทสญฺญาย คมิสฺสนฺติ, อิมสฺมึ
ฐาเน โจรา วสนฺติ, อหํ โอตรามีติ ปิตุ หตฺเถ รสฺมิโย ทตฺวา
โอตริตฺวา คจฺฉนฺโต สทฺทํ ปริวตฺเตตฺวา โจรานํ อุฏฺฐิตสทฺทมกาสิ,
มาตาปิตโร ตํ สทฺทํ สุตฺวา "โจรา อุฏฺฐิตาติ สญฺญาย "ตาต
มยํ มหลฺลกา, ตฺวํ อตฺตานเมว รกฺขาหีติ อาหํสุ. โส มาตาปิตโร
ตถา วิรวนฺเตปิ โจรสทฺทํ กโรนฺโต โกฏฺเฏตฺวา มาเรตฺวา อฏวิยํ
ขิปิตฺวา ปจฺจาคมิ.
     สตฺถา อิมํ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา "ภิกฺขเว โมคฺคลฺลาโน
@เชิงอรรถ: ๑. ตสฺสาติ ยุตฺตตรํ.  ๒. อมฺมตาตา อิติ ยุตฺตตรํ ญ. ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๓.
เอตฺตกํ กมฺมํ กตฺวา อเนกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจิตฺวา
วิปากาวเสเสน อตฺตภาวสเต เอวเมว โกฏฺเฏตฺวา สญฺจุณฺณิโต
มรณํ ปตฺโต, เอวํ โมคฺคลฺลาเนน อตฺตโน กมฺมานุรูปเมว มรณํ
ลทฺธํ, ปญฺจหิ โจรสเตหิ สทฺธึ ปญฺจ ติตฺถิยสตานิ มม ปุตฺตสฺส
อปฺปทุฏฺฐสฺส ปทุสฺสิตฺวา อนุรูปเมว มรณํ ลภึสุ; อปฺปทุฏฺฐสฺส
หิ ปทุสฺสนฺโต ทสหิ การเณหิ อนยพฺยสนํ ปาปุณาติเยวาติ วตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
        "โย ทณฺเฑน อทณฺเฑสุ     อปฺปทุฏฺเฐสุ ทุสฺสติ,
         ทสนฺนมญฺญตรํ ฐานํ       ขิปฺปเมว นิคจฺฉติ:
         เวทนํ ผรุสํ ชานึ        สรีรสฺส ว เภทนํ
         ครุกํ วาปิ อาพาธํ       จิตฺตกฺเขปํ ว ปาปุเณ,
         ราชโต วา อุปสคฺคํ      อพฺภกฺขานํ ว ทารุณํ
         ปริกฺขยํ ว ญาตีนํ        โภคานํ ว ปภงฺคุณํ,
         อถวาสฺส อคารานิ       อคฺคิ ฑหติ ปาวโก
         กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโญ   นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ:
     ตตฺถ อทณฺเฑสูติ: กายทณฺฑาทิวิรหิเตสุ ขีณาสเวสุ. อปฺปทุฏฺเฐสูติ:
ปเรสุ วา อตฺตนิ วา นิรปราเธสุ. ทสนฺนมญฺญตรํ ฐานนฺติ: ทสสุ
ทุกฺขการเณสุ อญฺญตรํ การณํ. เวทนนฺติ: สีสโรคาทิเภทํ
ผรุสํ เวทนํ. ชานินติ: กิจฺฉาธิคตสฺส ธนสฺส ชานึ.
เภทนนฺติ: หตฺถจฺเฉทาทิกํ สรรเภทนํ. ครุกนฺติ:
ปกฺขหตเอกจกฺขุปีฐสปฺปิกุณิภาวกุฏฺฐโรคาทิเภทํ ครุกาพาธํ วา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๔.
จิตฺตกฺเขปนฺติ: อุมฺมาทํ. อุปสคฺคนฺติ: ยสวิโลปเสนาปติฏฺฐานาทิ-
อจฺฉินฺทนาทิกํ ราชโต อุปสคฺคํ วา. อพฺภกฺขานนฺติ: อทิฏฺฐอสฺสุต-
อจินฺติตปุพฺพํ "อิทํ สนฺธิจฺเฉทาทิกมฺมํ อิทํ วา ราชปราธกมฺมํ ตยา
กตนฺติ เอวรูปํ ทารุณํ อพฺภกฺขานํ วา. ปริกฺขยํ ว ญาตีนนฺติ:
อตฺตโน อวสฺสโย ภวิตุํ สมตฺถานํ ญาตีนํ ปริกฺขยํ วา. ปภงฺคุณนฺติ:
ปภงฺคุภาวํ ปูติภาวํ วา. ยญฺหิสฺส เคเห ธญฺญํ, ตํ ปูติภาวํ
อาปชฺชติ, สุวณฺณํ องฺคารภาวํ, มุตฺตา กปฺปาสฏฺฐิภาวํ, กหาปณา
กปาลขณฺฑาทิภาวํ, ทฺวิปทจตุปฺปทา กาณาทิภาวนฺติ อตฺโถ. อคฺคิ
ฑหตีติ: เอกสํวจฺฉเร ทฺวิตฺติกฺขตฺตุํ อญฺญสฺมึ ฑาหเก อวิชฺชมาเนปิ
อสนิอคฺคิ วา ปติตฺวา ฑหติ, อตฺตโน ธมฺมตาย อุฏฺฐิโต ปาวโก วา
ฑหติเยว. นิรยนฺติ: ทิฏฺเฐว ธมฺเม อิเมสํ ทสนฺนํ ฐานานํ อญฺญตรํ
ปตฺวาปิ เอกํเสน สมฺปราเย ปตฺตพฺพํ ทสฺเสตุํ "นิรยํ โส
อุปปชฺชตีติ วุตฺตํ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรวตฺถุ.
                  -------------------


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๒ หน้าที่ ๔๔-๖๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=22&page=44&pages=21&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=22&A=882&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=22&A=882&modeTY=2&pagebreak=1#p44