อุจฺฉาเทนฺติ, เอวรูปํ อุจฺฉาทนํ น วฏฺฏติ. ปุญฺญวนฺเต ปน ทารเก อูรูสุ
นิปชฺชาเปตฺวา เตเลน มคฺเขตฺวา หตฺถปาทอูรุนาภิอาทีนํ สณฺฐานสมฺปาทนตฺถํ
ปริมทฺทนฺติ, เอวรูปํ ปริมทฺทนํ น วฏฺฏติ.
นหาปนนฺติ เตสํเยว ทารกานํ คนฺธาทีหิ นฺหาปนํ ๑- วิย. สมฺพาหนนฺติ
มหามลฺลานํ วิย หตฺถปาเท มุคฺคราทีหิ ปหริตฺวา พาหุวฑฺฒนํ. อาทาสนฺติ ยํ
กิญฺจิ อาทาสํ ปริหริตุํ น วฏฺฏติ. อญฺชนนฺติ อลงฺการญฺชนเมว. มาลาติ
พทฺธมาลา วา อพทฺธมาลา วา. วิเลปนนฺติ ยํ กิญจิ ฉวิราคกรณํ. มุขจุณฺณกํ
มุขาเลปนนฺติ มุเข กาฬปิฬกาทีนํ หรณตฺถาย มตฺติกกกฺกํ เทนฺติ, เตน โลหิเต
จลิเต สาสปกกฺกํ เทนฺติ, เตน โทเส ขาทิเต ติลกกฺกํ เทนฺติ, เตน โลหิเต
สนฺนิสินฺเน หลิทฺทิกกฺกํ เทนฺติ, เตน ฉวิวณฺเณ อารูเฬฺห มุขจุณฺณเกน มุขํ
จุณฺเณนฺติ, ตํ สพฺพํ น วฏฺฏติ. หตฺถพนฺธาทีสุ หตฺเถ วิจิตฺรสงฺขกปาลาทีนิ ๒-
พนฺธิตฺวา วิจรนฺติ, ตํ วา อญฺญํ วา สพฺพมฺปิ หตฺถาภรณํ น วฏฺฏติ. อปเร
สิขํ พนฺธิตฺวา วิจรนฺติ, สุวณฺณจิรกมุตฺตาลตาทีหิ จ ตํ ปริกฺขิปนฺติ, ตํ สพฺพํ
น วฏฺฏติ. อปเร จตุหตฺถํ ทณฺฑํ วา อญฺญํ วา ปน อลงฺกตทณฺฑกํ คเหตฺวา วิจรนฺติ,
ตถา อิตฺถีปุริสรูปาทิวิจิตฺตํ เภสชฺชนาฬิกํ สุปริกฺขิตฺตํ วามปสฺเส โอลคฺคิตํ,
อปเร กณฺณิกรตนปริกฺขิตฺตโกสํ อติติขิณํ อสึปิ, ๓- ปญฺจวณฺณสุตฺตสิพฺพิตํ
มกรทนฺตกาทิวิจิตฺตํ ฉตฺตํ, สุวณฺณรชตาทิวิจิตฺรา โมรปิญฺชาทิปริกฺขิตฺตา
อุปาหนา, เกจิ รตนมตฺตายามํ จตุรงฺคุลวิตฺถตํ เกสนฺตปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา เมฆมุเข
วิชฺชุลตํ วิย นลาเฏ อุณฺหีสปตฺตํ พนฺธนฺติ, จูฬามณึ ธาเรนฺติ, จามรวาลวีชนึ
ธาเรนฺติ, ตํ สพฺพํ น วฏฺฏติ.
[๑๗] อนิยฺยานิกตฺตา สคฺคโมกฺขมคฺคานํ ติรจฺฉานภูตา กถาติ
ติรจฺฉานกถา. ตตฺถ ราชานํ อารพฺภ "มหาสมฺมโต, มนฺธาตา, ธมฺมาโสโก
เอวํมหานุภาโว"ติ อาทินา นเยน ปวตฺตา กถา ราชกถา. เอส นโย โจรกถาทีสุ.
เตสุ "อสุโก ราชา อภิรูโป ทสฺสนีโย"ติ อาทินา นเยน เคหสิตกถาว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นฺหาปนํ วิย นหาปนํ ๒ ก. วิจิตฺรสํขกปาลาทีหิ ๓ ฉ.ม. อสึ
ติรจฺฉานกถา โหติ. "โสปิ นาม เอวํมหานุภาโว ขยํ คโต"ติ เอวํ ปวตฺตา
ปน กมฺมฏฺฐานภาเว ติฏฺฐติ. โจเรสุปิ "มูลเทโว เอวํมหานุภาโว. เมฆมาโล
เอวํมหานุภาโว"ติ เตสํ กมฺมํ ปฏิจฺจ "อโห สูรา"ติ เคหสิตกถาว ติรจฺฉานกถา.
ยุทฺเธปิ ภารตยุทฺธาทีสุ "อสุเกน อสุโก เอวํ มาริโต เอวํ วิทฺโธ"ติ
กามสฺสาทวเสเนว กถา ติรจฺฉานกถา. "เตปิ นาม ขยํ คตา"ติ เอวํ ปวตฺตา ปน
สพฺพตฺถ กมฺมฏฺฐานเมว โหติ. อปิจ อนฺนาทีสุ "เอวํ วณฺณวนฺตํ คนฺธวนฺตํ
รสวนฺตํ ผสฺสสมฺปนฺนํ ขาทิมฺหา ภุญฺชิมฺหา"ติ กามสฺสาทวเสน กเถตุํ น
วฏฺฏติ. สาตฺถกํ ปน กตฺวา "ปุพฺเพ เอวํ วณฺณาทิสมฺปนฺนํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ
สยนํ มาลํ คนฺธํ สีลวนฺตานํ อทมฺหา, เจติเย ปูชํ อกริมฺหา"ติ กเถตุํ
วฏฺฏติ. ญาติกถาทีสุ ปน "อมฺหากํ ญาตกา สูรา สมตฺถา"ติ วา "ปุพฺเพ มยํ
เอวํ วิจิเตฺรหิ ยาเนหิ วิจริมฺหา"ติ วา อสฺสาทวเสน วตฺตุํ น วฏฺฏติ.
สาตฺถกํ ปน กตฺวา "เตปิ โน ญาตกา ขยํ คตา"ติ วา "ปุพฺเพ มยํ
เอวรูปา อุปาหนา สํฆสฺส อทมฺหา"ติ วา กถิตพฺพํ. ๑- คามกถาปิ
สุนิวิฏฺฐทุนฺนิวิฏฺฐสุภิกฺขทุพฺภิกฺขาทิวเสน วา "อสุกคามวาสิโน สูรา สมตฺถา"ติ
วา เอวํ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ. สาตฺถกมฺปน กตฺวา "สทฺธา ปสนฺนา"ติ วา "ขยวยํ
คตา"ติ วา วตฺตุํ วฏฺฏติ. นิคมนครชนปทกถาสุปิ เอเสว นโย.
อิตฺถีกถาปิ วณฺณสณฺฐานาทีนิ ปฏิจฺจ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ,
"สทฺธา ปสนฺนา ขยวยํ คตา"ติ เอวเมว วฏฺฏติ. สูรกถาปิ "นนฺทมิตฺโต ๒- นาม
โยโธ สูโร อโหสี"ติ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ. "สทฺโธ อโหสิ ขยํ คโต"ติ
เอวเมว วฏฺฏติ. วิสิขากถาปิ "อสุกา วิสิขา สุนิวิฏฺฐา ทุนฺนิวิฏฺฐา สูรา
สมตฺถา"ติ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ. "สทฺธา ปสนฺนา ขยวยํ คตา"ติ เอวเมว วฏฺฏติ.
กุมฺภฏฺฐานกถาติ อุทกฏฺฐานกถา, อุทกติตฺถกถาติ วุจฺจติ, กุมฺภทาสีกถา
วา, สาปิ "ปาสาทิกา นจฺจิตุํ คายิตุํ เฉกา"ติ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ. "สทฺธา
ปสนฺนา"ติ อาทินา นเยเนว วฏฺฏติ. ปุพฺพเปตกถาติ อตีตญาติกถา. ตตฺถ
ตตฺถ ๓- วตฺตมานญาติกถาสทิโส จ วินิจฺฉโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กเถตุํ วฏฺฏติ ๒ ฉ.ม.อิ. นนฺทิมิตฺโต ๓ ฉ.ม.อิ. ตตฺถ
เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้าที่ ๘๔-๘๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=4&page=84&pages=2&modeTY=2&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=2207&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=4&A=2207&modeTY=2&pagebreak=1#p84
