อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)
หน้าที่ ๒๒-๒๓.

หน้าที่ ๒๒.
โหติ, อิติ อตฺตโน มนตา อตฺตมนตา, สกมนตา, สกมนสฺส ภาโวติ อตฺโถ.
สา ปน ยสฺมา น อญฺญสฺส กสฺสจิ อตฺตโน มนตา, จิตฺตสฺเสว ปน โสภนภาโว ๑-
เจตสิโก ธมฺโม, ตสฺมา "อตฺตมนตา จิตฺตสฺสา"ติ วุตฺตา.
    จิตฺตวิจิตฺตตาย จิตฺตํ. อารมฺมณํ มนติ ๒- ชานาตีติ มโน. มานสนฺติ มโน
เอว, "อนฺตลิกฺขจโร ปาโส, ยฺวายํ จรติ มานโส"ติ ๓- หิ เอตฺถ มนสมฺปยุตฺตกธมฺโม
"มานโส"ติ วุตฺโต.
            "กถํ หิ ภควา ตุยฺหํ       สาวโก สาสเน รโต
            อปฺปตฺตมานโส เสกฺโข ๔-  กาลํ กยิรา ชเนสุตา"ติ ๕-
เอตฺถ อรหตฺตํ "มานสนฺ"ติ วุตฺตํ. อิธ ปน มโน เอว มานสํ, พฺยญฺชนวเสน
เหตํ ปทํ วฑฺฒิตํ.
    หทยนฺติ จิตฺตํ. "จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามิ, หทยํ วา เต ผาเลสฺสามี"ติ ๖- เอตฺถ
อุโร "หทยนฺ"ติ วุตฺตํ. "หทยา หทยํ มญฺเญ อญฺญาย ตจฺฉตี"ติ ๗- เอตฺถ จิตฺตํ.
"วกฺกํ หทยนฺ"ติ ๘- เอตฺถ หทยวตฺถุ. อิธ ปน จิตฺตเมว อพฺภนฺตรฏฺเฐน "หทยนฺ"ติ
วุตฺตํ. ตเมว ปริสุทฺธฏฺเฐน ปณฺฑรํ, ภวงฺคํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ยถาห "ปภสฺสรมิทํ
ภิกฺขเว จิตฺตํ, ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐนฺ"ติ. ๙-
ตโต นิกฺขนฺตตฺตา ปน กุสลมฺปิ คงฺคาย นิกฺขนฺตา นที คงฺคา วิย โคธาวริโต
นิกฺขนฺตา โคธาวรี วิย จ "ปณฺฑรนฺ"เตฺวว วุตฺตํ.
    มโน มนายตนนฺติ อิธ ปน มโนคหณํ มนสฺเสว อายตนภาวทีปนตฺถํ.
เตเนตํ ทีเปติ "นยิทํ เทวายตนํ วิย มนสฺส อายตนตฺตา มนายตนํ, อถ โข
มโน เอว อายตนํ มนายตนนฺ"ติ. เอตฺถ ๑๐- นิวาสนฏฺฐานฏฺเฐน อากรฏฺเฐน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปเนสา ภาโว  ๒ สี.,ฉ.ม. มินมานํ  ๓ วิ.มหา. ๔/๓๓/๒๘, สํ.ส. ๑๕/๑๕๑/๑๓๕
@๔ สี. เสโข  ๕ สํ.ส. ๑๕/๑๕๙/๑๔๖  ๖ ขุ.สุ. ๒๕/-/๓๖๙, สํ.ส. ๑๕/๒๓๗/๒๔๙  ๗ ม.มู.
@๑๒/๖๓/๔๑  ๘ ขุ.ขุ. ๒๕/-/๒, ที.มหา. ๑๐/๓๗๗/๒๕๑, ม.มู. ๑๒/๑๑๐/๗๙  ๙ องฺ.เอกก.
@๒๐/๕๑/๙  ๑๐ ฉ.ม. ตตฺถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓.
สโมสรณฏฺฐานฏฺเฐน สญฺชาติเทสฏฺเฐน การณฏฺเฐน จ อายตนํ เวทิตพฺพํ. ตถา หิ โลเก
"อิสฺสรายตนํ, เทวายตนนฺ"ติอาทีสุ ๑- นิวาสนฏฺฐานํ "อายตนนฺ"ติ วุจฺจติ.
"สุวณฺณายตนํ, รชตายตนนฺ"ติอาทีสุ อากโร. สาสเน ปน "มโนรเม อายตเน, เสวนฺติ
นํ วิหงฺคมา"ติอาทีสุ ๒- สโมสรณฏฺฐานํ. "ทกฺขิณาปโถ คุนฺนมายตนนฺ"ติอาทีสุ
สญฺชาติเทโส. "ตตฺร ตเตฺรว สกฺขิภพฺพตํ ปาปุณาติ สติ สติ อายตเน"ติอาทีสุ ๓-
การณํ. อิธ ปน สญฺชาติเทสฏฺเฐน, สโมสรณฏฺฐานฏฺเฐน, การณฏฺเฐนาติ ติธาปิ วตฺตติ.
    ผสฺสาทโย หิ ธมฺมา เอตฺถ สญฺชายนฺตีติ สญฺชาติเทสฏฺเฐนปิ เอตํ อายตนํ. พหิทฺธา
รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพา อารมฺมณภาเวเนตฺถ โอสรนฺตีติ สโมสรณฏฺฐานฏฺเฐนปิ อายตนํ.
ผสฺสาทีนํ ปน สหชาตาทิปจฺจยฏฺเฐน การณตฺตา การณฏฺเฐนปิ อายตนนฺติ เวทิตพฺพํ.
ตเทว มนนลกฺขเณ อินฺทฏฺฐํ กาเรตีติ อินฺทฺริยํ, มโน เอว อินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ.
    วิชานาตีติ วิญฺญาณํ. วิญฺญาณเมว ขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธ. ตสฺส ราสิอาทิวเสน
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. "มหาอุทกกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตี"ติ ๔- เอตฺถ หิ ราสฏฺเฐน
ขนฺโธ วุตฺโต. "สีลกฺขนฺโธ สมาธิกฺขนฺโธ"ติอาทีสุ ๕- คุณฏฺเฐน. "อทฺทสา โข ภควา
มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธนฺ"ติ ๖- เอตฺถ ปณฺณตฺติมตฺตฏฺเฐน. อิธ ปน รูฬฺหิโต ขนฺโธ
วุตฺโต. ราสฏฺเฐน หิ วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส เอกเทโส เอกํ วิญฺญาณํ. ตสฺมา ยถา รุกฺขสฺส
เอกเทสํ ฉินฺทนฺโต "รุกฺขํ ฉินฺทตี"ติ วุจฺจติ, เอวเมว วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
เอกเทสภูตํ เอกมฺปิ วิญฺญาณํ รูฬฺหิโต "วิญฺญาณกฺขนฺโธ"ติ วุตฺตํ.
    ตชฺชา มโนวิญฺญาณธาตูติ เตสํ ผสฺสาทีนํ ธมฺมานํ อนุจฺฉวิกา มโนวิญฺญาณธาตุ.
อิมสฺมิญฺหิ ปเท เอกเมว จิตฺตํ มนนฏฺเฐน มโน. วิชานนฏฺเฐน วิญฺญาณํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ฉ.ม. วาสุเทวายตนนฺติ  ๒ องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๓๘/๔๖ (สฺยา)
@๓ องฺ.ติก. ๒๐/๑๐๒/๒๔๘-๕๐, องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๒๓/๑๘ (สฺยา), ม.อุ. ๑๔/๑๕๘/๑๔๔
@๔ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๕๑/๖๒  ๕ ที.ปา. ๑๑/๓๕๕/๒๕๑  ๖ สํ.สฬา. ๑๘/๓๒๒/๒๒๓ (สฺยา)


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๒๒-๒๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=22&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=478&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=478&modeTY=2&pagebreak=1#p22