อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)
หน้าที่ ๓๓๙-๓๔๑.

หน้าที่ ๓๓๙.
    อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวีติ อณุปฺปมาเณสุ อสญฺจิจฺจ อาปนฺนเสขิย-
อกุสลจิตฺตุปฺปาทาทิเภเทสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสนสีโล. สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสูติ
ยํ กิญฺจิ สิกฺขาปเทสุ สิกฺขิตพฺพํ, ตํ สพฺพํ สมฺมา อาทาย สิกฺขติ. เอตฺถ จ
"ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต"ติ เอตฺตาวตา จ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย ปาติโมกฺขสํวรสีลํ
ทสฺสิตํ. "อาจารโคจรสมฺปนฺโน"ติอาทิ ปน สพฺพํ ยถาปฏิปนฺนสฺส ตํ สีลํ
สมฺปชฺชติ, ตํ ปฏิปตฺตึ ทสฺเสตุํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
    [๘๘] สาติเยสุ อนสฺสาวีติ สาตวตฺถูสุ กามคุเณสุ ตณฺหาสนฺถววิรหิโต. สโณฺหติ
สเณฺหหิ กายกมฺมาทีหิ สมนฺนาคโต. ปฏิภานวาติ ปริยตฺติปริปุจฺฉาธิคมปฏิภาเนหิ
สมนฺนาคโต. น สทฺโธติ สามํ อธิคตธมฺมํ น กสฺสจิ สทฺทหติ. น วิรชฺชตีติ ขยา
ราคสฺส วิรตฺตตฺตา อิทานิ น วิรชฺชติ.
    เยสํ เอสา สาติยาติ เยสํ ปุคฺคลานํ สาตวตฺถูสุ กามคุเณสุ อิจฺฉา ตณฺหา.
อปฺปหีนาติ สนฺถวสมฺปยุตฺตา ตณฺหา อรหตฺตมคฺเคน อปฺปหีนา. เตสํ จกฺขุโต
รูปตณฺหา สวตีติ เอเตสํ จกฺขุทฺวารโต ปวตฺตชวนวีถิสมฺปยุตฺตา รูปารมฺมณา ตณฺหา
อุปฺปชฺชติ. ปสวตีติ ๑- โอกาสโต ยาว ภวคฺคา ธมฺมโต ยาว โคตฺรภู สวติ. สนฺทตีติ
นทีโสตํ วิย อโธมุขํ สนฺทติ. ปวตฺตตีติ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน ปวตฺตติ.
เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย. สุกฺกปกฺเข วุตฺตวิปริยาเยน ตณฺหา อรหตฺตมคฺเคน
สุปฺปหีนา. เตสํ จกฺขุโต รูปตณฺหา น สวติ.
    สเณฺหน กายกมฺเมน สมนฺนาคโตติ อผรุเสน มุทุนา กายกมฺเมน สมงฺคีภูโต
เอกีภูโต. วจีกมฺมาทีสุปิ เอเสว นโย. สเณฺหหิ สติปฏฺฐาเนหีติอาทีสุ สติปฏฺฐานาทโย
โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา. ปริยาปุณนอตฺถาทิปริปุจฺฉาโลกิยโลกุตฺตรธมฺมาธิคมวเสน
สลฺลกฺขณวิภาวนววตฺถานกรณสมตฺถา ติสฺโส ปฏิภานปฺปเภทสงฺขาตา ปญฺญา ยสฺส
อตฺถิ, โส ปฏิภานวา. ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย ปฏิภายตีติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาสวตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔๐.
ปริยาปุณนํ อลฺลียิตฺวา ญาณํ ชายติ ญาณํ อภิมุขํ โหติ. จตฺตาโร สติปฏฺฐานาติ
สตฺตตึส โพธิปกฺขิยา ธมฺมา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกวเสน วุตฺตา. มคฺคผลานิ
นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรวเสน. จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย ฉ จ อภิญฺญาโย วิโมกฺขนฺติกวเสน
วุตฺตาติ ญาตพฺพา.
    ตตฺถ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโยติ จตฺตาโร ญาณปฺปเภทาติ อตฺโถ. อิทฺธิวิธาทิ-
อาสวกฺขยปริโยสานานิ อธิกานิ ฉ ญาณานิ. ตสฺสาติ ปุคฺคลสฺส, ๑- อตฺโถ ปฏิภายตีติ
สมฺพนฺโธ. อตฺโถติ สงฺเขปโต เหตุผลํ. ตญฺหิ ยสฺมา เหตุอนุสาเรน อรียติ อธิคมียติ
ปาปุณียติ, ตสฺมา อตฺโถติ วุจฺจติ. ปเภทโต ปน ยํ กิญฺจิ ปจฺจยุปฺปนฺนํ นิพฺพานํ
ภาสิตตฺโถ วิปาโก กิริยาติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อตฺโถติ เวทิตพฺพา, ตํ อตฺถํ
ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส โส อตฺโถ ปเภทโต ญาโต ปากโฏ โหติ. ธมฺโมติ สงฺเขปโต
ปจฺจโย. โส หิ ยสฺมา ตนฺตํ วิทหติ ปวตฺเตติ เจว ปาเปติ จ, ตสฺมา ธมฺโมติ
วุจฺจติ. ปเภทโต ปน โย โกจิ ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ อริยมคฺโค ภาสิตํ กุสลํ
อกุสลนฺติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา ธมฺโมติ เวทิตพฺพา, ตํ ธมฺมํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส โส
ธมฺโม ปเภทโต ญาโต ปากโฏ โหติ, ตสฺมึ อตฺเถ จ ธมฺเม จ ยา สภาวนิรุตฺติ
อพฺยภิจารี โวหาโร, ตสฺส อภิลาเป ภาสเน อุทีรเณ ตํ ลปิตํ ภาสิตํ อุทีริตํ
สภาวนิรุตฺติสทฺทํ อารมฺมณํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส สา นิรุตฺติ ญาตา ปากฏา
โหติ.
    เอตฺถ อตฺเถ ญาเต อตฺโถ ปฏิภายตีติ อิทานิ ตสฺส สทฺทํ อาหริตฺวา
วุตฺตปฺปเภเท อตฺเถ ปากฏีภูเต วุตฺตปฺปเภโท อตฺโถ ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปฏิภายติ
ญาณาภิมุโข โหติ. ธมฺเม ญาเต ธมฺโม ปฏิภายตีติ วุตฺตปฺปเภเท ธมฺเม ปากฏีภูเต
วุตฺตปฺปเภโท ธมฺโม ปฏิภายติ. นิรุตฺติยา ญาตาย นิรุตฺติ ปฏิภายตีติ
วุตฺตปฺปเภทาย นิรุตฺติยา ปากฏาย วุตฺตปฺปเภทา นิรุตฺติ ปฏิภายติ. อิเมสุ ตีสุ
ญาเณสุ ญาณนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปทสฺส, ฉ.ม. ปรสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔๑.
อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ อิเมสุ ตีสุ สพฺพตฺถกญาณมารมฺมณํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เตสุ
ตีสุ ญาเณสุ ปเภทคตํ ญาณํ, ยถาวุตฺเตสุ วา เตสุ ตีสุ ญาเณสุ โคจรกิจฺจาทิวเสน
วิตฺถารคตํ ๑- ญาณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา. อิมาย ปฏิภานปฏิสมฺภิทายาติ อิมาย
วุตฺตปฺปการาย ยถาวุตฺตวิตฺถารปญฺญาย อุเปโต โหติ. โส วุจฺจติ ปฏิภานวาติ
นิคเมนฺโต อาห. ยสฺส ปริยตฺติ นตฺถีติ ปริยตฺติ นาม พุทฺธวจนํ. ตํ หิ
อุคฺคณฺหนฺตสฺส ปฏิสมฺภิทา วิสทา โหนฺติ. ยสฺส ปุคฺคลสฺส เอวรูปา ปริยตฺติ นตฺถิ.
ปริปุจฺฉา นตฺถีติ ปริปุจฺฉา นาม ปาฬิอฏฺฐกถาทีสุ คณฺฐิปทอตฺถปทวินิจฺฉยกถา.
อุคฺคหิตปาฬิอาทีสุ หิ อตฺถํ กเถนฺตสฺส ปฏิสมฺภิทา วิสทา โหนฺติ. อธิคโม
นตฺถีติ อธิคโม นาม อรหตฺตปฺปตฺติ. อรหตฺตํ หิ ปตฺตสฺส ปฏิสมฺภิทา วิสทา
โหนฺติ. ยสฺส วุตฺตปฺปการา ติวิธา สมฺปตฺติ นตฺถิ. กึ ตสฺส ปฏิภายิสฺสตีติ
เกน การเณน ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปเภทคตํ ญาณํ อุปฏฺฐหิสฺสติ.
    สามนฺติ สยเมว. สยมภิญฺญาตนฺติ สยเมว เตน ญาเณน อวคมิตํ. อตฺตปจฺจกฺขํ
ธมฺมนฺติ อตฺตนา ปฏิวิชฺฌิตํ ปจฺจเวกฺขิตํ ธมฺมํ. น กสฺสจิ สทฺทหตีติ
อตฺตปจฺจกฺขตาย ปเรสํ น สทฺทหติ, สทฺธาย น คจฺฉติ. อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติอาทิกํ
ทฺวาทสปทิกปจฺจยาการทสฺสนวเสน วุตฺตํ. อวิชฺชานิโรธาติอาทโย สํสารนิวตฺตึ สนฺธาย
วุตฺตา. อิทํ ทุกฺขนฺติอาทโย สจฺจานํ ทสฺสนวเสน. ๒- อิเม อาสวาติอาทโย อปเรน
ปริยาเยน กิเลสวเสน ปจฺจยทสฺสนวเสน. อิเม ธมฺมา อภิญฺเญยฺยาติอาทโย
อภิญฺเญยฺยปริญฺเญยฺยปหาตพฺพภาเวตพฺพสจฺฉิกาตพฺพธมฺมานํ ทสฺสนวเสน. ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานนฺติอาทโย ผสฺสายตนานํ อุปฺปตฺติญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ ๓- นิสฺสรณญฺจ ทสฺสนวเสน. ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ปญฺจวีสติวิเธน
อุทยญฺจ วยญฺจ, เตสุ ฉนฺทราควเสน อสฺสาทญฺจ, เตสํ วิปริณามํ อาทีนวญฺจ,
นิสฺสรณสงฺขาตํ นิพฺพานญฺจ. จตุนฺนํ มหาภูตานํ อวิชฺชาทิสมุทยญฺจ,
อวิชฺชาทินิโรเธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิตฺถารโต  ๒ ฉ.ม....อาทิ สจฺจทสฺสนวเสน  ๓ ฉ.ม. อุปฺปทฺทวญฺจ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๓๓๙-๓๔๑.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=339&pages=3&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=7850&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=7850&modeTY=2&pagebreak=1#p339