อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ หน้าที่ ๖๘.

นิรติอฏฺเฐน นิรสฺสาทฏฺเฐน นิรโย. ตํ อปายํ ฯเปฯ นิรยํ. อุปปชฺชิสฺสตีติ ปฏิสนฺธิวเสน อุปฺปชฺชิสฺสติ. ติรจฺฉานโยนินฺติ ติริยํ อญฺจนฺตีติ ติรจฺฉานา, เตสํ โยนิ ติรจฺฉานโยนิ, ตํ ติรจฺฉานโยนึ. เปตฺติวิสยนฺติ ปจฺจภาวํ ปตฺตานํ วิสโยติ เปตฺติวิสโย, ตํ เปตฺติวิสยํ. มนโส อุสฺสนฺนตาย มนุสฺสา, เตสุ มนุสฺเสสุ. อิโต ปรํ กมฺมาภิสงฺขารวเสนาติ เอตฺถ ปุญฺญาภิสงฺขารวเสน อตฺโถ คเหตพฺโพ. อาสวานํ ขยาติ อาสวานํ วินาเสน. อนาสวํ เจโตมุตฺตินฺติ อาสววิรหิตํ ผลวิมุตฺตึ. ^๑- ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ อรหตฺตผลปญฺญํ. สมาธิ ^๒- ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อรหตฺตผลปญฺญา อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. ตณฺหาจริเตน วา อปฺปนาชฺฌานพเลน กิเลเส วิกฺขมฺเภตฺวา อธิคตํ อรหตฺตผลํ ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ. ทิฏฺฐิจริเตน อุปจารชฺฌานมตฺตํ นิพฺพตฺเตตฺวา วิปสฺสิตฺวา อธิคตํ อรหตฺตผลํ อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺติ. อนาคามิผลํ วา กามราคํ สนฺธาย ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อรหตฺตผลํ สพฺพปฺปการโต อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺติ. อากิญฺจญฺญายตนํ ธิมุตฺตนฺติ ^๓- วิโมกฺเขนาติ เกนฏฺเฐน วิโมกฺโข เวทิตพฺโพติ? อธิมุจฺจนฏฺเฐน. โกยํ อธิมุจฺจนฏฺโฐ นาม? ปจฺจนีกธมฺเมหิ จ สุฏฺฐุ วิมุจฺจนฏฺโฐ, อารมฺมเณ จ อภิรติวเสน สุฏฺฐุ วิมุจฺจนฏฺโฐ, ปิตุ องฺเก วิสฺสฏฺฐงฺคปจฺจงฺคสฺส ทารกสฺส สยนํ วิย อนิคฺคหิตภาเวน นิราสงฺกตาย อารมฺมเณ ปวตฺตีติ วุตฺตํ โหติ. เอวรูเปน วิโมกฺเขน. ธิมุตฺตนฺติ ^๔- วิญฺญาณญฺจายตนํ มุญฺจิตฺวา อากิญฺจญฺญายตเน นิราสงฺกวเสน วิมุตฺตํ. ^๕- อลฺลีนํ. ตตฺราธิมุตฺตนฺติ ตสฺมึ สมาธิมฺหิ อลฺลีนํ. ตทธิมุตฺตนฺติ ตสฺมึ ฌาเน อธิมุตฺตํ. ตทาธิปเตยฺยนฺติ ตํ ฌานํ เชฏฺฐกํ. รูปาธิมุตฺโตติอาทีนิ ปญฺจ กามคุณครุกวเสน วุตฺตานิ. กุลาธิมุตฺโตติอาทีนิ ตีณิ ขตฺติยาทิกุลครุกวเสน วุตฺตานิ. ลาภาธิมุตฺโตติอาทีนิ อฏฺฐ โลกธมฺมวเสน วุตฺตานิ. จีวราธิมุตฺโตติอาทีนิ จตฺตาริ ปจฺจยวเสน วุตฺตานิ. สุตฺตนฺตาธิมุตโตติอาทีนิ ปิฏกตฺตยวเสน วุตฺตานิ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อรหตฺตผลสมาธึ ^๒ ฉ.ม. อรหตฺตผลสมาธิ ^๓ ก.... ยตเน อธิมุตฺตนฺติ @^๔ ฉ.ม. ธิมุตฺตนฺติ ^๕ ก. วิมุตฺตนฺติ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้าที่ ๖๘. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=46&page=68&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=46&A=1712&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=46&A=1712&modeTY=2&pagebreak=1#p68