อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลี อักษรไทย
ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)
หน้าที่ ๑๘๓-๑๘๔.

หน้าที่ ๑๘๓.
อากิญฺจญฺญฺจ ตํ ตติยสฺส อารุปฺปชฺฌานสฺส อารมฺมณตฺตา อธิฏฺานฏฺเน
อายตนญฺจาติ อากิญฺจญฺายตนํ, ตถา อากิญฺจญฺญฺจ ตํ ตสฺเสว ฌานสฺส
สญฺชาติเหตุตฺตา สญฺชาติเทสฏฺเน อายตนญฺจาติปิ อากิญฺจญฺายตนํ. เอวเมตํ
ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ อุภยมฺปิ อปฺปวตฺติกรเณน จ อมนสิกรเณน จ
สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ เนวสญฺานาสญฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหาตพฺพํ,
ตสฺมา อุภยมฺเปตเมกชฺฌํ กตฺวา "อากิญฺจญฺายตนํ สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ. สญฺาเวทยิตนิโรธกถา เหฏฺา กถิตาว.
     "รูปี รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทิกา สตฺต วิโมกฺขา ปจฺจนีกธมฺเมหิ สุฏฺุ
วิมุจฺจนฏฺเน อารมฺมเณ อภิรติวเสน สุฏฺุ มุจฺจนฏฺเน จ วิโมกฺขา, นิโรธสมาปตฺติ
ปน จิตฺตเจตสิเกหิ วิมุตฺตฏฺเน วิโมกฺโข. สมาปตฺติสมาปนฺนสมเย วิมุตฺโต โหติ,
วุฏฺิตสมเย อวิมุตฺโต โหตีติ สมยวิโมกฺโข. สมุจฺเฉทวิมุตฺติวเสน
อจฺจนฺตวิมุตฺตตฺตา อริยมคฺคา, ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺติวเสน อจฺจนฺตวิมุตฺตตฺตา
สามญฺผลานิ, นิสฺสรณวิมุตฺติวเสน อจฺจนฺตวิมุตฺตตฺตา นิพฺพานํ อสมยวิโมกฺโข.
ตถา สามยิกาสามยิกวิโมกฺขา.
     ปมาทํ อาคมฺม ปริหายตีติ กุปฺโป. ตถา น ปริหายตีติ อกุปฺโป.
โลกาย สํวตฺตตีติ โลกิโย. อริยมคฺคา โลกํ อุตฺตรนฺตีติ โลกุตฺตรา, สามญฺผลานิ
นิพฺพานญฺจ โลกโต อุตฺติณฺณาติ โลกุตฺตรา. อาทิตฺตํ อโยคุฬํ มกฺขิกา วิย
เตชุสฺสทํ โลกุตฺตรํ ธมฺมํ อาสวา นาลมฺพนฺตีติ อนาสโว. รูปปฺปฏิสญฺุตฺโตติ
รูปชฺฌานานิ. อรูปปฺปฏิสญฺุตฺโตติ อรูปสมาปตฺติโย. ตณฺหาย อาลมฺพิโต
ปณิหิโต. อนาลมฺพิโต อปฺปณิหิโต. มคฺคผลานิ เอการมฺมณตฺตา เอกนิฏฺตฺตา จ
เอกตฺตวิโมกฺโข, นิพฺพานํ อทุติยตฺตา เอกตฺตวิโมกฺโข, อารมฺมณนานตฺตา
วิปากนานตฺตา จ นานตฺตวิโมกฺโข.
     [๒๑๔] สิยาติ ภเวยฺย, ทส โหนฺตีติ จ เอโก โหตีติ จ ภเวยฺยาติ อตฺโถ.
"สิยา"ติ จ เอตํ วิธิวจนํ, น ปุจฺฉาวจนํ. วตฺถุวเสนาติ นิจฺจสญฺาทิทสวตฺถุวเสน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
ทส โหนฺติ. ปริยาเยนาติ วิมุจฺจนปริยาเยน เอโก โหติ. สิยาติ กถญฺจ
สิยาติ ยํ วา สิยาติ วิหิตํ, ตํ กถํ สิยาติ ปุจฺฉติ. อนิจฺจานุปสฺสนานฺติ
สมาสปทํ. อนิจฺจานุปสฺสนาาณนฺติ วา ปาโ. ตถา เสเสสุปิ. นิจฺจโต
สญฺายาติ นิจฺจโต ปวตฺตาย สญฺาย, "นิจฺจนฺ"ติ ปวตฺตาย สญฺายาติ อตฺโถ.
เอส นโย สุขโต อตฺตโต นิมิตฺตโต สญฺายาติ เอตฺถาปิ. นิมิตฺตโตติ จ
นิจฺจนิมิตฺตโต. นนฺทิยา สญฺายาติ นนฺทิวเสน ปวตฺตาย สญฺาย,
นนฺทิสมฺปยุตฺตาย สญฺายาติ อตฺโถ. เอส นโย ราคโต สมุทยโต อาทานโต
ปณิธิโต อภินิเวสโต สญฺายาติ เอตฺถาปิ. ยสฺมา ปน ขยวยวิปริณามานุปสฺสนา
ติสฺโส อนิจฺจานุปสฺสนาทีนํ พลวภาวาย พลวปจฺจยภูตา ภงฺคานุปสฺสนาวิเสสา.
ภงฺคทสฺสเนน หิ อนิจฺจานุปสฺสนา พลวตี โหติ. อนิจฺจานุปสฺสนาย จ พลวติยา
ชาตาย "ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ ๑- ทุกฺขานตฺตานุปสฺสนาปิ
พลวติโย โหนฺติ. ตสฺมา อนิจฺจานุปสฺสนาทีสุ วุตฺตาสุ ตาปิ ติสฺโส วุตฺตาว โหนฺติ.
ยสฺมา จ สุญฺตานุปสฺสนา ๒- "อภินิเวสโต สญฺาย มุจฺจตี"ติ วจเนเนว
สาราทานาภินิเวสสมฺโมหาภินิเวสอาลยาภินิเวสสญฺโคาภินิเวสโต สญฺาย มุจฺจตีติ
วุตฺตเมว โหติ, อภินิเวสาภาเวเนว อปฺปฏิสงฺขาโต สญฺาย มุจฺจตีติ วุตฺตเมว โหติ,
ตสฺมา อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนาทโย ปญฺจปิ อนุปสฺสนา น วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. เอวํ
อฏฺารสสุ มหาวิปสฺสนาสุ เอตา อฏฺ อนุปสฺสนา อวตฺวา ทเสว อนุปสฺสนา
วุตฺตาติ เวทิตพฺพา.
     [๒๑๕] อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ าณนฺติ อนิจฺจานุปสฺสนาเยว
ยถาภูตาณํ. อุภยมฺปิ ปจฺจตฺตวจนํ. ยถาภูตาณนฺติ าณตฺโถ วุตฺโต. เอวํ
เสเสสุปิ. สมฺโมหา อญฺาณาติ สมฺโมหภูตา อญฺาณา. มุจฺจตีติ วิโมกฺขตฺโถ วุตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ข. ๑๗/๑๕/๑๙  ๒ ม. สุญฺตานุปสฺสนาย


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้าที่ ๑๘๓-๑๘๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=48&page=183&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=4118&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=48&A=4118&pagebreak=1#p183