อรรถกถาเล่มที่ ๕ หน้าที่ ๕๖.

นามรูเป โข สติ วิญฺาณนฺติ เอตฺถ ปน สงฺขาเรสุ สติ วิญฺาณนฺติ จ, อวิชฺชาย สติ สงฺขาราติ จ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย, ตทุภยํปิ น คหิตํ. กสฺมา? อวิชฺชาสงฺขารา หิ อตีโต ภโว, เตหิ สทฺธึ อยํ วิปสฺสนา น ฆฏิยติ. มหาปุริโส หิ ปจฺจุปฺปนฺนวเสน อภินิวิฏฺโติ. นนุ จ อวิชฺชาสงฺขาเรหิ อทิฏฺเหิ น สกฺกา พุทฺเธน ภวิตุนฺติ. สจฺจํ น สกฺกา, อิมินา ปน เต ภวอุปาทานตณฺหาวเสเนว ทิฏฺาติ. อิมสฺมึ ปน ^๑- าเน วิตฺถารโต ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา กเถตพฺพา ภเวยฺย. ^๒- สา ปเนสา วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาว. [๕๘] ปจฺจุทาวตฺตตีติ ปฏินิวตฺตติ. กตมํ ปเนตฺถ วิญฺาณํ ปจฺจุทาวตฺตตีติ. ตํ ^๓- ปฏิสนฺธิวิญฺาณํปิ วิปสฺสนาวิญฺาณํปิ. ตตฺถ ปฏิสนฺธิวิญฺาณํ ปจฺจยโต ปฏินิวตฺตติ, วิปสฺสนาวิญฺาณํ อารมฺมณโต, อุภยํปิ นามรูปํ นาติกฺกมติ, นามรูปโต ปรํ น คจฺฉติ. เอตฺตาวตา ชาเยถ วาติอาทีสุ วิญฺาเณ นามรูปสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, นามรูเป จ วิญฺาณสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, ทฺวีสุปิ อญฺมญฺปจฺจเยสุ โหนฺเตสุ เอตฺตเกน ชาเยถ วา ฯเปฯ อุปปชฺเชถ วา. อิโต หิ ปรํ กึ อญฺ ชาเยยฺย วา ฯเปฯ อุปปชฺเชถ วา. นนุ เอตเทว ชายติ จ ฯเปฯ อุปปชฺชติ จาติ. เอวํ สทฺธึ อปราปรํ จุติปฏิสนฺธีหิ ปญฺจ ปทานิ ทสฺเสตฺวา ปุน ตํ เอตฺตาวตาติ วุตฺตมตฺถํ นิยฺยาเตนฺโต ^๔- "ยทิทํ นามรูปปจฺจยา วิญฺาณํ, วิญฺาณปจฺจยา นามรูปนฺ"ติ วตฺวา ตโต ปรํ อนุโลมปจฺจยาการวเสน วิญฺาณปจฺจยา นามรูปมูลกํ อายตึปิ ชาติชรามรณํ ทสฺเสตุํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติอาทิมาห. ตตฺถ เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี ติสกลสฺส ชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสอุปายาสาทิเภทสฺส ทุกฺขราสิสฺส นิพฺพตฺติ โหติ. อิติ มหาปุริโส สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส นิพฺพตฺตึ อทฺทส. [๕๙] สมุทโย สมุทโยติ โขติ นิพฺพตฺติ นิพฺพตฺตีติ โข. ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสูติ น อนุสฺสุเตสุ อสุตปุพฺเพสุ. จกฺขุํ อุทปาทีติ อาทีสุ อุทยทสฺสนปญฺา เจสา ทสฺสนฏฺเน จกฺขุํ, าตกรณฏฺเน าณํ, ปชานนฏฺเน ปญฺา, @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม., อิ. ภเวยฺยาติ น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม., อิ. ตนฺติ น ทิสฺสติ ^๔ อิ. นิยฺยาเทนฺโต

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๕๖. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=56&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=1424&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=1424&pagebreak=1#p56