อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลี อักษรไทย
สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)
หน้าที่ ๒๙๔-๒๙๕.

หน้าที่ ๒๙๔.
มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส ปมมคฺโค สุขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโ จ, ๑- อุปริ ตโย
มคฺคา ทุกฺขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺา. กสฺมา? นิทฺทาภิภูตตฺตา. สมฺมาสมฺพุทฺโธ
กิร สตฺตาหํ ทหรกุมารกํ วิย เถรํ ปริหริ, เถโรปิ เอกทิวสํ นิทฺทายมาโน
นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา อาห "ปจลายสิ โน ตฺวํ โมคฺคลฺลาน, ปจลายสิ โน
ตฺวํ โมคฺคลฺลานา"ติ. ๒- เอวรูปสฺสปิ มหาภิญฺปฺปตฺตสฺส สาวกสฺส ปฏิปทา จลติ,
เสสานํ กึ น จลิสฺสตีติ. ๓- เอกจฺจสฺส หิ ภิกฺขุโน จตฺตาโรปิ มคฺคา ทุกฺขาปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺา โหนฺติ, เอกจฺจสฺส ทุกฺขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺา, เอกจฺจสฺส
สุขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺา, เอกจฺจสฺส สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺา. เอกจฺจสฺส
ปมมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท ทนฺธาภิญฺโ โหติ, ทุติยมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท
ขิปฺปาภิญฺโ, ตติยมคฺโค สุขาปฏิปโท ทนฺธาภิญฺโ. จตุตฺถมคฺโค สุขาปฏิปโท
ขิปฺปาภิญฺโติ.
     ยถา จ ปฏิปทา, เอวํ อธิปติปิ จลติเอว. เอกจฺจสฺส หิ ภิกฺขุโน
จตฺตาโรปิ มคฺคา ฉนฺทาธิปเตยฺยา โหนฺติ, เอกจฺจสฺส วิริยาธิปเตยฺยา, เอกจฺจสฺส
จิตฺตาธิปเตยฺยา, เอกจฺจสฺส วีมํสาธิปเตยฺยา. เอกจฺจสฺส ปน ปมมคฺโค
ฉนฺทาธิปเตยฺโย โหติ, ทุติโย วิริยาธิปเตยฺโย, ตติโย จิตฺตาธิปเตยฺโย, จตุตฺโถ
วีมํสาธิปเตยฺโยติ.
                         ปกิณฺณกกถา นิฏฺิตา.
                          ------------
                      ปมมคฺควีสติมหานยวณฺณนา.
     [๓๕๗] อิทานิ ยสฺมา โลกุตฺตรกุสลํ ภาเวนฺโต น เกวลํ อุปนิชฺฌายนฏฺเน
ฌานเมว ภาเวติ, นิยฺยานฏฺเน ปน มคฺคมฺปิ ภาเวติ, อุปฏฺานฏฺเน
สติปฏฺานมฺปิ, ปทหนฏฺเน สมฺมปฺปธานมฺปิ, อิชฺฌนฏฺเน อิทฺธิปาทมฺปิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ   ๒ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๖๑/๗๐
@๓ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๕.
อธิปติยฏฺเน อินฺทฺริยมฺปิ, อกมฺปิยฏฺเน พลมฺปิ, พุชฺฌนฏฺเน โพชฺฌงฺคมฺปิ,
ตถฏฺเน สจฺจมฺปิ, อวิกฺเขปฏฺเน สมถมฺปิ, สุญฺตฏฺเน ธมฺมมฺปิ, ราสฏฺเน
ขนฺธมฺปิ, อายตนฏฺเน อายตนมฺปิ, สุญฺสภาวนิสฺสตฺตฏฺเน ธาตุมฺปิ, ปจฺจยฏฺเน
อาหารมฺปิ, ผุสนฏฺเน ผสฺสมฺปิ, เวทยิตฏฺเน เวทนมฺปิ, สญฺชานนฏฺเน
สญฺมฺปิ, เจตยิตฏฺเน เจตนมฺปิ, วิชานนฏฺเน จิตฺตมฺปิ ภาเวติ. ตสฺมา เตสํ
เอกูนวีสติยา นยานํ ๑- ทสฺสนตฺถํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติอาทิ วุตฺตํ.
เอวํ "อิทมฺปิ ภาเวติ, อิทมฺปิ ภาเวตี"ติ ปุคฺคลชฺฌาสเยน เจว เทสนาวิลาเสน
จ วีสติ นยา เทสิตา ๒- โหนฺติ. ธมฺมํ โสตุํ นิสินฺนเทวปริสาย หิ เย
อุปนิชฺฌายนฏฺเน "โลกุตฺตรชฺฌานนฺ"ติ กถิเต พุชฺฌนฺติ, เตสํ สปฺปายวเสน
"ฌานนฺ"ติ กถิตํ ฯเปฯ เย วิชานนฏฺเน "จิตฺตมฺปี"ติ ๓- วุตฺเต พุชฺฌนฺติ,
เตสํ สปฺปายวเสน "จิตฺตนฺ"ติ กถิตํ. อยเมตฺถ ปุคฺคลชฺฌาสโย.
     สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อตฺตโน พุทฺธสุโพธิตาย ๔- ทสพลจตุเวสารชฺชจตุ-
ปฏิสมฺภิทตาย จ ฉอสาธารณาณโยเคน จ เทสนํ ยทิจฺฉกํ นิยเมตฺวา ทสฺเสติ,
อิจฺฉนฺโต อุปนิชฺฌายนฏฺเน โลกุตฺตรชฺฌานนฺติ ทสฺเสติ, อิจฺฉนฺโต นิยฺยานฏฺเน
ฯเปฯ วิชานนฏฺเน โลกุตฺตรํ จิตฺตนฺติ ทสฺเสติ. ๕- อยํ เทสนาวิลาโส นาม.
ตตฺถ ยเถว "โลกุตฺตรชฺฌานนฺ"ติ วุตฺตฏฺาเน ทส นยา วิภตฺตา, เอวํ
มคฺคาทีสุปิ เตเยว เวทิตพฺพา. อิติ วีสติยา าเนสุ ทส ทส กตฺวา เทฺว
นยสตานิ วิภตฺตานิ โหนฺติ.
     [๓๕๘] อิทานิ อธิปติเภทํ ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติอาทิ
อารทฺธํ. ตตฺถ ฉนฺทํ ธุรํ เชฏฺกํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา นิพฺพตฺติตํ โลกุตฺตรชฺฌานํ
ฉนฺทาธิปเตยฺยํ นาม. เสเสสุปิ เอเสว นโย. อิติ ปุริมสฺมึ สุทฺธิเก เทฺว
นยสตานิ. ฉนฺทาธิปเตยฺยาทีสุปิ เทฺว เทฺวติ นยสหสฺเสน ภาเชตฺวา ปมมคฺคํ
ทสฺเสติ ๖- ธมฺมราชา.
                         ปมมคฺโค นิฏฺิโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปทานํ          ๒ ม. ทสฺสิตา              ๓ ฉ.ม. จิตฺตนฺติ
@๔ ฉ.ม. พุทฺธสุโพธตาย    ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๖ ฉ.ม. ทสฺเสสิ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๒๙๔-๒๙๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=294&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=7343&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=7343&pagebreak=1#p294