อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๙๓.

อิติ มคฺโค เหตุ เอเตสนฺติปิ มคฺคเหตุกา. อภิภวิตฺวา ปวตฺตนฏฺเน มคฺโค อธิปติ เอเตสนฺติ มคฺคาธิปติโน. [๑๗] อุปฺปนฺนตฺติเก อุปฺปาทโต ปฏฺาย ยาว ภงฺคา อุทฺธํ ปนฺนา คตา ปวตฺตาติ อุปฺปนฺนา. น อุปฺปนฺนาติ อนุปฺปนฺนา. ปรินิฏฺิตการเณกเทสตฺตา อวสฺสํ อุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ อุปฺปาทิโน. [๑๘] อตีตตฺติเก อตฺตโน สภาวํ อุปฺปาทาทิกฺขณํ วา ปตฺวา อติกฺกนฺตาติ อตีตา. ตทุภยมฺปิ น อาคตาติ อนาคตา. ตนฺตํ การณํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนาติ ปจฺจุปฺปนฺนา. [๑๙] อนนฺตรตฺติเก อตีตํ อารมฺมณํ เอเตสนฺติ อตีตารมฺมณา. เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโย. [๒๐] อชฺฌตฺตตฺติเก "เอวํ ปวตฺตมานา มยํ อตฺตาติ คหณํ คมิสฺสามา"ติ อิมินา วิย อธิปฺปาเยน อตฺตานํ อธิการํ กตฺวา ปวตฺตาติ อชฺฌตฺตา. อชฺฌตฺตสทฺโท ปนายํ โคจรชฺฌตฺเต นิยกชฺฌตฺเต อชฺฌตฺตชฺฌตฺเต วิสยชฺฌตฺเตติ จตูสุ อตฺเถสุ ทิสฺสติ. "เตนานนฺท ภิกฺขุนา ตสฺมึเยว ปุริมสฺมึ สมาธินิมิตฺเต อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ สณฺเปตพฺพํ ^๑- อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต"ติอาทีสุ ^๒- หิ อยํ โคจรชฺฌตฺเต ทิสฺสติ. "อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ, ^๓- อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรตี"ติอาทีสุ ^๔- นิยกชฺฌตฺเต. "ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานี"ติอาทีสุ ^๕- อชฺฌตฺตชฺฌตฺเต. "อยํ โข ปนานนฺท วิหาโร ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ ยทิทํ สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา อชฺฌตฺตํ สุญฺตํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี"ติอาทีสุ ^๖- วิสยชฺฌตฺเต, อิสฺสริยฏฺาเนติ อตฺโถ. ผลสมาปตฺติ หิ พุทฺธานํ อิสฺสริยฏฺานํ นาม. อิธ ปน นิยกชฺฌตฺเต อธิปฺเปโต. ตสฺมา อตฺตโน สนฺตาเน ปวตฺตา ปาฏิปุคฺคลิกา ธมฺมา อชฺฌตฺตาติ เวทิตพฺพา. ตโต พหิภูตา ^๗- ปน อินฺทฺริยพทฺธา วา อนินฺทฺริยพทฺธา วาติ พหิทฺธา นาม. ตติยปทํ ตทุภยวเสน วุตฺตํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม.อุ. ๑๔/๑๘๘/๑๖๑ ^๒ ขุ.ธ. ๒๕/๓๖๒/๘๐ @^๓ ที.สี. ๙/๔๖๘/๒๐๕, อภิ. ๓๔/๑๖๑/๕๐ ^๔ ที.ม. ๑๐/๓๘๓/๒๕๗ @^๕ ม.อุ. ๑๔/๓๐๔/๒๗๙ ^๖ ม.อุ. ๑๔/๑๘๗/๑๖๐ ^๗ ฉ.ม. พาหิรภูตา

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๙๓. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=93&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=2273&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=2273&pagebreak=1#p93