อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลี อักษรไทย
สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)
หน้าที่ ๙๓-๙๔.

หน้าที่ ๙๓.
อิติ มคฺโค เหตุ เอเตสนฺติปิ มคฺคเหตุกา. อภิภวิตฺวา ปวตฺตนฏฺเฐน มคฺโค
อธิปติ เอเตสนฺติ มคฺคาธิปติโน.
     [๑๗] อุปฺปนฺนตฺติเก อุปฺปาทโต ปฏฺฐาย ยาว ภงฺคา อุทฺธํ ปนฺนา คตา
ปวตฺตาติ อุปฺปนฺนา. น อุปฺปนฺนาติ อนุปฺปนฺนา. ปรินิฏฺฐิตการเณกเทสตฺตา อวสฺสํ
อุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ อุปฺปาทิโน.
     [๑๘] อตีตตฺติเก อตฺตโน สภาวํ อุปฺปาทาทิกฺขณํ วา ปตฺวา อติกฺกนฺตาติ อตีตา.
ตทุภยมฺปิ น อาคตาติ อนาคตา. ตนฺตํ การณํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนาติ ปจฺจุปฺปนฺนา.
     [๑๙] อนนฺตรตฺติเก อตีตํ อารมฺมณํ เอเตสนฺติ อตีตารมฺมณา. เสสปททฺวเยปิ
เอเสว นโย.
     [๒๐] อชฺฌตฺตตฺติเก "เอวํ ปวตฺตมานา มยํ อตฺตาติ คหณํ คมิสฺสามา"ติ
อิมินา วิย อธิปฺปาเยน อตฺตานํ อธิการํ กตฺวา ปวตฺตาติ อชฺฌตฺตา. อชฺฌตฺตสทฺโท
ปนายํ โคจรชฺฌตฺเต นิยกชฺฌตฺเต อชฺฌตฺตชฺฌตฺเต วิสยชฺฌตฺเตติ จตูสุ อตฺเถสุ
ทิสฺสติ. "เตนานนฺท ภิกฺขุนา ตสฺมึเยว ปุริมสฺมึ สมาธินิมิตฺเต อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ
สณฺฐเปตพฺพํ ๑- อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต"ติอาทีสุ ๒- หิ อยํ โคจรชฺฌตฺเต ทิสฺสติ.
"อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ, ๓- อชฺฌตฺตํ วา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรตี"ติอาทีสุ ๔-
นิยกชฺฌตฺเต. "ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานี"ติอาทีสุ ๕- อชฺฌตฺตชฺฌตฺเต. "อยํ โข
ปนานนฺท วิหาโร ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ ยทิทํ สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา อชฺฌตฺตํ
สุญฺญตํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี"ติอาทีสุ ๖- วิสยชฺฌตฺเต, อิสฺสริยฏฺฐาเนติ อตฺโถ.
ผลสมาปตฺติ หิ พุทฺธานํ อิสฺสริยฏฺฐานํ นาม. อิธ ปน นิยกชฺฌตฺเต อธิปฺเปโต.
ตสฺมา อตฺตโน สนฺตาเน ปวตฺตา ปาฏิปุคฺคลิกา ธมฺมา อชฺฌตฺตาติ เวทิตพฺพา.
ตโต พหิภูตา ๗- ปน อินฺทฺริยพทฺธา วา อนินฺทฺริยพทฺธา วาติ พหิทฺธา นาม.
ตติยปทํ ตทุภยวเสน วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๑๘๘/๑๖๑    ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๓๖๒/๘๐
@๓ ที.สี. ๙/๔๖๘/๒๐๕, อภิ. ๓๔/๑๖๑/๕๐  ๔ ที.ม. ๑๐/๓๘๓/๒๕๗
@๕ ม.อุ. ๑๔/๓๐๔/๒๗๙   ๖ ม.อุ. ๑๔/๑๘๗/๑๖๐  ๗ ฉ.ม. พาหิรภูตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๔.
     [๒๑] อนนฺตรตฺติโก ปน เตเยว ติปฺปกาเรปิ ธมฺเม อารมฺมณํ กตฺวา
ปวตฺตนวเสน วุตฺโต.
     [๒๒] สนิทสฺสนตฺติเก ทฏฺฐพฺพภาวสงฺขาเตน สห นิทสฺสเนนาติ สนิทสฺสนา,
ปฏิหนนภาวสงฺขาเตน สห ปฏิเฆนาติ สปฺปฏิฆา, สนิทสฺสนา จ เต สปฺปฏิฆา
จาติ สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา. นตฺถิ เอเตสํ ทฏฺฐพฺพภาวสงฺขาตํ นิทสฺสนนฺติ อนิทสฺสนา,
อนิทสฺสนา จ เต วุตฺตนเยเนว สปฺปฏิฆา จาติ อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา. ตติยปทํ
อุภยปฏิกฺเขเปน วุตฺตํ. อยํ ตาว ติกมาติกาย อนุปุพฺพปทวณฺณนา.
                      ติกมาติกาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------
                         ทุกมาติกาปทวณฺณนา
     [๑-๖] ทุกมาติกาย ปน ติเกสุ อนาคตปทวณฺณนํเยว กริสฺสาม. เหตุโคจฺฉเก
ตาว เหตู ธมฺมาติ มูลฏฺเฐน เหตุสงฺขาตา ธมฺมา, "เหตุธมฺมา"ติปิ ปาโฐ.
น เหตูติ เตสํเยว ปฏิกฺเขปวจนํ. สมฺปโยคโต ปวตฺเตน สห เหตุนาติ สเหตุกา. ตเถว
ปวตฺโต นตฺถิ เอเตสํ เหตูติ อเหตุกา. เอกุปฺปาทาทิตาย เหตุนา สมฺปยุตฺตาติ
เหตุสมฺปยุตฺตา. เหตุนา วิปฺปยุตฺตาติ เหตุวิปฺปยุตฺตา. อิเมสํ ทฺวินฺนมฺปิ
ทุกานํ กิญฺจาปิ อตฺถโต นานตฺตํ นตฺถิ, เทสนาวิลาเสน ปน ตถาพุชฺฌนกสตฺตานํ ๑- วา
ปุคฺคลานํ อชฺฌาสยวเสน วุตฺตา. ตโต ปรํ สกเลกเทสวเสน ๒- ปฐมทุกํ ทุติยตติเยหิ
สทฺธึ โยเชตฺวา เตสํ "เหตู น เหตู"ติอาทีนํ ปทานํ วเสน ยถาสมฺภวโต อปเรปิ
ตโย ทุกา วุตฺตา. ตตฺถ ยเถว "เหตู เจว ธมฺมา สเหตุกา จา"ติ เอตํ สมฺภวติ,
ตถา "เหตู เจว ธมฺมา อเหตุกา จา"ติ อิทํ ทุกมฺปิ. ยถา จ "สเหตุกา เจว
ธมฺมา น จ เหตู"ติ เอตํ สมฺภวติ, ตถา "อเหตุกา เจว ธมฺมา น จ เหตู"ติ
อิทมฺปิ. เหตุสมฺปยุตฺตทุเกน สทฺธึ โยชนายปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตถา พุชฺฌนฺตานํ       ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้าที่ ๙๓-๙๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=53&page=93&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=2273&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=53&A=2273&modeTY=2&pagebreak=1#p93