อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๒๙๒.

"นตฺถิ กมฺมนฺ"ติ อกมฺมวาทิตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา "อตฺถิ กมฺมนฺ"ติ กมฺมวาทิต- กมฺมสฺสกตํ ทีเปติ, น สพฺพสฺเสว กมฺมโต นิพฺพตฺตึ, ตสฺมา อสาธกนฺติ. สพฺพมิทํกมฺมโตติกถาวณฺณนา นิฏฺิตา. ------------- ๔. อินฺทฺริยพทฺธกถาวณฺณนา [๗๘๖-๗๘๗] อิทานิ อินฺทฺริยพทฺธกถา นาม โหติ. ตตฺถ ทุวิธํ ทุกฺขํ อินฺทฺริยพทฺธํ อนินฺทฺริยพทฺธญฺจ. อินฺทฺริยพทฺธํ ทุกฺขวตฺถุตาย ทุกฺขํ, อนินฺทฺริยพทฺธํ อุทยพฺพยปฏิปีฬนฏฺเน "ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขนฺ"ติ สงฺคหิตตฺตา ทุกฺขํ. อิมํ วิภาคํ อคฺคเหตฺวา "ยสฺส ปริญฺาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, ตํ อินฺทฺริยพทฺธเมว ทุกฺขํ, น อิตรนฺ"ติ เยสํ ลทฺธิ เสยฺยถาปิ เหตุวาทานํ, เต สนฺธาย อิตรสฺสาปิ ^๑- ทุกฺขภาวํ ทสฺเสตุํ อินฺทฺริยพทฺธญฺเวาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺา อิตรสฺส. อถ นํ "ยสฺมา ภควตา `ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขนฺ'ติ วุตฺตํ, ตสฺมา อินฺทฺริยพทฺเธเนว เตน อนิจฺเจน ภวิตพฺพนฺ"ติ โจเทตุํ อินฺทฺริยพทฺธญฺเว อนิจฺจนฺติอาทิมาห. นนุ อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจนฺติ นนุ ปวีปพฺพตปาสาณาทิ อนินฺทฺริยพทฺธมฺปิ อนิจฺจนฺติ อตฺโถ. [๗๘๘] น วตฺตพฺพํ อินฺทฺริยพทฺธญฺเว ทุกฺขนฺติ ปเญฺห อามนฺตาติ ปฏิญฺา สกวาทิสฺส. อนินฺทฺริยพทฺธญฺหิ ทุกฺขโทมนสฺสานํ อารมฺมณํ โหติ. อุณฺหกาลสฺมิญฺหิ อคฺคิ สีตกาเล จ วาโต ทุกฺขสฺสารมฺมณํ, นิจฺจมฺปิ โภควินาสาทโย โทมนสฺสสฺส. ตสฺมา วินาปิ อนิจฺจฏฺเน อนินฺทฺริยพทฺธํ ทุกฺขนฺติ วตฺตพฺพํ. กมฺมกิเลเสหิ ปน อนิพฺพตฺตตฺตา ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ น วตฺตพฺพํ, ตถา มคฺเคน อปริญฺเยฺยตฺตา. ยสฺมา ปน ติณกฏฺาทินิโรโธ วา อุตุพีชาทินิโรโธ วา ทุกฺขนิโรโธ ^๒- อริยสจฺจํ นาม น โหติ, ตสฺมา อินฺทฺริยพทฺธํ ทุกฺขญฺเจว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เตสํ อิตรสฺสาปิ ^๒ ฉ.ม. ทุกฺขนิโรธํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๒๙๒. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=55&page=292&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=55&A=6576&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=6576&pagebreak=1#p292