อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)
หน้าที่ ๓๒๗-๓๒๘.

หน้าที่ ๓๒๗.
                            อภิธมฺมปิฏก
                            ยมกวณฺณนา
                           ----------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                            อารมฺภกถา
             สงฺเขเปเนว เทวานํ      เทวเทโว สุราลเย
             กถาวตฺถุปฺปกรณํ          เทสยิตฺวา รณญฺชโห.
             ยมสฺส วิสยาตีโต         นานายมกมณฺฑิตํ
             อภิธมฺมปฺปกรณํ           ฉฏฺฐํ ฉฏฺฐาน เทสโก.
             ยมกํ อยมาวฏฺฏ ๑-       นีลามลตนูรุโห
             ยํ เทสยิ อนุปฺปตฺโต       ตสฺส สํวณฺณนากฺกโม
             อิทานิ ยสฺมา ตสฺมาสฺส     โหติ สํวณฺณนา อยนฺติ.
                     ๑. มูลยมก อุทฺเทสวารวณฺณนา
     [๑] มูลยมกํ ขนฺธยมกํ อายตนยมกํ ธาตุยมกํ สจฺจยมกํ สงฺขารยมกํ
อนุสยยมกํ จิตฺตยมกํ ธมฺมยมกํ อินฺทฺริยยมกนฺติ อิเมสํ ทสนฺนํ ยมกานํ วเสน
อิทํ ปกรณํ ทสวิเธน วิภตฺตนฺติ หิ วุตฺตํ. ตตฺถ เยสํ ทสนฺนํ ยมกานํ วเสน
อิทํ ปกรณํ ทสวิเธน วิภตฺตํ, เตสญฺเจว อิมสฺส จ ปกรณสฺส นามตฺโถ ตาว
เอวํ เวทิตพฺโพ:- เกนฏฺเฐน ยมกนฺติ? ยุคลฏฺเฐน. ยุคลญฺหิ ยมกนฺติ วุจฺจติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยมาวตฺต-
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒๘.
"ยมกปาฏิหาริยํ ยมกสาลา"ติอาทีสุ วิย. อิติ ยุคลสงฺขาตานํ ยมกานํ วเสน
เทสิตตฺตา อิเมสุ ทสสุ เอเกกํ ยมกนฺนาม, อิเมสํ ปน ยมกานํ สมูหภาวโต
สพฺพเมตํ ปกรณํ ยมกนฺติ เวทิตพฺพํ.
     ตตฺถ มูลวเสน ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กตฺวา เทสิตตฺตา ทสนฺนํ ตาว สพฺพปฐมํ
มูลยมกนฺติ วุตฺตํ. ตสฺส อุทฺเทสวาโร นิทฺเทสวาโรติ เทฺว วารา โหนฺติ, เตสุ
อุทฺทิฏฺฐานุกฺกเมน นิทฺทิสิตพฺพตฺตา อุทฺเทสวาโร ปฐโม. ตสฺส เย เกจิ กุสลา
ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลา, เย วา ปน กุสลมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา
กุสลาติ อิทํ ยมกํ อาทิ. ตสฺส กุสลากุสลมูลสงฺขาตานํ ทฺวินฺนํ อตฺถานํ วเสน
อตฺถยมกนฺติ วา เตสญฺเญว อตฺถานํ วเสน อนุโลมปฏิโลมโต ปวตฺตปาลิธมฺมวเสน
ธมฺมยมกนฺติ วา อนุโลมปฏิโลมโต ปวตฺตปุจฺฉาวเสน ปุจฺฉายมกนฺติ วา ติธา
ยมกภาโว เวทิตพฺโพ. เสเสสุปิ เอเสว นโย.
     อิทานิ อิเมสํ ยมกานํ วเสน เทสิเต อิมสฺมึ มูลยมเก อุทฺเทสวารสฺเสว
ตาว นยยมกปุจฺฉาอตฺถวารปฺปเภทวเสน ปาลิววตฺถานเมว เอวํ เวทิตพฺพํ:-
กุสลตฺติกมาติกายญฺหิ "กุสลา ธมฺมา"ติ อิทํ อาทิปทํ นิสฺสาย มูลนโย มูลมูลนโย
มูลกนโย มูลมูลกนโยติ อิเม จตฺตาโร นยา โหนฺติ. เตสํ เอเกกสฺมึ นเย
มูลยมกํ เอกมูลยมกํ อญฺญมญฺญมูลยมกนฺติ ตีณิ ตีณิ ยมกานิ. เอวํ จตูสุ
นเยสุ ทฺวาทส ยมกานิ, เอเกกสฺมึ ยมเก อนุโลมปฏิโลมวเสน เทฺว เทฺว
ปุจฺฉาติ จตุวีสติ ปุจฺฉา, เอเกกาย ปุจฺฉาย สนฺนิฏฺฐานสํสยวเสน เทฺว เทฺว
อตฺถาติ อฏฺฐจตฺตาฬีส อตฺถาติ.
     ตตฺถ เย เกจิ กุสลา ธมฺมาติ กุสเลสุ "กุสลา นุ โข, น กุสลา นุ
โข"ติ สนฺเทหาภาวโต อิมสฺมึ ปเท สนฺนิฏฺฐานตฺโถ เวทิตพฺโพ. สพฺเพ เต
กุสลมูลาติ "สพฺเพ เต กุสลา ธมฺมา กุสลมูลา นุ โข, นนุ โข"ติ เอวํ
วิมติวเสน ปุจฺฉิตตฺตา อิมสฺมึ ปเท สํสยตฺโถ เวทิตพฺโพ. โส จ โข เวเนยฺยานํ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๓๒๗-๓๒๘.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=55&page=327&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=55&A=7355&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=7355&modeTY=2&pagebreak=1#p327