ภูโตปาทารูปํ, โส รูปกฺขนฺโธ. ตสฺมา "อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ปฐวึ อาปํ เตชํ
วายํ มญฺญตี"ติ วทนฺเตน อตฺตโต รูปํ สมนุปสฺสตีติปิ วุตฺตํ โหติ. "ปฐวิยา
อาปสฺมึ เตชสฺมึ วายสฺมึ มญฺญตี"ติ วทนฺเตน รูปสฺมึ อตฺตานํ สมนุปสฺสตีติ
วุตฺตํ โหติ. "ปฐวิโต อาปโต เตชโต วายโต มญฺญตี"ติ วทนฺเตน รูปโต
อญฺโญ อตฺตาติ สิทฺธตฺตา รูปวนฺตํ จ อตฺตานํ อตฺตนิ จ รูปํ สมนุปสฺสตีติ
วุตฺตํ โหติ. เอวเมตา จตสฺโส รูปวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิมญฺญนา เวทิตพฺพา.
ตตฺถ เอกา อุจฺเฉททิฏฺฐิ ติสฺโส สสฺสตทิฏฺฐิโยติ เทฺว ทิฏฺฐิโย โหนฺตีติ อยมฺปิ
เอตฺถ วิเสโส เวทิตพฺโพ.
ภูตวาราทิวณฺณนา
[๓] เอวํ รูปมุเขน สงฺขารวตฺถุกํ มญฺญนํ วตฺวา อิทานิ เย สงฺขาเร
อุปาทาย สตฺตา ปญฺญาปิยนฺติ, เตสุ สตฺเตสุปิ ยสฺมา ปุถุชฺชโน มญฺญนํ
กโรติ, ตสฺมา เต สตฺเต นิทฺทิสนฺโต ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติ อาทิมาห.
ตตฺรายํ ภูตสทฺโท ปญฺจกฺขนฺธ อมนุสฺส ธาตุ วิชฺชมาน ขีณาสวสตฺตรุกฺขาทีสุ
ทิสฺสติ. "ภูตมิทนฺติ ภิกฺขเว สมนุปสฺสถา"ติอาทีสุ *๑- หิ อยํ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ
ทิสฺสติ. "ยานีธ ภูตานิ สมาคตานี"ติ ๒- เอตฺถ อมนุสฺเสสุ. "จตฺตาโร โข
ภิกฺขุ มหาภูตา เหตู"ติ ๓- เอตฺถ จตูสุ ธาตูสุ. "ภูตสฺมึ ปาจิตฺติยนฺ"ติอาทีสุ ๔-
วิชฺชมาเนสุ. "โย จ กาลฆโส ภูโต"ติ ๕- เอตฺถ ขีณาสเว. "สพฺเพว นิกฺขิปิสฺสนฺติ
ภูตา โลเก สมุสฺสยนฺ"ติ ๖- เอตฺถ สตฺเตสุ. "ภูตคามปาตพฺยตายา"ติ ๗- เอตฺถ
รุกฺขาทีสุ. อิธ ปนายํ สตฺเตสุ วตฺตติ โน จ โข อวิเสเสน. จาตุมฺมหาราชิกานํ
หิ เหฏฺฐา สตฺตา อิธ ภูตาติ อธิปฺเปตา.
ตตฺถ ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติ อาทิ วุตฺตนยเมว. ภูเต มญฺญตีติ
อาทีสุ ปน ติสฺโสปิ มญฺญนา โยเชตพฺพา. กถํ? อยํ หิ "โส ปสฺสติ คหปตึ
@เชิงอรรถ: *๑ ปาลิ. ปสฺสถาติ, ม.มู. ๑๒/๔๐๑/๓๕๘ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต ๒ ขุ. สุ. ๒๕/๒๒๔/๓๗๖
@รตนสุตฺต ๓ ม. อุปริ. ๑๔/๘๖/๖๘ มหาปุณฺณมสุตฺต. ๔ วินย. มหาวิ. ๒/๖๙/๑๔๓
@ภูตาโรจนสิกฺขาปท ๕ ขฺ. ชา. ทุก. ๒๗/๓๔๐/๙๕ มูลปริยายชาตก (สฺยา)
@๖ ที. มหา. ๑๐/๒๒๐/๑๓๗ ปรินิพฺพุตกถา ๗ วินย. มหาวิ. ๒/๙๐/๑๖๐
วา คหปติปุตฺตํ วา ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตํ สมงฺคีภูตนฺ"ติ ๑- วุตฺตนเยน
ภูเต สุภา สุขิตาติ คเหตฺวา รชฺชติ, ทิสฺวาปิ เน รชฺชติ, สุตฺวาปิ ฆายิตฺวาปิ
สายิตฺวาปิ ผุสิตฺวาปิ ญตฺวาปิ เอวํ ภูเตสุ ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติ. "อโห
วตาหํ ขตฺติยมหาสาลานํ วา สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ"ติอาทินา ๒- วา ปน นเยน
อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ, เอวํปิ ภูเตสุ ตณฺหามญฺญนาย
มญฺญติ. อตฺตโน ปน ภูตานญฺจ สมฺปตฺติวิปตฺตึ นิสฺสาย อตฺตานํ วา เสยฺยํ
ทหติ. ภูเตสุ ยงฺกิญฺจิ ภูตํ หีนํ อตฺตานํ วา หีนํ, ยงฺกิญฺจิ ภูตํ เสยฺยํ.
อตฺตานํ วา ภูตญฺจ ๓- อตฺตนา สทิสํ ๓- ทหติ. ยถาห "อิเธกจฺโจ ชาติยา
วา ฯเปฯ อญฺญตรญฺญตเรน วตฺถุนา ปุพฺพกาลํ ปเรหิ สทิสํ อตฺตานํ ทหติ,
อปรกาลํ อตฺตานํ เสยฺยํ ทหติ, ปเร หีเน ทหติ, โย เอวรูโป มาโน ฯเปฯ
อยํ วุจฺจติ มานาติมาโน"ติ. ๔- เอวํ ภูเตสุ มานมญฺญนาย มญฺญติ.
ภูเต ปน "นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา"ติ วา "สพฺเพ
สตฺตา สพฺเพ ปาณา สพฺเพ ภูตา สพฺเพ ชีวา อวสา อพลา อวิริยา
นิยติสงฺคติภาวปริณตา ฉเสฺววาภิชาตีสุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺตี"ติ วา ๕- มญฺญมาโน
ทิฏฺฐิมญฺญนาย มญฺญติ. เอวํ ภูเต ตีหิ มญฺญนาหิ มญฺญติ.
กถํ ภูเตสุ มญฺญติ? เตสุ เตสุ ภูเตสุ อตฺตโน อุปฺปตฺตึ สุขุปฺปตฺตึ
วา อากงฺขติ. เอวํ ตาว ตณฺหามญฺญนาย ภูเตสุ มญฺญติ. ภูเตสุ วา อุปฺปตฺตึ
อากงฺขมาโน ทานํ เทติ, สีลํ สมาทิยติ, อุโปสถกมฺมํ กโรติ. เอวํปิ ภูเตสุ
ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติ. ภูเต ปน สมูหคาเหน คเหตฺวา ตตฺถ เอกจฺเจ ภูเต
เสยฺยโต ทหติ, เอกจฺเจ สทิสโต วา หีนโต วาติ. เอวํ ภูเตสุ มานมญฺญนาย
มญฺญติ. ตถา เอกจฺเจ ภูเต นิจฺจา ธุวาติ มญฺญติ. เอกจฺเจ อนิจฺจา อธุวาติ,
อหํปิ ภูเตสุ อญฺญตโรสฺมีติ มญฺญติ. เอวํ ภูเตสุ ทิฏฺฐิมญฺญนาย มญฺญตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๔๗/๕๗ มหายญฺญวคฺค (สฺยา)
@๒ ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๗๗/๒๒๗ สงฺคีติสุตฺต
@๓-๓ ฉ.ม. ภูเตน, ภูตํ วา อตฺตนา สทิสํ
@๔ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๘๐/๔๓๔ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค.
@๕ ที.สี. ๙/๑๖๘/๕๔ มกฺขลิโคสาลวาท
เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๓๔-๓๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=34&pages=2&modeTY=2&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=859&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=859&modeTY=2&pagebreak=1#p34
