อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลี อักษรไทย
ม.อ. (ปปญฺจ.๒)
หน้าที่ ๒๕๗-๒๕๙.

หน้าที่ ๒๕๗.
ธมฺมตาย เอวํ วเทยฺย "อเร อนฺธพาล วสฺสสตมฺปิ วสฺสสหสฺสมฺปิ ปริธาวมาโน
อญฺญตฺร มยา กุหึ เอตสฺส ชานนกํ ลภิสฺสสิ, อาหร นํ จกฺขุปฺปสาเท อุปเนหิ,
อหเมตํ อารมฺมณํ ชานิสฺสามิ ยทิ วา นีลํ ยทิ วา ปีตกํ, น หิ เอโส
อญฺญสฺส วิสโย, มยฺหเมเวโส วิสโย"ติ. เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย. เอวเมตานิ
อญฺญมญฺญสฺส โคจรวิสยํ น ปจฺจนุโภนฺติ นาม. กึ ปฏิสรณนฺติ เอเตสํ กึ
ปฏิสรณํ, กึ เอตานิ ปฏิสรนฺตีติ ปุจฺฉติ. มโนปฏิสรณนฺติ ชวนมโนปฏิสรณํ.
มโน จ เนสนฺติ มโนทฺวาริกชวนมโน วา ปญฺจทฺวาริกชวนมโน วา เอเตสํ
โคจรวิสยํ รชฺชนาทิวเสน อนุโภติ, จกฺขุวิญฺญาณํ หิ รูปทสฺสนมตฺตเมว, เอตฺถ
โคจรวิสยํ รชฺชนาทิวเสน อนุโภติ, จกฺขุวิญฺญาณํ หิ รูปทสฺสนมตฺตเมว, เอตฺถ
รชฺชนํ วา ทุสฺสนํ วา มุยฺหนํ วา นตฺถิ, เอตสฺมึ ปน ทฺวาเร ชวนํ รชฺชติ
วา ทุสฺสติ วา มุยฺหติ วา. โสตวิญฺญาณาทีสุปิ เอเสว นโย.
    ตตฺรายํ อุปมา:- ปญฺจ กิร ทุพฺพลโภชกา ราชานํ เสวิตฺวา กิจฺเฉน
กสิเรน เอกสฺมึ ปญฺจกุลิเก คาเม ปริตฺตกํ อายํ ลภึสุ, เตสํ ตตฺถ มจฺฉภาโค
มํสภาโค ๑- โยตฺตกหาปโณ อนฺทุกหาปโณ มาสกกหาปโณ ๑- อฏฺฐกหาปโณ วา
โสฬสกหาปโณ วา ทฺวตฺตึสกหาปโณ วา จตุสฏฺฐิกหาปโณ วา ทณฺโฑติ
เอตฺตกมตฺตเมว ปาปุณาติ, สตฺตวตฺถุกํ ปญฺจสตวตฺถุกํ สหสฺสวตฺถุกํ มหาพลึ
ราชาว คณฺหาติ. ตตฺถ ปญฺจกุลิกคาโม วิย ปญฺจ ปสาทา ทฏฺฐพฺพา, ปญฺจ
ทุพฺพลโภชกา วิย ปญฺจ วิญฺญาณานิ, ราชา วิย ชวนํ, ทุพฺพลโภชกานํ
ปริตฺตกํ อายปาปุณนํ วิย ๒- จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ รูปทสฺสนาทิมตฺตํ, รชฺชนาทีนิ
ปน เอเตสุ นตฺถิ, รญฺโญ มหาพลิคฺคหณํ วิย เตสุ ทฺวาเรสุ ชวนสฺส รชฺชานาทีนิ
เวทิตพฺพานิ.
    [๔๕๖] ปญฺจิมานิ อาวุโสติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? อนฺโตนิโรธสฺมึ ปญฺจปฺปสาเท.
กิริยมยปฺปวตฺตสฺมึ หิ วตฺตมาเน อรูปธมฺมา ปสาทานํ พลวปจฺจยา โหนฺติ. โย
ปน ตํ ปวตฺตํ นิโรเธตฺวา นิโรธสมาปตฺตึ สมาปนฺโน. ตสฺส อนฺโตนิโรเธ
ปญฺจปฺปสาทา กึ ปฏิจฺจ ติฏฺฐนฺตีติ อิทํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. อายุํ ปฏิจฺจาติ
ชีวิตินฺทฺริยํ  ปฏิจฺจ ติฏฺฐนฺติ. อุสฺมํ ปฏิจฺจาติ ชีวิตินฺทฺริยํ กมฺมชเตชํ
ปฏิจฺจ
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ยุตฺติกหาปโณ วา พนฺธกหาปโณ วา มาปหารกหาปโณ วา  ๒ ม. อายคฺคหณํ วิย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๘.
ติฏฺฐติ. ยสฺมา ปน กมฺมชเตโชปิ ชีวิตินฺทฺริเยน วินา น ติฏฺฐติ, ตสฺมา "อุสฺมา
อายุํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตี"ติ อาห. ฌายโตติ ชลโต. อจฺจึ ปฏิจฺจาติ ชาลสิขํ ปฏิจฺจ.
อาภา ปญฺญายตีติ อาโลโก นาม ปญฺญายติ. อาภํ ปฏิจฺจ อจฺจีติ  ตํ อาโลกํ
ปฏิจฺจ ชาลสิขา ปญฺญายติ.
    เอวเมว โข อาวุโส อายุ อุสฺมํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตีติ เอตฺถ ชาลสิขา วิย
กมฺมชเตโช, อาโลโก วิย ชีวิตินฺทฺริยํ ชาลสิขา หิ อุปฺปชฺชมานา อาโลกํ
คเหตฺวาว อุปฺปชฺชติ, สา เตน อตฺตนา ชนิตอาโลเกเนว สยมฺปิ อณุํถูลา
ทีฆรสฺสาติ ปากฏา โหติ, ตตฺถ ชาลปฺปวตฺติยา ชนิตอาโลเกน ตสฺสาเยว
ชาลปฺปวตฺติยา ปากฏภาโว วิย อุสฺมํ ปฏิจฺจ นิพฺพตฺเตน กมฺมชมหาภูตสมฺภเวน
ชีวิตินฺทฺริเยน อุสฺมาย อนุปาลนํ. ชีวิตินฺทฺริยญฺหิ ทสปิ วสฺสานิ วีสติปิ
วสฺสานิ ฯเปฯ วสฺสสตมฺปิ กมฺมชเตชปฺปวตฺตํ ปาเลติ, อิติ มหาภูตานิ
อุปาทารูปานํ นิสฺสยปจฺจยาทิวเสน ปจฺจยา ๑- โหนฺตีติ อายุ อุสฺมํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐติ,
ชีวิตินฺทฺริยํ มหาภูตานิ ปาเลตีติ อุสฺมา อายุํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตีติ เวทิตพฺพา.
    [๔๕๗] อายุสงฺขาราติ อายุเมว. เวทนิยา ธมฺมาติ เวทนาธมฺมาว.
วุฏฺฐานํ ปญฺญายตีติ สมาปตฺติโต วุฏฺฐานํ ปญฺญายติ. โย หิ ภิกฺขุ อรูปปฺปวตฺเต
อุกฺกณฺฐิตฺวา สญฺญญฺจ เวทนญฺจ นิโรเธตฺวา นิโรธํ สมาปนฺโน, ตสฺส
ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน รูปชีวิตินฺทฺริยปจฺจยา อรูปธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, เอวํ ปน
รูปารูปปฺปวตฺตํ ปวตฺตติ. ยถา กึ? ยถา เอโก ปุริโส ชาลาปวตฺเต อุกฺกณฺฐิโต
อุทเกน ปหริตฺวา ชาลํ อปฺปวตฺตํ กตฺวา ฉาริกาย องฺคาเร ปิธาย ตุณฺหี
นิสีทติ, ยทา ปนสฺส ปุน ชาลาย อตฺโถ โหติ, ฉาริกํ อปเนตฺวา องฺคาเร
ปริวตฺเตตฺวา อุปาทานํ ทตฺวา มุขวาตํ วา ตาลวณฺฏวาตํ วา ททาติ, อถ
ชาลาปวตฺตํ ปุน ปวตฺตติ, เอวเมว ชาลาปวตฺตํ วิย อรูปธมฺมา, ปุริสสฺส
ชาลาปวตฺเต อุกฺกณฺฐิตฺวา อุทกปฺปหาเรน ชาลํ อปฺปวตฺตํ กตฺวา ฉาริกาย
องฺคาเร ปิธาย ตุณฺหีภูตสฺส นิสชฺชา วิย ภิกฺขุโน อรูปปฺปวตฺเต อุกฺกณฺฐิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปจฺจยานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๙.
สญฺญญฺจ เวทนญฺจ นิโรเธตฺวา นิโรธสมาปชฺชนํ, ฉาริกาย ปิหิตองฺคารา วิย
๑- รูปชีวิตินฺทฺริยํ กมฺมชเตโชธาตุ วตฺตติ, ๑- ปุริสสฺส ปุน ชาลาย อตฺเถ สติ
ฉาริกาปนยนาทีนิ วิย ภิกฺขุโน ยถาปริจฺฉินฺนกาลาคมนํ, อคฺคิชาลาย ปวตฺติ
วิย ปุน อรูปธมฺเมสุ อุปฺปนฺเนสุ รูปารูปปฺปวตฺติ เวทิตพฺพา.
    อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณนฺติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ, กมฺมชเตโชธาตุ, จิตฺตนฺติ
อิเม ตโย ธมฺมา ยทา อิมํ รูปกายํ ชหนฺติ, อถายํ อเจตนํ กฏฺฐํ วิย ปฐวิยํ
ฉฑฺฑิโต เสตีติ อตฺโถ. วุตฺตํ เจตํ:-
           "อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณํ      ยทา กายํ ชหนฺติมํ
            อปวิทฺโธ ตทา เสติ        ปรภตฺตํ อเจตนนฺ"ติ. ๒-
    กายสงฺขาราติ อสฺสาสปสฺสาสา. วจีสงฺขาราติ วิตกฺกวิจารา. จิตฺตสงฺขาราติ
สญฺญาเวทนา. อายูติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ. ปริภินฺนานีติ อุปหตานิ, วินฏฺฐานีติ
อตฺโถ. ตตฺถ เกจิ "นิโรธสมาปนฺนสฺส จิตฺตสงฺขาราว นิรุทฺธา"ติ วจนโต จิตฺตํ
อนิรุทฺธํ โหติ, ตสฺมา สจิตฺตกา อยํ สมาปตฺตีติ วทนฺติ. เต วตฺตพฺพา
วจีสงฺขาราปิสฺส นิรุทฺธาติ วจนโต วาจา อนิรุทฺธา โหติ, ตสฺมา นิโรธสมาปนฺเนน
ธมฺมํปิ กเถนฺเตน สชฺฌายํปิ กโรนฺเตน นิสีทิตพฺพํ สิยา. "โย จายํ มโต กาลกโตปิ,
๓- ตสฺสาปิ จิตฺตสงฺขารา นิรุทฺธา"ติ วจนโต จิตฺตํ อนิรุทฺธํ ภเวยฺย, ตสฺมา
กาลกเต มาตาปิตโร วา อรหนฺเต วา ฌาปยนฺเตน อนนฺตริยกมฺมํ กตํ ภเวยฺย.
อิติ พฺยญฺชเน อภินิเวสํ อกตฺวา อาจริยานํ นเย ฐตฺวา อตฺโถ อุปปริกฺขิตพฺโพ.
อตฺโถ หิ ปฏิสรณํ, น พฺยญฺชนํ.
    อินฺทฺริยานิ วิปฺปสนฺนานีติ กิริยมยปฺปวตฺตสฺมึ หิ วตฺตมาเน พหิทฺธา
อารมฺมเณสุ ปสาเท ฆเฏนฺเตสุ อินฺทฺริยานิ กิลมนฺตานิ อุปหตานิ มกฺขิตานิ
วิย โหนฺติ วาตาทีหิ อุฏฺฐิเตน รเชน จตุมหาปเถ ฐปิตอาทาโส วิย. ยถา
ปน ถวิกายํ ปกฺขิปิตฺวา มญฺชูสาทีสุ ฐปิโต อาทาโส อนฺโตเยว วิโรจติ, เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ม. รูปชีวิตินฺทฺริยํ กมฺมชเตโชธาตุ จาติ
@๒ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๙๕/๑๑๓ เผณปิณฺฑูปมสุตฺต     ๓ ฉ.ม. กาลงฺกโต


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้าที่ ๒๕๗-๒๕๙.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=8&page=257&pages=3&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=6578&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=6578&modeTY=2&pagebreak=1#p257