พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖  พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๘ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย วิมาน-เปตวัตถุ เถร-เถรีคาถา

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา [๑๙. ปัญญาสนิบาต]
                                                                 ๑. ตาลปุฏเถรคาถา
             [๑๑๓๐] จิต ท่านนั่นแหละทำเราให้เป็นพราหมณ์บ้าง
                         ให้เป็นกษัตริย์บ้าง เป็นพระราชาบ้าง
                         เพราะอำนาจแห่งท่านนั่นแหละ
                         บางคราวเราเป็นแพศย์บ้าง
                         เป็นศูทรบ้าง เป็นเทพบ้าง
             [๑๑๓๑] เพราะเหตุแห่งท่าน เพราะอำนาจแห่งท่าน
                         มีท่านเป็นมูลเหตุ บางคราวเราเป็นอสูรบ้าง
                         เป็นสัตว์นรกบ้าง เป็นสัตว์ดิรัจฉานบ้าง เป็นเปรตบ้าง
             [๑๑๓๒] ท่านประทุษร้ายเรามาแล้วบ่อยครั้งมิใช่หรือ
                         ท่านแสดงน้ำใจเหมือนจะห้ามเรา
                         ครู่เดียวท่านก็ล่อลวงเหมือนกับคนบ้า
                         จิต เราได้ผิดอะไรต่อท่านไว้บ้าง
             [๑๑๓๓] แต่ก่อนจิตนี้ได้ท่องเที่ยวไปตามอารมณ์ต่างๆ
                         ตามความปรารถนา ตามความต้องการ ตามความสบาย
                         วันนี้ เราจะข่มจิตนั้นโดยอุบายอันแยบคาย
                         เหมือนควาญช้างปราปพยศช้างตกมัน
             [๑๑๓๔] พระศาสดาของเราทรงหยั่งรู้โลกนี้
                         โดยความเป็นสภาวะไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน ไม่มีแก่นสาร
                         จิต เชิญท่านพาเราบ่ายหน้าไปในศาสนาของพระชินเจ้า
                         ช่วยเราให้ข้ามโอฆะใหญ่ที่ข้ามได้แสนยาก
             [๑๑๓๕] จิต เรือนคืออัตภาพนี้ไม่เป็นของท่านเหมือนเมื่อก่อน
                         เราไม่พึงกลับไปอยู่ในอำนาจท่าน
                         จะบวชในศาสนาของพระผู้มีพระภาคผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่
                         ธรรมดาสมณะทั้งหลายไม่ประสบความเสียหายเหมือนเรา
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๖ หน้า : ๕๒๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา [๑๙. ปัญญาสนิบาต]
                                                                 ๑. ตาลปุฏเถรคาถา
             [๑๑๓๖] ภูเขา มหาสมุทร แม่น้ำคงคาเป็นต้น
                         แผ่นดิน ทิศใหญ่ทั้ง ๔ ทิศน้อยทั้ง ๔
                         ทิศเบื้องบน ทิศเบื้องล่าง และภพทั้ง ๓
                         ล้วนเป็นสภาพไม่เที่ยง มีแต่ถูกเบียดเบียนอยู่เสมอ
                         จิต ท่านไปที่ไหนเล่าจึงจะยินดีความสุข
             [๑๑๓๗] จิต เรามั่นคงแล้ว ท่านจะทำอะไรได้
                         เราไม่ยอมตกอยู่ภายใต้อำนาจท่าน
                         คนไม่พึงแตะต้องถุงหนัง มีปากสองข้าง
                         น่าตินัก ร่างกายที่เต็มไปด้วยของไม่สะอาดต่างๆ
                         หลั่งของไม่สะอาดออกจากปากแผลทั้ง ๙
             [๑๑๓๘] ท่านเข้าไปสู่เรือนคือถ้ำที่เงื้อมเขาและยอดเขา
                         ที่สวยงามตามธรรมชาติ ซึ่งฝูงหมูป่าและฝูงกวางอาศัยอยู่
                         และป่าที่ฝนตกรดใหม่ๆ นั้น จะยินดีภาวนา ณ ที่นั้น
             [๑๑๓๙] ฝูงนกยูงมีขนคอเขียวสวยงาม มีหงอนงาม
                         มีปีกงาม ทั้งปกคลุมด้วยขนปีกสวยงาม
                         ส่งสำเนียงเสียงร้องก้องกังวานไพเราะจับใจนั้น
                         จะช่วยท่านผู้บำเพ็ญฌานอยู่ในป่าให้รื่นรมย์ได้
             [๑๑๔๐] เมื่อฝนตก หญ้างอกยาวประมาณ ๔ นิ้ว
                         เมื่อป่าไม้ผลิดอกออกช่อ งามคล้ายก้อนเมฆ
                         เราเป็นเหมือนต้นไม้จะนอนบนยอดหญ้าในระหว่างภูเขา
                         เครื่องลาดหญ้านั้นอ่อนนุ่มจะเป็นเหมือนที่นอนสำลีสำหรับเรา
             [๑๑๔๑] เราจะทำท่านไว้ในอำนาจให้ได้เหมือนคนผู้เป็นใหญ่
                         จะพอใจด้วยปัจจัยตามที่ได้ จะทำท่านไว้ในอำนาจให้ได้
                         เหมือนคนไม่เกียจคร้าน เหมือนกระสอบใส่แมวที่มัดไว้ดีแล้ว
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๖ หน้า : ๕๒๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา [๑๙. ปัญญาสนิบาต]
                                                                 ๑. ตาลปุฏเถรคาถา
             [๑๑๔๒] เราจะทำท่านไว้ในอำนาจให้ได้เหมือนคนผู้เป็นใหญ่
                         จะพอใจด้วยปัจจัยตามที่ได้
                         จะใช้ความพยายามนำท่านมาไว้ในอำนาจให้ได้
                         เหมือนนายควาญช้างผู้ชาญฉลาด
                         ใช้ขอสับช้างตกมันให้อยู่ในอำนาจตน
             [๑๑๔๓] เราพร้อมกับท่านผู้ฝึกฝนดีแล้ว มั่นคง
                         สามารถดำเนินไปถึงทางที่ปลอดโปร่ง
                         ซึ่งท่านผู้ตามรักษาจิตทั้งหลายได้ดำเนินไปแล้วทุกสมัย
                         เหมือนนายสารถีผู้ฝึกม้าสามารถดำเนินไปถึงภูมิภาค
                         ที่ปลอดภัยได้ด้วยม้าอาชาไนยที่มีใจซื่อตรง
             [๑๑๔๔] เราจะผูกท่านไว้ที่อารมณ์กรรมฐานด้วยกำลังภาวนา
                         เหมือนนายควาญช้างใช้เชือกที่เหนียวผูกช้างไว้ที่เสาตะลุง
                         จิตที่เราคุ้มครองดี อบรมดีแล้วด้วยสติ
                         จะเป็นจิตอันตัณหาในภพทั้งปวงอาศัยไม่ได้
             [๑๑๔๕] ท่านตัดเหตุเกิดคืออายตนะที่แล่นไปผิดทางด้วยปัญญา
                         ข่มมันเสียด้วยความเพียร
                         ให้ตั้งมั่นอยู่ในทางถูก
                         เห็นแจ้งทั้งความเกิดและความดับ
                         แล้วจะเป็นทายาทของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้มีวาทะเป็นเลิศ
             [๑๑๔๖] จิต ท่านชักนำเราให้เป็นไปตามอำนาจของความเข้าใจผิด ๔ อย่าง
                         เหมือนคนจูงเด็กชาวบ้านวิ่งวนไปฉะนั้น
                         ท่านน่าจะคบหาพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
                         ผู้เพียบพร้อมด้วยพระมหากรุณาธิคุณ
                         ผู้ตัดเครื่องผูกคือสังโยชน์เสียได้
                         เป็นพระมหามุนี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๖ หน้า : ๕๒๖}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เถรคาถา [๑๙. ปัญญาสนิบาต]
                                                                 รวมเรื่องพระเถระที่มีในนิบาต
             [๑๑๔๗] มฤคชาติเข้าไปยังภูเขาอันน่ารื่นรมย์
                         ประกอบด้วยน้ำและดอกไม้
                         เที่ยวไปในป่าอันงดงามอย่างเสรี
                         จิต ท่านก็จะรื่นรมย์ในภูเขาที่ไม่เกลื่อนกล่นด้วยผู้คนตามลำพังใจ
                         เมื่อท่านไม่ยินดีอยู่ที่ภูเขานั้น
                         ท่านก็จะต้องเสื่อมโดยไม่ต้องสงสัย
             [๑๑๔๘] จิตชายและหญิงเหล่าใดประพฤติตามความพอใจ
                         ตามอำนาจของท่าน จะเสวยความสุข
                         ชายหญิงเหล่านั้นโง่เขลา ประพฤติไปตามอำนาจมาร
                         เพลิดเพลินในภพน้อยภพใหญ่
                         เป็นสาวกของท่าน
ปัญญาสนิบาต จบบริบูรณ์
รวมเรื่องพระเถระที่มีในนิบาตนี้ คือ
                                       พระตาลปุฏเถระผู้บริสุทธิ์รูปเดียว
                          และในปัญญาสนิบาตนี้ มี ๕๕ ภาษิต ฉะนี้แล
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๖ หน้า : ๕๒๗}


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๒๖ หน้าที่ ๕๒๔-๕๒๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_read.php?B=26&A=14599&w=
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=26&siri=399
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2]. 
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=26&A=8303&Z=8477&pagebreak=0
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=399
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=26&item=399&items=1
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=26&item=399&items=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu26