พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลี อักษรไทย
พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒ สุตฺต. ที. มหาวคฺโค

     [๑๑]   อถโข   ภควา  สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา  วุฏฺิโต  เยน
กเรริมณฺฑลมาโฬ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺตฺเต   อาสเน
นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  กาย  นุตฺถ  ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๑๑.๑}  เอวํ  วุตฺเต  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ อิธ ภนฺเต
อมฺหากํ   อจิรปกฺกนฺตสฺส   ภควโต   อยมนฺตรากถา   อุทปาทิ   อจฺฉริยํ
อาวุโส    อพฺภูตํ    อาวุโส    ตถาคตสฺส   มหิทฺธิกตา   มหานุภาวตา
ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ  อนุสฺสริสฺสติ
นามโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ    โคตฺตโตปิ    อนุสฺสริสฺสติ   อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสริสฺสติ      สาวกยุคโตปิ      อนุสฺสริสฺสติ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. หิทํ ฯ
อนุสฺสริสฺสติ  เอวํชจฺจา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  ฯเปฯ เอวํวิมุตฺตา
เต     ภควนฺโต     อเหสุํ     อิติปีติ     ฯ     กึ     นุ    โข
อาวุโส   ตถาคตสฺเสว   นุ  โข  เอสา  ธมฺมธาตุ  สุปฺปฏิวิทฺธา  ยสฺสา
ธมฺมธาตุยา    สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม   ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต  ชาติโตปิ
อนุสฺสรติ   นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ  อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ
อนุสฺสรติ       สาวกยุคโตปิ       อนุสฺสรติ       สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ  เอวํนามา  ฯ
เอวํโคตฺตา  ฯ  เอวํสีลา  ฯ  เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺา ฯ เอวํวิหารี ฯ
เอวํวิมุตฺตา    เต    ภควนฺโต    อเหสุํ    อิติปีติ   อุทาหุ   เทวตา
ตถาคตสฺส   เอตมตฺถํ   อาโรเจสุํ   เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ
ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม  ปริยาทินฺนวฏฺเฏ  สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ชาติโตปิ     อนุสฺสรติ     นามโตปิ     ฯเปฯ     สาวกสนฺนิปาตโตปิ
อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต  ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปิ  เอวํนามา  ฯเปฯ
เอวํวิมุตฺตา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ   อยํ  โข  โน  ภนฺเต
อนฺตรากถา วิปฺปกตา [๑]- อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
     {๑๑.๒}  ตถาคตสฺเสเวสา  ภิกฺขเว  ธมฺมธาตุ  สุปฺปฏิวิทฺธา ยสฺสา
ธมฺมธาตุยา  สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา  ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ
นามโตปิ   อนุสฺสรติ   โคตฺตโตปิ   อนุสฺสรติ  อายุปฺปมาณโตปิ  อนุสฺสรติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โหติ ฯ
สาวกยุคโตปิ    อนุสฺสรติ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ   อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   ฯเปฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต
ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปีติ   เทวตาปิ  ตถาคตสฺส  เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ
เยน   ตถาคโต   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต  ฉินฺนปปญฺเจ  ฉินฺนวฏุเม
ปริยาทินฺนวฏฺเฏ    สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต    ชาติโตปิ   อนุสฺสรติ   นามโตปิ
ฯเปฯ    สาวกสนฺนิปาตโตปิ    อนุสฺสรติ   เอวํชจฺจา   เต   ภควนฺโต
อเหสุํ   อิติปิ   เอวํนามา   ฯเปฯ  เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  อเหสุํ
อิติปีติ ฯ
     {๑๑.๓}   อิจฺเฉยฺยาถ   โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  ภิยฺโยโส  มตฺตาย
ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ   ธมฺมึ   กถํ   โสตุนฺติ  ฯ  เอตสฺส  ภควา  กาโล
เอตสฺส  สุคต  กาโล  ยํ  ภควา  ภิยฺโยโส  มตฺตาย ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตํ
ธมฺมึ  กถํ  กเรยฺย  ภควโต  สุตฺวา  ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว
สุณาถ  สาธุกํ  มนสิกโรถ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ
     {๑๑.๔}  อิโต  โส  ภิกฺขเว เอกนวุโต ๑- กปฺโป ยํ วิปสฺสี ภควา
อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โลเก  อุทปาทิ  ฯ  วิปสฺสี  ภิกฺขเว  ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ขตฺติโย   ชาติยา   อโหสิ   ขตฺติยกุเล   อุทปาทิ   ฯ
วิปสฺสี   ภิกฺขเว   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โกณฺฑญฺโ  โคตฺเตน
อโหสิ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อสีติวสฺสสหสฺสานิ   อายุปฺปมาณํ   อโหสิ   ฯ   วิปสฺสี   ภิกฺขเว  ภควา
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ปาฏลิยา   มูเล   อภิสมฺพุทฺโธ   ฯ   วิปสฺสิสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอกนวุติกปฺเป ฯ
ภิกฺขเว    ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    ขณฺฑติสฺสํ    นาม
สาวกยุคํ   อโหสิ   อคฺคํ   ภทฺทยุคํ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    ตโย    สาวกานํ    สนฺนิปาตา   อเหสุํ
เอโก   สาวกานํ   สนฺนิปาโต   อโหสิ   อฏฺสฏฺิภิกฺขุสตสหสฺสํ   เอโก
สาวกานํ    สนฺนิปาโต    อโหสิ    ภิกฺขุสตสหสฺสํ    เอโก   สาวกานํ
สนฺนิปาโต   อโหสิ   อสีติภิกฺขุสหสฺสานิ   ฯ  วิปสฺสิสฺส  ภิกฺขเว  ภควโต
อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   อิเม   ตโย   สาวกานํ  สนฺนิปาตา  อเหสุํ
สพฺเพสํเยว   ขีณาสวานํ   ฯ   วิปสฺสิสฺส   ภิกฺขเว   ภควโต   อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อโสโก  นาม  ภิกฺขุ  อุปฏฺาโก  อโหสิ อคฺคุปฏฺาโก ฯ
วิปสฺสิสฺส      ภิกฺขเว      ภควโต      อรหโต     สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
พนฺธุมา   นาม   ราชา   ปิตา   อโหสิ   พนฺธุมตี  นาม  เทวี  มาตา
อโหสิ   ชเนตฺตี   พนฺธุมสฺส   รญฺโ   พนฺธุมตี   นาม  นครํ  ราชธานี
อโหสิ ฯ
     [๑๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  ตุสิตา  กายา จวิตฺวา
สโต สมฺปชาโน มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมิ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๓]  ธมฺมตา  เอกา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  ตุสิตา  กายา
จวิตฺวา   มาตุ   กุจฺฉึ   โอกฺกมติ  ฯ  อถ  สเทวเก  โลเก  สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย   สเทวมนุสฺสาย   อปฺปมาโณ
โอฬาโร   ๑-   โอภาโส  โลเก  ปาตุภวติ  อติกฺกมฺเมว  ๒-  เทวานํ
เทวานุภาวํ  ฯ  ยาปิ  ตา โลกนฺตริกา อฆา อสํวุตา [๓]- อนฺธการติมิสา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อุฬาโร ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ยุ. อติกฺกมฺม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม.
@๓ ม. ยุ. อนฺธการา ฯ
ยตฺถปิเม    จนฺทิมสุริยา    เอวํมหิทฺธิกา    เอวํมหานุภาวา    อาภาย
นานุโภนฺติ    ตตฺถปิ    อปฺปมาโณ    โอฬาโร    โอภาโส   ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว   เทวานํ   เทวานุภาวํ   ฯ  เยปิ  ตตฺถ  สตฺตา  อุปปนฺนา
เตปิ    เตโนภาเสน    อญฺมญฺ    สญฺชานนฺติ   อญฺเปิ   กิร   โภ
สนฺติ   สตฺตา   อิธูปปนฺนาติ   ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี  โลกธาตุ  สงฺกมฺปติ
สมฺปกมฺปติ   สมฺปเวเธติ   อปฺปมาโณ   จ   โอฬาโร  โอภาโส  โลเก
ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๔]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต โหติ จตฺตาโร [๑]- เทวปุตฺตา จาตุทฺทิสํ ๒- รกฺขาย อุปคจฺฉนฺติ
มา    นํ    โพธิสตฺตํ    วา    โพธิสตฺตมาตรํ   วา   มนุสฺโส   วา
อมนุสฺโส วา โกจิ [๓]- วิเหเสีติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๕]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต    โหติ   ปกติยา   สีลวตี   โพธิสตฺตมาตา   โหติ   วิรตา
ปาณาติปาตา   วิรตา   อทินฺนาทานา  วิรตา  กาเมสุมิจฺฉาจารา  วิรตา
มุสาวาทา วิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๖]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต    โหติ    น   โพธิสตฺตมาตุ   ปุริเสสุ   มานสํ   อุปฺปชฺชติ
กามคุณูปสํหิตํ   อนติกฺกมนิยา   ว   ๔-   โพธิสตฺตมาตา   โหติ  เกนจิ
ปุริเสน รตฺตจิตฺเตน ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๗]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นํ ฯ ๒ ม. จตุทฺทิสํ ฯ ๓ ม. ยุ. วา ฯ ๔ ม. ยุ. จ ฯ
โอกฺกนฺโต   โหติ  ลาภินี  โพธิสตฺตมาตา  โหติ  ปญฺจนฺนํ  กามคุณานํ  ฯ
สา    ปญฺจหิ    กามคุเณหิ    สมปฺปิตา   สมงฺคิภูตา   ปริจาเรติ   ฯ
อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๘]   ธมฺมตา   เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกนฺโต   โหติ   น   โพธิสตฺตมาตุ   โกจิเทว   อาพาโธ  อุปฺปชฺชติ
สุขินี   โพธิสตฺตมาตา   โหติ  อกิลนฺตกายา  โพธิสตฺตญฺจ  โพธิสตฺตมาตา
ติโรกุจฺฉิคตํ   ปสฺสติ   สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ   ๑-   อหีนินฺทฺริยํ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   มณิเวฬุริโย   สุโภ   ชาติมา   อฏฺโส  สุปริกมฺมกโต  อจฺโฉ
วิปฺปสนฺโน     สพฺพาการสมฺปนฺโน    ตตฺรสฺส    สุตฺตํ    อาวุตํ    นีลํ
วา   ปีตํ  วา  โลหิตกํ  ๒-  วา  โอทาตํ  วา  ปณฺฑุสุตฺตํ  วา  ตเมนํ
จกฺขุมา  ปุริโส  หตฺเถสุ  กริตฺวา  ปจฺจเวกฺเขยฺย  อยํ  โข  มณิเวฬุริโย
สุโภ     ชาติมา     อฏฺโส    สุปริกมฺมกโต    อจฺโฉ    วิปฺปสนฺโน
สพฺพาการสมฺปนฺโน   ตตฺรสฺส   ๓-   สุตฺตํ   อาวุตํ  นีลํ  วา  ปีตํ  วา
โลหิตกํ   วา   โอทาตํ   วา   ปณฺฑุสุตฺตํ  วา  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
ยทา   โพธิสตฺโต   มาตุ   กุจฺฉึ   โอกฺกนฺโต   โหติ  น  โพธิสตฺตมาตุ
โกจิเทว     อาพาโธ    อุปฺปชฺชติ    สุขินี    โพธิสตฺตมาตา    โหติ
อกิลนฺตกายา    โพธิสตฺตญฺจ    โพธิสตฺตมาตา    ติโรกุจฺฉิคตํ    ปสฺสติ
สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ ๑- อหีนินฺทฺริยํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๑๙] ธมฺมตา เอสา ภิกฺขเว สตฺตาหชาเต โพธิสตฺเต โพธิสตฺตมาตา
กาลํ กโรติ ตุสิตํ กายํ อุปปชฺชติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. สพฺพงฺคปจฺจงฺคึ ฯ ๒ ม. ยุ. โลหิตํ ฯ ๓ ม. ยุ. ตตฺริทํ ฯ
     [๒๐]   ธมฺมตา   เอสา   ภิกฺขเว   ยถา  อญฺา  อิตฺถิกา  นว
วา  ทส  วา  มาเส  คพฺภํ  กุจฺฉินา  ปริหริตฺวา วิชายนฺติ น เหวํ [๑]-
โพธิสตฺตมาตา   วิชายติ   ฯ  ทเสว  มาสานิ  โพธิสตฺตํ  โพธิสตฺตมาตา
กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๑]   ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยถา  อญฺา  อิตฺถิกา  นิสินฺนา
วา   นิปนฺนา   วา   วิชายนฺติ   น   เหวํ   โพธิสตฺตํ  โพธิสตฺตมาตา
วิชายติ   ิตา   จ   โพธิสตฺตํ   โพธิสตฺตมาตา  วิชายติ  ฯ  อยเมตฺถ
ธมฺมตา ฯ
     [๒๒]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ   เทวา   ปมํ   ปฏิคฺคณฺหนฺติ   ปจฺฉา   มนุสฺสา  ฯ  อยเมตฺถ
ธมฺมตา ฯ
     [๒๓]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ   อปฺปตฺโต   จ   ๒-   โพธิสตฺโต   ปวึ  โหติ  จตฺตาโร  นํ
เทวปุตฺตา   ปฏิคฺคเหตฺวา   มาตุ   ปุรโต   เปนฺติ   อตฺตมนา   เทวิ
โหหิ มเหสกฺโข เต ปุตฺโต อุปฺปนฺโนติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๔]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ  วิสโท  ๒-  ว  นิกฺขมติ อมกฺขิโต อุทฺเทน ๓- อมกฺขิโต เสเมฺหน
อมกฺขิโต   รุหิเรน   อมกฺขิโต   เกนจิ   อสุจินา   สุทฺโธ  วิสุทฺโธ  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   มณิรตนํ  กาสิเก  วตฺเถ  นิกฺขิตฺตํ  เนว  มณิรตนํ
กาสิกํ   วตฺถํ   มกฺเขติ   นปิ   กาสิกํ   วตฺถํ   มณิรตนํ   มกฺเขติ  ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ว. ฯ ๒ โป. วิสุทฺโธ ฯ ๓ ม. ยุ. อุเทน ฯ ๔ ม. ยุ. วิสโท ฯ
กิสฺส  เหตุ  อุภินฺนํ  สุทฺธตฺตา  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต
มาตุ  กุจฺฉิสฺมา  นิกฺขมติ  วิสโท  ๑-  ว  นิกฺขมติ  อมกฺขิโต อุทฺเทน ๒-
อมกฺขิโต   เสเมฺหน   อมกฺขิโต   รุหิเรน   อมกฺขิโต   เกนจิ  อสุจินา
สุทฺโธ วิสุทฺโธ ๓- ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๕]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ    เทฺว    อุทกสฺส   ธารา   อนฺตลิกฺขา   ปาตุภวนฺติ   เอกา
สีตสฺส    เอกา    อุณฺหสฺส   เยน   โพธิสตฺตสฺส   อุทกกิจฺจํ   กโรนฺติ
มาตุ จ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๖]   ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  สมฺปติชาโต  โพธิสตฺโต  สเมหิ
ปาเทหิ   ปติฏฺหิตฺวา   อุตฺตเรนาภิมุโข   ๔-  สตฺตปทวีติหาเรน  คจฺฉติ
เสตมฺหิ   ฉตฺเต   อนุธาริยมาเน   ๕-   สพฺพา  จ  ทิสา  อนุวิโลเกติ
อาสภิญฺจ    วาจํ    ภาสติ    อคฺโคหมสฺมิ    โลกสฺส    เชฏฺโหมสฺมิ
โลกสฺส    เสฏฺโหมสฺมิ    โลกสฺส    อยมนฺติมา    เม   ๖-   ชาติ
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๗]  ธมฺมตา  เอสา  ภิกฺขเว  ยทา  โพธิสตฺโต  มาตุ กุจฺฉิสฺมา
นิกฺขมติ  อถ  สเทวเก  โลเก  สมารเก  สพฺรหฺมเก  สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   อปฺปมาโณ   โอฬาโร   โอภาโส   ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว   เทวานํ   เทวานุภาวํ   ฯ  ยาปิ  ตา  โลกนฺตริกา  อฆา
อสํวุตา   [๗]-   อนฺธการติมิสา   ยตฺถปิเม  จนฺทิมสุริยา  เอวํมหิทฺธิกา
เอวํมหานุภาวา   อาภาย   นานุโภนฺติ   ตตฺถปิ   อปฺปมาโณ   โอฬาโร
@เชิงอรรถ: ๑ โป. วิสุทฺโธ ฯ ๒ ม. ยุ. อุเทน ฯ ๓ ม. ยุ. วิสโท ฯ ๔ ม. อุตฺตเรน มุโข ฯ
@ยุ. อุตฺตราภิมุโข ฯ ๕ ยุ. อนุหีรมาเน ฯ ๖ ม. ยุ. เมสทฺโท นตฺถิ ฯ
@๗ ม. ยุ. อนฺธการา ฯ
โอภาโส   ปาตุภวติ  อติกฺกมฺเมว  เทวานํ  เทวานุภาวํ  ฯ  เยปิ  ตตฺถ
สตฺตา    อุปปนฺนา    เตปิ    เตโนภาเสน    อญฺมญฺ    สญฺชานนฺติ
อญฺเปิ   กิร   โภ   สนฺติ   สตฺตา  อิธูปปนฺนาติ  ฯ  อยญฺจ  ทสสหสฺสี
โลกธาตุ    สงฺกมฺปติ    สมฺปกมฺปติ    สมฺปเวเธติ    อปฺปมาโณ    จ
โอฬาโร    โอภาโส    โลเก    ปาตุภวติ    อติกฺกมฺเมว    เทวานํ
เทวานุภาวํ ฯ อยเมตฺถ ธมฺมตา ฯ
     [๒๘]  [๑]-  ชาเต  โข  ปน ภิกฺขเว วิปสฺสิมฺหิ กุมาเร พนฺธุมโต
รญฺโ   ปฏิเวเทสุํ   ปุตฺโต  เต  เทว  ชาโต  ตํ  เทโว  ปสฺสตูติ  ฯ
อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสึ  กุมารํ  ทิสฺวา  เนมิตฺเต
พฺราหฺมเณ   อามนฺตาเปตฺวา   เอตทโวจ   ปสฺสนฺตุ   โภนฺโต  เนมิตฺตา
พฺราหฺมณา    กุมารนฺติ   ฯ   อทฺทสํสุ   โข   ภิกฺขเว   นํ   เนมิตฺตา
พฺราหฺมณา   วิปสฺสึ   กุมารํ  ทิสฺวา  พนฺธุมนฺตํ  ๒-  ราชานํ  เอตทโวจุํ
อตฺตมโน  เทว  โหหิ  มเหสกฺโข  เต  [๓]- ปุตฺโต อุปฺปนฺโน ลาภา เต
มหาราช   สุลทฺธนฺเต   มหาราช   ยสฺส   เต  กุเล  เอวรูโป  ปุตฺโต
อุปฺปนฺโน     อยํ    หิ    เทว    กุมาโร    ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต   เยหิ  สมนฺนาคตสฺส  มหาปุริสสฺส  เทฺว  ว  คติโย  ภวนฺติ
อนญฺา   สเจ   อคารํ   อชฺฌาวสติ   ราชา  โหติ  จกฺกวตฺติ  ธมฺมิโก
ธมฺมราชา  จาตุรนฺโต  วิชิตาวี  ชนปทฏฺาวริยปฺปตฺโต สตฺตรตนสมนฺนาคโต
ตสฺสิมานิ    สตฺตรตนานิ    ภวนฺติ    เสยฺยถีทํ    จกฺกรตนํ   หตฺถิรตนํ
อสฺสรตนํ     มณิรตนํ     อิตฺถีรตนํ     คหปติรตนํ    ปรินายกรตนเมว
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ธมฺมตา เอสา ฯ ๒ ยุ. พนฺธุมํ ฯ ๓ ยุ. เทฺว ฯ
สตฺตมํ   ปโรสหสฺสํ   โข   ปนสฺส   ปุตฺตา   ภวนฺติ   สูรา  วีรงฺครูปา
ปรเสนปฺปมทฺทนา    ๑-   โส   อิมํ   ปวึ   สาครปริยนฺตํ   อทณฺเฑน
อสตฺเถน   ธมฺเมน   อภิวิชิย   อชฺฌาวสติ   สเจ  โข  ปน  อคารสฺมา
อนคาริยํ ปพฺพชติ อรหํ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ฯ
     {๒๘.๑}   กตเมหิ  จายํ  เทว  กุมาโร  ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต   เยหิ  สมนฺนาคตสฺส  มหาปุริสสฺส  เทฺว  ว  คติโย  ภวนฺติ
อนญฺา  สเจ  อคารํ  อชฺฌาวสติ ราชา โหติ จกฺกวตฺติ ธมฺมิโก ธมฺมราชา
จาตุรนฺโต     วิชิตาวี     ชนปทฏฺาวริยปฺปตฺโต    สตฺตรตนสมนฺนาคโต
ตสฺสิมานิ   สตฺตรตนานิ   ภวนฺติ   เสยฺยถีทํ   จกฺกรตนํ  ฯเปฯ  อภิวิชิย
อชฺฌาวสติ   สเจ  โข  ปน  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อรหํ  โหติ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏจฺฉโท ฯ
     [๒๙]  อยํ  หิ  เทว  กุมาโร สุปฺปติฏฺิตปาโท ยํปายํ เทว กุมาโร
สุปฺปติฏฺิตปาโท อิทมฺปิสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
     อิมสฺส   เทว   กุมารสฺส   เหฏฺาปาทตเลสุ   จกฺกานิ   ชาตานิ
สหสฺสารานิ   สเนมิกานิ   สนาภิกานิ   สพฺพาการปริปูรานิ   ยํปิ   เทว
อิมสฺส   กุมารสฺส   เหฏฺาปาทตเลสุ   จกฺกานิ   ชาตานิ   สหสฺสารานิ
สเนมิกานิ   สนาภิกานิ   สพฺพาการปริปูรานิ  อิทมฺปิสฺส  ๒-  มหาปุริสสฺส
มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ปรเสนาปมทฺทนาติปิ ปาเน ภวิตพฺพํ ฯ ๒ ม. อิทมฺปิมสฺส ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อายตปณฺหิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ทีฆงฺคุลี ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร มุทุตลนหตฺถปาโท ๑- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ชาลหตฺถปาโท ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อุสฺสงฺขปาโท ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร เอณิชงฺโฆ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร ิตโก ว อโนนมนฺโต อุโภหิ
ปาณิตเลหิ ชนฺนุกานิ ปริมสติ ๒- ปริมชฺชติ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร โกโสหิตวตฺถคุโยฺห ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สุวณฺณวณฺโณ กาญฺจนสนฺนิภตโจ ๓- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สุขุมจฺฉวี สุขุมตฺตา ฉวิยา รโชชลฺลํ
กาเย น อุปลิปฺปติ ๔- ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร เอเกกโลโม เอเกกานิ โลมานิ
โลมกูเปสุ ชาตานิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร อุทฺธคฺคโลโม อุทฺธคฺคานิ โลมานิ
ชาตานิ นีลานิ อญฺชนวณฺณานิ กุณฺฑลาวตฺตานิ ทกฺขิณาวตฺตชาตานิ ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร พฺรหฺมุชุคตฺโต ฯ
          อยํ หิ เทว กุมาโร สตฺตุสฺสโท ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ อฏฺกถายํ มุทุตลุนหตฺถปาโท ฯ ๒ ม. ปรามสติ ฯ ๓ ม. ยุ. กาญฺจนสนฺนิภตฺตโจ ฯ
@๔ อุปลิมฺปตีติปิ ปาโ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สีหปุพฺพทฺธกาโย ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร ปิตฺตนฺตรํโส ๑- ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร นิโคฺรธปริมณฺฑโล ยาวตกฺวสฺส กาโย
ตาวตกฺวสฺส พฺยาโม ยาวตกฺวสฺส พฺยาโม ตาวตกฺวสฺส กาโย ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สมวฏฺฏกฺขนฺโธ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร รสคฺคสคฺคี ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สีหหนุ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร จตฺตาฬีสทนฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สมทนฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร อวิรฬทนฺโต ๒- ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร สุสุกฺกทาโ ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร ปหูตชิโวฺห ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร พฺรหฺมสฺสโร กรวิกภาณี ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร อภินีลเนตฺโต ฯ
         อยํ หิ เทว กุมาโร โคปขุโม ฯ
     อิมสฺส  เทว  กุมารสฺส  อุณฺณา  ภมุกนฺตเร  ชาตา  โอทาตา  มุทุ
ตูลสนฺนิภา   ฯ  ยํปิ  เทว  อิมสฺส  กุมารสฺส  อุณฺณา  ภมุกนฺตเร  ชาตา
โอทาตา มุทุ ตูลสนฺนิภา [๓]- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. จิตนฺตรํโส ฯ ๒ สี. ยุ. อวิวรทนฺโต ฯ ๓ สพฺพโปตฺถเกสุ เอตฺถนฺตเร
@อิทมฺปิมสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวตีติ อิเม ปาา ปากฏา ฯ
     อยํ   หิ   เทว   กุมาโร   อุณฺหีสสีโส   ยํปายํ   เทว  กุมาโร
อุณฺหีสสีโส อิทมฺปิสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวติ ฯ
     [๓๐]   อิเมหิ  โข  อยํ  เทว  กุมาโร  ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ
สมนฺนาคโต    เยหิ   สมนฺนาคตสฺส   มหาปุริสสฺส   เทฺว   ว   คติโย
ภวนฺติ   อนญฺา   สเจ   อคารํ   อชฺฌาวสติ   ราชา  โหติ  จกฺกวตฺติ
ธมฺมิโก    ธมฺมราชา    จาตุรนฺโต    วิชิตาวี    ชนปทฏฺาวริยปฺปตฺโต
สตฺตรตนสมนฺนาคโต     ตสฺสิมานิ    สตฺตรตนานิ    ภวนฺติ    เสยฺยถีทํ
จกฺกรตนํ    หตฺถิรตนํ    อสฺสรตนํ    มณิรตนํ    อิตฺถีรตนํ   คหปติรตนํ
ปรินายกรตนเมว   สตฺตมํ   ปโรสหสฺสํ   โข   ปนสฺส   ปุตฺตา   ภวนฺติ
สูรา   วีรงฺครูปา   ปรเสนปฺปมทฺทนา   โส   อิมํ   ปวึ  สาครปริยนฺตํ
อทณฺเฑน    อสตฺเถน   ธมฺเมน   สเมน   อภิวิชิย   อชฺฌาวสติ   สเจ
โข   ปน   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อรหํ  โหติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
โลเก วิวฏจฺฉโท โหติ ฯ
     [๓๑]   อถโข   ภิกฺขเว   พนฺธุมา  ราชา  เนมิตฺเต  พฺราหฺมเณ
อหเตหิ  วตฺเถหิ  อจฺฉาเทตฺวา  ๑-  สพฺพกาเมหิ  สนฺตปฺเปสิ  ฯ  อถโข
ภิกฺขเว   พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ธาติโย  อุปฏฺาเปสิ  ฯ
อญฺา   ขีรํ   ปาเยนฺติ   อญฺา   นฺหาเปนฺติ   ๒-   อญฺา  ธาเรนฺติ
อญฺา   องฺเกน   ปริหรนฺติ   ฯ  ชาตสฺส  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   เสตจฺฉตฺตํ   ธารยิตฺถ   ทิวา  เจว  รตฺตึ  จ  มา  นํ  สีตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อจฺฉาทาเปตฺวา ฯ ๒ นหาเปนฺตีติ ปาเน ภวิตพฺพํ ฯ
วา  อุณฺหํ  วา  ติณํ  วา  รโช  วา  อุสฺสาโว วาติ [๑]- ฯ ชาโต โข
ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุโน  ชนสฺส  ปิโย  อโหสิ  มนาโป  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   อุปฺปลํ   วา   ปทุมํ   วา  ปุณฺฑรีกํ  วา  พหุโน
ชนสฺส   ปิยํ   มนาปํ   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุโน
ชนสฺส ปิโย อโหสิ มนาโป ฯ สฺวาสฺสุทํ องฺเกเนว องฺกํ ปริหริยติ ฯ
     {๓๑.๑}  ชาโต โข ปน ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร [๒]- มญฺชุสฺสโร จ
อโหสิ   วคฺคุสฺสโร  จ  มธุรสฺสโร  จ  เปมนียสฺสโร  จ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   หิมวนฺเต   ปพฺพเต   กรวิกา  นาม  สกุณชาติ  มญฺชุสฺสรา  จ
วคฺคุสฺสรา  จ  มธุรสฺสรา  จ  เปมนียสฺสรา  จ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
วิปสฺสี   กุมาโร   มญฺชุสฺสโร  จ  อโหสิ  วคฺคุสฺสโร  จ  มธุรสฺสโร  จ
เปมนียสฺสโร จ ฯ
     {๓๑.๒}  ชาตสฺส  โข  ปน ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส กมฺมวิปากชํ
ทิพฺพจกฺขุํ  ปาตุรโหสิ  เยน  ทูรํ  ๓-  สมนฺตา  โยชนํ  ปสฺสติ ทิวา เจว
รตฺตึ  จ  ฯ  ชาโต  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสี กุมาโร อนิมฺมิสฺสนฺโต ๔-
เปกฺขติ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เทวตา  ๕-  ตาวตึสา  อนิมฺมิสฺสนฺตา  ๔-
เปกฺขนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร อนิมฺมิสฺสนฺโต ๔- เปกฺขติ ๖- ฯ
ชาตสฺส  โข  ปน  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส [๗]- วิปสฺสีเตฺวว สมญฺา
อุทปาทิ ฯ
     {๓๑.๓}  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  อฏฺฏกรเณ ๘- นิสินฺโน
วิปสฺสึ  กุมารํ  องฺเก  นิสีทาเปตฺวา  อฏฺเฏ  ๙-  อนุสาสติ  ฯ ตตฺร สุทํ
ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร ปิตุ องฺเก นิสินฺโน วิเจยฺย วิเจยฺย อตฺเถ ปนายติ
าเณน ๑๐- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พาธยิตฺถาติ ฯ ยุ. พาธติ ฯ ๒ ม. พฺรหฺมสฺสโร ฯ ๓ ม. ยุ. สุทํ ฯ
@๔ ม. ยุ. อนิมิสนฺโต ฯ ๕ ม. ยุ. เทวา ฯ ๖ สพฺพโปตฺถเกสุ อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
@๗ ม. ยุ. วิปสฺสี ฯ ๘ ม. ยุ. อตฺถกรเณ ฯ ๙ ม. ยุ. อตฺเถ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๑๐ ม. ยุ. าเยน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วิเจยฺย  วิเจยฺย  กุมาโร  อฏฺเฏ  ปนายติ  าเณนาติ  ฯ อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ภิยฺโยโส   มตฺตาย  [๑]-  วิปสฺสีเตฺวว  สมญฺา
อุทปาทิ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ตโย
ปาสาเท   การาเปสิ   เอกํ   วสฺสิกํ   เอกํ   เหมนฺติกํ  เอกํ  คิมฺหิกํ
ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺาเปสิ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร
วสฺสิเก  ปาสาเท [๒]- จตฺตาโร มาเส นิปฺปุริเสหิ ตุริเยหิ ปริจารยมาโน
น เหฏฺาปาสาทํ โอโรหตีติ ฯ
                      ปมภาณวารํ ฯ
     [๓๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ ๓- วสฺสานํ พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ   พหุนฺนํ  วสฺสสหสฺสานํ  อจฺจเยน  สารถึ  อามนฺเตสิ  โยเชหิ
สมฺม  สารถิ  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  อุยฺยานภูมึ  คจฺฉาม  สุภูมึ  ๔-
ทสฺสนายาติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา    ภทฺทานิ   ภทฺทานิ   ยานานิ   โยเชตฺวา   วิปสฺสิกุมารสฺส
ปฏิเวเทสิ  ยุตฺตานิ  โข  เต  เทว  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ ยสฺสทานิ
กาลํ   มญฺสีติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  ภทฺรํ  ๕-  ยานํ
อภิรุหิตฺวา ๖- ภทฺเทหิ ภทฺเทหิ ยาเนหิ อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ
     {๓๒.๑}   อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี  กุมาโร  อุยฺยานภูมึ
นิยฺยนฺโต    ปุริสํ    ชิณฺณํ    โคปานสิวงฺกํ   ภคฺคํ   ๗-   ทณฺฑปรายนํ
ปเวธมานํ   คจฺฉนฺตํ   อาตุรํ   คตโยพฺพนํ   ทิสฺวา   สารถึ  อามนฺเตสิ
อยํ   ปน   สมฺม  สารถิ  ปุริโส  กึกโต  เกสาปิสฺส  น  ยถา  อญฺเสํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิปสฺสี ฯ ๒ ยุ. วสฺสิเก ฯ ๓ ม. พหูนํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๔ ยุ. ภูมึ ฯ ๕ ม. ภทฺทํ ภทฺทํ ฯ ยุ. ภทฺทํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๖ โป. อภิรุยฺหิตฺวา ฯ ๗ ม. ยุ. โภคฺคํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กาโยปิสฺส   น   ยถา   อญฺเสนฺติ   ฯ   เอโส   โข   เทว  ชิณฺโณ
นามาติ   ฯ   กึ   ปเนโส   สมฺม  สารถิ  ชิณฺโณ  นามาติ  ฯ  เอโส
โข   เทว   ชิณฺโณ   นาม   นทานิ  เตน  จิรํ  ชีวิตพฺพํ  ภวิสฺสตีติ  ฯ
กึ   ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ  ชราธมฺโม  ชรํ  อนตีโตติ  ฯ  ตฺวญฺจ
เทว   มยญฺจมฺหา   สพฺเพ   ชราธมฺมา   ชรํ   อนตีตาติ   ฯ   เตนหิ
สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช   อุยฺยานภูมิยา   อิโต   ๑-  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาหีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข   ภิกฺขเว   สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต   จ   อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาสิ   ฯ  ตตฺร
สุทํ    ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร   อนฺเตปุรํ   คโต   ทุกฺขี   ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๓]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ
กจฺจิ    สมฺม    สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ
น   โข   เทว   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ   น   โข  เทว
กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ  ฯ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อทฺทส กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโตติ ฯ
     {๓๓.๑}   อทฺทสา   โข   เทว   กุมาโร  อุยฺยานภูมึ  นิยฺยนฺโต
ปุริสํ     ชิณฺณํ     โคปานสิวงฺกํ    ภคฺคํ    ทณฺฑปรายนํ    ปเวธมานํ
คจฺฉนฺตํ    อาตุรํ    คตโยพฺพนํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   อยํ   ปน
สมฺม    สารถิ    ปุริโส    กึกโต    เกสาปิสฺส    น    ยถาอญฺเสํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อิโตปิ ฯ ม. ยุ. อิโตว ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กาโยปิสฺส   น   ยถา   อญฺเสนฺติ  เอโส  โข  เทว  ชิณฺโณ  นามาติ
กึ   ปเนโส   สมฺม  สารถิ  ชิณฺโณ  นามาติ  เอโส  โข  เทว  ชิณฺโณ
นาม   นทานิ   เตน   จิรํ   ชีวิตพฺพํ  ภวิสฺสตีติ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อหํปิ   ชราธมฺโม   ชรํ   อนตีโตติ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ
ชราธมฺมา    ชรํ    อนตีตาติ    เตนหิ   สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช
อุยฺยานภูมิยา    อิโต   จ   อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาหีติ   เอวํ   เทวาติ
โข   อหํ   เทว   วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาสึ   โส   โข  เทว  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต  ทุกฺขี  ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๓.๒}    อถโข    ภิกฺขเว    พนฺธุมสฺส   รญฺโ   เอตทโหสิ
มา   เหว  โข  วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  วิปสฺสี
กุมาโร    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิ   มา   เหว   เนมิตฺตานํ
พฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   อสฺส   วจนนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   พนฺธุมา
ราชา    วิปสฺสิสฺส    กุมารสฺส    ภิยฺโยโส   มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ
อุปฏฺาเปสิ   ยถา   วิปสฺสี   กุมาโร   รชฺชํ   กาเรยฺย  ยถา  วิปสฺสี
กุมาโร    น   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺย   ยถา   เนมิตฺตานํ
พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา   อสฺส  วจนํ  ๑-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี
กุมาโร ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ ฯ
     [๓๔]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ  วสฺสานํ  ฯเปฯ
อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร  อุยฺยานภูมึ  นิยฺยนฺโต  ปุริสํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. วจนนฺติ ฯ
อาพาธิกํ   ทุกฺขิตํ  พาฬฺหคิลานํ  สเก  มุตฺตกรีเส  ปลิปนฺนํ  สยมานํ  ๑-
อญฺเหิ    วุฏฺาปิยมานํ    อญฺเหิ    สํเวสิยมานํ    ทิสฺวา    สารถึ
อามนฺเตสิ    อยํ   ปน   สมฺม   สารถิ   ปุริโส   กึกโต   อกฺขีนิปิสฺส
น  ยถา  อญฺเสํ  สิโรปิสฺส  ๒-  น  ยถา  อญฺเสนฺติ  ฯ  เอโส  โข
เทว   พฺยาธิโก   นามาติ   ฯ   กึ   ปเนโส  สมฺม  สารถิ  พฺยาธิโก
นามาติ   ฯ   เอโส   โข  เทว  พฺยาธิโก  นาม  อปฺเปวนาม  ตมฺหา
อาพาธา   วุฏฺเหยฺยาติ   ฯ  กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อหํปิ  พฺยาธิธมฺโม
พฺยาธึ   อนตีโตติ   ฯ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ  พฺยาธิธมฺมา
พฺยาธึ   อนตีตาติ   ฯ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  อลนฺทานชฺช  อุยฺยานภูมิยา
อิโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข ภิกฺขเว สารถิ
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสิ  ฯ
ตตฺร   สุทํ   ภิกฺขเว   วิปสฺสี  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต  ทุกฺขี  ทุมฺมโน
ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม  ยตฺร  หิ  นาม  ชาตสฺส
ชรา ปญฺายิสฺสติ พฺยาธิ ปญฺายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๕]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ    สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ
กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน  อโหสีติ  ฯ
น  โข  เทว  กุมาโร  อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ  น  โข  เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ   ฯ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อทฺทส
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. เสมานํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ยุ. สโรปิสฺส ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ
กุมาโร   อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโตติ   ฯ   อทฺทสา   โข   เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมึ   นิยฺยนฺโต   ปุริสํ   อาพาธิกํ   ทุกฺขิตํ   พาฬฺหคิลานํ   สเก
มุตฺตกรีเส    ปลิปนฺนํ    สยมานํ    อญฺเหิ    วุฏฺาปิยมานํ   อญฺเหิ
สํเวสิยมานํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   อยํ  ปน  สมฺม  สารถิ  ปุริโส
กึกโต    อกฺขีนิปิสฺส    น    ยถา    อญฺเสํ   สิโรปิสฺส   น   ยถา
อญฺเสนฺติ    เอโส   โข   เทว   พฺยาธิโก   นามาติ   กึ   ปเนโส
สมฺม   สารถิ   พฺยาธิโก   นามาติ  เอโส  โข  เทว  พฺยาธิโก  นาม
อปฺเปวนาม   ตมฺหา   อาพาธา   วุฏฺเหยฺยาติ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ
อหํปิ    พฺยาธิธมฺโม    พฺยาธึ   อนตีโตติ   ตฺวญฺจ   เทว   มยญฺจมฺหา
สพฺเพ    พฺยาธิธมฺมา    พฺยาธึ    อนตีตาติ    เตนหิ   สมฺม   สารถิ
อลนฺทานชฺช    อุยฺยานภูมิยา    อิโต    จ    อนฺเตปุรํ   ปจฺจนิยฺยาหีติ
เอวํ  เทวาติ  โข  อหํ  เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต จ
อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสึ  เอโส  ๑-  โข  เทว  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต
ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม   ยตฺร
หิ นาม ชาตสฺส ชรา ปญฺายิสฺสติ พฺยาธิ ปญฺายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมสฺส รญฺโ เอตทโหสิ มา เหว โข
วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  วิปสฺสี กุมาโร อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชิ    ๒-    มา    เหว    เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ
สจฺจํ   อสฺส   วจนนฺติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส    ภิยฺโยโส    มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺาเปสิ   ยถา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โส โข ฯ ๒ โป. ปพฺพชิโต ฯ
วิปสฺสี   กุมาโร  รชฺชํ  กาเรยฺย  ยถา  วิปสฺสี  กุมาโร  น  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺย   ยถา   เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา  อสฺส
วจนํ  ๑-  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร ปญฺจกามคุเณหิ สมปฺปิโต
สมงฺคิภูโต ปริจาเรติ ฯเปฯ
     [๓๖]  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต
มหาชนกายํ   สนฺนิปติตํ   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ   วิลาตํ   กยิรมานํ
ทิสฺวา  สารถึ  อามนฺเตสิ  กึ  นุ  โข  โส  สมฺม  สารถิ  มหาชนกาโย
สนฺนิปติโต   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ  วิลาตํ  กริยตีติ  ฯ  เอโส  โข
เทว  กาลกโต  นามาติ  ฯ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  เยน  โส  กาลกโต
เตน  รถํ  เปเสหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน โส กาลกโต เยน รถํ เปเสสิ ๒- ฯ
     {๓๖.๑}  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร เปตํ กาลกตํ ทิสฺวา
สารถึ  อามนฺเตสิ  กึ  ปนายํ  สมฺม  สารถิ  กาลกโต  นามาติ ฯ เอโส
โข  เทว  กาลกโต  นาม  นทานิ  ตํ  ทกฺขนฺติ  ๓- มาตา วา ปิตา วา
อญฺเ  วา  าติสาโลหิตา  โสปิ  น  ทกฺขิสฺสติ  มาตรํ  วา  ปิตรํ  วา
อญฺเ   วา   าติสาโลหิเตติ   ฯ   กึ   ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ
มรณธมฺโม  มรณํ  อนตีโต  มํปิ  น  ทกฺขนฺติ  ๔-  เทโว  วา  เทวี วา
อญฺเ  วา  าติสาโลหิตา  อหํปิ  น  ทกฺขิสฺสามิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา
อญฺเ   วา   าติสาโลหิเตติ   ฯ   ตฺวญฺจ   เทว  มยญฺจมฺหา  สพฺเพ
มรณธมฺมา   มรณํ   อนตีตา   ตํปิ  น  ทกฺขนฺติ  เทโว  วา  เทวี  วา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. วจนนฺติ ฯ ๒ โป. ยุ. เปเสหีติ ฯ ๓ ยุ. ทกฺขินฺติ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ ๔ โป. ทกฺขินฺติ ฯ
อญฺเ   วา  าติสาโลหิตา  ตฺวํปิ  น  ทกฺขิสฺสสิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา
อญฺเ   วา   าติสาโลหิเตติ   ฯ   เตนหิ  สมฺม  สารถิ  อลนฺทานชฺช
อุยฺยานภูมิยา  อิโต  จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข
ภิกฺขเว   สารถิ   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาสิ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  อนฺเตปุรํ  คโต
ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ   กิร   โภ   ชาติ   นาม   ยตฺร
หิ    นาม    ชาตสฺส    ชรา    ปญฺายิสฺสติ    พฺยาธิ   ปญฺายิสฺสติ
มรณํ ปญฺายิสฺสตีติ ฯ
     [๓๗]   อถโข  ภิกฺขเว  พนฺธุมา  ราชา  สารถึ  อามนฺตาเปตฺวา
เอตทโวจ   กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อภิรมิตฺถ
กจฺจิ   สมฺม   สารถิ   กุมาโร   อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน  อโหสีติ  ฯ
น  โข  เทว  กุมาโร  อุยฺยานภูมิยา  อภิรมิตฺถ  น  โข  เทว  กุมาโร
อุยฺยานภูมิยา   อตฺตมโน   อโหสีติ   ฯ   กึ  ปน  สมฺม  สารถิ  อทฺทส
กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโตติ ฯ
     {๓๗.๑}  อทฺทสา โข เทว กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต มหาชนกายํ
สนฺนิปติตํ   นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ   วิลาตํ   กยิรมานํ   ทิสฺวา   มํ
เอตทโวจ   กึ   นุ   โข  โส  สมฺม  สารถิ  มหาชนกาโย  สนฺนิปติโต
นานารตฺตานญฺจ   ทุสฺสานํ  วิลาตํ  กยิรตีติ  เอโส  โข  เทว  กาลกโต
นามาติ  เตนหิ  สมฺม  สารถิ  เยน  โส  กาลกโต  เตน  รถํ เปเสหีติ
เอวํ   เทวาติ   โข  อหํ  เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน
โส   กาลกโต   เตน   รถํ   เปเสสึ   อทฺทสา   โข  เทว  กุมาโร
ปุริสํ   เปตํ   กาลกตํ   ทิสฺวา   มํ   เอตทโวจ   กึ   ปนายํ   สมฺม
สารถิ   กาลกโต   นามาติ  เอโส  โข  เทว  กาลกโต  นาม  นทานิ
ตํ   ทกฺขนฺติ   มาตา   วา   ปิตา   วา   อญฺเ  วา  าติสาโลหิตา
โสปิ  น  ทกฺขิสฺสติ  มาตรํ  วา  ปิตรํ  วา  อญฺเ  วา าติสาโลหิเตติ
กึ    ปน   สมฺม   สารถิ   อหํปิ   มรณธมฺโม   มรณํ   อนตีโต   มํปิ
น   ทกฺขนฺติ   เทโว   วา   เทวี   วา   อญฺเ  วา  าติสาโลหิตา
อหํปิ  น  ทกฺขิสฺสามิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา  อญฺเ  วา าติสาโลหิเตติ
ตฺวญฺจ    เทว    มยญฺจมฺหา    สพฺเพ    มรณธมฺมา   มรณํ   อนตีตา
ตํปิ   น   ทกฺขนฺติ  เทโว  วา  เทวี  วา  อญฺเ  วา  าติสาโลหิตา
ตฺวํปิ  น  ทกฺขิสฺสสิ  เทวํ  วา  เทวึ  วา  อญฺเ  วา  าติสาโลหิเตติ
เตนหิ   สมฺม   สารถิ   อลนฺทานชฺช  อุยฺยานภูมิยา  อิโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจนิยฺยาหีติ   เอวํ   เทวาติ   โข   อหํ   เทว  วิปสฺสิสฺส  กุมารสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   ตโต   จ  อนฺเตปุรํ  ปจฺจนิยฺยาสึ  โส  โข  เทว  กุมาโร
อนฺเตปุรํ   คโต   ทุกฺขี   ทุมฺมโน   ปชฺฌายติ   ธิรตฺถุ  กิร  โภ  ชาติ
นาม    ยตฺร    หิ    นาม    ชาตสฺส   ชรา   ปญฺายิสฺสติ   พฺยาธิ
ปญฺายิสฺสติ มรณํ ปญฺายิสฺสตีติ ฯ
     {๓๗.๒}    อถโข    ภิกฺขเว    พนฺธุมสฺส   รญฺโ   เอตทโหสิ
มา   เหว   โข   วิปสฺสี  กุมาโร  น  รชฺชํ  กาเรสิ  มา  เหว  โข
วิปสฺสี    กุมาโร   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิ   มา   เหว   โข
เนมิตฺตานํ      พฺราหฺมณานํ      สจฺจํ      อสฺส     วจนนฺติ     ฯ
อถโข    ภิกฺขเว   พนฺธุมา   ราชา   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ภิยฺโยโส
มตฺตาย   ปญฺจกามคุณานิ   อุปฏฺาเปสิ   ยถา   วิปสฺสี   กุมาโร  รชฺชํ
กาเรยฺย   ยถา   วิปสฺสี  กุมาโร  น  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพเชยฺย
ยถา   เนมิตฺตานํ   พฺราหฺมณานํ   มิจฺฉา   อสฺส   วจนํ  ฯ  ตตฺร  สุทํ
ภิกฺขเว   วิปสฺสี   กุมาโร   ปญฺจหิ   กามคุเณหิ   สมปฺปิโต  สมงฺคิภูโต
ปริจาเรติ ฯ
     [๓๘]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  พหุนฺนํ  วสฺสานํ  พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ    พหุนฺนํ    วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน   สารถึ   อามนฺเตสิ
โยเชหิ   สมฺม   สารถิ  ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  อุยฺยานภูมึ  คจฺฉาม
สุภูมึ   ทสฺสนายาติ   ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว  สารถิ  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   ภทฺทานิ  ภทฺทานิ  ยานานิ  โยเชตฺวา  วิปสฺสิสฺส
กุมารสฺส  ปฏิเวเทสิ  ยุตฺตานิ  โข  [๑]-  เทว ภทฺทานิ ภทฺทานิ ยานานิ
ยสฺสทานิ   กาลํ   มญฺสีติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร  ภทฺรํ
ยานํ อภิรุหิตฺวา ภทฺเทหิ ภทฺเทหิ ยาเนหิ อุยฺยานภูมึ นิยฺยาสิ ฯ
     {๓๘.๑}  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว วิปสฺสี กุมาโร อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺโต
ปุริสํ   ภณฺฑุํ   ปพฺพชิตํ   กาสายวสนํ   ทิสฺวา   สารถึ  อามนฺเตสิ  อยํ
ปน   สมฺม   สารถิ   ปุริโส   กึกโต   สีสํปิสฺส   น   ยถา   อญฺเสํ
วตฺถานิปิสฺส   น   ยถา   อญฺเสนฺติ   ฯ  เอโส  โข  เทว  ปพฺพชิโต
นามาติ   ฯ   กึ  ปเนโส  สมฺม  สารถิ  ปพฺพชิโต  นามาติ  ฯ  เอโส
โข    เทว   ปพฺพชิโต   นาม   สาธุ   ธมฺมจริยา   สาธุ   สมจริยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เต ฯ
สาธุ    กุสลจริยา   ๑-   สาธุ   ปุญฺกิริยา   สาธุ   อวิหึสา   สาธุ
ภูตานุกมฺปาติ   ฯ   สาธุ   โข   โส   สมฺม   สารถิ  ปพฺพชิโต  นาม
สาธุ   [๒]-   ธมฺมจริยา   สาธุ   สมจริยา   สาธุ  กุสลจริยา  สาธุ
ปุญฺกิริยา   สาธุ   อวิหึสา   สาธุ   ภูตานุกมฺปา   ๓-   เตนหิ  สมฺม
สารถิ   เยน   โส  ปพฺพชิโต  เตน  รถํ  เปเสหีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ
โข   ภิกฺขเว   สารถิ   วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน  โส
ปพฺพชิโต   เตน   รถํ   เปเสสิ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร
ตํ    ปพฺพชิตํ    เอตทโวจ   ตฺวํ   ปน   สมฺม   กึกโต   สีสํปิ   เต
น   ยถา   อญฺเสํ   วตฺถานิปิ   เต   น   ยถา  อญฺเสนฺติ  ฯ  อหํ
โข   เทว   ปพฺพชิโต   นามาติ   ฯ   กึ   ปน  ตฺวํ  สมฺม  ปพฺพชิโต
นามาติ   ฯ   อหํ   โข   เทว   ปพฺพชิโต   นาม   สาธุ  ธมฺมจริยา
สาธุ    สมจริยา    สาธุ    กุสลจริยา    สาธุ    ปุญฺกิริยา   สาธุ
อวิหึสา   สาธุ   ภูตานุกมฺปาติ   ฯ   สาธุ   โข  ตฺวํ  สมฺม  ปพฺพชิโต
นาม    สาธุ    ธมฺมจริยา    สาธุ    สมจริยา    สาธุ   กุสลจริยา
สาธุ ปุญฺกิริยา สาธุ อวิหึสา สาธุ ภูตานุกมฺปาติ ฯ
     {๓๘.๒}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  กุมาโร สารถึ อามนฺเตสิ เตนหิ
สมฺม  สารถิ  รถํ  อาทาย  อิโตว  อนฺเตปุรํ ปจฺจานิยฺยาหิ อหํ ปน อิเธว
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข   ภิกฺขเว  สารถิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. กุสลกิริยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. - สมฺม สารถิ ฯ ยุ. - หิ
@สมฺม สารถิ ฯ ๓ โป. ม. - ภูตานุกมฺปาติ ฯ
วิปสฺสิสฺส   กุมารสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   รถํ   อาทาย   ตโต  จ  อนฺเตปุรํ
ปจฺจานิยฺยาสิ  ฯ  วิปสฺสี  ปน  กุมาโร  ตตฺเถว  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิ ๑- ฯ
     {๓๘.๓}  อสฺโสสิ  โข ภิกฺขเว พนฺธุมติยา ราชธานิยา มหาชนกาโย
จตุราสีติปาณสหสฺสานิ   วิปสฺสี   กิร   กุมาโร   เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโตติ  ฯ
สุตฺวาน เนสํ เอตทโหสิ น หิ นูน โส โอรโก ธมฺมวินโย น สา โอริกา ๒-
ปพฺพชฺชา   ยตฺถ   วิปสฺสี   กุมาโร  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ
วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  วิปสฺสี  หิ  ๓-
นาม  กุมาโร  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิสฺสติ  กิมงฺคํ ปน น ๔- มยนฺติ ฯ อถโข [๕]-
ภิกฺขเว  มหาชนกายา  ๖-  จตุราสีติปาณสหสฺสานิ  เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  วิปสฺสึ  โพธิสตฺตํ  อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชิตํ   อนุปพฺพชึสุ   ฯ  ตาย  สุทํ  ภิกฺขเว  ปริสาย  ปริวุโต  วิปสฺสี
โพธิสตฺโต คามนิคมชนปทราชธานีสุ จาริกํ จรติ ฯ
     {๓๘.๔}  อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ  เจตโส  ปริวิตกฺโก  อุทปาทิ น โข ปเนตํ ๗- ปฏิรูปํ โยหํ อากิณฺโณ
วิหรามิ   ยนฺนูนาหํ   เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโ  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  อถโข
ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  อปเรน  สมเยน  เอโก  คณมฺหา  วูปกฏฺโ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ปพฺพชิโตติ ฯ ๒ โป. ม. โอรกา ฯ ๓ ม. ยุ. ปิ ฯ ๔ โป. ม.
@นสทฺโท นตฺถิ ฯ ๕ ยุ. โส. ฯ ๖ ม. ยุ. มหาชนกาโย ฯ ๓ ม. ยุ. เมตํ ฯ
วิหาสิ   ฯ   อญฺเเนว   ตานิ   จตุราสีติปพฺพชิตสหสฺสานิ   อคมํสุ   ฯ
อญฺเน [๑]- วิปสฺสี โพธิสตฺโต ฯ
     {๓๘.๕}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  วาสูปคตสฺส
รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ  กิจฺฉํ
วตายํ  โลโก  อาปนฺโน  ชายติ  จ  ชียติ  จ  มียติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ
จ   อถ   จ   ปนิมสฺส   ทุกฺขสฺส   นิสฺสรณํ   นปฺปชานาติ  ชรามรณสฺส
กุทสฺสุ    ๒-    นาม    อิมสฺส    ทุกฺขสฺส    นิสฺสรณํ    ปญฺายิสฺสติ
ชรามรณสฺสาติ ฯ
     [๓๙]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  ชรามรณํ  โหติ  กึปจฺจยา  ชรามรณนฺติ  ฯ  อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย
ชาติยา โข สติ ชรามรณํ โหติ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ฯ
     {๓๙.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ   นุ  โข  สติ  ชาติ  โหติ  กึปจฺจยา  ชาตีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย
ภเว   โข   สติ   ชาติ  โหติ  ภวปจฺจยา  ชาตีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ   นุ  โข  สติ  ภโว  โหติ
กึปจฺจยา ภโวติ ฯ
     {๓๙.๒}  อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา อหุ
ปญฺาย  อภิสมโย  อุปาทาเน โข สติ ภโว โหติ อุปาทานปจฺจยา ภโวติ ฯ
อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิ กิมฺหิ นุ โข สติ อุปาทานํ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มคฺเคน ฯ ๒ ม. ยุ. กุทาสฺสุ ฯ
กึปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ    ปญฺาย    อภิสมโย   ตณฺหาย   โข   สติ
อุปาทานํ    โหติ   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข  สติ  ตณฺหา  โหติ
กึปจฺจยา    ตณฺหาติ    ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ    ปญฺาย   อภิสมโย   เวทนาย   โข   สติ
ตณฺหา โหติ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ ฯ
     {๓๙.๓}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  เวทนา  โหติ กึปจฺจยา เวทนาติ ฯ อถโข ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย  ผสฺเส  โข
สติ  เวทนา  โหติ  ผสฺสปจฺจยา  เวทนาติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ โข สติ ผสฺโส โหติ กึปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  โยนิโสมนสิการา  อหุ  ปญฺาย
อภิสมโย สฬายตเน โข สติ ผสฺโส โหติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ ฯ
     {๓๙.๔}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  สติ  สฬายตนํ  โหติ  กึปจฺจยา  สฬายตนนฺติ  ฯ  อถโข ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย
นามรูเป   โข   สติ   สฬายตนํ  โหติ  นามรูปปจฺจยา  สฬายตนนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
สติ    นามรูปํ   โหติ   กึปจฺจยา   นามรูปนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย
วิญฺาเณ   โข   สติ   นามรูปํ   โหติ   วิญฺาณปจฺจยา  นามรูปนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
สติ    วิญฺาณํ   โหติ   กึปจฺจยา   วิญฺาณนฺติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย
นามรูเป โข สติ วิญฺาณํ โหติ นามรูปปจฺจยา วิญฺาณนฺติ ฯ
     {๓๙.๕}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
ปจฺจุทาวตฺตติ    โข    อิทํ    วิญฺาณํ   นามรูปมฺหา   นาปรํ   คจฺฉติ
เอตฺตาวตา  ชาเยถ  วา  ชีเยถ  วา  มีเยถ  วา จเวถ วา อุปปชฺเชถ
วา    ยทิทํ    นามรูปปจฺจยา    วิญฺาณํ    วิญฺาณปจฺจยา    นามรูปํ
นามรูปปจฺจยา    สฬายตนํ    สฬายตนปจฺจยา    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา      เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา     ตณฺหาปจฺจยา     อุปาทานํ
อุปาทานปจฺจยา    ภโว    ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา   ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     {๓๙.๖}  สมุทโย  สมุทโยติ  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
ปุพฺเพ   อนนุสฺสุเตสุ   ธมฺเมสุ   จกฺขุํ   อุทปาทิ  าณํ  อุทปาทิ  ปญฺา
อุทปาทิ วิชฺชา อุทาปาทิ อาโลโก อุทปาทิ ฯ
     [๔๐]   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  ชรามรณํ  น โหติ กิสฺส นิโรธา ชรามรณนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย
อภิสมโย   ชาติยา   โข   อสติ   ชรามรณํ   น   โหติ   ชาตินิโรธา
ชรามรณนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  ชาติ  น  โหติ กิสฺส นิโรธา ชาตินิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย
อภิสมโย  ภเว  โข  อสติ  ชาติ  น  โหติ  ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธติ ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส   เอตทโหสิ   กิมฺหิ  นุ  โข
อสติ   ภโว  น  โหติ  กิสฺส  นิโรธา  ภวนิโรโธติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
วิปสฺสิสฺส      โพธิสตฺตสฺส      โยนิโสมนสิการา     อหุ     ปญฺาย
อภิสมโย   อุปาทาเน   โข   อสติ   ภโว   น  โหติ  อุปาทานนิโรธา
ภวนิโรโธติ   ฯ   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ นุ โข อสติ อุปาทานํ น โหติ กิสฺส นิโรธา อุปาทานนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๒}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย   ตณฺหาย   โข   อสติ   อุปาทานํ  น  โหติ
ตณฺหานิโรธา    อุปาทานนิโรโธติ    ฯ    อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ ตณฺหา น โหติ กิสฺส นิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส โยนิโสมนสิการา
อหุ  ปญฺาย  อภิสมโย  เวทนาย  โข อสติ ตณฺหา น โหติ เวทนานิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ   ฯ   อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  เวทนา  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา เวทนานิโรโธติ ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ
ปญฺาย   อภิสมโย   ผสฺเส  โข  อสติ  เวทนา  น  โหติ  ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๓}   อถโข   ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส   โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  ผสฺโส  น  โหติ  กิสฺส  นิโรธา  ผสฺสนิโรโธติ  ฯ
อถโข    ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ
ปญฺาย    อภิสมโย    สฬายตเน    โข   อสติ   ผสฺโส   น   โหติ
สฬายตนนิโรธา    ผสฺสนิโรโธติ    ฯ    อถโข    ภิกฺขเว   วิปสฺสิสฺส
โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ  กิมฺหิ  นุ  โข  อสติ  สฬายตนํ  น  โหติ  กิสฺส
นิโรธา   สฬายตนนิโรโธติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส
โยนิโสมนสิการา    อหุ   ปญฺาย   อภิสมโย   นามรูเป   โข   อสติ
สฬายตนํ น โหติ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๔}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  นามรูปํ  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา นามรูปนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย
อภิสมโย   วิญฺาเณ   โข   อสติ   นามรูปํ   น  โหติ  วิญฺาณนิโรธา
นามรูปนิโรโธติ ฯ
     {๔๐.๕}  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ กิมฺหิ
นุ  โข  อสติ  วิญฺาณํ  น  โหติ  กิสฺส นิโรธา วิญฺาณนิโรโธติ ฯ อถโข
ภิกฺขเว    วิปสฺสิสฺส    โพธิสตฺตสฺส   โยนิโสมนสิการา   อหุ   ปญฺาย
อภิสมโย   นามรูเป   โข   อสติ   วิญฺาณํ   น  โหติ  นามรูปนิโรธา
วิญฺาณนิโรโธติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  เอตทโหสิ
อธิคโต   โข   มฺยายํ  มคฺโค  ๑-  โพธาย  ๒-  ยทิทํ  นามรูปนิโรธา
วิญฺาณนิโรโธ     วิญฺาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ     นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธ      สฬายตนนิโรธา      ผสฺสนิโรธา     ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธ      เวทนานิโรธา      ตณฺหานิโรโธ     ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ   อุปาทานนิโรธา   ภวนิโรโธ   ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา    ชรามรณํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    นิรุชฺฌนฺติ
เอวเมตสฺส  เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  นิโรโธ  โหติ  ฯ นิโรโธ นิโรโธติ
โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  โพธิสตฺตสฺส  ปุพฺเพ  อนนุสฺสุเตสุ  ธมฺเมสุ  จกฺขุํ
อุทปาทิ   าณํ   อุทปาทิ   ปญฺา   อุทปาทิ  วิชฺชา  อุทปาทิ  อาโลโก
อุทปาทิ ฯ
     [๔๑]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  โพธิสตฺโต  อปเรน สมเยน ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ   อุทยพฺพยานุปสฺสี   วิหาสิ   อิติ   รูปํ   อิติ   รูปสฺส
สมุทโย    อิติ   รูปสฺส   อตฺถงฺคโม   อิติ   เวทนา   อิติ   เวทนาย
สมุทโย    อิติ   เวทนาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สญฺา   อิติ   สญฺาย
สมุทโย   อิติ   สญฺาย   อตฺถงฺคโม   อิติ   สงฺขารา  อิติ  สงฺขารานํ
สมุทโย   อิติ   สงฺขารานํ   อตฺถงฺคโม   อิติ  วิญฺาณํ  อิติ  วิญฺาณสฺส
สมุทโย     อิติ    วิญฺาณสฺส    อตฺถงฺคโมติ    ฯ    ตสฺส    ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ      อุทยพฺพยานุปสฺสิโน      วิหรโต      นจิรสฺเสว
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจีติ ๓- ฯ
                   ทุติยภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วิปสฺสนามคฺโค ฯ ๒ ม. สมฺโพธาย ฯ ๓ โป. วิมุจฺจติ ฯ
     [๔๒]  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยนฺติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  เอตทโหสิ  อธิคโต  โข  เม  อยํ
ธมฺโม   คมฺภีโร   ทุทฺทโส   ทุรนุโพโธ   สนฺโต   ปณีโต  อตกฺกาวจโร
นิปุโณ   ปณฺฑิตเวทนีโย   อาลยรามา   โข   ปนายํ   ปชา  อาลยรตา
อาลยสมฺมุทิตา    อาลยรามาย    โข    ปน    ปชาย    อาลยรตาย
อาลยสมฺมุทิตาย     ทุทฺทสํ     อิทํ     านํ    ยทิทํ    อิทปฺปจฺจยตา
ปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   านํ   ทุทฺทสํ  ยทิทํ  สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค   ตณฺหกฺขโย   วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานํ  อหญฺเจว
โข  ปน  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  ปเร  จ เม น อาชาเนยฺยุํ โส มมสฺส กิลมโถ
สา มมสฺส วิเหสาติ ฯ
     {๔๒.๑}  อปิสฺสุทํ  ๑- ภิกฺขเว วิปสฺสึ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ
อิมา อนจฺฉริยา คาถา ปฏิภํสุ ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา
         กิจฺเฉน เม อธิคตํ         หลนฺทานิ ปกาสิตุํ
         ราคโทสปเรเตหิ           นายํ ธมฺโม สุสมฺพุทฺโธ ฯ
         ปฏิโสตคามึ นิปุณํ       คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
         ราครตฺตา น ทกฺขนฺติ    ตโมกฺขนฺเธน อาวุตาติ ฯ
     [๔๓]  อิติห  ภิกฺขเว  วิปสฺสิสฺส  ภควโต  อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ปฏิสญฺจิกฺขโต อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ โน ธมฺมเทสนาย ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. อปิสฺสุ ฯ
     [๔๔]   อถโข   ภิกฺขเว   อญฺตรสฺส   มหาพฺรหฺมุโน   วิปสฺสิสฺส
ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   เจตสา   เจโตปริวิตกฺกมญฺาย
เอตทโหสิ  นสฺสติ  วต  โภ  โลโก  วินสฺสติ วต โภ โลโก ยตฺร หิ นาม
วิปสฺสิสฺส     ภควโต    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อปฺโปสฺสุกฺกตาย
จิตฺตํ  นมิ  ๑-  โน  ธมฺมเทสนายาติ  ฯ  อถโข โส ภิกฺขเว มหาพฺรหฺมา
เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   สมฺมิญฺชิตํ   วา  พาหํ  ปสาเรยฺย
ปสาริตํ  วา  พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว  [๒]- พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต
วิปสฺสิสฺส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ
อถโข   [๓]-   ภิกฺขเว   มหาพฺรหฺมา   เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ  กริตฺวา
ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ    ปวิยํ    นิทหนฺโต    ๔-   เยน   วิปสฺสี   ภควา
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    เตนญฺชลึ    ปณาเมตฺวา    วิปสฺสึ   ภควนฺตํ
อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ   เอตทโวจ   เทเสตุ   ภนฺเต   ภควา   ธมฺมํ
เทเสตุ  สุคโต  ธมฺมํ  สนฺตีธ  ๕-  สตฺตา  อปฺปรชกฺขชาติกา  อสฺสวนตา
ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ ภวิสฺสนฺติ ธมฺมสฺส อญฺาตาโรติ ฯ
     {๔๔.๑}  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ตํ    มหาพฺรหฺมานํ    เอตทโวจ   มยฺหํปิ   โข   พฺรเหฺม   เอตทโหสิ
ยนฺนูนาหํ   ธมฺมํ   เทเสยฺยนฺติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  พฺรเหฺม  เอตทโหสิ
อธิคโต   โข   เม   อยํ  ธมฺโม  คมฺภีโร  ทุทฺทโส  ทุรนุโพโธ  สนฺโต
ปณีโต     อตกฺกาวจโร     นิปุโณ     ปณฺฑิตเวทนีโย     อาลยรามา
โข   ปนายํ   ปชา   อาลยรตา   อาลยสมฺมุทิตา   อาลยรามาย   โข
ปน ปชาย อาลยรตาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นมติ ฯ ๒ โป. ม. โข ฯ ๓ ม. ยุ. โส ฯ ๔ ม. ยุ. นิหนฺตฺวา ฯ
@๕ ม. ยุ. สนฺติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อาลยสมฺมุทิตาย     ทุทฺทสํ     อิทํ     านํ    ยทิทํ    อิทปฺปจฺจยตา
ปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   านํ   ทุทฺทสํ  ยทิทํ  สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค  ตณฺหกฺขโย  วิราโค  นิโรโธ  นิพฺพานํ  ๑-  อหญฺเจว
โข  ปน  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  ปเร  จ เม น อาชาเนยฺยุํ โส มมสฺส กิลมโถ
สา  มมสฺส  วิเหสาติ  ฯ  อปิสฺสุทํ  ๒-  พฺรเหฺม  อิมา อนจฺฉริยา คาถา
ปฏิภํสุ   ปุพฺเพ   เม   อสฺสุตปุพฺพา   กิจฺเฉน   เม   อธิคตํ  หลนฺทานิ
ปกาสิตุํ    ฯเปฯ    อาวุตาติ    อิติห   เม   พฺรเหฺม   ปฏิสญฺจิกฺขโต
อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺตํ นมิ โน ธมฺมเทสนายาติ ฯ
     {๔๔.๒}  ทุติยมฺปิ  โข  ภิกฺขเว  โส  มหาพฺรหฺมา  ฯเปฯ ตติยมฺปิ
โข   ภิกฺขเว  โส  มหาพฺรหฺมา  วิปสฺสึ  ภควนฺตํ  อรหนฺตํ  สมฺมาสมฺพุทฺธํ
เอตทโวจ  เทเสตุ  ภนฺเต  ภควา ธมฺมํ เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ สนฺตีธ สตฺตา
อปฺปรชกฺขชาติกา   อสฺสวนตา   ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ  ภวิสฺสนฺติ  ธมฺมสฺส
อญฺาตาโรติ ฯ
     {๔๔.๓}   อถโข   ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พฺรหฺมุโน   [๓]-  อชฺเฌสนํ  วิทิตฺวา  สตฺเตสุ  [๔]-  การุญฺตํ  ปฏิจฺจ
พุทฺธจกฺขุนา  โลกํ  โวโลเกสิ  ฯ  อทฺทสา  โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ   โวโลเกนฺโต   สตฺเต
อปฺปรชกฺเข     มหารชกฺเข    ติกฺขินฺทฺริเย    มุทินฺทฺริเย    สฺวากาเร
ทฺวากาเร   สุวิญฺาปเย  ทุวิญฺาปเย  ภพฺเพ  ๕-  อภพฺเพ  อปฺเปกจฺเจ
ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน  ๖-  วิหรนฺเต  ฯ  เสยฺยถาปิ นาม อุปฺปลินิยํ วา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. นิพฺพานนฺติ ฯ ๒ สี. ม. ยุ. อปิสฺสุมํ ฯ ๓ ม. ยุ. จ ฯ ๔ โป. ม. ยุ. จ ฯ
@๕ ม. ยุ. ภพฺเพ อภพฺเพติ ปาทฺวยํ นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๖ ม. ... ทสฺสาวิเน ฯ
ปทุมินิยํ   วา   ปุณฺฑรีกินิยํ   วา  อปฺเปกจฺจานิ  อุปฺปลานิ  วา  ปทุมานิ
วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก  ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ ๑- อุทกานุคตานิ
อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ    อปฺเปกจฺจานิ    อุปฺปลานิ    วา    ปทุมานิ   วา
ปุณฺฑรีกานิ   วา   อุทเก   ชาตานิ   อุทเก   สํวฑฺฒานิ   สโมทกิตานิ
อปฺเปกจฺจานิ   อุปฺปลานิ   วา   ปทุมานิ   วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก
ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ  อุทกา  อจฺจุคฺคมฺม  ติฏฺนฺติ  ๒-  อนุปลิตฺตานิ
อุทเกน   เอวเมว   โข  ภิกฺขเว  วิปสฺสี  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
พุทฺธจกฺขุนา    โลกํ    โวโลเกนฺโต    อทฺทส    สตฺเต   อปฺปรชกฺเข
มหารชกฺเข  ติกฺขินฺทฺริเย  มุทินฺทฺริเย  สฺวากาเร  ทฺวากาเร  สุวิญฺาปเย
ทุวิญฺาปเย    ภพฺเพ   อภพฺเพ   อปฺเปกจฺเจ   ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน
วิหรนฺเต [๓]- ฯ
     {๔๔.๔}  อถโข  [๔]-  ภิกฺขเว  มหาพฺรหฺมา  วิปสฺสิสฺส  ภควโต
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    เจตสา    เจโตปริวิตกฺกมญฺาย   วิปสฺสึ
ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ
     [๔๕]   เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺิโต
               ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
               ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธโส
               ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
               โสกาวกิณฺณํ ๕- ชนตมเปตโสโก
               อเวกฺขสฺสุ ชาติชราภิภูตํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สํพทฺธานีติปิ ปาโ ฯ ๒ ม. ิตานิ ฯ ยุ. นฺติ ฯ ๓ ม. อปฺเปกจฺเจ น
@ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเน ฯ ๔ ม. ยุ. โส ฯ ๕ ม. ยุ. โสกวติณฺณํ ฯ
               อุฏฺเหิ วีร วิชิตสงฺคาม
               สตฺถวาห อนณ วิวร ๑- โลเก
     เทเสตุ ๒- ภควา ธมฺมํ      อญฺาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ฯ
     [๔๖]  เอวํ  วุตฺเต  ๓- ภิกฺขเว วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ตํ มหาพฺรหฺมานํ คาถาย อชฺฌภาสิ
               อปารุตา เต ๔- อมตสฺส ทฺวารา
               เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ
               วิหึสสญฺี ปคุณํ นภาสึ
               ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรเหฺมติ ฯ
     [๔๗]   อถโข  [๕]-  ภิกฺขเว  มหาพฺรหฺมา  กตาวกาโส  โขมฺหิ
วิปสฺสินา     ภควตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    ธมฺมเทสนายาติ
วิปสฺสึ    ภควนฺตํ    อรหนฺตํ    สมฺมาสมฺพุทฺธํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ
กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๐-๔๕.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=10&item=11&items=37
             อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=10&item=11&items=37&mode=bracket
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=10&item=11&items=37
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=10&item=11&items=37
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=11
             The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_10