มหาวคฺเค วิโมกฺขกถา
ปริปุณฺณนิทานา ๑-
[๔๖๙] ตโยเม ภิกฺขเว วิโมกฺขา กตเม ตโย สุญฺญโต
วิโมกฺโข อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อิเม
ภิกฺขเว ตโย วิโมกฺขา ฯ
{๔๖๙.๑} อปิ จ อฏฺฐสฏฺฐี วิโมกฺขา สุญฺญโต วิโมกฺโข อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อชฺฌตฺตวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข พหิทฺธาวุฏฺฐาโน
วิโมกฺโข ทุภโตวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข อชฺฌตฺตวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา
พหิทฺธาวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ทุภโตวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา
อชฺฌตฺตวุฏฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา พหิทฺธาวุฏฺฐานานํ
อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ทุภโตวุฏฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา
อชฺฌตฺตวุฏฺฐานา ๒- ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา พหิทฺธาวุฏฺฐานา
ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ทุภโตวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร
วิโมกฺขา รูปี รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี พหิทฺธา
รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข สุภนฺเตว อธิมุตฺโต โหตีติ วิโมกฺโข
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข วิญฺญาณญฺจายตน-
สมาปตฺติวิโมกฺโข อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติวิโมกฺโข
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ...นิทานํ ฯ ๒ ม. อชฺฌตฺตวุฏฺฐานปฏิปฺปสฺสทฺธิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สมยวิโมกฺโข อสมยวิโมกฺโข สามยิโก วิโมกฺโข อสามยิโก วิโมกฺโข
กุปฺโป วิโมกฺโข อกุปฺโป วิโมกฺโข โลกิโย วิโมกฺโข โลกุตฺตโร วิโมกฺโข
สาสโว วิโมกฺโข อนาสโว วิโมกฺโข สามิโส วิโมกฺโข นิรามิโส
วิโมกฺโข นิรามิสตโร วิโมกฺโข ปณิหิโต วิโมกฺโข อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข ปณิหิตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิวิโมกฺโข สญฺญุตฺโต วิโมกฺโข
วิสญฺญุตฺโต วิโมกฺโข เอกตฺตวิโมกฺโข นานตฺตวิโมกฺโข
สญฺญาวิโมกฺโข ญาณวิโมกฺโข สีติสิยาวิโมกฺโข ฌานวิโมกฺโข
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ฯ
[๔๗๐] กตโม สุญฺญโต วิโมกฺโข ฯ อิธ ภิกฺขุ อรญฺญคโต
วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
สุญฺญมิทํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาติ โส ตตฺถ อภินิเวสํ น
กโรตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข อยํ สุญฺญโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๐.๑} กตโม อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ฯ อิธ ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา
รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ สุญฺญมิทํ
อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาติ โส ตตฺถ นิมิตฺตํ น กโรตีติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อยํ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๐.๒} กตโม อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ อิธ ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา
รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ สุญฺญมิทํ
อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาติ โส ตตฺถ ปณิธึ น กโรตีติ
อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อยํ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๐.๓} กตโม อชฺฌตฺตวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ
อยํ อชฺฌตฺตวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๐.๔} กตโม พหิทฺธาวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข ฯ จตสฺโส
อรูปสมาปตฺติโย อยํ พหิทฺธาวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๐.๕} กตโม ทุภโตวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร อริยมคฺคา
อยํ ทุภโตวุฏฺฐาโน วิโมกฺโข ฯ
[๔๗๑] กตเม อชฺฌตฺตวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา
ปฐมชฺฌานํ นีวรเณหิ วุฏฺฐาติ ทุติยชฺฌานํ วิตกฺกวิจาเรหิ วุฏฺฐาติ
ตติยชฺฌานํ ปีติยา วุฏฺฐาติ จตุตฺถชฺฌานํ สุขทุกฺเขหิ วุฏฺฐาติ
อิเม อชฺฌตฺตวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
{๔๗๑.๑} กตเม พหิทฺธาวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ รูปสญฺญาย ปฏิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย
วุฏฺฐาติ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ อากาสานญฺจายตนสญฺญาย
วุฏฺฐาติ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย
วุฏฺฐาติ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย
วุฏฺฐาติ อิเม พหิทฺธาวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
{๔๗๑.๒} กตเม ทุภโตวุฏฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
โสตาปตฺติมคฺโค สกฺกายทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสา ทิฏฺฐานุสยา
วิจิกิจฺฉานุสยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ สกทาคามิมคฺโค โอฬาริกา
กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา
ปฏิฆานุสยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ อนาคามิมคฺโค อณุสหคตา
กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา อณุสหคตา กามราคานุสยา
ปฏิฆานุสยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ อรหตฺตมคฺโค รูปราคา
อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา
อวิชฺชานุสยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ อิเม ทุภโตวุฏฺฐานา จตฺตาโร
วิโมกฺขา ฯ
[๔๗๒] กตเม อชฺฌตฺตวุฏฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร
วิโมกฺขา ฯ ปฐมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ วิจาโร จ
ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ ทุติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย
ตติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ
วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ อิเม อชฺฌตฺตวุฏฺฐานานํ
อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
{๔๗๒.๑} กตเม พหิทฺธาวุฏฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ วิจาโร จ
ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺตึ
อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺตึ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ
ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา
จ อิเม พหิทฺธาวุฏฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
{๔๗๒.๒} กตเม ทุภโตวุฏฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อนิจฺจานุปสฺสนา ทุกฺขานุปสฺสนา
อนตฺตานุปสฺสนา สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อนาคามิมคฺคํ
ปฏิลาภตฺถาย อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อนิจฺจานุปสฺสนา
ทุกฺขานุปสฺสนา อนตฺตานุปสฺสนา อิเม ทุภโตวุฏฺฐานานํ อนุโลมา
จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
[๔๗๓] กตเม อชฺฌตฺตวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร
วิโมกฺขา ฯ ปฐมชฺฌานสฺส ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา ทุติยชฺฌานสฺส
ตติยชฺฌานสฺส จตุตฺถชฺฌานสฺส ปฏิลาโภ วา วิปาโก
วา อิเม อชฺฌตฺตวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
{๔๗๓.๑} กตเม พหิทฺธาวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร
วิโมกฺขา ฯ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา เนว
สญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา
อิเม พหิทฺธาวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
{๔๗๓.๒} กตเม ทุภโตวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
โสตาปตฺติมคฺคสฺส โสตาปตฺติผลํ สกทาคามิมคฺคสฺส สกทาคามิผลํ
อนาคามิมคฺคสฺส อนาคามิผลํ อรหตฺตมคฺคสฺส อรหตฺตผลํ
อิเม ทุภโตวุฏฺฐานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
[๔๗๔] กถํ รูปี รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข ฯ อิเธกจฺโจ
อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นีลนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ นีลสญฺญํ ปฏิลภติ
โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ สูปธาริตํ อุปธาเรติ สฺวาวตฺถิตํ
อวตฺถาเปติ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา
สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา พหิทฺธา นีลนิมิตฺเต จิตฺตํ
อุปสํหรติ นีลสญฺญํ ปฏิลภติ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ
สูปธาริตํ อุปธาเรติ สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติ โส ตํ นิมิตฺตํ
สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา
อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส เอวํ โหติ
{๔๗๔.๑} อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ อุภยมิทํ รูปนฺติ รูปสญฺญี
โหติ อิเธกจฺโจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ ปีตนิมิตฺตํ โลหิตนิมิตฺตํ
โอทาตนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ โอทาตสญฺญํ ปฏิลภติ โส ตํ นิมิตฺตํ
สุคฺคหิตํ กโรติ สูปธาริตํ อุปธาเรติ สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติ โส ตํ
นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา
พหิทฺธา โอทาตนิมิตฺเต จิตฺตํ อุปสํหรติ โอทาตสญฺญํ ปฏิลภติ
โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ สูปธาริตํ อุปธาเรติ สฺวาวตฺถิตํ
อวตฺถาเปติ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา
สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส
เอวํ โหติ อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ อุภยมิทํ รูปนฺติ รูปสญฺญี
โหติ เอวํ รูปี รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข ฯ
[๔๗๕] กถํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตีติ
วิโมกฺโข ฯ อิเธกจฺโจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นีลนิมิตฺตํ น มนสิ
กโรติ นีลสญฺญํ น ปฏิลภติ พหิทฺธา นีลนิมิตฺเต จิตฺตํ
อุปสํหรติ นีลสญฺญํ ปฏิลภติ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ
สูปธาริตํ อุปธาเรติ สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติ โส ตํ นิมิตฺตํ
สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา
อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส เอวํ โหติ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี ๑-
พหิทฺธา รูปมิทนฺติ รูปสญฺญี โหติ
{๔๗๕.๑} อิเธกจฺโจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ ปีตนิมิตฺตํ โลหิตนิมิตฺตํ
โอทาตนิมิตฺตํ น มนสิ กโรติ โอทาตสญฺญํ น ปฏิลภติ พหิทฺธา
โอทาตนิมิตฺเต จิตฺตํ อุปสํหรติ โอทาตสญฺญํ ปฏิลภติ โส ตํ
นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ สูปธาริตํ อุปธาเรติ สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติ
โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ
อวตฺถาเปตฺวา อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส เอวํ โหติ
อชฺฌตฺตํ อรูปํ พหิทฺธา รูปมิทนฺติ รูปสญฺญี โหติ เอวํ อชฺฌตฺตํ
อรูปสญฺญี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข ฯ
[๔๗๖] กถํ สุภนฺเตว อธิมุตฺโต โหตีติ วิโมกฺโข ฯ อิธ ภิกฺขุ
เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อรูปํ ... ฯ
ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตาย
สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน อวเรน อพฺยาปชฺเฌน ๑- ผริตฺวา วิหรติ เมตฺตาย
ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฏิกูลา โหนฺติ กรุณาสหคเตน เจตสา เอกํ
ทิสํ ฯเปฯ กรุณาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฏิกูลา โหนฺติ มุทิตาสหคเตน
เจตสา ฯเปฯ มุทิตาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฏิกูลา
โหนฺติ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ฯเปฯ
อุเปกฺขาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เอวํ สุภนฺเตว
อธิมุตฺโต โหตีติ วิโมกฺโข ฯ
[๔๗๗] กตโม อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ อิธ
ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา
นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๗.๑} กตโม วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ อิธ
ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ
วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วิญฺญาณญฺจายตน-
สมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๗.๒} กตโม อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ อิธ
ภิกฺขุ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อพฺยาปชฺเชน ฯ เอวมุปริปิ ฯ
{๔๗๗.๓} กตโม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ อิธ
ภิกฺขุ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๗.๔} กตโม สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ อิธ ภิกฺขุ
สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
[๔๗๘] กตโม สมยวิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ สมยวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๑} กตโม อสมยวิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ
จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อสมยวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๒} กตโม สามยิโก วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส
จ อรูปสมาปตฺติโย อยํ สามยิโก วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๓} กตโม อสามยิโก วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อสามยิโก วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๔} กตโม กุปฺโป วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ กุปฺโป วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๕} กตโม อกุปฺโป วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ
จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อกุปฺโป วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๖} กตโม โลกิโย วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ โลกิโย วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๗} กตโม โลกุตฺตโร วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ โลกุตฺตโร วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๘} กตโม สาสโว วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ สาสโว วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๘.๙} กตโม อนาสโว วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อนาสโว วิโมกฺโข ฯ
[๔๗๙] กตโม สามิโส วิโมกฺโข ฯ รูปปฏิสญฺญุตฺโต
วิโมกฺโข อยํ สามิโส วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๑} กตโม นิรามิโส วิโมกฺโข ฯ อรูปปฏิสญฺญุตฺโต วิโมกฺโข
อยํ นิรามิโส วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๒} กตโม นิรามิสตโร ๑- วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ นิรามิสตโร ๑- วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๓} กตโม ปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ ปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๔} กตโม อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๕} กตโม ปณิหิตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิวิโมกฺโข ฯ ปฐมชฺฌานสฺส
ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นิรามิสานิรามิสตโร วิโมกฺโข ฯ
ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา อยํ ปณิหิตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๖} กตโม สญฺญุตฺโต วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ
จตสฺโส จ อรูปสมาปตฺติโย อยํ สญฺญุตฺโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๗} กตโม วิสญฺญุตฺโต วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ วิสญฺญุตฺโต วิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๘} กตโม เอกตฺตวิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ จ
สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ เอกตฺตวิโมกฺโข ฯ
{๔๗๙.๙} กตโม นานตฺตวิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ นานตฺตวิโมกฺโข ฯ
[๔๘๐] กตโม สญฺญาวิโมกฺโข ฯ สิยา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข
ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน [๑]- ฯ
{๔๘๐.๑} สิยาติ ๒- กถญฺจ สิยา ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ
นิจฺจโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ สุขโต
สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ
อตฺตโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ
นนฺทิยา สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนาญาณํ
ราคโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข นิโรธานุปสฺสนาญาณํ
สมุทยโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ
อาทานโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สิยาติ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ
อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา สญฺญาย มุจฺจตีติ
สญฺญาวิโมกฺโข สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต สญฺญาย
มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข เอวํ สิยา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข ทส
สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
{๔๘๐.๒} รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต สญฺญาย มุจฺจตีติ
สญฺญาวิโมกฺโข ฯเปฯ รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต
สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข เอวํ สิยา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข
ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ เวทนาย ฯเปฯ สญฺญาย สงฺขาเรสุ
วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ
นิจฺจโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข ฯเปฯ ชรามรเณ
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต สญฺญาย มุจฺจตีติ สญฺญาวิโมกฺโข
เอวํ สิยา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ ทส
สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน
อยํ สญฺญาวิโมกฺโข ฯ
[๔๘๑] กตโม ญาณวิโมกฺโข ฯ สิยา เอโก ญาณวิโมกฺโข
ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ ทส ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
{๔๘๑.๑} สิยาติ กถญฺจ สิยา ฯ อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ
นิจฺจโต สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข ทุกฺขานุปสฺสนา
ยถาภูตํ ญาณํ สุขโต สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข
อนตฺตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อตฺตโต สมฺโมหา อญฺญาณา
มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข นิพฺพิทานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นนฺทิยา
สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนา
ยถาภูตํ ญาณํ ราคโต สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข
นิโรธานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ สมุทยโต สมฺโมหา อญฺญาณา
มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข
{๔๘๑.๒} ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อาทานโต
สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข อนิมิตฺตานุปสฺสนา
ยถาภูตํ ญาณํ นิมิตฺตโต สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ ปณิธิยา สมฺโมหา อญฺญาณา
มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข สุญฺญตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ
อภินิเวสโต สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข เอวํ
สิยา เอโก ญาณวิโมกฺโข ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ ทส
ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
{๔๘๑.๓} รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นิจฺจโต สมฺโมหา
อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข ฯเปฯ รูเป สุญฺญตานุปสฺสนา ยถาภูตํ
ญาณํ อภินิเวสโต สมฺโมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข
เอวํ สิยา เอโก ญาณวิโมกฺโข ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ ทส
ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
{๔๘๑.๔} เวทนาย ฯเปฯ สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ
ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นิจฺจโต สมฺโมหา
อญฺญาณา มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข ฯเปฯ ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนา
ยถาภูตํ ญาณํ อภินิเวสโต อภินิเวสโต สมฺโมหา อญฺญาณา
มุจฺจตีติ ญาณวิโมกฺโข เอวํ สิยา เอโก ญาณวิโมกฺโข
ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ ทส ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน อยํ ญาณวิโมกฺโข ฯ
[๔๘๒] กตโม สีติสิยาวิโมกฺโข ฯ สิยา เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข
ทส สีติสิยาวิโมกฺขา โหนฺติ ทส สีติสิยาวิโมกฺขา เอโก
สีติสิยาวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
{๔๘๒.๑} สิยาติ กถญฺจ สิยา ฯ อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ
ญาณํ นิจฺจโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข
ทุกฺขานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ สุขโต สนฺตาปปริฬาหทรถา
มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข อนตฺตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ
ญาณํ อตฺตโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข
นิพฺพิทานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นนฺทิยา สนฺตาป-
ปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนา
อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ ราคโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ
สีติสิยาโมกฺโข นิโรธานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ สมุทยโต
สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจติ สีติสิยาวิโมกฺโข ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา
อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อาทานโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ
สีติสิยาวิโมกฺโข อนิมิตฺตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ
นิมิตฺตโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ ปณิธิยา สนฺตาป-
ปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข สุญฺญตานุปสฺสนา
อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อภินิเวสโต สนฺตาปปริฬาหทรถา
มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข
{๔๘๒.๒} เอวํ สิยา เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา
โหนฺติ ทส สีติสิยาวิโมกฺขา เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน
ปริยาเยน ฯ รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นิจฺจโต
สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข ฯเปฯ วตฺถุวเสน
ปริยาเยน ฯ เวทนาย ฯเปฯ สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ
ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นิจฺจโต
สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข ฯเปฯ เอวํ สิยา เอโก
สีติสิยาวิโมกฺโข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา โหนฺติ ทส สีติสิยาวิโมกฺขา
เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน อยํ สีติสิยาวิโมกฺโข ฯ
[๔๘๓] กตโม ฌานวิโมกฺโข ฯ เนกฺขมฺมํ ชายตีติ ๑- ฌานํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. ฌายตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
กามจฺฉนฺทํ ฌาเปตีติ ฌานํ ชายนฺโต ๑- มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข
ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ชายนฺตีติ ๒- ธมฺมา ฌาเปตีติ
กิเลเส ชาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข อพฺยาปาโท
ชายตีติ ฌานํ พฺยาปาทํ ฌาเปตีติ ฌานํ ชายนฺโต มุจฺจตีติ
ฌานวิโมกฺโข ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ชายนฺตีติ
ธมฺมา ฌาเปตีติ กิเลเส ชาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข
อาโลกสญฺญา ชายตีติ ฌานํ ถีนมิทฺธํ ฌาเปตีติ ฌานํ
อวิกฺเขโป ชายตีติ ฌานํ อุทฺธจฺจํ ฌาเปตีติ ฌานํ ธมฺมววตฺถานํ
ชายตีติ ฌานํ วิจิกิจฺฉํ ฌาเปตีติ ฌานํ ญาณํ ชายตีติ ฌานํ
อวิชฺชํ ฌาเปตีติ ฌานํ ปามุชฺชํ ชายตีติ ฌานํ อรตึ ฌาเปตีติ
ฌานํ ปฐมชฺฌานํ ชายตีติ ฌานํ นีวรณํ ฌาเปตีติ ฌานํ ฯเปฯ
อรหตฺตมคฺโค ชายตีติ ฌานํ สพฺพกิเลเส ฌาเปตีติ ฌานํ
ชายนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ
ฌานวิโมกฺโข ชายนฺตีติ ธมฺมา ฌาเปตีติ กิเลเส ชาเต
จ ฌาเป จ ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข อยํ ฌานวิโมกฺโข ฯ
[๔๘๔] กตโม อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ฯ สิยา เอโก
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา โหนฺติ
ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. ฌายนฺโต ฯ ๒ สี. ม. ยุ. ฌายนฺตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. ยุ. นีวรเณ ฯ
{๔๘๔.๑} สิยาติ กถญฺจ สิยา อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต
อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ
สุขโต อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อตฺตโต อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺโข นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา อุปาทานา มุจฺจตีติ
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต อุปาทานา
มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข นิโรธานุปสฺสนาญาณํ
สมุทยโต อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อาทานโต อุปาทานา มุจฺจตีติ
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
{๔๘๔.๒} อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต อุปาทานา
มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ
ปณิธิยา อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต อุปาทานา มุจฺจตีติ
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข เอวํ สิยา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา โหนฺติ ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน
ปริยาเยน ฯ รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อุปาทานา
มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ฯเปฯ รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ
อภินิเวสโต อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
เอวํ สิยา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺขา โหนฺติ ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ เวทนาย
ฯเปฯ สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ
อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺโข ฯเปฯ ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต
อุปาทานา มุจฺจตีติ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข เอวํ สิยา เอโก
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข โหติ ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา
โหนฺติ ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
[๔๘๕] อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ
ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ
กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ ฯเปฯ วิราคานุปสฺสนา-
ญาณํ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ
อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ สุญฺญตานุปสฺสนา-
ญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ
ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติ
วิราคานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ
จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ
อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ อปฺปณิหิตานุปสฺสนา-
ญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ ฯ
[๔๘๖] อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา อนิจฺจานุปสฺสนา-
ญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๑} ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
กามุปาทานา ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ อิมา ๑- เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๒} อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา อนตฺตานุปสฺสนา-
ญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๓} นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
กามุปาทานา นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ อิมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๔} วิราคานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
กามุปาทานา วิราคานุปสฺสนาญาณํ อิมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๕} นิโรธานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
กามุปาทานา ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา
นิโรธานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๖} ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ จตูหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ ฯ กามุปาทานา ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิทํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๗} อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ ฯ ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา
อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๘} อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา
มุจฺจติ ฯ กามุปาทานา อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ อิมา
เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๙} สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ ฯ ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
{๔๘๖.๑๐} ยญฺจ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ ยญฺจ อนตฺตานุปสฺสนา-
ญาณํ ยญฺจ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ ยญฺจ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ
อิมานิ จตฺตาริ ญาณานิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจนฺติ ทิฏฺฐุปาทานา
สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา ฯ ยญฺจ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ
ยญฺจ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ ยญฺจ วิราคานุปสฺสนาญาณํ ยญฺจ
อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ อิมานิ จตฺตาริ ญาณานิ เอกุปาทานา
มุจฺจนฺติ กามุปาทานา ฯ ยญฺจ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ ยญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อิมานิ เทฺว ญาณานิ จตูหุปาทาเนหิ
มุจฺจนฺติ กามุปาทานา ทิฏฺฐุปาทานา สีลพฺพตุปาทานา
อตฺตวาทุปาทานา อยํ อนุปาทานาจิตฺตสฺส ๑- วิโมกฺโข ฯ
วิโมกฺขกถาย ปฐมภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อนุปาทาจิตฺตสฺส ฯ
[๔๘๗] ตีณิ โข ปนิมานิ วิโมกฺขมุขานิ โลกนิยฺยานาย
สํวตฺตนฺติ สพฺพสงฺขาเร ปริจฺเฉทปริวฏฺฏุมโต ๑- สมนุปสฺสนตาย
อนิมิตฺตาย จ ธาตุยา จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย ๒- สพฺพสงฺขาเรสุ
มโนสมุตฺเตชนตาย อปฺปณิหิตาย จ ธาตุยา จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย
สพฺพธมฺเม ปรโต สมนุปสฺสนตาย สุญฺญตาย จ ธาตุยา
จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย อิมานิ ตีณิ วิโมกฺขมุขานิ โลกนิยฺยานาย
สํวตฺตนฺติ ฯ
[๔๘๘] อนิจฺจโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ อนตฺตโต มนสิกโรโต
กถํ สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต ขยโต สงฺขารา
อุปฏฺฐนฺติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ภยโต สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ
อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ ฯ
{๔๘๘.๑} อนิจฺจโต มนสิกโรโต กึพหุลํ จิตฺตํ โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต กึพหุลํ จิตฺตํ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต กึพหุลํ
จิตฺตํ โหติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลํ จิตฺตํ โหติ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลํ จิตฺตํ โหติ อนตฺตโต
มนสิกโรโต เวทพหุลํ จิตฺตํ โหติ ฯ
{๔๘๘.๒} อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อธิโมกฺขพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฏิลภติ
ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต ปสฺสทฺธิพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฏิลภติ อนตฺตโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริจฺเฉทปริวตฺถุมโต ฯ ม. ปริจฺเฉทปริวฏุมโต ฯ ๒ จิตฺตสมกฺขนฺธนตาย ฯ
มนสิกโรนฺโต เวทพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฏิลภติ ฯ อนิจฺจโต
มนสิกโรนฺโต อธิโมกฺขพหุโล สทฺธินฺทฺริยํ ปฏิลภติ ทุกฺขโต
มนสิกโรนฺโต ปสฺสทฺธิพหุโล สมาธินฺทฺริยํ ปฏิลภติ อนตฺตโต
มนสิกโรนฺโต เวทพหุโล ปญฺญินฺทฺริยํ ปฏิลภติ ฯ
[๔๘๙] อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ ๑- โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน
ภาวนา โก ภาเวติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส
กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ
โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ
เกนตฺเถน ภาวนา โก ภาเวติ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส
กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ
โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ
เกนตฺเถน ภาวนา โก ภาเวติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส
สทฺธินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตทนยฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา โย สมฺมาปฏิปนฺโน
โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส อินฺทฺริยภาวนา ทุกฺขโต
มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส สมาธินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ
โหติ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา
โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส
อินฺทฺริยภาวนา อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน
ภาวนา โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส
อินฺทฺริยภาวนา ฯ
[๔๙๐] อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ ปฏิเวธกาเล กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ
โหติ ปฏิเวธาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา
เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
{๔๙๐.๑} ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ ปฏิเวธกาเล กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ
โหติ ปฏิเวธาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ
อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
{๔๙๐.๒} อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ ปฏิเวธกาเล กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ
โหติ ปฏิเวธาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา
เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
{๔๙๐.๓} อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส สทฺธินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ ปฏิเวธกาเล ปญฺญินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ปฏิเวธาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน
ภาวนา ทสฺสนฏฺเฐน ปฏิเวโธ เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ ภาเวติ
ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
{๔๙๐.๔} ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส สมาธินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ ปฏิเวธกาเล ปญฺญินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ปฏิเวธาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน
ภาวนา ทสฺสนฏฺเฐน ปฏิเวโธ เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ ภาเวติ
ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
{๔๙๐.๕} อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ โหติ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ ปฏิเวธกาเล
ปญฺญินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ ปฏิเวธาย จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา
โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา ทสฺสนฏฺเฐน ปฏิเวโธ เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ
ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
[๔๙๑] อนิจฺจโต มนสิกโรโต กตมินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
กตมินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต ๑- โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต กตมินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ กตมินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
กายสกฺขิ ๒- โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต กตมินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
กตมินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ ฯ อนิจฺจโต
มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
สทฺธาธิมุตฺโต โหติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ
โหติ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขิ โหติ อนตฺตโต
มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ ปญฺญินฺทฺริยสฺส
อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ ฯ
[๔๙๒] สทฺทหนฺโต อธิมุตฺโตติ ๓- สทฺธาธิมุตฺโต ผุฏฺฐตฺตา
สจฺฉิกโรตีติ ๔- กายสกฺขิ ทิฏฺฐตฺตา ปตฺโตติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต สทฺทหนฺโต
อธิมุจฺจตีติ ๕- สทฺธาธิมุตฺโต ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ ปจฺฉา
นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ กายสกฺขิ ทุกฺขา สงฺขารา สุโข
นิโรโธติ ญาณํ ๖- โหติ ทิฏฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผสฺสิตํ ปญฺญายาติ
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาธิมุตฺโต โย จ กายสกฺขิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สทฺธาวิมุตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ยุ. กายสกฺขี ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. ยุ. วิมุตฺโตติ สทฺธาวิมุตฺโต ฯ ๔ ม. สจฺฉิกโตติ... ฯ
@๕ ม. ยุ. วิมุจฺจตีติ ฯ ๖ ม. ยุ. ญาตํ ฯ
โย จ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต สิยา อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธาธิมุตฺตาปิ
กายสกฺขีปิ ทิฏฺฐิปฺปตฺตาปิ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
{๔๙๒.๑} สิยาติ กถญฺจ สิยา ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต โหติ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส
อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต โหติ เอวํ
อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺตา ฯ
{๔๙๒.๒} ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขิ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต
สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขิ
โหติ อนิจฺจโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขิ โหติ เอวํ อิเม ตโย
ปุคฺคลา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ฯ
{๔๙๒.๓} อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ อนิจฺจโต มนสิกโรโต
ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ เอวํ อิเม ตโย
ปุคฺคลา ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา โย จายํ ปุคฺคโล
สทฺธาธิมุตฺโต โย จ กายสกฺขิ โย จ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต เอวํ สิยา อิเม
ตโย ปุคฺคลา สทฺธาธิมุตฺตาปิ กายสกฺขีปิ ทิฏฺฐิปฺปตฺตาปิ วตฺถุวเสน
ปริยาเยน ฯ
{๔๙๒.๔} โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาธิมุตฺโต โย จ กายสกฺขิ
โย จ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต อญฺโญ เยว สทฺธาธิมุตฺโต อญฺโญ กายสกฺขิ
อญฺโญ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ
โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
กายสกฺขิ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ ฯ โย จายํ ปุคฺคโล
สทฺธาธิมุตฺโต โย จ กายสกฺขิ โย จ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต เอวํ อิเม ตโย
ปุคฺคลา อญฺโญ เยว สทฺธาธิมุตฺโต อญฺโญ กายสกฺขิ อญฺโญ
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ
[๔๙๓] อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภติ เตน วุจฺจติ
สทฺธานุสารี จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ
ภาวนา โหติ เย หิ เกจิ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติมคฺคํ
ปฏิลภนฺติ สพฺเพ เต สทฺธานุสาริโน อนิจฺจโต มนสิกโรโต
สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตํ โหติ เตน วุจฺจติ สทฺธาธิมุตฺโต จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ
สุภาวิตานิ เย หิ เกจิ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติผลํ
สจฺฉิกตา สพฺเพ เต สทฺธาธิมุตฺตา อนิจฺจโต มนสิกโรโต
สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลภติ ฯเปฯ สกทาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ
อนาคามิมคฺคํ ปฏิลภติ อนาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ อรหตฺตมคฺคํ
ปฏิลภติ อรหตฺตผลํ ๑- สจฺฉิกตํ โหติ เตน วุจฺจติ สทฺธาธิมุตฺโต
จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ ฯเปฯ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ
สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ
สุภาวิตานิ เย หิ เกจิ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา ๒-
สพฺเพ เต สทฺธาธิมุตฺตา ฯ
[๔๙๔] ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภติ เตน
วุจฺจติ กายสกฺขิ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อรหตฺตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สจฺฉิกตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน จตุนฺนํ
อินฺทฺริยานํ ภาวนา โหติ เย หิ เกจิ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน
โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภนฺติ สพฺเพ เต กายสกฺขี ทุกฺขโต
มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตํ โหติ ฯเปฯ สกทาคามิมคฺคํ
ปฏิลภติ สกทาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ อนาคามิมคฺคํ ปฏิลภติ
อนาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลภติ อรหตฺตผลํ
สจฺฉิกตํ โหติ เตน วุจฺจติ กายสกฺขิ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ
โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ สมาธินฺทฺริยสฺส
วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิ เย หิ เกจิ
สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา สพฺเพ เต กายสกฺขี ฯ
[๔๙๕] อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภติ เตน
วุจฺจติ ธมฺมานุสารี จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ ฯเปฯ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน จตุนฺนํ
อินฺทฺริยานํ ภาวนา โหติ เย หิ เกจิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน
โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลภติ สพฺเพ เต ธมฺมานุสาริโน อนตฺตโต
มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา
โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตํ โหติ เตน วุจฺจติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต
จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยานิ โหนฺติ ฯเปฯ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิ
เย หิ เกจิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตา
สพฺเพ เต ทิฏฺฐิปฺปตฺตา อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ โหติ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สกทาคามิมคฺคํ
ปฏิลภติ ฯเปฯ สกทาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ อนาคามิมคฺคํ
ปฏิลภติ อนาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลภติ
อรหตฺตผลํ สจฺฉิกตํ โหติ เตน วุจฺจติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิ
เย หิ เกจิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา สพฺเพ เต
ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
[๔๙๖] เย หิ เกจิ เนกฺขมฺมํ ๑- ภาวิตา วา ภาเวนฺติ วา
ภาวิสฺสนฺติ วา อธิคตา วา อธิคจฺฉนฺติ วา อธิคมิสฺสนฺติ วา
ปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา ปฏิลทฺธา วา
ปฏิลภนฺติ วา ปฏิลภิสฺสนฺติ วา ปฏิวิทฺธา วา ปฏิวิชฺฌนฺติ วา
ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺติ วา สจฺฉิกตา วา สจฺฉิกโรนฺติ วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ
วา ผสฺสิตา วา ผสฺสนฺติ วา ผสฺสิสฺสนฺติ วา วสิปฺปตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ นกฺขมฺมนฺติ วา ปาโฐ ฯ
วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา ปารมิปฺปตฺตา วา
ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา เวสารชฺชปฺปตฺตา วา
ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา สพฺเพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺญินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
[๔๙๗] เย หิ เกจิ อพฺยาปาทํ ฯเปฯ อาโลกสญฺญํ
อวิกฺเขปํ ธมฺมววตฺถานํ ญาณํ ปามุชฺชํ ปฐมชฺฌานํ
ทุติยชฺฌานํ ตติยชฺฌานํ จตุตฺถชฺฌานํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺตึ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺตึ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ อนิจฺจานุปสฺสนํ ทุกฺขานุปสฺสนํ
อนตฺตานุปสฺสนํ นิพฺพิทานุปสฺสนํ วิราคานุปสฺสนํ
นิโรธานุปสฺสนํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนํ ขยานุปสฺสนํ วยานุปสฺสนํ
วิปริณามานุปสฺสนํ อนิมิตฺตานุปสฺสนํ อปฺปณิหิตานุปสฺสนํ
สุญฺญตานุปสฺสนํ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนํ ยถาภูตญาณทสฺสนํ
อาทีนวานุปสฺสนํ ปฏิสงฺขานุปสฺสนํ วิวฏฺฏนานุปสฺสนํ
โสตาปตฺติมคฺคํ สกทาคามิมคฺคํ อนาคามิมคฺคํ
อรหตฺตมคฺคํ ฯ
{๔๙๗.๑} เย หิ เกจิ จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน
จตฺตาโร อิทฺธิปาเท ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺเค
อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ เย หิ เกจิ อฏฺฐ วิโมกฺเข ภาวิตา วา
ภาเวนฺติ วา ภาวิสฺสนฺติ วา อธิคตา วา อธิคจฺฉนฺติ วา
อธิคมิสฺสนฺติ วา ปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา
ปฏิลทฺธา วา ปฏิลภนฺติ วา ปฏิลภิสฺสนฺติ วา ปฏิวิทฺธา วา
ปฏิวิชฺฌนฺติ วา ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺติ วา สจฺฉิกตา วา สจฺฉิกโรนฺติ
วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ วา ผสฺสิตา วา ผสฺสนฺติ วา ผสฺสิสฺสนฺติ วา
วสิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา ปารมิปฺปตฺตา
วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา เวสารชฺชปฺปตฺตา วา
ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา สพฺเพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺญินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
[๔๙๘] เย หิ เกจิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ปตฺตา วา ปาปุณนฺติ
วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา ฯเปฯ สพฺเพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺญินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
{๔๙๘.๑} เย หิ เกจิ ติสฺโส วิชฺชา ปฏิวิทฺธา วา ปฏิวิชฺฌนฺติ
วา ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺติ วา ฯเปฯ สพฺเพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺญินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
{๔๙๘.๒} เย หิ เกจิ ติสฺโส สิกฺขา สิกฺขิตา วา สิกฺขนฺติ วา
สิกฺขิสฺสนฺติ วา สจฺฉิกตา วา สจฺฉิกโรนฺติ วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ วา ผสฺสิตา
วา ผสฺสนฺติ วา ผสฺสิสฺสนฺติ วา วสิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ
วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา ปารมิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา
ปาปุณิสฺสนฺติ วา เวสารชฺชปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา
ปาปุณิสฺสนฺติ วา สพฺเพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺตา
สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
{๔๙๘.๓} เย หิ เกจิ ทุกฺขํ ปริชานนฺติ สมุทยํ ปชหนฺติ นิโรธํ
สจฺฉิกโรนฺติ มคฺคํ ภาเวนฺติ สพฺเพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺญินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
[๔๙๙] กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ กติหากาเรหิ
สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ
จตูหากาเรหิ สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฏิเวธํ
ปฏิวิชฺฌติ สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ นิโรธสจฺจํ
สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ
อิเมหิ จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ อิเมหิ จตูหากาเรหิ
สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺโต
สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ
{๔๙๙.๑} กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ กติหากาเรหิ สจฺจานิ
ปฏิวิชฺฌติ ฯ นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ นวหากาเรหิ
สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ สมุทยสจฺจํ
ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ
ปฏิวิชฺฌติ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ มคฺคสจฺจํ
ภาวนาปฏิเวโธ จ สพฺพธมฺมานํ ปริญฺญาปฏิเวโธ จ สพฺพสงฺขารานํ
ปหานปฺปฏิเวโธ จ สพฺพกุสลานํ ภาวนาปฏิเวโธ จ จตุนฺนํ
มคฺคานํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวโธ จ นิโรธสฺส อิเมหิ นวหากาเรหิ
สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต
สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺโต สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขิ
ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ
ทุติยภาณวารํ ฯ
[๕๐๐] อนิจฺจโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ อนตฺตโต มนสิกโรโต
กถํ สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต ขยโต สงฺขารา
อุปฏฺฐนฺติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ภยโต สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ
อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต สงฺขารา อุปฏฺฐนฺติ ฯ
{๕๐๐.๑} อนิจฺจโต มนสิกโรโต กึพหุลํ จิตฺตํ โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต กึพหุลํ จิตฺตํ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต กึพหุลํ
จิตฺตํ โหติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลํ โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลํ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลํ โหติ ฯ
โหติ ฯ
{๕๐๐.๒} อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อธิโมกฺขพหุโล กตมํ วิโมกฺขํ
ปฏิลภติ ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต ปสฺสทฺธิพหุโล กตมํ วิโมกฺขํ ปฏิลภติ
อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต เวทพหุโล กตมํ วิโมกฺขํ ปฏิลภติ ฯ
อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อธิโมกฺขพหุโล อนิมิตฺตวิโมกฺขํ ปฏิลภติ
ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต ปสฺสทฺธิพหุโล อปฺปณิหิตวิโมกฺขํ ปฏิลภติ
อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต เวทพหุโล สุญฺญตวิโมกฺขํ ปฏิลภติ ฯ
[๕๐๑] อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตโม
วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา
โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ
เกนตฺเถน ภาวนา โก ภาเวติ ฯ
{๕๐๑.๑} ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตโม วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน
ภาวนา โก ภาเวติ ฯ
{๕๐๑.๒} อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตโม วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน
ภาวนา โก ภาเวติ ฯ
{๕๐๑.๓} อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา
โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนา ฯ
{๕๐๑.๔} ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา
โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนา ฯ
{๕๐๑.๕} อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส สุญฺญโต วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน
ภาวนา โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส
วิโมกฺขภาวนา ฯ
[๕๐๒] อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตโม
วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา
โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ
เอกรสฏฺเฐน ภาวนา ปฏิเวธกาเล กตโม วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย
โหติ ปฏิเวธาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา
เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
{๕๐๒.๑} ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตโม วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน
ภาวนา ปฏิเวธกาเล กตโม วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ปฏิเวธาย
กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ
อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา
ปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา เกนตฺเถน
ปฏิเวโธ ฯ
{๕๐๒.๒} อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตโม วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน
ภาวนา ปฏิเวธกาเล กตโม วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ
ปฏิเวธาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ
อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
{๕๐๒.๓} อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ ปฏิเวธกาเลปิ
อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ปฏิเวธาย เทฺว วิโมกฺขา
ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา
โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา ทสฺสนฏฺเฐน ปฏิเวโธ เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ
ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
{๕๐๒.๔} ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา
โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ
ปฏิเวธกาเลปิ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ปฏิเวธาย
เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ
อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา ทสฺสนฏฺเฐน ปฏิเวโธ
เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
{๕๐๒.๕} อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส สุญฺญโต วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย โหติ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ ปฏิเวธกาเลปิ
สุญฺญโต วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ ปฏิเวธาย เทฺว วิโมกฺขา
ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ เอกรสา
โหนฺติ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา ทสฺสนฏฺเฐน ปฏิเวโธ เอวํ
ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
[๕๐๓] อนิจฺจโต มนสิกโรโต กตโม วิโมกฺโข อธิมตฺโต โหติ
กตมวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต กตโม วิโมกฺโข อธิมตฺโต โหติ กตมวิโมกฺขสฺส
อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขิ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต กตโม วิโมกฺโข
อธิมตฺโต โหติ กตมวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ ฯ
โหติ ฯ
{๕๐๓.๑} อนิจฺจโต มนสิกโรโต อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อธิมตฺโต โหติ
อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาธิมุตฺโต โหติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อธิมตฺโต โหติ อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส
อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขิ โหติ อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต วิโมกฺโข
อธิมตฺโต โหติ สุญฺญตวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺฐิปฺปตฺโต โหติ ฯ
[๕๐๔] สทฺทหนฺโต อธิมุตฺโตติ สทฺธาธิมุตฺโต ผุฏฺฐตฺตา
สจฺฉิกโรตีติ กายสกฺขิ ทิฏฺฐตฺตา ปตฺโตติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต สทฺทหนฺโต
อธิมุจฺจตีติ สทฺธาธิมุตฺโต ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ ปจฺฉา นิโรธํ
นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ กายสกฺขิ ทุกฺขา สงฺขารา สุโข นิโรโธติ
ญาณํ ๑- โหติ ทิฏฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผสฺสิตํ ปญฺญายาติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ
{๕๐๔.๑} เย หิ เกจิ เนกฺขมฺมํ ภาวิตา วา ภาเวนฺติ วา ภาวิสฺสนฺติ
วา ฯเปฯ สพฺเพ เต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺตา
อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขี สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน
ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ เย หิ เกจิ อพฺยาปาทํ ฯเปฯ อาโลกสญฺญํ อวิกฺเขปํ ฯเปฯ ฯ
{๕๐๔.๒} เย หิ เกจิ ทุกฺขํ ปริชานนฺติ สมุทยํ ปชหนฺติ นิโรธํ
สจฺฉิกโรนฺติ มคฺคํ ภาเวนฺติ สพฺเพ เต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิญฺญาตํ ฯ
วเสน สทฺธาธิมุตฺตา อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขี
สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺตา ฯ
[๕๐๕] กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ กติหากาเรหิ
สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ จตูหากาเรหิ
สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ
สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ
ปฏิวิชฺฌติ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ อิเมหิ จตูหากาเรหิ
สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ อิเมหิ จตูหากาเรหิ สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต
อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺโต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน
กายสกฺขิ สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ
{๕๐๕.๑} กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ กติหากาเรหิ สจฺจานิ
ปฏิวิชฺฌติ ฯ นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ นวหากาเรหิ สจฺจานิ
ปฏิวิชฺฌติ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ ฯเปฯ สจฺฉิกิริยาปฏิเวโธ
จ นิโรธสฺส อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ อิเมหิ นวหากาเรหิ
สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺโต
อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขิ สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ฯ
[๕๐๖] อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต กตเม ธมฺเม ยถาภูตํ
ปชานาติ ๑- ปสฺสติ กถํ สมฺมาทสฺสนํ โหติ กถํ ตทนฺวเยน สพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชานาติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สงฺขารา อนิจฺจโต สุทิฏฺฐา โหนฺติ กตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
{๕๐๖.๑} ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต กตเม ธมฺเม ยถาภูตํ ปชานาติ
ปสฺสติ กถํ สมฺมาทสฺสนํ โหติ กถํ ตทนฺวเยน สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขโต
สุทิฏฺฐา โหนฺติ กตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
{๕๐๖.๒} อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต กตเม ธมฺเม ยถาภูตํ ปชานาติ
ปสฺสติ กถํ สมฺมาทสฺสนํ โหติ กถํ ตทนฺวเยน สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตโต
สุทิฏฺฐา โหนฺติ กตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
{๕๐๖.๓} อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต นิมิตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติ
ปสฺสติ เตน วุจฺจติ สมฺมาทสฺสนํ เอวํ ตทนฺวเยน สพฺเพ สงฺขารา
อนิจฺจโต สุทิฏฺฐา โหนฺติ เอตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
{๕๐๖.๔} ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต ปวตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ
เตน วุจฺจติ สมฺมาทสฺสนํ เอวํ ตทนฺวเยน สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขโต
สุทิฏฺฐา โหนฺติ เอตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
{๕๐๖.๕} อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ยถาภูตํ
ปชานาติ ปสฺสติ เตน วุจฺจติ สมฺมาทสฺสนํ เอวํ ตทนฺวเยน สพฺเพ
ธมฺมา อนตฺตโต สุทิฏฺฐา โหนฺติ เอตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
{๕๐๖.๖} ยญฺจ ยถาภูตํ ญาณํ ยญฺจ สมฺมาทสฺสนํ ยา จ
กงฺขาวิตรณา อิเม ธมฺมา นานตฺถา ๑- เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ
เอกตฺถา ๒- พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ ยญฺจ ยถาภูตํ ญาณํ ยญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นานตฺตา ฯ ๒ สี. เอกตฺตา ฯ
สมฺมาทสฺสนํ ยา จ กงฺขาวิตรณา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
[๕๐๗] อนิจฺจโต มนสิกโรโต กึ ภยโต อุปฏฺฐาติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต กึ ภยโต อุปฏฺฐาติ อนตฺตโต มนสิกโรโต กึ ภยโต
อุปฏฺฐาติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต นิมิตฺตํ ภยโต อุปฏฺฐาติ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปวตฺตํ ภยโต อุปฏฺฐาติ อนตฺตโต
มนสิกโรโต นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ภยโต อุปฏฺฐาติ ฯ
{๕๐๗.๑} ยา จ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา ยญฺจ อาทีนเว ญาณํ
ยา จ นิพฺพิทา อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ
เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ ยา จ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา
ยญฺจ อาทีนเว ญาณํ ยา จ นิพฺพิทา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
{๕๐๗.๒} ยา จ อนตฺตานุปสฺสนา ยา จ สุญฺญตานุปสฺสนา
อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ ยา จ อนตฺตานุปสฺสนา ยา จ สุญฺญตานุปสฺสนา
อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
[๕๐๘] อนิจฺจโต มนสิกโรโต กึ ปฏิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต กึ ปฏิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ อนตฺตโต
มนสิกโรโต กึ ปฏิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต
นิมิตฺตํ ปฏิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต
ปวตฺตํ ปฏิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ อนตฺตโต มนสิกโรโต
นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ปฏิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ ฯ
{๕๐๘.๑} ยา จ มุญฺจิตุกมฺยตา ยา จ ปฏิสงฺขานุปสฺสนา ยา จ
สงฺขารุเปกฺขา อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ
เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ ยา จ มุญฺจิตุกมฺยตา ยา จ
ปฏิสงฺขานุปสฺสนา ยา จ สงฺขารุเปกฺขา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
{๕๐๘.๒} อนิจฺจโต มนสิกโรโต กุโต จิตฺตํ วุฏฺฐาติ กตฺถ จิตฺตํ
ปกฺขนฺทติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต กุโต จิตฺตํ วุฏฺฐาติ กตฺถ จิตฺตํ
ปกฺขนฺทติ อนตฺตโต มนสิกโรโต กุโต จิตฺตํ วุฏฺฐาติ กตฺถ
จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต นิมิตฺตา จิตฺตํ วุฏฺฐาติ
อนิมิตฺเต จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปวตฺตา จิตฺตํ
วุฏฺฐาติ อปฺปวตฺเต จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ อนตฺตโต มนสิกโรโต
นิมิตฺตา จ ปวตฺตา จ จิตฺตํ วุฏฺฐาติ อนิมิตฺเต อปฺปวตฺเต
นิโรธนิพฺพานธาตุยา จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ฯ
{๕๐๘.๓} ยา จ พหิทฺธาวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา เย จ โคตฺรภูธมฺมา
อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ ยา จ พหิทฺธาวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา
เย จ โคตฺรภูธมฺมา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
{๕๐๘.๔} อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต กตมวิโมกฺเขน วิมุจฺจติ ทุกฺขโต
มนสิกโรนฺโต กตมวิโมกฺเขน วิมุจฺจติ อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต
กตมวิโมกฺเขน วิมุจฺจติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อนิมิตฺตวิโมกฺเขน
วิมุจฺจติ ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต อปฺปณิหิตวิโมกฺเขน
วิมุจฺจติ อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต สุญฺญตวิโมกฺเขน วิมุจฺจติ ฯ
{๕๐๘.๕} ยา จ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา ยญฺจ มคฺเค ญาณํ
อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ ยา จ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา
ยญฺจ มคฺเค ญาณํ อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ๑- ฯ
[๕๐๙] กติหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ ๒- โหนฺติ
กติหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ ฯ จตูหากาเรหิ ตโย
วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา
เอกกฺขเณ โหนฺติ ฯ
{๕๐๙.๑} กตเมหิ จตูหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ
อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อธิฏฺฐานฏฺเฐน อภินีหารฏฺเฐน นิยฺยานฏฺเฐน ฯ
{๕๐๙.๒} กถํ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต มนสิกโรโต อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ
อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต วิโมกฺโข อาธิปเตยฺโย โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นานํ ฯ ๒ ม. ยุ. นานากฺขเณ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
เอวํ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
{๕๐๙.๓} กถํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ
ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ
อธิฏฺฐาติ อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ
อธิฏฺฐาติ เอวํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
{๕๐๙.๔} กถํ อภินีหารฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อภินีหรติ
ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อภินีหรติ
อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อภินีหรติ
เอวํ อภินีหารฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
{๕๐๙.๕} กถํ นิยฺยานฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน นิโรธํ นิพฺพานํ
นิยฺยาติ ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน
นิโรธํ นิพฺพานํ นิยฺยาติ อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต สุญฺญตวิโมกฺขสฺส
วเสน นิโรธํ นิพฺพานํ นิยฺยาติ เอวํ นิยฺยานฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา
นานาขเณ โหนฺติ อิเมหิ จตูหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
[๕๑๐] กตเมหิ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ
โหนฺติ สโมธานฏฺเฐน อธิคมฏฺเฐน ปฏิลาภฏฺเฐน ปฏิเวธฏฺเฐน
สจฺฉิกิริยฏฺเฐน ผสฺสนฏฺเฐน อภิสมยฏฺเฐน ฯ
{๕๑๐.๑} กถํ สโมธานฏฺเฐน อธิคมฏฺเฐน ปฏิลาภฏฺเฐน
ปฏิเวธฏฺเฐน สจฺฉิกิริยฏฺเฐน ผสฺสนฏฺเฐน อภิสมยฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา
เอกกฺขเณ โหนฺติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ
อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ยโต มุจฺจติ ตตฺถ น ปณิทหตีติ อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข ยตฺถ น ปณิทหติ เตน สุญฺโญติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
เยน สุญฺญเตน นิมิตฺเตน อนิมิตฺโตติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข เอวํ
สโมธานฏฺเฐน อธิคมฏฺเฐน ปฏิลาภฏฺเฐน ปฏิเวธฏฺเฐน สจฺฉิกิริยฏฺเฐน
ผสฺสนฏฺเฐน อภิสมยฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ
ทุกฺขโต มนสิกโรนฺโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข
ยตฺถ น ปณิทหติ เตน สุญฺโญติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
{๕๑๐.๒} เยน สุญฺญเตน นิมิตฺเตน อนิมิตฺโตติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข เยน นิมิตฺเตน อนิมิตฺโต ตตฺถ น ปณิทหตีติ อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข เอวํ สโมธานฏฺเฐน อธิคมฏฺเฐน ปฏิลาภฏฺเฐน ปฏิเวธฏฺเฐน
สจฺฉิกิริยฏฺเฐน ผสฺสนฏฺเฐน อภิสมยฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ
โหนฺติ อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
เยน สุญฺญเตน นิมิตฺเตน อนิมิตฺโตติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข เยน
นิมิตฺเตน อนิมิตฺโต ตตฺถ น ปณิทหตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ยตฺถ
น ปณิทหติ เตน สุญฺโญติ สุญฺญโต วิโมกฺโข เอวํ สโมธานฏฺเฐน
อธิคมฏฺเฐน ปฏิลาภฏฺเฐน ปฏิเวธฏฺเฐน สจฺฉิกิริยฏฺเฐน
ผสฺสนฏฺเฐน อภิสมยฏฺเฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ
อิเมหิ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ ฯ
[๕๑๑] อตฺถิ วิโมกฺโข อตฺถิ มุขํ อตฺถิ วิโมกฺขมุขํ
อตฺถิ วิโมกฺขปจฺจนีกํ อตฺถิ วิโมกฺขานุโลมํ อตฺถิ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ
อตฺถิ วิโมกฺขภาวนา อตฺถิ วิโมกฺขปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิ ฯ
{๕๑๑.๑} กตโม วิโมกฺโข ฯ สุญฺญโต วิโมกฺโข อนิมิตฺโต วิโมกฺโข
อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
{๕๑๑.๒} กตโม สุญฺญโต วิโมกฺโข ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ
นิจฺจโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ
สุขโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ
อตฺตโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ
นนฺทิยา อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนาญาณํ
ราคโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข นิโรธานุปสฺสนาญาณํ
สมุทยโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา-
ญาณํ อาทานโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพาภินิเวเสหิ มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข
รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต
วิโมกฺโข ฯเปฯ รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพาภินิเวเสหิ
มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข เวทนาย สญฺญาย สงฺขาเรสุ
วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ
นิจฺจโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ สุญฺญโต วิโมกฺโข ฯเปฯ ชรามรเณ
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพาภินิเวเสหิ มุจฺจตีติ สุญฺญโต
วิโมกฺโข อยํ สุญฺญโต วิโมกฺโข ฯ
[๕๑๒] กตโม อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ
นิจฺจโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ
สุขโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ
อตฺตโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ
นนฺทิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนาญาณํ
ราคโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข นิโรธานุปสฺสนาญาณํ
สมุทยโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา-
ญาณํ อาทานโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อนิมิตฺตานุปสฺสนา-
ญาณํ สพฺพนิมิตฺเตหิ มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อปฺปณิหิตานุปสฺสนา-
ญาณํ ปณิธิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข สุญฺญตานุปสฺสนา-
ญาณํ อภินิเวสโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข รูเป
อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข ฯเปฯ รูเป อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพนิมิตฺเตหิ
มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข รูเป อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ
ปณิธิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข รูเป
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข เวทนาย สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ
ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข ฯเปฯ ชรามรเณ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพนิมิตฺเตหิ
มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ชรามรเณ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ
ปณิธิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ชรามรเณ
สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อยํ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ฯ
[๕๑๓] กตโม อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ
นิจฺจโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ
สุขโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อนตฺตานุปสฺสนา-
ญาณํ อตฺตโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข
นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ
อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข นิโรธานุปสฺสนาญาณํ สมุทยโต ปณิธิยา
มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ
อาทานโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข
อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพปณิธีหิ มุจฺจตีติ
อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต ปณิธิยา
มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา
มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯเปฯ รูเป อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ
สพฺพปณิธีหิ มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข รูเป สุญฺญตานุปสฺสนา-
ญาณํ อภินิเวสโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข เวทนาย
สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ
อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข ฯเปฯ ชรามรเณ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพปณิธีหิ
มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ
อภินิเวสโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อยํ อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข ฯ
[๕๑๔] กตมํ มุขํ ฯ เย ตตฺถ ชาตา อนวชฺชา กุสลา โพธิปกฺขิยา
ธมฺมา อิทํ มุขํ ฯ
{๕๑๔.๑} กตมํ วิโมกฺขมุขํ ฯ ยํ เตสนฺเตสํ ธมฺมานํ อารมฺมณํ
นิโรโธ นิพฺพานํ อิทํ วิโมกฺขมุขํ ฯ
{๕๑๔.๒} กตมํ วิโมกฺขปจฺจนีกํ ฯ ตึณิ อกุสลมูลานิ
วิโมกฺขปจฺจนีกานิ ตีณิ ทุจฺจริตานิ วิโมกฺขปจฺจนีกานิ สพฺเพปิ
อกุสลา ธมฺมา วิโมกฺขปจฺจนีกา อิทํ วิโมกฺขปจฺจนีกํ ฯ
{๕๑๔.๓} กตมํ วิโมกฺขานุโลมํ ฯ ตีณิ กุสลมูลานิ วิโมกฺขานุโลมานิ
ตีณิ สุจริตานิ วิโมกฺขานุโลมานิ สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา วิโมกฺขานุโลมา
อิทํ วิโมกฺขานุโลมํ ฯ
[๕๑๕] กตโม วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ฯ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ สจฺจวิวฏฺโฏ สญฺชานนฺโต
วิวฏฺฏตีติ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจตยนฺโต วิวฏฺฏตีติ เจโตวิวฏฺโฏ
วิชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณํ กโรนฺโต วิวฏฺฏตีติ
ญาณวิวฏฺโฏ โวสฺสชฺชนฺโต วิวฏฺฏตีติ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตถฏฺเฐ ๑-
วิวฏฺฏตีติ สจฺจวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ ตตฺถ เจโตวิวฏฺโฏ ยตฺถ
เจโตวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
ตตฺถ จิตฺตวิวฏฺโฏ ยตฺถ จิตฺตวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ตตฺถ ญาณวิวฏฺโฏ
ยตฺถ ญาณวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ
ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ ตตฺถ
วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ยตฺถ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตตฺถ สจฺจวิวฏฺโฏ
ยตฺถ สจฺจวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ
ญาณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ อยํ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตถฏฺเฐน ฯ
[๕๑๖] กตมา วิโมกฺขภาวนา ฯ ปฐมชฺฌานสฺส อาเสวนา
ภาวนา พหุลีกมฺมํ ทุติยชฺฌานสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ
ตติยชฺฌานสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ จตุตฺถชฺฌานสฺส
อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา
อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา
อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา
อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ โสตาปตฺติมคฺคสฺส อาเสวนา
ภาวนา พหุลีกมฺมํ สกทาคามิมคฺคสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ
อนาคามิมคฺคสฺส ฯเปฯ อรหตฺตมคฺคสฺส อาเสวนา ภาวนา
พหุลีกมฺมํ อยํ วิโมกฺขภาวนา ฯ
{๕๑๖.๑} กตมา วิโมกฺขปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิ ฯ ปฐมชฺฌานสฺส ปฏิลาโภ
วา วิปาโก วา ทุติยชฺฌานสฺส ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา ตติยชฺฌานสฺส
ฯเปฯ จตุตฺถชฺฌานสฺส อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา
โสตาปตฺติมคฺคสฺส โสตาปตฺติผลํ สกทาคามิมคฺคสฺส สกทาคามิผลํ
อนาคามิมคฺคสฺส อนาคามิผลํ อรหตฺตมคฺคสฺส อรหตฺตผลํ
อยํ วิโมกฺขปฺปฏิปฺปสฺสทฺธีติ ฯ
ตติยภาณวารํ ฯ
วิโมกฺขกถา ฯ
--------
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้าที่ ๓๕๓-๔๐๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=31&item=469&items=48&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=31&item=469&items=48&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=31&item=469&items=48&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=31&item=469&items=48&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=469
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=3868
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=3868
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
