พระไตรปิฏกเล่มที่ ๑๐ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ทีฆนิกาย มหาวรรค
หน้าที่ ๑๓๒-๑๓๓.

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค [๓. มหาปรินิพพานสูตร]
                                                                 การทอดพระเนตรกรุงเวสาลีอย่างช้างมอง
	เล็กบ้าง ใหญ่บ้าง สุกบ้าง ดิบบ้าง
	ซึ่งล้วนมีความแตกสลายเป็นที่สุด”
	พระสุคตศาสดาได้ตรัสพระคาถาประพันธ์ต่อไปอีกว่า
		“วัยของเราแก่หง่อม
	ชีวิตของเราเหลือน้อย เราจะจากพวกเธอไป
	เราทำที่พึ่งแก่ตนแล้ว
	พวกเธอจงอย่าประมาท มีสติ มีศีลบริสุทธิ์
	มีความดำริมั่นคงดี รักษาจิตของตนไว้
	ผู้ที่ไม่ประมาทอยู่ในธรรมวินัยนี้
	ละการเวียนว่ายตายเกิดแล้ว
	จักทำที่สุดแห่งทุกข์ได้”๑-
ภาณวารที่ ๓ จบ
การทอดพระเนตรกรุงเวสาลีอย่างช้างมอง
	[๑๘๖] ครั้นในเวลาเช้า พระผู้มีพระภาคทรงครองอันตรวาสกถือบาตรและ
จีวร เสด็จเข้าไปยังกรุงเวสาลีเพื่อบิณฑบาต เมื่อเสด็จกลับจากบิณฑบาต ภายหลัง
เสวยพระกระยาหารเสร็จแล้ว ทอดพระเนตรกรุงเวสาลีอย่างช้างมอง๒- รับสั่งเรียก
ท่านพระอานนท์มาตรัสว่า “อานนท์ การเห็นกรุงเวสาลีครั้งนี้ เป็นครั้งสุดท้ายของ
ตถาคต มาเถิด อานนท์ เราจะเข้าไปยังภัณฑุคามกัน” ท่านพระอานนท์ทูลรับ
สนองพระดำรัสแล้ว
@เชิงอรรถ :
@๑ ดูเทียบ ขุ.สุ. ๒๕/๕๘๔/๔๕
@๒ อย่างช้างมอง หมายถึงทรงหันพระองค์กลับหลังอย่างที่พญาช้างมอง คือ พญาช้างไม่อาจจะเอี้ยวคอ
@มองข้างหลัง ต้องหันกลับทั้งตัวฉันใด พระผู้มีพระภาคก็ฉันนั้น เพราะพระอัฏฐิก้านพระศอเป็นชิ้นเดียวกัน
@ไม่มีข้อต่อจึงไม่อาจจะเอี้ยวพระศอมองข้างหลังได้ แต่จะไม่เหมือนกับช้างมอง เพราะมีพุทธานุภาพ จึงทำ
@ให้แผ่นดินนี้หมุนไปเหมือนกับแป้น (กุลาลจกฺกํ) โดยทำพระผู้มีพระภาคให้มีหน้าตรงต่อกรุงเวสาลี
@(ที.ม.อ. ๑๘๖/๑๖๘)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๑๐ หน้า : ๑๓๒}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค [๓. มหาปรินิพพานสูตร]
                                                                 การทอดพระเนตรกรุงเวสาลีอย่างช้างมอง
	พระผู้มีพระภาคพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ เสด็จถึงภัณฑุคาม ประทับอยู่ที่
ภัณฑุคามนั้น รับสั่งเรียกภิกษุทั้งหลายมาตรัสว่า
	“ภิกษุทั้งหลาย เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดธรรม ๔ ประการ เราและเธอทั้งหลาย
จึงเที่ยวเร่ร่อนไปตลอดกาลยาวนานอย่างนี้
	ธรรม ๔ ประการ อะไรบ้าง คือ
	๑. เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดอริยศีล เราและเธอทั้งหลายจึงเที่ยว
เร่ร่อนไปตลอดกาลยาวนานอย่างนี้
	๒. เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดอริยสมาธิ เราและเธอทั้งหลายจึงเที่ยว
เร่ร่อนไปตลอดกาลยาวนานอย่างนี้
	๓. เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดอริยปัญญา เราและเธอทั้งหลายจึงเที่ยว
เร่ร่อนไปตลอดกาลยาวนานอย่างนี้
	๔. เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดอริยวิมุตติ เราและเธอทั้งหลายจึงเที่ยว
เร่ร่อนไปตลอดกาลยาวนานอย่างนี้
	ภิกษุทั้งหลาย เราและเธอทั้งหลายได้รู้แจ้งแทงตลอดอริยศีล เราและเธอ
ทั้งหลายได้รู้แจ้งแทงตลอดอริยสมาธิ เราและเธอทั้งหลายได้รู้แจ้งแทงตลอดอริย-
ปัญญา เราและเธอทั้งหลายได้รู้แจ้งแทงตลอดอริยวิมุตติ เราและเธอทั้งหลายถอน
ภวตัณหาได้แล้ว ภวเนตติสิ้นไปแล้ว บัดนี้ภพใหม่ไม่มีอีก๑-”
	พระผู้มีพระภาคผู้สุคตศาสดาได้ตรัสเวยยากรณภาษิตนี้แล้ว จึงได้ตรัสคาถา
ประพันธ์ต่อไปอีกว่า
		“ศีล สมาธิ ปัญญา และวิมุตติ อันยอดเยี่ยม
	ธรรมเหล่านี้ พระโคดมผู้มียศตรัสรู้แล้ว
	ดังนั้น พระพุทธเจ้าจึงตรัสบอกธรรม
	แก่ภิกษุทั้งหลายเพื่อความรู้ยิ่ง
	พระศาสดา ทรงทำที่สุดแห่งทุกข์
	มีพระจักษุ ปรินิพพานแล้ว๒-”
@เชิงอรรถ :
@๑ ดูเทียบ ข้อ ๑๕๕ หน้า ๙๙ ในเล่มนี้ และดูเทียบ องฺ.จตุกฺก. (แปล) ๒๑/๑/๑-๒
@๒ ปรินิพพาน ในที่นี้หมายถึงดับกิเลสได้สิ้นเชิง (ที.ม.อ. ๑๘๖/๑๖๙)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๑๐ หน้า : ๑๓๓}

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับ มจร. เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๓๒-๑๓๓.
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_page.php?book=10&page=132&pages=2&edition=mcu
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :-
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_read.php?B=10&A=3867
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_line.php?B=10&A=3867#p132
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ 10 :-
https://84000.org/tipitaka/read/?index_10
https://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu10
https://84000.org/tipitaka/english/?index_10