อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

หน้าที่ ๗.
วา โหนฺติ รุกฺขมูลิกาทโย วา, เต ทุกฺเขน อทฺธภาเวนฺติ นาม. นิยฺยานิกสาสนสฺมึ
หิ วิริยํ สมฺมาวายาโม นาม โหติ.
     เถโร ปนาห:- โย อสฺสรกุเล นิพฺพตฺโต สตฺตวสฺสิโก หุตฺวา อลงฺกตปฺปฏิยตฺโต
ปิตุ องฺเก นิสินฺโน ฆเร ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา นิสินฺเนน ภิกฺขุสํเฆน
อนุโมทนาย กริยมานาย ติสฺโส สมฺปตฺติโย ทสฺเสตฺวา สจฺเจสุ ปกาสิเตสุ อรหตฺตํ
ปาปุณาติ, มาตาปิตูหิ วา  "ปพฺพชิสฺสสิ ตาตา"ติ วุตฺโต "อาม ปพฺพชิสฺสามี"ติ
วตฺวา นฺหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา วิหารํ นีโต ตจปญฺจกํ อุคฺคณฺหิตฺวา นิสินฺโน
เกเสสุ โอหาริยมาเนสุ ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณาติ, นวปพฺพชิโต วา ปน
มโนสิลาเตลมกฺขิเตน ๑- สีเสน ปุนทิวเส มาตาปิตูหิ เปสิตํ กาชภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา
วิหาเร นิสินฺโนว อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ น ทุกฺเขน อตฺตานํ อทฺธภาเวติ
นาม. อยํ ปน อุกฺกฏฺฐสกฺกาโร. โย ทาสีกุจฺฉิยํ นิพฺพตฺโต อนฺตมโส
รชตมุทฺทิกมฺปิ ปิลนฺธิตฺวา โครกปิยงฺคุมตฺเตนาปิ ๒- สรีรํ วิลิมฺเปตฺวา
"ปพฺพาเชถ นนฺ"ติ นีโต ขุรคฺเค วา ปุนทิวเส วา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยมฺปิ น ๓-
อนทฺธภูตํ ๔- อตฺตานํ ทุกฺเขน อทฺธภาเวติ นาม.
     ธมฺมิกํ สุขํ นาม สํฆโต วา คณโต วา อุปฺปนฺนจตุปจฺจยสุขํ.
อนธิมุจฺฉิโตติ ตณฺหามุจฺฉนาย อมุจฺฉิโต. ธมฺมิกํ หิ สุขํ น ปริจฺจชามีติ น
ตตฺถ เคโธ กาตพฺโพ. สํฆโต หิ อุปฺปนฺนํ สลากภตฺตํ วา วสฺสาวาสิกํ วา
"อิทมตฺถํ เอกนฺ"ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา สํฆมชฺเฌ ภิกฺขูนํ อนฺตเร ปริภุญฺชนฺโต
ปตฺตนฺตเร ปทุมํ วิย สีลสมาธิวิปสฺสนามคฺคผเลหิ วฑฺฒติ. อิมสฺสาติ
ปจฺจุปฺปนฺนานํ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ มูลภูตสฺส. ทุกฺขนิทานสฺสาติ ตณฺหาย. สา หิ
ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขนิทานํ. สงฺขารํ ปทหโตติ สมฺปโยควิริยํ กโรนฺตสฺส. วิราโค
โหตีติ มคฺเคน วิราโค โหติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "สงฺขารปฺปธาเนน เม อิมสฺส
ทุกฺขนิทานสฺส วิราโค โหตี"ติ. เอวํ ปชานาตีติ อิมินา สุขาปฏิปทา
ขิปฺปาภิญฺญา กถิตา. ทุติยวาเรน ตสฺส สมฺปโยควิริยสฺส มชฺฌตฺตตากาโร กถิโต. โส
ยสฺส หิ ขฺวสฺสาติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ:- โส ปุคฺคโล ยสฺส ทุกฺขนิทานสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สมาโน เตลมกฺขิเตน  ๒ สี., ก. โจรก...
@๓ สี. อยมฺปน, ม. อยํ น  ๔ สี. อทฺธภูตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘.
สงฺขารปฺปธาเนน วิราโค โหติ, สงฺขารํ ตตฺถ ปทหติ, มคฺคปฺปธาเนน ปทหติ.
ยสฺส ปน ทุกฺขนิทานสฺส อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ ภาเวนฺตสฺส วิราโค โหติ,
อุเปกฺขํ ตตฺถ ภาเวติ, มคฺคภาวนาย ภาเวติ. ตสฺสาติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส.
      [๑๑] ปฏิพทฺธจิตฺโตติ ฉนฺทราเคน พทฺธจิตฺโต. ติพฺพจฺฉนฺโทติ
พหลจฺฉนฺโท. ติพฺพาเปกฺโขติ พหลปตฺถโน. สนฺติฏฺฐนฺตินฺติ เอกโต ติฏฺฐนฺตึ.
สญฺชคฺฆนฺตินฺติ มหาหสิตํ หสมานํ. สํหสนฺตินฺติ สิตํ กุรุมานํ.
      เอวเมว โข ภิกฺขเวติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมวิภาวนํ:- เอโก หิ ปุริโส
เอกิสฺสา อิตฺถิยา สารตฺโต ฆาสจฺฉาทนมาลาลงฺการาทีนิ ทตฺวา ฆเร วาเสติ. สา
ตํ อติจริตฺวา อญฺญํ เสวติ. โส "นูน อหํ อสฺสา อนุรูปํ สกฺการํ น
กโรมี"ติ สกฺการํ วฑฺเฒสิ. สา ภิยฺโยโส มตฺตาย อติจรติเยว, ๑- โส "อยํ
สกฺกริยมานาปิ อติจรเตว, ฆเร เม วสมานา อนตฺถํปิ กเรยฺย, นีหรามิ นนฺ"ติ
ปริสมชฺเฌ อลํวจนียํ กตฺวา "มา ปุน เคหํ ปาวิสี"ติ วิสฺสชฺเชสิ. สา เกนจิ
อุปาเยน เตน สทฺธึ สนฺถวํ กาตุํ อสกฺโกนฺตี นฏนจฺจกาทีหิ สทฺธึ วิจรติ.
ตสฺส ปุริสสฺส ตํ ทิสฺวา เนว อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํ, โสมนสฺสํ ปน อุปฺปชฺชติ.
      ตตฺถ ปุริสสฺส อิตฺถิยา สารตฺตกาโล วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน อตฺตภาเว
อาลโย. ฆาสจฺฉาทนาทีนิ ทตฺวา ฆเร วสาปนกาโล วิย อตฺตภาวสฺส ปฏิชคฺคนกาโล.
ตสฺสา อติจรณกาโล วิย รกฺขิยมานสฺเสว ๒- อตฺตภาวสฺส ปิตฺตปโกปาทีนํ
วเสน สาพาธตา. ๓- "อตฺตโน อนุรูปํ สกฺการํ อลภนฺตี อติจรตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา
สกฺการวฑฺฒนํ วิย "เภสชฺชํ อลภนฺโต เอวํ โหตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา เภสชฺชกรณกาโล.
๔- สกฺกาเร วฑฺฒิเตปิ ปุน อติจรณํ วิย ปิตฺตาทีสุ เอกสฺส เภสชฺเช
กริยมาเน เสสานํ ปโกปนวเสน ปุน สาพาธตา. ปริสมชฺเฌ อลํวจนียํ กตฺวา
เคหา นิกฺกฑฺฒนํ วิย "อิทานิ เต นาหํ ทาโส น กมฺมกโร, อนมตคฺเค สํสาเร
ตํเยว อุปฏฺฐหนฺโต วิจรึ, โก เม ตยา อตฺโถ, ฉิชฺช วา ภิชฺช วา"ติ ตสฺมึ
อนเปกฺขตํ อาปชฺชิตฺวา วิริยํ ถิรํ กตฺวา มคฺเคน กิเลสสมุคฺฆาตนํ. นฏนจฺจกาทีหิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อติจริเยว            ๒ ม. ปกติชคฺคมานสฺเสว, ฉ. ชคฺคิยมานสฺเสว
@๓ สี. สมฺพาธตา, ม. อาพาธตา         ๔ ก. เภสชฺชกรณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙.
นจฺจมานํ วิจรนฺตึ ทิสฺวา ยถา ตสฺส ปุริสสฺส โทมนสฺสํ น อุปฺปชฺชติ,
โสมนสฺสเมว อุปฺปชฺชติ, เอวเมว อิมสฺส ภิกฺขุโน อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ปิตฺตปโกปาทีนํ
วเสน อาพาธิกํ อตฺตภาวํ ทิสฺวา โทมนสฺสํ น อุปฺปชฺชติ, "มุจฺจิสฺสามิ วต
พนฺธปริหารทุกฺขโต"ติ โสมนสฺสเมว อุปฺปชฺชตีติ. อยํ ปน อุปมา
"ปฏิพทฺธจิตฺตสฺส โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, อปฺปฏิพทฺธจิตฺตสฺส นตฺเถตนฺ"ติ ญตฺวา
อิตฺถิยา ฉนฺทราคํ ปชหติ, เอวมยํ ภิกฺขุ ๑- สงฺขารํ วา ปทหนฺตสฺส อุเปกฺขํ วา
ภาเวนฺตสฺส ทุกฺขนิทานํ ปหียติ, โน อญฺญถาติ ญตฺวา ตทุภยํ สมฺปาเทนฺโต
ทุกฺขนิทานํ ปชหตี"ติ เอตมตฺถํ วิภาเวตุํ อาคตาติ เวทิตพฺพา.
      [๑๒] ยถาสุขํ โข เม วิหรโตติ เยน สุเขน วิหริตุํ อิจฺฉามิ, เตน
เม วิหรโต. ปทหโตติ เปเสนฺตสฺส. เอตฺถ จ ๒- ยสฺส สุขาปฏิปทา อสปฺปายา,
สุขุมจีวรานิ ธาเรนฺตสฺส ปาสาทิเก เสนาสเน วสนฺตสฺส จิตฺตํ วิกฺขิปติ,
ทุกฺขาปฏิปทา สปฺปายา, ฉินฺนภินฺนานิ ถูลจีวรานิ ธาเรนฺตสฺส สุสานรุกฺขมูลาทีสุ
วสนฺตสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
      เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ, อุสุกาโร วิย หิ
ชาติชรามรณภีโต โยคี ทฏฺฐพฺโพ, วงฺกกุฏิลชิมฺหเตชนํ วิย วงฺกกุฏิลชิมฺหํ จิตฺตํ,
เทฺว อลาตา วิย กายิกเจตสิกวิริยํ, เตชนํ อุชุํ กโรนฺตสฺส กญฺชิกเตลํ วิย สทฺธา,
นมนทณฺฑโก วิย โลกุตฺตรมคฺโค, อุสุการสฺส วงฺกกุฏิลชิมฺหเตชนํ กญฺชิกเตเลน
สิเนเหตฺวา อลาเตสุ ตาเปตฺวา นมนทณฺฑเกน อุชุํ กรณํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน
วงฺกกุฏิลชิมฺหํ จิตฺตํ สนฺธาย สิเนเหตฺวา กายิกเจตสิกวิริเยน ตาเปตฺวา
โลกุตฺตรมคฺเคน อุชุํ กรณํ, อุสุการสฺเสว เอวํ อุชุกเตน เตชเนน สปตฺตํ วิชฺฌิตฺวา
สมฺปตฺติอนุภวนํ วิย อิมสฺส โยคิโน ตถา อุชุกเตน จิตฺเตน กิเลสคณํ วิชฺฌิตฺวา
ปาสาทิเก เสนาสเน นิโรธวรตลคตสฺส ๓- ผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ ทฏฺฐพฺพํ. อิธ
ตถาคโต สุขาปฏิปทาขิปฺปาภิญฺญภิกฺขุโน, ทุกฺขาปฏิปทาทนฺธาภิญฺญภิกฺขุโน จ
ปฏิปตฺติโย กถิตา, อิตเรสํ ทฺวินฺนํ น กถิตา, ตา กเถตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ.
อิมาสุ วา ทฺวีสุ กถิตาสุ อิตราปิ กถิตาว โหนฺติ, อาคมนียปฏิปทา ปน น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอวมสฺส ภิกฺขุโน      ๒ ก. เอตฺถปิ     ๓ ม. นิโรธถลคตสฺส,
@ก. นิโรธปรมพลวนฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐.
กถิตา, ตํ กเถตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. สหาคมนียาปิ วา ปฏิปทา กถิตาว,
อทสฺสิตํ ปน เอกํ พุทฺธุปฺปาทํ ทสฺเสตฺวา เอกสฺส กุลปุตฺตสฺส นิกฺขมนเทสนํ
อรหตฺเตน วินิวฏฺฏิสฺสามีติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      เทวทหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๗-๑๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=158&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=158&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_14