บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๐

หน้าที่ ๒๘.

โย ปน ธมฺมสฺสวเน สงฺฆุฏฺเฐ สกฺกจฺจํ น คจฺฉติ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ น สุณาติ, นิทฺทายติ สลฺลเปนฺโต วา นิสีทติ, สกฺกจฺจํ น คณฺหาติ น ธาเรติ, "กึ ธมฺเม อคารวํ กโรสี"ติ วุตฺเต "ตุณฺหี โหหิ, ธมฺโม ธมฺโมติ วทสิ, ^๑- กึ ธมฺโม นามา"ติ วทติ, อยํ ธมฺเม อคารโว นาม. โย ปน เถเรน ภิกฺขุนา อนชฺฌิฏฺโฐ ธมฺมํ เทเสติ, นิสีทติ ปญฺหํ กเถติ, วุฑฺเฒ ภิกฺขู ฆฏฺเฏนฺโต คจฺฉติ, ติฏฺฐติ นิสีทติ, ทุสฺสปลฺลตฺถิกํ วา หตฺถปลฺลตฺถิกํ วา กโรติ, สํฆมชฺเฌ อุโภ อํเส ปารุปติ, ฉตฺตุปาหนํ ธาเรติ, "ภิกฺขุสํฆสฺส ลชฺชิตุํ วฏฺฏตี"ติ วุตฺเตปิ "ตุณฺหี โหหิ, สํโฆ สํโฆติ วทสิ, กึ สํโฆ, มิคสงฺโฆ อชสงฺโฆติอาทีนิ วทติ, อยํ สํเฆ อคารโว นาม. เอกภิกฺขุสฺมิมฺปิ หิ อคารเว กเต สํเฆ กโตเยว โหติ. ติสฺโส สิกฺขา ปน อปริปูรยมาโนว สิกฺขาย น ปริปูรการี ^๒- นาม. อชฺฌตฺตํ วาติ อตฺตนิ วา อตฺตโน ปริสาย วา. พหิทฺธา วาติ ปรสฺมึ วา ปรสฺส ปริสาย วา. [๔๖] อิทานิ อยํ ฉ ฐานานิ นิสฺสาย อุปฺปนฺนวิวาโท วฑฺเฒนฺโต ยานิ อธิกรณานิ ปาปุณาติ, ตานิ ทสฺเสตุํ จตฺตาริมานีติอาทิมาห. ตตฺถ วูปสมนตฺถาย ปวตฺตมาเนหิ สมเถหิ อธิกาตพฺพานีติ อธิกรณานิ. วิวาโทว ตํ อธิกรณํ จ วิวาทาธิกรณํ. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. อิทานิ อิมานิปิ จตฺตาริ อธิกรณานิ ปตฺวา อุปริ วฑฺเฒนฺโต โสปิ วิวาโท เยหิ สมเถหิ วูปสมฺมติ, เตสํ ทสฺสนตฺถํ สตฺต โข ปนิเมติอาทิมาห. ตตฺถ อธิกรณานิ สเมนฺติ วูปสเมนฺตีติ อธิกรณสมถา. อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานนฺติ อุปฺปนฺนานํ อุปฺปนฺนานํ. อธิกรณานนฺติ เอเตสํ วิวาทาธิกรณาทีนํ จตุนฺนํ. สมถาย วูปสมายาติ สมนตฺถญฺเจว วูปสมนตฺถญฺจ. สมฺมุขาวินโย ทาตพฺโพฯเปฯ ติณวตฺถารโกติ อิเม สตฺต สมถา ทาตพฺพา. ตตฺรายํ วินิจฺฉยกถา:- อธิกรเณสุ ตาว ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วาติ อฏฺฐารสหิ วตฺถูหิ วิวทนฺตานํ ภิกฺขูนํ โย วิวาโท, อิทํ วิวาทาธิกรณํ นาม. @เชิงอรรถ: ^๑ สี., ก. วทสิ, เอวมุปริปิ ^๒ สี., ม., ก. อคารโว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

สีลวิปตฺติยา วา อาจารทิฏฺฐิอาชีววิปตฺติยา วา อนุวทนฺตานํ โย อนุวาโท อุปวทนา เจว โจทนา จ, อิทํ อนุวาทาธิกรณํ นาม. มาติกายํ อาคตา ปญฺจ วิภงฺเค เทฺวติ สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ นาม. ยํ สํฆสฺส อปโลกนาทีนํ จตุนฺนํ กมฺมานํ กรณํ, อิทํ กิจฺจาธิกรณํ นาม. ตตฺถ วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ. สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมมานํ ยสฺมึ วิหาเร อุปฺปนฺนํ, ตสฺมึเยว วา, อญฺญตฺถ วูปสเมตุํ คจฺฉนฺตานํ อนฺตรามคฺเค วา, ยตฺถ คนฺตฺวา สํฆสฺส นิยฺยาติตํ, ตตฺถ สํเฆน วา คเณน วา วูปสเมตุํ อสกฺโกนฺเต ตตฺเถว อุพฺพาหิกาย สมฺมตปุคฺคเลหิ วา วินิจฺฉิตุํ สมฺมติ. เอวํ สมฺมมาเน ปน ตสฺมึ ยา สํฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา, อยํ สมฺมุขาวินโย นาม. ตตฺถ จ การกสํฆสฺส สามคฺคิวเสน สมฺมุขีภาโว สํฆสมฺมุขตา. สเมตพฺพสฺส วตฺถุโน ภูตตา ธมฺมสมฺมุขตา. ยถา ตํ สเมตพฺพํ ตเถว, สมนํ วินยสมฺมุขตา. โย จ วิวทติ, เยน จ วิวทติ, เตสํ อุภินฺนํ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ สมฺมุขีภาโว ปุคฺคลสมฺมุขตา. อุพฺพาหิกาย วูปสมเน ปเนตฺถ สํฆสมฺมุขตา ปริหายติ. เอวํ ตาว สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมติ. สเจ ปเนวมฺปิ น สมฺมติ, อถ นํ อุพฺพาหิกาย สมฺมตา ภิกฺขู "น มยํ สกฺโกม วูปสเมตุนฺ"ติ สํฆสฺเสว นิยฺยาเตนฺติ. ตโต สํโฆ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ สลากคาหกํ สมฺมนฺนิตฺวา เตน คุฬฺหกวิวฏฺฏกสกณฺณชปฺปเกสุ ตีสุ สลากคาเหสุ อญฺญตรวเสน สลากํ คาเหตฺวา สนฺนิปติตปริสาย ธมฺมวาทีนํ เยภุยฺยตาย ยถา เต ธมฺมวาทิโน วทนฺติ, เอวํ วูปสนฺตํ อธิกรณํ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ วูปสนฺตํ โหติ. ตตฺถ สมฺมุขาวินโย วุตฺตนโยว. ยํ ปน เยภุยฺยสิกาย กมฺมสฺส กรณํ, อยํ เยภุยฺยสิกา นาม. เอวํ วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ. อนุวาทาธิกรณํ จตูหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ อมุฬฺหวินเยน จ ตสฺสปาปิยสิกาย จ. สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมมานํ โย จ อนุวทติ, ยญฺจ อนุวทติ, เตสํ วจนํ สุตฺวา สเจ กาจิ อาปตฺติ นตฺถิ, อุโภ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

ขมาเปตฺวา, สเจ อตฺถิ, อยํ นาเมตฺถ อาปตฺตีติ เอวํ วินิจฺฉิตํ วูปสมฺมติ. ตตฺถ สมฺมุขาวินยลกฺขณํ วุตฺตนยเมว. ยทา ปน ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํสิตสฺส สติวินยํ ยาจมานสฺส สํโฆ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน สติวินยํ เทติ, ตทา สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ วูปสนฺตํ โหติ. ทินฺเน ปน สติวินเย ปุน ตสฺมึ ปุคฺคเล กสฺสจิ อนุวาโท น รุหติ. ยทา อุมฺมตฺตโก ภิกฺขุ อุมฺมาทวเสน กเต อสฺสามณเก อชฺฌาจาเร "สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตินฺ"ติ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน "อุมฺมตฺตเกน เม อาวุโส เอตํ กตํ, นาหนฺตํ สรามี"ติ ภณนฺโตปิ ภิกฺขูหิ โจทิยมาโนว ปุน อโจทนตฺถาย อมุฬฺหวินยํ ยาจติ, สํโฆ จสฺส ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อมุฬฺหวินยํ เทติ, ตทา สมฺมุขาวินเยน จ อมุฬฺหวินเยน จ วูปสนฺตํ โหติ. ทินฺเน ปน อมุฬฺหวินเย ปุน ตสฺมึ ปุคฺคเล กสฺสจิ ตปฺปจฺจยา อนุวาโท น รุหติ. ยทา ปน ปาราชิเกน ปาราชิกสามนฺเตน วา โจทิยมานสฺส อญฺเญนาญฺญํ ปฏิจรโต ปาปุสฺสนฺนตาย ปาปิยสฺส ปุคฺคลสฺส "สจายํ อจฺฉินฺนมูโล ภวิสฺสติ, สมฺมา วตฺติตฺวา โอสารณํ ลภิสฺสติ, สเจ ฉินฺนมูโล, อยเมวสฺส นาสนา ภวิสฺสตี"ติ มญฺญมาโน สํโฆ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน ตสฺสปาปิยสิกํ กโรติ, ตทา สมฺมุขาวินเยน เจว ตสฺสปาปิยสิกาย จ วูปสนฺตํ โหติ. เอวํ อนุวาทาธิกรณํ จตูหิ สมเถหิ สมฺมติ. อาปตฺตาธิกรณํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ ติณวตฺถารเกน จ. ตสฺส สมฺมุขาวินเยเนว วูปสโม นตฺถิ. ยทา ปน เอกสฺส วา ภิกฺขุโน สนฺติเก สํฆคณมชฺเฌสุ วา ภิกฺขุ ลหุกํ อาปตฺตึ เทเสติ, ตทา อาปตฺตาธิกรณํ สมฺมุขาวินเยน ปฏิญฺญาตกรเณน จ วูปสมฺมติ. ตตฺถ สมฺมุขาวินโย ตาว โย จ เทเสติ, ยสฺส จ เทเสติ, เตสํ สมฺมุขตา. เสสํ วุตฺตนยเมว, ปุคฺคลสฺส จ คณสฺส จ เทสนากาเล สํฆสมฺมุขตา ปริหายติ. ยมฺปเนตฺถ ^๑- "อหํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี., ม. ยา ปเนตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

ภนฺเต อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโน"ติ จ, "อาม ปสฺสามี"ติ จ ปฏิญฺญาตาย "อายตึ สํวเรยฺยาสี"ติ กรณํ, ตํ ปฏิญฺญาตกรณํ นาม. สํฆาทิเสสปริวาสาทิยาจนา ปฏิญฺญา ปริวาสาทีนํ ทานํ ปฏิญฺญาตกรณํ นาม. เทฺวปกฺขชาตา ปน ภณฺฑนการกา ภิกฺขู พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจารํ จริตฺวา ปุน ลชฺชิธมฺเม อุปฺปนฺเน "สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อญฺญมญฺญํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขลตาย สํวตฺเตยฺยา"ติ อญฺญมญฺญํ อาปตฺติยา การาปเน โทสํ ทิสฺวา ยทา ติณวตฺถารกกมฺมํ กโรนฺติ, ตทา อาปตฺตาธิกรณํ สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ สมฺมติ. ตตฺร หิ ยตฺตกา หตฺถปาสุปคตา "น เม ตํ ขมตี"ติ เอวํ ทิฏฺฐาวิกมฺมํ อกตฺวา "ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺมนฺ"ติ น อุกฺโกเฏนฺติ, นิทฺทมฺปิ โอกฺกนฺตา โหนฺติ, สพฺเพสมฺปิ ฐเปตฺวา ถุลฺลวชฺชญฺจ คิหิปฏิสํยุตฺตญฺจ สพฺพาปตฺติโย วุฏฺฐหนฺติ, เอวํ อาปตฺตาธิกรณํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ. กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติ สมฺมุขาวินเยเนว. อิมานิ จตฺตาริ อธิกรณานิ ยถานุรูปํ อิเมหิ สตฺตหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ. เตน วุตฺตํ "อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานํ อธิกรณานํ สมถาย วูปสมาย สมฺมุขาวินโย ทาตพฺโพ ฯเปฯ ติณวตฺถารโก"ติ. อยเมตฺถ วินิจฺฉยนโย, วิตฺถาโร ปน สมถกฺขนฺธเก ^๑- อาคโตเยว. วินิจฺฉโยปิสฺส สมนฺตปาสาทิกาย วุตฺโต. [๔๗] โย ปนายํ อิมสฺมึ สุตฺเต "อิธานนฺท ภิกฺขู วิวทนฺตี"ติอาทิโก วิตฺถาโร วุตฺโต, โส เอเตน นเยน สงฺเขปโตว วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ. ตตฺถ ธมฺโมติอาทีสุ สุตฺตนฺตปริยาเยน ตาว ทส กุสลกมฺมปถา ธมฺโม, อกุสลกมฺมปถา อธมฺโม. ตถา "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติ เหฏฺฐา อาคตา สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺมา, ตโย สติปฏฺฐานา ตโย สมฺมปฺปธานา ตโย อิทฺธิปาทา ฉ อินฺทฺริยานิ ฉ พลานิ อฏฺฐ โพชฺฌงฺคา นวงฺคิโก มคฺโค จาติ, จตฺตาโร อุปาทานา ปญฺจ นีวรณานีติอาทโย สงฺกิลิฏฺฐธมฺมา จาติ อยํ อธมฺโม. ตตฺถ ยงฺกิญฺจิ เอกํ อธมฺมโกฏฺฐาสํ คเหตฺวา "อิมํ อธมฺมํ ธมฺโมติ กริสฺสาม, เอวํ อมฺหากํ อาจริยกุลํ นิยฺยานิกํ ภวิสฺสติ, มยญฺจ โลเก ปากฏา @เชิงอรรถ: ^๑ วิ. จู ๖/๑๘๕-๒๔๒/๒๑๘-๑๗๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

ภวิสฺสามา"ติ ตํ อธมฺมํ "ธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา ธมฺโมติ วิวทนฺติ. ตเถว ธมฺมโกฏฺฐาเสสุ เอกํ คเหตฺวา "อธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา อธมฺโมติ วิวทนฺติ. วินยปริยาเยน ปน ภูเตเนว วตฺถุนา โจเทตฺวา สาเรตฺวา ยถาปฏิญฺญาย กาตพฺพํ กมฺมํ ธมฺโม นาม, อภูเตน ปน วตฺถุนา อโจเทตฺวา อสาเรตฺวา อปฺปฏิญฺญาย กตฺตพฺพํ กมฺมํ อธมฺโม นาม. เตสุปิ อธมฺมํ "ธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา ธมฺโมติ วิวทนฺติ, ธมฺมํ "อธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา อธมฺโมติ วิวทนฺติ. สุตฺตนฺตปริยาเยน ปน ราควินโย โทสวินโย โมหวินโย สํวโร ปหานํ ปฏิสงฺขาติ อยํ วินโย นาม, ราคาทีนํ อวินโย อสํวโร อปฺปหานํ อปฺปฏิสงฺขาติ อยํ อวินโย นาม. วินยปริยาเยน วตฺถุสมฺปตฺติ ญตฺติสมฺปตฺติ อนุสฺสาวนสมฺปตฺติ สีมาสมฺปตฺติ ปริสสมฺปตฺตีติ อยํ วินโย นาม, วตฺถุวิปตฺติ ฯเปฯ ปริสวิปตฺตีติ อยํ อวินโย นาม. เตสุปิ ยงฺกิญฺจิ อวินยํ "อวินโย อยนฺ"ติ กเถนฺตา วินโยติ วิวทนฺติ, วินยํ อวินโยติ กเถนฺตา อวินโยติ วิวทนฺติ. ธมฺมเนตฺติ สมนุมชฺชิตพฺพาติ ธมฺมรชฺชุ อนุมชฺชิตพฺพา ญาเณน ฆํสิตพฺพา อุปปริกฺขิตพฺพา. สา ปเนสา ธมฺมเนตฺติ อิติ โข วจฺฉ อิเม ทสธมฺมา อกุสลา ทสธมฺมา กุสลา"ติ เอวํ มหาวจฺฉโคตฺตสุตฺเต ^๑- อาคตาติ วุตฺตา. สาเอว วา โหตุ, โย วา อิธ ธมฺโม จ วินโย จ วุตฺโต. ยถา ตตฺถ สเมตีติ ยถา ตาย ธมฺมเนตฺติยา สเมติ, ธมฺโม ธมฺโมว โหติ, อธมฺโม อธมฺโมว, วินโย วินโยว โหติ, อวินโย อวินโยว. ตถา ตนฺติ เอวนฺตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ. เอกจฺจานํ อธิกรณานนฺติ อิธ วิวาทาธิกรณเมว ทสฺสิตํ, สมฺมุขาวินโย ปน น กิสฺมิญฺจิ อธิกรเณ น ลพฺภติ. [๔๘] ตํ ปเนตํ ยสฺมา ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ, ตสฺมา เหฏฺฐา มาติกาย ฐปิตานุกฺกเมน อิทานิ สติวินยสฺส วาเร ปตฺเตปิ ตํ อวตฺวาว วิวาทาธิกรเณเยว ^๒- ตาว ทุติยสมถํ ทสฺเสนฺโต กถญฺจานนฺท @เชิงอรรถ: ^๑ ม.ม. ๑๓/๑๙๓-๒๐๐/๑๗๐-๑๗๘ ^๒ ก. วิวาทาธิกรณสฺเสว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

เยภุยฺยสิกาติอาทิมาห. ตตฺถ พหุตราติ อนฺตมโส ทฺวีหิ ตีหิปิ อติเรกตรา. เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๔๙] อิทานิ เหฏฺฐา อวิตฺถาริตํ สติวินยํ อาทึ กตฺวา วิตฺถาริตาวเสสสมเถ ปฏิปาฏิยา วิตฺถาเรตุํ กถญฺจานนฺท สติวินโยติอาทิมาห. ตตฺถ ปาราชิกสามนฺเตน วาติ เทฺว สามนฺตานิ ขนฺธสามนฺตญฺจ อาปตฺติสามนฺตญฺจ. ตตฺถ ปาราชิกาปตฺติกฺขนฺโธ, สํฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺโธ, ถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยปาฏิ- เทสนียทุกฺกฏทุพฺภาสิตาปตฺติกฺขนฺโธติ เอวํ ปุริมสฺส ปจฺฉิมกฺขนฺธํ ขนฺธสามนฺตํ นาม โหติ. ปฐมปาราชิกสฺส ปน ปุพฺพภาเค ทุกฺกฏํ, เสสานํ ถุลฺลจฺจยนฺติ อิทํ อาปตฺติสามนฺตํ นาม. ตตฺถ ขนฺธสามนฺเต ปาราชิกสามนฺตํ วา ครุกาปตฺติ นาม โหติ. สรตายสฺมาติ สรตุ อายสฺมา. เอกจฺจานํ อธิกรณานนฺติ อิธ อนุวาทาธิกรณเมว ทสฺสิตํ. [๕๐] ภาสิตปริกนฺตนฺติ วาจาย ภาสิตํ กาเยน จ ปรกนฺตํ, ปริกฺกมิตฺวา ^๑- กตนฺติ อตฺโถ. เอกจฺจานนฺติ อิธาปิ อนุวาทาธิกรณเมว อธิปฺเปตํ. ปฏิญฺญาตกรเณ "เอกจฺจานนฺ"ติ อาปตฺตาธิกรณํ ทสฺสิตํ. [๕๒] ทวาติ สหสา. รวาติ อญฺญํ ภณิตุกาเมน อญฺญํ วุตฺตํ. เอวํ โข อานนฺท ตสฺสปาปิยสิกา โหตีติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปาปุสฺสนฺนตา ปาปิยสิกา โหติ. อิมินา กมฺมสฺส วตฺถุ ทสฺสิตํ. เอวรูปสฺส หิ ปุคฺคลสฺส ตํ ^๒- กมฺมํ กาตพฺพํ. กมฺเมน หิ อธิกรณสฺส วูปสโม โหติ, น ปุคฺคลสฺส ปาปุสฺสนฺนตาย. อิธาปิจ อนุวาทาธิกรณเมว อธิกรณนฺติ เวทิตพฺพํ. [๕๓] กถญฺจานนฺท ติณวตฺถารโกติ เอตฺถ อิทํ กมฺมํ ติณวตฺถารกสทิสตฺตา ติณวตฺถารโกติ วุตฺตํ. ยถา หิ คูถํ วา มุตฺตํ วา ฆฏฺฏิยมานํ ทุคฺคนฺธตาย พาธติ, ติเณหิ อวตฺถริตฺวา สมฺปฏิจฺฉาทิตสฺส ปนสฺส โส คนฺโธ น พาธติ, เอวเมว ยํ อธิกรณํ ถูลํ ^๓- มูลานุมูลํ คนฺตฺวา อวูปสมมานํ ^๔- กกฺขลตาย วาฬตาย เภทาย สํวตฺตติ, ตํ อิมินา กมฺเมน วูปสนฺตํ คูถํ วิย ติณวตฺถารเกน @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ปริกฺขิปิตฺวา ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๔ ฉ.ม. วูปสมิยมานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

ปฏิจฺฉนฺนํ วูปสนฺตํ โหตีติ อิทํ กมฺมํ ติณวตฺถารกสทิสตฺตา ติณวตฺถารโกติ วุตฺตํ. ตสฺส อิธานนฺท ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานนฺติอาทิวจเนน อาการมตฺตเมว ทสฺสิตํ, ขนฺธเก อาคตาเยว ปเนตฺถ กมฺมวาจา ปมาณํ. ฐเปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ ฐเปตฺวา คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ เอตฺถ ปน ถุลฺลวชฺชนฺติ ถุลฺลวชฺชํ ปาราชิกญฺเจว สํฆาทิเสสญฺจ. คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ คิหีนํ หีเนน ขุํสนวมฺภนธมฺมิกปฏิสฺสเวสุ อาปนฺนอาปตฺติ. อธิกรณานนฺติ อิธ อาปตฺตาธิกรณเมว เวทิตพฺพํ. กิจฺจาธิกรณสฺส ปน วเสน อิธ น กิญฺจิ วุตฺตํ. กิญฺจาปิ น วุตฺตํ, สมฺมุขาวินเยเนว ปนสฺส วูปสโม โหตีติ เวทิตพฺโพ. [๕๔] ฉยิเม อานนฺท ธมฺมา สารณียาติ เหฏฺฐา กลหวเสน สุตฺตํ อารทฺธํ, อุปริ สารณียธมฺมา อาคตา. อิติ ยถานุสนฺธินาว เทสนา อาคตา ^๑- โหติ. เหฏฺฐา โกสมฺพิยสุตฺเต ^๒- ปน โสตาปตฺติมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ กถิตา, อิมสฺมึ สุตฺเต โสตาปตฺติผลสมฺมาทิฏฺฐิ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. อณุนฺติ อปฺปสาวชฺชํ. ถูลนฺติ มหาสาวชฺชํ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย สามคามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๒๘-๓๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=700&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=700&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=51 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=940 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=962 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=962 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14