บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๒

หน้าที่ ๑๙๙.

ปรินิพฺพานสํวจฺฉเร. ปรินิพฺพุเต กิร สตฺถริ มหากสฺสปตฺเถโร สตฺถุ ปรินิพฺพาเน สนฺนิปติตสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมวินยสงฺคายนตฺถํ ปญฺจสเต ภิกฺขู อุจฺจินิตฺวา "อาวุโส มยํ ราชคเห วสฺสํ วสนฺตา ธมฺมวินยํ สงฺคายิสฺสาม, ตุเมฺห ปุเร วสฺสูปนายิกาย อตฺตโน ปลิโพธํ ปจฺฉินฺทิตฺวา ^๑- ราชคเห สนฺนิปตถา"ติ วตฺวา อตฺตนา ราชคหํ คโต. อานนฺทตฺเถโรปิ ภควโต ปตฺตจีวรํ อาทาย มหาชนํ สญฺญาเปนฺโต สาวตฺถึ คนฺตฺวา ตโต นิกฺขมฺม ราชคหํ คจฺฉนฺโต ทกฺขิณาคิริสฺมึ จาริกํ จริ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เยภุยฺเยน กุมารภูตาติ เย เต หีนายาวตฺตา นาม, เต เยภุยฺเยน กุมารภูตา ^๒- ทหรา ตรุณา เอกวสฺสิกา เทฺววสฺสิกา ภิกฺขู เจว อนุปสมฺปนฺนกุมารกา จ. กสฺมา ปเนเต ปพฺพชิตา, กสฺมา หีนายาวตฺตาติ? เตสํ กิร มาตาปิตโร จินฺเตสุํ "อานนฺทตฺเถโร สตฺถุ วิสฺสาสิโก อฏฺฐ วเร ยาจิตฺวา อุปฏฺฐหติ, อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ สตฺถารํ คเหตฺวา คนฺตุํ สกฺโกติ, อมฺหากํ ทารเก เอตสฺส สนฺติเก ปพฺพาเชม, โส สตฺถารํ คเหตฺวา อาคมิสฺสติ, ตสฺมึ อาคเต มยํ มหาสกฺการํ กาตุํ ลภิสฺสามา"ติ. อิมินา ตาว การเณน เนสํ ญาตกา เต ปพฺพาเชสุํ. สตฺถริ ปน ปรินิพฺพุเต เตสํ สา ปตฺถนา อุปจฺฉินฺนา, อถ เต เอกทิวเสเนว อุปฺปพฺพาเชสุํ. ยถาภิรนฺตนฺติ ยถารุจิยา ยถาอชฺฌาสเยน. ติกโภชนํ ปญฺญตฺตนฺติ อิทํ "คณโภชเน อญฺญตฺร สมยา ปาจิตฺติยนฺ"ติ ^๓- อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ. ตตฺถ หิ ติณฺณํ ชนานํ อกปฺปิยนิมนฺตนํ สาทิยิตฺวา เอกโต ปฏิคฺคณฺหนฺตานมฺปิ อนาปตฺติ, ตสฺมา "ติกโภชนนฺ"ติ วุตฺตํ. ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหายาติ ทุสฺสีลปุคฺคลานํ นิคฺคหณตฺถํ. เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหารายาติ ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคเหเนว เปสลานํ อุโปสถปวารณา ปวตฺตนฺติ, @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อุปจฺฉินฺทิตฺวา, ฉ.ม. อุจฺฉินฺทิตฺวา ^๒ ฉ.ม. กุมารกา @^๓ วิ. มหาวิ. ๒/๒๑๔/๒๑๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

สมคฺควาโส โหติ, อยํ เตสํ ผาสุวิหาโร โหติ, อิมสฺส ผาสุวิหารสฺส อตฺถาย. มา ปาปิจฺฉา ปกฺขํ นิสฺสาย สํฆํ ภินฺเทยฺยุนฺติ ยถา เทวทตฺโต สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺโต ปาปิจฺเฉ นิสฺสาย สํฆํ ภินฺทิ, เอวํ อญฺเญปิ ปาปิจฺฉา คณพนฺเธน กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชมานา คณํ วฑฺเฒตฺวา ตํ ปกฺขํ นิสฺสาย มา สํฆํ ภินฺเทยฺยุนฺติ, อิติ อิมินา การเณน ปญฺญตฺตนฺติ อตฺโถ. กุลานุทยตาย จาติ ภิกฺขุสํเฆ อุโปสถปวารณํ กตฺวา สมคฺควาสํ วสนฺเต มนุสฺสา สลากภตฺตาทีนิ ทตฺวา สคฺคปรายนา ภวนฺติ, อิติ อิมาย กุลานุทยตาย จ ปญฺญตฺตนฺติ อตฺโถ. สสฺสฆาตํ มญฺเญ จรสีติ สสฺสํ ฆาเตนฺโต วิย อาหิณฺฑสิ. กุลูปฆาตํ มญฺเญ จรสีติ กุลานิ ปฆาเตนฺโต วิย หนนฺโต วิย อาหิณฺฑสิ. โอลุชฺชตีติ วิเสเสน ปลุชฺชติ ภิชฺชติ. ปลุชฺชนฺติ โข เต อาวุโส นวปฺปายาติ อาวุโส เอเต ตุยฺหํ ปาเยน เยภุยฺเยน นวกา เอกวสฺสิกทุวสฺสิกา ทหรา เจว สามเณรา จ ปลุชฺชนฺติ ภิชฺชนฺติ. น วายํ กุมารโก มตฺตมญฺญาสีติ อยํ กุมารโก อตฺตโน ปมาณํ น ชานาตีติ เถรํ ตชฺเชนฺโต อาห. กุมารกวาทา น มุจฺจามาติ กุมารกวาทโต น มุจฺจาม. ตถา หิ ปน ตฺวนฺติ อิทมสฺส เอวํ วตฺตพฺพตาย การณทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- ยสฺมา ตฺวํ อิเมหิ นเวหิ ภิกฺขูหิ อินฺทฺริยสํวรรหิเตหิ สทฺธึ วิจรสิ, ตสฺมา กุมารเกหิ สทฺธึ วิจรนฺโต กุมารโกติ วตฺตพฺพตํ อรหสีติ. อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ สมาโนติ อิทํ ยสฺมา ^๑- เถรสฺส อิมสฺมึ สาสเน เนว อาจริโย น อุปชฺฌาโย ปญฺญายติ, สยํ กาสายานิ คเหตฺวา นิกฺขนฺโต, ตสฺมา อนตฺตมนตาย อญฺญติตฺถิยปุพฺพตํ อาโรปยมานา อาห. สหสาติ เอตฺถ ราคโมหจาโรปิ สหสาจาโรว, อิทํ ปน โทสจารวเสน วุตฺตํ. อปฺปฏิสงฺขาติ อปจฺจเวกฺขิตฺวา. อิทานิ อตฺตโน ปพฺพชฺชํ โสเธนฺโต ยโตหํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อายสฺมโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

อาวุโสติอาทิมาห. ตตฺถ อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิสิตุนฺติ ฐเปตฺวา ภควนฺตํ อญฺญํ มยฺหํ สตฺถาติ เอวํ อุทฺทิสิตุํ น ชานามิ. สมฺพาโธ ฆราวาโสติอาทีสุ สเจปิ สฏฺฐิหตฺเถ ฆเร โยชนสตนฺตเรปิ วา เทฺว ชายปติกา วสนฺติ, ตถาปิ เตสํ สกิญฺจนสปลิโพธฏฺเฐน ฆราวาโส สมฺพาโธเยว. รชาปโถติ ราครชาทีนํ อุฏฺฐานฏฺฐานนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ. "อาคมนปโถ"ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. อลคฺคนฏฺเฐน อพฺโภกาโส วิยาติ อพฺโภกาโส. ปพฺพชิโต หิ กูฏาคารรตนปาสาทเทววิมานาทีสุ ปิหิตทฺวารวาตปาเนสุ ปฏิจฺฉนฺเนสุ วสนฺโตปิ เนว ลคฺคติ น สชฺชติ น พชฺฌติ, เตน วุตฺตํ "อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา"ติ. อปิจ สมฺพาโธ ฆราวาโส กุสลกิริยาย โอกาสาภาวโต, รชาปโถ อสํวุตํ สงฺการฏฺฐานํ วิย รชานํ, กิเลสรชานํ สนฺนิปาตฏฺฐานโต, อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา กุสลกิริยาย ยถาสุขํ โอกาสสพฺภาวโต. นยิทํ สุกรํ ฯเปฯ ปพฺพเชยฺยนฺติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปกถา:- ยเทตํ สิกฺขตฺตยพฺรหฺมจริยํ เอกมฺปิ ทิวสํ อขณฺฑํ กตฺวา จริมกจิตฺตํ ปาเปตพฺพตาย เอกนฺตปริปุณฺณํ จริตพฺพํ, เอกทิวสมฺปิ จ กิเลสมเลน อมลีนํ กตฺวา จริมกจิตฺตํ ปาเปตพฺพตาย เอกนฺตปริสุทฺธํ, สงฺขลิขิตนฺติ ลิขิตสงฺขสทิสํ โธตสงฺขสปฺปฏิภาคํ จริตพฺพํ. อิทํ น สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตาติ อคารมชฺเฌ วสนฺเตน เอกนฺตปริปุณฺณํ ฯเปฯ จริตุํ, ยนฺนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายรสปีตตาย กาสายานิ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตานํ อนุจฺฉวิกานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา ปริทเหตฺวา อคารสฺมา นิกฺขมิตฺวา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ. เอตฺถ จ ยสฺมา อคารสฺส หิตํ กสิวณิชฺชาทิกมฺมํ อคาริยนฺติ วุจฺจติ, ตํ ปพฺพชฺชาย นตฺถิ, ตสฺมา ปพฺพชฺชา อนคาริยาติ ญาตพฺพา, ตํ อนคาริยํ, ปพฺพเชยฺยนฺติ ปฏิปชฺเชยฺยํ. ^๑- ปฏปิโลติกานนฺติ ชิณฺณปิโลติกานํ. เตรสหตฺโถปิ หิ นวสาฏโก ทสานํ ฉินฺนกาลโต ปฏฺฐาย ปิโลติกาติ วุจฺจติ. อิติ มหารหานิ วตฺถานิ ฉินฺทิตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปริวเชยฺยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

กตสงฺฆาฏึ สนฺธาย "ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏินฺ"ติ วุตฺตํ. อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺโนติ อฑฺฒโยชนโต ปฏฺฐาย มคฺโค อทฺธานนฺติ วุจฺจติ, ตํ อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺโน, ทีฆมคฺคํ ปฏิปนฺโนติ อตฺโถ. อิทานิ ยถา เอส ปพฺพชิโต, ยถา จ อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺโน, อิมสฺสตฺถสฺส อาวิภาวตฺถํ อภินีหารโต ปฏฺฐาย อยมนุปุพฺพิกถา กถิตพฺพา:- อตีเต กิร กปฺปสตสหสฺส มตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม สตฺถา อุทปาทิ, ตสฺมึ หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เวเทโห นาม กุฏุมฺพิโก อสีติโกฏิธนวิภโว ปาโตว สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย คนฺธปุปฺผาทีนิ คเหตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา มหานิสภตฺเถรํ นาม ตติยสาวกํ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ธุตวาทานํ ยทิทํ นิสโภ"ติ เอตทคฺเค ฐเปสิ. อุปาสโก ตํ สุตฺวา ปสนฺโน ธมฺมกถาวสาเน มหาชเน อุฏฺฐาย คเต สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ อธิวาเสถา"ติ อาห. มหา โข อุปาสก ภิกฺขุสํโฆติ. กิตฺตโก ภควาติ. อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสนฺติ. ภนฺเต เอกํ สามเณรมฺปิ วิหาเร อเสเสตฺวา ภิกฺขํ อธิวาเสถาติ. สตฺถา อธิวาเสสิ. อุปาสโก สตฺถุ อธิวาสนํ วิทิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา มหาทานํ สชฺเชตฺวา ปุนทิวเส สตฺถุ กาลํ อาโรจาเปสิ. สตฺถา ปตฺตจีวรมาทาย ภิกฺขุสํฆปริวุโต อุปาสกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสินฺโน ทกฺขิโณทกาวสาเน ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ภตฺตวิสฺสคฺคํ อกาสิ. อุปาสโกปิ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ อนฺตเร มหานิสภตฺเถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต ตเมว วีถึ ปฏิปชฺชิ. อุปาสโก ทิสฺวา อุฏฺฐาย คนฺตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา "ปตฺตํ ภนฺเต โน เทถาติ อาห. เถโร ปตฺตํ อทาสิ. ภนฺเต อิเธว ปวิสถ, สตฺถาปิ เคเห นิสินฺโนติ. น วฏฺฏิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

อุปาสกาติ. อุปาสโก เถรสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาตสฺส ปูเรตฺวา นีหริตฺวา อทาสิ. ตโต ^๑- เถรํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺโต สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต มหานิสภตฺเถโร `สตฺถา เคเห นิสินฺโน'ติ วุตฺเตปิ ปวิสิตุํ น อิจฺฉิ, อตฺถิ นุ โข เอตสฺส ตุมฺหากํ คุเณหิ อติเรโก คุโณ"ติ. สมฺพุทฺธานญฺจ วณฺณมจฺเฉรํ นาม นตฺถิ. อถ สตฺถา เอวมาห "อุปาสก มยํ ภิกฺขํ อาคมยมานา เคเห นิสีทาม, โส ภิกฺขุ น เอวํ นิสีทิตฺวา ภิกฺขํ อุทิกฺขติ. มยํ คามนฺตเสนาสเน วสาม, โส อรญฺญสฺมึเยว วสติ. มยํ ฉนฺเน วสาม, โส อพฺโภกาสมฺหิเยว วสติ. อิติ ตสฺส อยญฺจ อยญฺจ คุโณ"ติ มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโนว กเถสิ. อุปาสโก ปกติยาปิ ชลมานปทีโป เตเลน อาสิตฺโต วิย สุฏฺฐุตรํ ^๒- ปสนฺโน หุตฺวา จินฺเตสิ "กึ มยฺหํ อญฺญาย สมฺปตฺติยา, อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก ธุตวาทานํ ^๓- อคฺคภาวตฺถาย ปตฺถนํ กริสฺสามี"ติ. โส ปุนปิ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา เตเนว นิยาเมน สตฺต ทิวสานิ ทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสสฺส ติจีวรานิ ทตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา เอวมาห "ยํ เม ภนฺเต สตฺต ทิวสานิ ทานํ เทนฺตสฺส เมตฺตํ กายกมฺมํ เมตฺตํ วจีกมฺมํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ, อิมินาหํ น อญฺญํ เทวสมฺปตฺตึ วา สกฺกมารพฺรหฺมสมฺปตฺตึ วา ปตฺเถมิ, อิทํ ปน เม กมฺมํ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก มหานิสภตฺเถเรน ปตฺตํ ฐานนฺตรํ ปาปุณนตฺถาย เตรสธุตงฺคธรานํ อคฺคภาวสฺส ปจฺจโย โหตู"ติ. สตฺถา "มหนฺตํ ฐานํ อิมินา ปตฺถิตํ, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข"ติ โอโลเกนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา อาห "มนาปํ เต ฐานํ ปตฺถิตํ. อนาคเต สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ตฺวํ ตติยสาวโก มหากสฺสปตฺเถโร นาม ภวิสฺสสี"ติ. ตํ สุตฺวา อุปาสโก "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ปุนทิวเส ปตฺตพฺพํ วิย @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตํ ^๒ สี. สุฏฺฐุ ^๓ สี. ธุตงฺคธรานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

ตํ สมฺปตฺตึ อมญฺญิตฺถ. โส ยาวตายุกํ สีลํ รกฺขิตฺวา ตตฺถ กาลกโต สคฺเค นิพฺพตฺติ. ตโต ปฏฺฐาย เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต อิโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสิมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธ พนฺธุมตีนครํ นิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เทวโลกา จวิตฺวา อญฺญตรสฺมึ ปริชิณฺณพฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺมึ จ กาเล "วิปสฺสี ภควา สตฺตเม สตฺตเม สํวจฺฉเร ธมฺมํ กเถตี"ติ. มหนฺตํ โกลาหลํ โหติ. สกลชมฺพูทีเป เทวตา "สตฺถา ธมฺมํ กเถสฺสตี"ติ อาโรเจนฺติ, พฺราหฺมโณ ตํ สาสนํ อสฺโสสิ. ตสฺส จ นิวาสนสาฏโก เอโก โหติ, ตถา พฺราหฺมณิยา, ปารุปนํ ปน ทฺวินฺนมฺปิ เอกเมว. สกลนคเร "เอกสาฏกพฺราหฺมโณ"ติ ปญฺญายติ. พฺราหฺมณานํ เกนจิเทว กิจฺเจน สนฺนิปาเต สติ พฺราหฺมณึ เคเห ฐเปตฺวา สยํ คจฺฉติ, พฺราหฺมณีนํ สนฺนิปาเต สติ สยํ เคเห ติฏฺฐติ, พฺราหฺมณี ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา คจฺฉติ. ตสฺมึ ปน ทิวเส พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณึ อาห "โภติ กึ รตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ สุณิสฺสสิ, ทิวา"ติ. "มยํ มาตุคามชาติกา นาม รตฺตึ โสตุํ น สกฺโกม, ทิวา โสสฺสามี"ติ ตํ พฺราหฺมณํ เคเห ฐเปตฺวา วตฺถํ ปารุปิตฺวา อุปาสิกาหิ สทฺธึ ทิวา คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺเต นิสินฺนา ธมฺมํ สุตฺวา อุปาสิกาหิเยว สทฺธึ อคามาสิ. อถ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณึ เคเห ฐเปตฺวา วตฺถํ ปารุปิตฺวา วิหารํ คโต. ตสฺมึ จ สมเย สตฺถา ปริสมชฺเฌ อลงฺกตธมฺมาสเน สนฺนิสินฺโน จิตฺตวีชนึ อาทาย อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย สิเนรุมตฺถกํ ^๑- กตฺวา สาครํ นิมฺมเถนฺโต วิย ธมฺมกถํ กเถติ. พฺราหฺมณสฺส ปริสนฺเต ^๒- นิสินฺนสฺส ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ปฐมยามสฺมึเยว สกลสรีรํ ปูรยมานา ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ปารุตวตฺถํ สงฺฆริตฺวา ^๓- "ทสพลสฺส ทสฺสามี"ติ จินฺเตสิ. อถสฺส อาทีนวสหสฺสํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. สิเนรุํ มตฺถํ ^๒ ก. ปริยนฺเต ^๓ สี. สํหริตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

ทสฺสยมานํ มจฺเฉรํ อุปฺปชฺชิ, โส "พฺราหฺมณิยา จ มยฺหญฺจ เอกเมว วตฺถํ, อญฺญํ กิญฺจิ ปารุปนํ นตฺถิ, อปารุปิตฺวา จ นาม พหิ จริตุํ น สกฺกา"ติ สพฺพถาปิ อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส นิกฺขนฺเต ปฐมยาเมปิ มชฺฌิมยาเมปิ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ, โส ตเถว จ จินฺเตตฺวา ตเถว อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส มชฺฌิมยาเม นิกฺขนฺเต ปจฺฉิมยาเมปิ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ, โส "ตรณํ วา ^๑- โหตุ อมรณํ วา, ปจฺฉาปิ ชานิสฺสามี"ติ วตฺถํ สงฺฆริตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล ฐเปสิ. ตโต วามหตฺถํ อาภุชิตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน ติกฺขตฺตุํ อปฺโผเฏตฺวา "ชิตํ เม, ชิตํ เม"ติ ตโย วาเร นทิ. ตสฺมึ จ สมเย พนฺธุราชา ธมฺมาสนสฺส ปจฺฉโต อนฺโตสาณิยํ นิสินฺโน ธมฺมํ สุณาติ. รญฺโญ จ นาม "ชิตํ เม, ชิตํ เม"ติ สทฺโท อมนาโป โหติ. โส ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ เอตํ ปุจฺฉ กึ วเทสี"ติ, โส เตน คนฺตฺวา ปุจฺฉิโต "อวเสสา หตฺถิยานาทีนิ อารุยฺห อสิจมฺมาทีนิ คเหตฺวา ปรเสนํ ชินนฺติ, น ตํ อจฺฉริยํ, อหํ ปน ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตสฺส กูฏโคณสฺส มุคฺคเรน สีสํ ภินฺทิตฺวา ตํ ปลาเปนฺโต วิย มจฺเฉรจิตฺตํ มทฺทิตฺวา ^๒- ปารุตวตฺถํ ทสพลสฺส อทาสึ, ตํ เม มจฺฉริยํ ชิตนฺ"ติ อาห. ปุริโส คนฺตฺวา ตํ ปวุตฺตึ รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา อาห "อเมฺห ภเณ ทสพลสฺส อนุรูปํ น ชานิมฺหา, พฺราหฺมโณ ปน ชานี"ติ ^๓- วตฺถยุคมฺปิ เปเสสิ. ตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "อยํ มยฺหํ ตุณฺหี นิสินฺนสฺส ปฐมํ กิญฺจิ อทตฺวา สตฺถุ คุเณ กเถนฺตสฺส อทาสิ, สตฺถุ คุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺเนน มยฺหํ โก อตฺโถ"ติ ตมฺปิ วตฺถยุคํ ทสพลสฺเสว อทาสิ. ราชา "กึ พฺราหฺมเณน กตนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "ตมฺปิ เตน ^๔- วตฺถยุคํ ตถาคตสฺเสว ทินฺนนฺ"ติ สุตฺวา อญฺญานิ เทฺว วตฺถยุคานิ เปเสสิ. โส ตานิปิ อทาสิ. ราชา @เชิงอรรถ: ^๑ ก. มรณํ วา ^๒ ก. กเชตฺวา @^๓ สี., ม. ชานาตีติ ^๔ สี. ตมฺปิ ทินฺนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

อญฺญานิปิ จตฺตารีติ เอวํ ยาว ทฺวตฺตึส วตฺถยุคานิ เปเสสิ. อถ พฺราหฺมโณ "อิทํ วฑฺเฒตฺวา คหณํ วิย โหตี"ติ อตฺตโน อตฺถาย เอกํ, พฺราหฺมณิยา อตฺถาย เอกนฺติ เทฺว วตฺถยุคานิ คเหตฺวา ตึส ยุคานิ ตถาคตสฺเสว อทาสิ. ตโต ปฏฺฐาย จ สตฺถุ วิสฺสาสิโก ชาโต. อถ นํ ราชา เอกทิวสํ สีตสมเย สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตํ ทิสฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกํ อตฺตโน ปารุตํ รตฺตกมฺพลํ ทตฺวา อาห "อิโต ปฏฺฐาย อิมํ ปารุปิตฺวา ธมฺมํ สุณาหี"ติ. โส "กึ เม อิมินา กมฺพเลน อิมสฺมึ ปูติกาเย อุปนีเตนา"ติ จินฺเตตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ ตถาคตมญฺจสฺส อุปริ วิตานํ กตฺวา อคมาสิ. อถ เอกทิวสํ ราชา ปาโตว วิหารํ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ จ สมเย ฉพฺพณฺณา พุทฺธรสฺมิโย กมฺพลํ ปฏิหญฺญนฺติ, กมฺพโล อติวิย วิโรจติ. ราชา อุทฺธํ โอโลเกนฺโต สญฺชานิตฺวา อาห "ภนฺเต อมฺหากํ เอส กมฺพโล, อเมฺหหิ เอกสาฏกพฺราหฺมณสฺส ทินฺโน"ติ. ตุเมฺหหิ มหาราช พฺราหฺมโณ ปูชิโต, พฺราหฺมเณน อหํ ปูชิตาติ. ราชา "พฺราหฺมโณ ยุตฺตกํ อญฺญาสิ, น มยนฺ"ติ ปสีทิตฺวา ยํ มนุสฺสานํ อุปการภูตํ, ตํ สพฺพํ อฏฺฐฏฺฐกํ กตฺวา สพฺพฏฺฐกํ นาม ทานํ ทตฺวา ปุโรหิตฏฺฐาเน ฐเปสิ. โสปิ "อฏฺฐฏฺฐกํ นาม จตุสฏฺฐิ โหตี"ติ จตุสฏฺฐิ สลากภตฺตานิ อุปนาเมตฺวา ^๑- ยาวชีวํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา ตโต จุโต สคฺเค นิพฺพตฺติ. ปุน ตโต จุโต อิมสฺมึ กปฺเป โกนาคมนสฺส จ ภควโต กสฺสปทสพลสฺส จาติ ทฺวินฺนํ พุทฺธานํ อนฺตเร พาราณสิยํ กุฏุมฺพิยฆเร นิพฺพตฺโต, โส วุฑฺฒิมนฺวาย ฆราวาสํ วสนฺโต เอกทิวสํ อรญฺเญ ชงฺฆวิหารํ จรติ. ตสฺมึ จ สมเย ปจฺเจกพุทฺโธ นทีตีเร จีวรกมฺมํ กโรนฺโต อนุวาเต อปฺปโหนฺเต สงฺฆริตฺวา ฐเปตุํ อารทฺโธ. โส ทิสฺวา "กสฺมา ภนฺเต สงฺฆริตฺวา ฐเปถา"ติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุปนิพนฺธาเปตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

อาห. อนุวาโต นปฺปโหตีติ. "อิมินา ภนฺเต กโรถา"ติ สาฏกํ ทตฺวา "นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม เกนจิ ปริหานิ มา โหตู"ติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ^๑- ฆเรปิสฺส ภคินิยา สทฺธึ ภริยาย กลหํ กโรนฺติยา ปจฺเจกพุทฺโธ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อถสฺส ภคินี ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา ตสฺส ภริยํ สนฺธาย "เอวรูปํ พาลํ โยชนสเตน ปริวชฺเชยฺยนฺ"ติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ^๑- สา เคหทฺวาเร ฐิตา ตํ สุตฺวา "อิมาย ทินฺนํ ภตฺตํ เอส มา ภุญฺชตู"ติ ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. อิตรา ทิสฺวา "พาเล มํ ตาว อกฺโกส วา ปหร วา, เอวรูปสฺส ปน เทฺว อสงฺเขยฺยานิ ปูริตปารมิสฺส ปตฺตโต ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลํ ทาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ อาห. อถสฺส ภริยาย ปฏิสงฺขานํ อุปฺปชฺชิ. สา "ติฏฺฐถ ภนฺเต"ติ กลลํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตํ โธวิตฺวา คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา ปวรสฺส จตุมธุรสฺส ปูเรตฺวา อุปริ อาสิตฺเตน ปทุมคพฺภวณฺเณน สปฺปินา วิชฺโชตมานํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา "ยถา อยํ ปิณฺฑปาโต โอภาสชาโต, เอวํ โอภาสชาตํ เม สรีรํ โหตู"ติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ^๑- ปจฺเจกพุทฺโธ อนุโมทิตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ. ^๒- เตปิ ชายปติกา ยาวตายุกํ กุสลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ปุน ตโต จวิตฺวา อุปาสโก พาราณสิยํ อสีติโกฏิวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิตรา ตาทิสสฺเสว ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตสฺส วุฑฺฒิปฺปตฺตสฺส ตเมว เสฏฺฐิธีตรํ อานยึสุ. ตสฺสา ปุพฺเพ อทินฺนวิปากสฺส ตสฺส กมฺมสฺส อานุภาเวน ปติกุลํ ปวิฏฺฐมตฺตาย อุมฺมารพฺภนฺตเร สกลสรีรํ อุคฺฆาฏิตวจฺจกุฏิ วิย ทุคฺคนฺธํ ชาตํ. เสฏฺฐิกุมาโร "กสฺสายํ คนฺโธ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "เสฏฺฐิกญฺญายา"ติ สุตฺวา "นีหรถ นีหรถา"ติ อาภตนิยาเมเนว ^๓- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปฏฺฐเปสิ ^๒ สี.,ม. ปกฺขนฺโท @^๓ ม. อาคตนเยเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

กุลฆรํ เปเสสิ. สา เอเตเนว นีหาเรน สตฺตสุ ฐาเนสุ ปฏินิวตฺติตา จินฺเตสิ "อหํ สตฺตสุ ฐาเนสุ ปฏินิวตฺตา, กึ เม ชีวิเตนา"ติ อตฺตโน อาภรณภณฺฑํ ภญฺชาเปตฺวา สุวณฺณิฏฺฐกํ กาเรสิ. รตนายตํ วิทตฺถิวิตฺถตํ จตุรงฺคุลุพฺเพธํ. ตโต หริตาลมโนสิลาปิณฺฑํ คเหตฺวา อฏฺฐ อุปฺปลหตฺถเก อาทาย กสฺสปทสพลสฺส เจติยกรณฏฺฐานํ คตา. ตสฺมึ จ ขเณ เอกา อิฏฺฐกปนฺติ ปริกฺขิปิตฺวา อาคจฺฉมานา ฆฏนิฏฺฐกาย อูนา โหติ. เสฏฺฐิธีตา วฑฺฒกึ อาห "อิมํ อิฏฺฐกํ เอตฺถ ฐเปถา"ติ. อมฺม ภทฺทเก กาเล อาคตาสิ, สยเมว ฐเปหีติ. สา อารุยฺห เตเลน หริตาลมโนสิลํ โยเชตฺวา เตน พนฺธเนน อิฏฺฐกํ ปติฏฺฐเปตฺวา อุปริ อฏฺฐหิ อุปฺปลหตฺถเกหิ ปูชํ กตฺวา วนฺทิตฺวา "นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม กายโต จนฺทนคนฺโธ วายตุ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ"ติ ปตฺถนํ กตฺวา เจติยํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อคมาสิ. อถ ตสฺมึเยว ขเณ ยสฺส เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ปฐมํ เคหํ นีตา, ตสฺส ตํ อารพฺภ สติ อุทปาทิ. นคเรปิ นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ โหติ. โส อุปฏฺฐาเก อาห "ตทา อิธ อานีตา เสฏฺฐิธีตา อตฺถิ, กหํ สา"ติ. กุลเคเห สามีติ. ^๑- อาเนถ นํ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามาติ. เต คนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา ฐิตา "กึ ตาตา อาคตตฺถา"ติ ตาย ปุฏฺฐา ตํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขึสุ. ตาตา มยา อาภรณภณฺเฑน เจติยํ ปูชิตํ, อาภรณํ เม นตฺถีติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺฐิปุตฺตสฺส อาโรเจสุํ. อาเนถ นํ, ปิลนฺธนํ ลภิสฺสามาติ. เต อานยึสุ. ตสฺสา สห ฆรปฺปเวสเนน สกลเคหํ จนฺทนคนฺธญฺเจว นีลุปฺปลาคนฺธญฺจ วายติ. ^๒- เสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ปุจฺฉิ "ปฐมํ ตว สรีรโต ทุคฺคนฺโธ วายิ, อิทานิ ปน เต สรีรโต จนฺทนคนฺโธ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ วายติ, กึ เอตนฺ"ติ. สา อาทิโต ปฏฺฐาย อตฺตโน กตกมฺมํ อาโรเจสิ. เสฏฺฐิปุตฺโต "นิยฺยานิกํ วต @เชิงอรรถ: ^๑ สี. วสติ สามีติ ^๒ ฉ.ม.,อิ. วายิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

พุทฺธานํ สาสนนฺ"ติ ปสีทิตฺวา โยชนิกํ สุวณฺณเจติยํ กมฺพลกญฺจุเกน ปริกฺขิปิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ รถจกฺกปฺปมาเณหิ สุวณฺณปทุเมหิ อลงฺกริ. เตสํ ทฺวาทสหตฺถา โอลมฺพกา ^๑- โหนฺติ. โส ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต พาราณสิโต โยชนมตฺเต ฐาเน อญฺญตรสฺมึ อมจฺจกุเล นิพฺพตฺติ, เสฏฺฐิกญฺญา เทวโลกโต จวิตฺวา ราชกุเล เชฏฺฐธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตสุ วยปฺปตฺเตสุ กุมารสฺส วสนคาเม นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ, โส มาตรํ อาห "สาฏกํ เม อมฺม เทหิ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ. สา โธตวตฺถํ นีหริตฺวา อทาสิ. อมฺม ถูลํ อิทนฺติ. อญฺญํ นีหริตฺวา อทาสิ, ตมฺปิ ปฏิกฺขิปิ. อญฺญํ นีหริตฺวา อทาสิ, ตมฺปิ ปฏิกฺขิปิ. อถ นํ มาตา อาห "ตาต ยาทิเส เคเห มยํ ชาตา, นตฺถิ โน ตโต ^๒- สุขุมตรสฺส ปฏิลาภาย ปุญฺญนฺ"ติ. ลภนฏฺฐานํ คจฺฉามิ อมฺมาติ. ปุตฺต อหํ อชฺเชว ตุยฺหํ พาราณสีนคเร รชฺชํ ปฏิลาภมฺปิ อิจฺฉามีติ. โส มาตรํ วนฺทิตฺวา อาห "คจฺฉามิ อมฺมา"ติ. คจฺฉ ตาตาติ. เอวํ กิรสฺสา จิตฺตํ อโหสิ "กหํ คมิสฺสติ, อิธ วา เอตฺถ วา เคเห นิสีทิสฺสตี"ติ. โส ปน ปุญฺญนิยาเมน นิกฺขมิตฺวา พาราณสึ คนฺตฺวา อุยฺยาเน มงฺคลสิลาปฏฺเฏ สสีสํ ปารุปิตฺวา นิปชฺชิ. โส จ พาราณสี รญฺโญ กาลกตสฺส สตฺตโม ทิวโส โหติ. อมจฺจา รญฺโญ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ราชงฺคเณ นิสีทิตฺวา มนฺตยึสุ "รญฺโญ เอกาว ธีตา อตฺถิ, ปุตฺโต นตฺถิ, อราชกํ รชฺชํ น ติฏฺฐติ, โก ราชา โหตี"ติ มนฺเตตฺวา "ตฺวํ โหหิ, ตฺวํ โหหี"ติ. ปุโรหิโต อาห "พหุํ โอโลเกตุํ น วฏฺฏติ, ปุสฺสรถํ ^๓- วิสฺสชฺเชมา"ติ. เต กุมุทวณฺเณ จตฺตาโร สินฺธเว โยเชตฺวา ปญฺจวิธํ ราชกกุธภณฺฑํ เสตจฺฉตฺตํ จ รถสฺมึเยว ฐเปตฺวา รถํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปจฺฉโต ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานาภิมุโข อโหสิ, "ปริจฺจเยน อุยฺยานาภิมุโข ตูริยานิ ปคฺคณฺหาเปสุํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. เตรสทฺวาทสหตฺถา โอลมฺพิกา @^๒ ฉ.ม.,อิ. อิโต ^๓ ฉ.ม. ผุสฺสรถํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

รโถ คจฺฉติ, นิวตฺเตมา"ติ เกจิ อาหํสุ. ปุโรหิโต "มา นิวตฺตยิตฺถา"ติ อาห. รโถ กุมารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อาโรหนสชฺโช หุตฺวา อฏฺฐาสิ. ปุโรหิโต ปารุปนกณฺณํ อปเนตฺวา ปาทตลานิ โอโลเกนฺโต "ติฏฺฐตุ อยํ ทีโป, ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ ทีเปสุ เอส รชฺชํ กาตุํ ยุตฺโต"ติ วตฺวา "ปุนปิ ตูริยานิ ปคฺคณฺหถ ปุนปิ ปคฺคณฺหาถา"ติ ติกฺขตฺตุํ ตูริยานิ ปคฺคณฺหาเปสิ. อถ กุมาโร มุขํ วิวริตฺวา โอโลเกตฺวา "เกน กมฺเมน อาคตตฺถ ตาตา"ติ ^๑- อาห. เทว ตุมฺหากํ รชฺชํ ปาปุณาตีติ. ราชา กหนฺติ. เทวตฺตํ คโต ^๒- สามีติ. กติ ทิวสา อติกฺกนฺตาติ. อชฺช สตฺตโม ทิวโสติ. ปุตฺโต วา ธีตา วา นตฺถีติ. ธีตา อตฺถิ เทว, ปุตฺโต นตฺถีติ. เตน หิ กาเรสฺสามิ ^๓- รชฺชนฺติ. เต ตาวเทว อภิเสกมณฺฑปํ กตฺวา ราชธีตรํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา อุยฺยานํ อาเนตฺวา กุมารสฺส อภิเสกํ อกํสุ. อถสฺส กตาภิเสกสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกํ วตฺถํ อุปหรึสุ. โส "กิมิทํ ตาตา"ติ อาห. นิวาสนวตฺถํ เทวาติ. นนุ ตาตา ถูลนฺติ. มนุสฺสานํ ปริโภควตฺเถสุ อิโต สุขุมตรํ นตฺถิ เทวาติ. ตุมฺหากํ ราชา เอวรูปํ นิวาเสตีติ. อาม เทวาติ. น มญฺเญ ปุญฺญวา ตุมฺหากํ ราชา, สุวณฺณภิงฺคารํ ^๔- อาหรถ, ลภิสฺสามิ ^๕- วตฺถนฺติ. สุวณฺณภิงฺคารํ อาหรึสุ. โส อุฏฺฐาย หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิขาเลตฺวา หตฺเถน อุทกํ อาทาย ปุรตฺถิมทิสาย อพฺภุกฺกิริ, ฆนปฐวึ ภินฺทิตฺวา อฏฺฐ กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ, ปุน อุทกํ คเหตฺวา ทกฺขิณํ ปจฺฉิมํ อุตฺตรนฺติ เอวํ จตสฺโสปิ ทิสา อพฺภุกฺกิริ, สพฺพทิสาสุ อฏฺฐฏฺฐํ กตฺวา ทฺวตฺตึส กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ. ^๖- โส เอกํ ทิพฺพทุสฺสํ เอกํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา "นนฺทรญฺโญ วิชิเต สุตฺตกนฺติกา อิตฺถิโย มา สุตฺตํ กนฺตึสูติ เอวํ เภรึ จาราเปถา"ติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. อาคตตฺถาติ ^๒ ก. เทวํ คโต @^๓ ฉ.ม.,อิ. กริสฺสามิ ^๔ สี.,อิ. สุวณฺณภึการํ, เอวมุปริปิ @^๕ ฉ.ม.,อิ. ลภิสฺสาม ^๖ อิ. อุฏฺฐยึสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

วตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโต หตฺถิกฺขนฺธวรคโต นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ. เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต เอกทิวสํ เทวี รญฺโญ สมฺปตฺตึ ทิสฺวา "อโห วต ตปสฺสี"ติ ^๑- การุญฺญาการํ ทสฺเสสิ. "กิมิทํ เทวี"ติ จ ปุฏฺฐา "อติมหตี เทว สมฺปตฺติ, อตีเต พุทฺธานํ สทฺทหิตฺวา กลฺยาณํ อกตฺถ, อิทานิ อนาคตสฺส ปจฺจยํ กุสลํ น กโรถา"ติ อาห. กสฺส ทสฺสามิ, สีลวนฺโต นตฺถีติ. "อสุญฺโญ เทว ชมฺพูทีโป อรหนฺเตหิ, ตุเมฺห ทานเมว สชฺเชถ, อหํ อรหนฺเต ลจฺฉามี"ติ อาห. ราชา ปุนทิวเส ปาจีนทฺวาเร ทานํ สชฺชาเปสิ. เทวี ปาโตว อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย อุปริปาสาเท ปุรตฺถาภิมุขา อุเรน นิปชฺชิตฺวา "สเจ เอติสฺสา ทิสาย อรหนฺโต อตฺถิ, อาคจฺฉนฺตุ อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหนฺตู"ติ อาห. ติสฺสํ ทิสาย อรหนฺโต นาเหสุํ. ตํ สกฺการํ กปณทฺธิกยาจกานํ ^๓- อทํสุ. ปุนทิวเส ทกฺขิณทฺวาเร ทานํ สชฺเชตฺวา ตเถว อกาสิ, ปุนทิวเส ปจฺฉิมทฺวาเร. อุตฺตรทฺวาเร สชฺชิตทิวเส ปน เทวิยา ตเถว นิมนฺเตนฺติยา หิมวนฺเต วสนฺตานํ ปทุมวติยา ปุตฺตานํ ปญฺจสตานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ เชฏฺฐโก มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ภาติเก อามนฺเตสิ "มาริสา นนฺทราชา ตุเมฺห นิมนฺเตติ, อธิวาเสถ ตสฺสา"ติ. เต อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา อากาเสน อาคนฺตฺวา อุตฺตรทฺวาเร โอตรึสุ. มนุสฺสา คนฺตฺวา "ปญฺจสตา เทว ปจฺเจกพุทฺธา อาคตา"ติ รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา สทฺธึ เทวิยา คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา เตสํ ทานํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ราชา สํฆตฺเถรสฺส, เทวี สํฆนวกสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "อยฺยา ปจฺจเยหิ น กิลมิสฺสนฺติ, มยํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อโห ตปสฺสีติ, อิ. อโห ปสฺสีติ ^๒ ก. เสฺว อาคนฺตฺวา @^๓ ก. กปณยาจกานํ, อิ. กปณยาจกาทีนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

ปุญฺเญน น หายิสฺสาม, อมฺหากํ ยาวชีวํ อิธ นิวาสาย ปฏิญฺญํ เทถา"ติ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา อุยฺยาเน ปญฺจ ปณฺณสาลาสตานิ ปญฺจ จงฺกมนสตานีติ สพฺพากาเรน นิวาสนฏฺฐานํ สมฺปาเทตฺวา ตตฺถ วสาเปสุํ. เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต รญฺโญ ปจฺจนฺโต กุปิโต. "อหํ ปจฺจนฺตํ วูปสเมตุํ คจฺฉามิ, ตฺวํ ปจฺเจกพุทฺเธสุ มา ปมชฺชี"ติ เทวึ โอวทิตฺวา คโต. ตสฺมึ อนาคเตเยว ปจฺเจกพุทฺธานํ อายุสงฺขารา ขีณา. มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ติยามรตฺตึ ฌานกีฬํ กีฬิตฺวา อรุณุคฺคมเน อาลมฺพนผลกํ อาลมฺพิตฺวา ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ, เอเตนุปาเยน เสสาปีติ สพฺเพปิ ปรินิพฺพุตา. ปุนทิวเส เทวี ปจฺเจกพุทฺธานํ นิสีทนฏฺฐานํ หริตูปลิตฺตํ กาเรตฺวา ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา ปูชํ กตฺวา ^๑- เตสํ อาคมนํ โอโลกยนฺตี นิสินฺนา อาคมนํ อปสฺสนฺตี ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ ตาต ชานาหิ, กึ อยฺยานํ กิญฺจิ อผาสุกนฺ"ติ. โส คนฺตฺวา มหาปทุมสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ วิวริตฺวา ตตฺถ อปสฺสนฺโต จงฺกมนํ คนฺตฺวา อาลมฺพนผลกํ นิสฺสาย ฐิตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา "กาโล ภนฺเต"ติ อาห. ปรินิพฺพุตสรีรํ กึ กเถสฺสติ, โส "นิทฺทายติ มญฺเญ"ติ คนฺตฺวา ปิฏฺฐิปาเท หตฺเถน ปรามสิ. ปาทานํ สีตลตาย เจว ถทฺธตาย จ ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ทุติยสฺส สนฺติกํ อคมาสิ, เอวํ ตติยสฺสาติ สพฺเพสํ ปรินพฺพุตภาวํ ญตฺวา รากุลํ คโต. "กหํ ตาต ปจฺเจกพุทฺธา"ติ ปุฏฺโฐ "ปรินิพฺพุตา เทวี"ติ อาห. เทวี กนฺทนฺตี โรทนฺตี นิกฺขมิตฺวา นาคเรหิ สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สาธุกีฬิกํ กาเรตฺวา ปจฺเจกพุทฺธานํ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปสิ. ราชา ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา อาคโต ปจฺจุคฺคมนํ อาคตํ เทวึ ปุจฺฉิ "กึ ภทฺเท ปจฺเจกพุทฺเธสุ นปฺปมชฺชิ, นิโรคา อยฺยา"ติ. ปรินิพฺพุตา เทวาติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. ธูปํ ทตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

ราชา จินฺเตสิ "เอวรูปานมฺปิ ปณฺฑิตานํ มรณํ อุปฺปชฺชติ, อมฺหากํ กุโต โมกฺโข"ติ. โส นครํ อคนฺตฺวา ^๑- อุยฺยานเมว ปวิสิตฺวา เชฏฺฐปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺส รชฺชํ ปฏิยาเทตฺวา สยํ สมณปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ, เทวีปิ "อิมสฺมึ ปพฺพชิเต อหํ กึ กริสฺสามี"ติ ตตฺเถว อุยฺยาเน ปพฺพชิตา. เทฺวปิ ฌานํ ภาเวตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตึสุ. เตสุ ตตฺเถว วสนฺเตสุ อมฺหากํ สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ ปาวิสิ. อยํ ปิปฺผลิมาณโว ^๒- มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถพฺราหฺมณคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต, อยํ ภทฺทกาปิลานี มทฺทรฏฺเฐ สาคลนคเร โกสิยโคตฺตพฺราหฺมณสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺตา. เตสํ โข อนุกฺกเมน วฑฺฒมานานํ ปิปฺผลิมาณวสฺส วีสติเม วสฺเส ภทฺทาย โสฬสเม วสฺเส สมฺปตฺเต มาตาปิตโร ปุตฺตํ โอโลเกตฺวา "ตาต ตฺวํ วยปฺปตฺโต, กุลวํโส นาม ปติฏฺฐเปตพฺโพ"ติ อติวิย นิปฺปีฬยึสุ. มาณโว อาห "มยฺหํ โสตปเถ เอวรูปํ กถํ มา กเถถ, อหํ ยาว ตเมฺห ธรถ, ตาว ปฏิชคฺคิสฺสามิ, ตุมฺหากํ ปจฺฉโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. เต กติปาหํ อติกฺกมิตฺวา ปุน กถยึสุ, โสปิ ตเถว ปฏิกฺขิปติ. ^๓- ปุน กถยึสุ, ปุนปิ ปฏิกฺขิปิ. ตโต ปฏฺฐาย มาตา นิรนฺตรํ กเถติเยว. มาณโว "มม มาตรํ สญฺญาเปสฺสามี"ติ รตฺตสุวณฺณสฺส นิกฺขสหสฺสํ ทตฺวา สุวณฺณกาเรหิ เอกํ อิตฺถีรูปํ การาเปตฺวา ตสฺส มชฺชนฆฏฺฏนาทิกมฺมปริโยสาเน ตํ รตฺตวตฺถํ นิวาเสตฺวา วณฺณสมฺปนฺเนหิ ปุปฺเผหิ เจว นานาอลงฺกาเรหิ จ อลงฺการาเปตฺวา มาตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "อมฺม เอวรูปํ อารมฺมณํ ลภนฺโต เคเห วสามิ ^๔- อลภนฺโต น วสามี"ติ. ^๕- ปณฺฑิตา พฺราหฺมณี จินฺเตสิ "มยฺหํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อนาคนฺตฺวา, อาคนฺตฺวา ^๒ ฉ.ม. ปิปฺปลิมาณโว @^๓ ฉ.ม. ปฏิกฺขิปิ, อิ. นิกฺขิปิ ^๔ ก. ฐสฺสามิ ^๕ ก. ฐสฺสามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

ปุตฺโต ปุญฺญวา ทินฺนทาโน กตาภินีหาโร, ปุญฺญํ กโรนฺโต น เอกโกว อกาสิ, อทฺธา เอเตน สห กตปุญฺญา สุวณฺณรูปกปฏิภาคา ภวิสฺสตี"ติ อฏฺฐ พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพกาเมหิ สนฺตปฺเปตฺวา สุวณฺณรูปกํ รถํ อาโรเปตฺวา "คจฺฉถ ตาตา, ยตฺถ อมฺหากํ ชาติโคตฺตโภเคหิ สมาเน กุเล เอวรูปํ ทาริกํ ปสฺสถ, อิมเมว สุวณฺณรูปกํ ลญฺจการกํ ^๑- กตฺวา เทถา"ติ อุยฺโยเชสิ. เต "อมฺหากํ นาม เอตํ กมฺมนฺ"ติ นิกฺขมิตฺวา "กตฺถ คมิสฺสามา"ติ จินฺเตตฺวา "มทฺทรฏฺฐํ นาม อิตฺถากาโร, มทฺทรฏฺฐํ ^๒- คมิสฺสามา"ติ มทฺทรฏฺเฐ สาคลนครํ อคมํสุ. ตตฺถ ตํ สุวณฺณรูปกํ นฺหานตฺเถ ^๓- ฐเปตฺวา เอกมนฺเต นิสีทึสุ. อถ ภทฺทาย ธาตี ภทฺทํ นฺหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา สิริคพฺเภ นิสีทาเปตฺวา นฺหายิตุํ อาคจฺฉนฺตี ตํ รูปกํ ทิสฺวา "อยฺยธีตา เม อิธาคตา"ติ สญฺญาย ตชฺเชตฺวา "ทุพฺพินีเต กึ ตฺวํ อิธาคตา"ติ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริตฺวา "คจฺฉ สีฆนฺ"ติ คณฺฑึ ปสฺเส ปหริ. หตฺโถ ปาสาเณ ปฏิหโต วิย กมฺปิตฺถ. สา ปฏิกฺกมิตฺวา "เอวํ ถทฺธํ นาม มหาชีวํ ทิสฺวา `อยฺยธีตา เม'ติ สญฺญํ อุปฺปาเทสึ, อยฺยธีตาย หิ เม อยํ นิวาสนปฏิคฺคาหิกาปิ ^๓- อยุตฺตา"ติ อาห. อถ นํ เต มนุสฺสา ปริวาเรตฺวา "เอวรูปา เต สามิธีตา"ติ ปุจฺฉึสุ. กึ เอสา, อิมาย สตคุเณน สหสฺสคุเณน มยฺหํ อยฺยา อภิรูปตรา, ทฺวาทสหตฺเถ คพฺเภ นิสินฺนาย ปทีปกิจฺจํ นตฺถิ, สรีโรภาเสเนว ตมํ วิธมตีติ. "เตนหิ อาคจฺฉา"ติ ตํ ขุชฺชํ คเหตฺวา สุวณฺณรูปกํ รถํ อาโรเปตฺวา โกสิยโคตฺตสฺส ฆรทฺวาเร ฐเปตฺวา อาคมนํ นิเวทยึสุ. พฺราหฺมโณ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "กุโต อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส ฆรโตติ. กึ การณา อาคตาติ. อิมินา นาม @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. ปณฺณาการํ ^๒ สี. ตตฺถ @^๓ ม. นทีติตฺเถ ^๓. สี. นิวาสนปฏิคฺคาหิกายปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

การเณนาติ. "กลฺยาณํ ตาตา, สมชาติโคตฺตวิภโว อมฺหากํ พฺราหฺมโณ, ทสฺสามิ ทาริกนฺ"ติ ปณฺณาการํ คณฺหิ. เต กปิลพฺราหฺมณสฺส สาสนํ ปหิณึสุ "ลทฺธา ทาริกา, กตฺตพฺพํ กโรถา"ติ. ตํ สาสนํ สุตฺวา ปิปฺผลิมาณวสฺส อาโรจยึสุ "ลทฺธา กิร ทาริกา"ติ. มาณโว "อหํ น ลภิสฺสามีติ จินฺเตสึ, อิเม ลทฺธาติ จ วทนฺติ, อนตฺถิโก หุตฺวา ปณฺณํ เปเสสฺสามี"ติ รโหคโต ปณฺณํ ลิขิ "ภทฺทา อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ฆรวาสํ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารินี อโหสี"ติ. ภทฺทาปิ "อสุกสฺส กิร มํ ทาตุกามา"ติ สุตฺวา รโหคตา ปณฺณํ ลิขิ "อยฺยปุตฺโต อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ฆราวาสํ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารี อโหสี"ติ. เทฺวปิ ปณฺณานิ อนฺตรามคฺเค สมาคจฺฉึสุ. "อิทํ กสฺส ปณฺณนฺ"ติ ปิปฺผลิมาณเวน ภทฺทาย ปหินนฺติ. อิทํ กสฺส ปณฺณนฺติ. ภทฺทาย ปิปฺผลิมาณวสฺส ปหินนฺติ จ วุตฺเต เทฺวปิ วาเจตฺวา "ปสฺสถ ทารกานํ กมฺมนฺ"ติ ผาเลตฺวา อรญฺเญ ฉฑฺเฑตฺวา สมานปณฺณํ ลิขิตฺวา อิโต จ เอโต จ เปเสสุํ. อิติ เตสํ อนิจฺฉมานานํเยว สมาคโม อโหสิ. ตํทิวสํเยว จ มาณโวปิ เอกํ ปุปฺผทามํ คนฺถาเปสิ, ภทฺทาปิ เอกํ คนฺถาเปสิ. ตานิ สยนมชฺเฌ ^๑- ฐเปตฺวา ภุตฺตสายมาสา อุโภปิ "สยนํ อารุหิสฺสามา"ติ สมาคนฺตฺวา มาณโว ทกฺขิณปสฺเสน สยนํ อารุหิ. ภทฺทา วามปสฺเสน อารุหิตฺวา อาห "ยสฺส ปสฺเส ปุปฺผานิ มิลายนฺติ, ตสฺส ราคจิตฺตํ อุปฺปนฺนนฺติ วิชานิสฺสาม, อิมํ ปุปฺผทามํ น อลฺลียิตพฺพนฺ"ติ. เต ปน อญฺญมญฺญสฺส สรีรสมฺผสฺสภเยน ติยามรตฺตึ นิทฺทํ อโนกฺกมนฺตาว วีตินาเมนฺติ, ทิวา ปน หสิตมตฺตํ น โหติ. เต โลกามิเสน อสํสฏฺฐา. ยาว มาตาปิตโร ธรนฺติ, ตาว กุฏุมฺพํ อวิจาเรตฺวา เตสุ กาลกเตสุ วิจารยึสุ. มหตี มาณวสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. อาสนมชฺเฌ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

สมฺปตฺติ, เอกทิวสํ สรีรํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา ฉฑฺเฑตพฺพํ สุวณฺณจุณฺณเมว มคธนาฬิกา ทฺวาทสนาฬิมตฺตํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ. ยนฺตพทฺธานิ สฏฺฐิ มหาตฬากานิ, กมฺมนฺโต ทฺวาทสโยฺนิโก, อนุราธปุรปฺปมาณา จุทฺทส ทาสคามา, จุทฺทส หตฺถานีกา, จุทฺทส อสฺสานีกา, จุทฺทส รถานีกา. โส เอกทิวสํ อลงฺกตํ อสฺสํ อารุยฺห มหาชนปริวุโต กมฺมนฺตํ คนฺตฺวา เขตฺตโกฏิยํ ฐิโต นงฺคเลหิ ภินฺนฏฺฐานโต กากาทโย สกุเณ คณฺฑุปฺปาทกาทิปาเณ อุทฺธริตฺวา ขาทนฺเต ทิสฺวา "ตาตา อิเม กึ ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. คณฺฑุปฺปาเท อยฺยาติ. เอเตหิ กตํ ปาปํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺยาติ. โส จินฺเตสิ "สเจ เอเตหิ กตํ ปาปํ มยฺหํ โหติ, กึ เม กริสฺสติ สตฺตอสีติโกฏิธนํ, กึ ทฺวาทสโยชโน กมฺมนฺโต, กึ ยนฺตพทฺธานิ สฏฺฐิ มหาตฬากานิ, กึ จุทฺทส คามา, สพฺพเมตํ ภทฺทาย กาปิลานิยา นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. ภทฺทาปิกาปิลานี ตสฺมึ ขเณ อพฺภนฺตรวตฺถุมฺหิ ตโย ติลกุมฺเภ ปตฺถาราเปตฺวา ธาตีหิ ปริวุตา นิสินฺนา กาเก ติลปาณเก ขาทมาเน ทิสฺวา "อมฺมา กึ อิเม ขาทนฺตี"ติ ปุจฉิ. ปาณเก อยฺเยติ. อกุสลํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺเยติ. สา จินฺเตสิ "มยฺหํ จตุหตฺถํ วตฺถํ นาฬิโกทนมตฺตํ จ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ยทิ จ ปเนตํ เอตฺตเกน ชเนน กตํ อกุสลํ มยฺหํ โหติ, ภวสหสฺเสนปิ วฏฺฏโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺกา, อยฺยปุตฺเต อาคตมตฺเตเยว สพฺพํ ตสฺส นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสามี"ติ. มาณโว อาคนฺตฺวา นฺหาตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทิ, อถสฺส จกฺกวตฺติโน อนุจฺฉวิกํ โภชนํ สชฺชยึสุ. เทฺวปิ ภุญฺชิตฺวา ปริชเน นิกฺขนฺเต รโหคตา ผาสุกฏฺฐาเน นิสีทึสุ. ตโต มาณโว ภทฺทํ อาห "ภทฺเท ตฺวํ อิมํ ฆรํ อาคจฺฉนฺตี กิตฺตกํ ธนํ อาหรี"ติ. ปญฺจปณฺณาส สกฏสหสฺสานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

อยฺยาติ. "เอตํ สพฺพํ, ยา จ อิมสฺมึ ฆเร สตฺตอสีติโกฏิโย, ยนฺตพทฺธา สฏฺฐิตฬากาทิเภทา สมฺปตฺติ อตฺถิ, สพฺพํ ตุยฺหํเยว นิยฺยาเทมี"ติ. ตุเมฺห ปน อยฺยาติ. อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ. อยฺย อหมฺปิ ตุมฺหากํเยว อาคมนํ โอโลกยมานา นิสินฺนา, อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามีติ. เตสํ อาทิตฺตปณฺณกุฏิ วิย ตโย ภวา อุปฏฺฐหึสุ. เต "ปพฺพชิสฺสามา"ติ วตฺวา อนฺตราปณโต กาสายรสปีตานิ วตฺถานิ มตฺติกาปตฺเต จ อาหราเปตฺวา อญฺญมญฺญํ เกเส โอหาเรตฺวา "เย โลเก อรหนฺโต, เต อุทฺทิสฺส อมฺหากํ ปพฺพชฺชา"ติ ปพฺพชิตฺวา ถวิกาสุ ปตฺเต โอสาเปตฺวา ^๑- อํเส ลคฺเคตฺวา ปาสาทโต โอตรึสุ. เคเห ทาเสสุ จ กมฺมกาเรสุ จ น โกจิ สญฺชานิ. อถ เน พฺราหฺมณคามโต นิกฺขมฺม ทาสคามทฺวาเรน คจฺฉนฺเต อากปฺปกุตฺตวเสน ทาสคามวาสิโน สญฺชานึสุ. เต รุทนฺตา ปาเทสุ นิปติตฺวา "กึ อเมฺห อนาเถ กโรถ อยฺยา"ติ อาหํสุ. "มยํ ภเณ `อาทิตฺตปณฺณสาลา วิย ตโย ภวา'ติ ปพฺพชิมฺหา, สเจ ตุเมฺหสุ เอเกกํ ภุชิสฺสํ กโรม, วสฺสสตมฺปิ นปฺปโหติ, ตุเมฺหว ตุมฺหากํ สีสํ โธวิตฺวา ภุชิสฺสา หุตฺวา ชีวถา"ติ วตฺวา เตสํ โรทนฺตานํเยว ปกฺกมึสุ. เถโร ปุรโต คจฺฉนฺโต นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺโต จินฺเตสิ "อยํ ภทฺทา กาปิลานี สกลชมฺพูทีปคฺฆนิกา อิตฺถี มยฺหํ ปจฺฉโต อาคจฺฉติ. ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชติ, ยํ โกจิเทว เอวํ จินฺเตยฺย `อิเม ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ, อนนุจฺฉวิกํ กโรนฺตี'ติ. โกจิ วา ปน มนํ ปทูเสตฺวา อปายปูรโก ^๒- ภเวยฺย. อิมํ ปหาย มยา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. โส ปุรโต คจฺฉนฺโต เทฺวธาปถํ ทิสฺวา ตสฺส มตฺถเก อฏฺฐาสิ. ภทฺทาปิ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ อาห "ภทฺเท ตาทิสึ อิตฺถึ มม ปจฺฉโต @เชิงอรรถ: ^๑ สี. โอสาเรตฺวา ^๒ สี.,อิ. อปายูปโค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา `อิเม ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺตี'ติ จินฺเตตฺวา อเมฺหสุ ปทุฏฺฐจิตฺโต มหาชโน อปายปูรโก ภเวยฺย, อิมสฺมึ เทฺวธาปเถ ตฺวํ เอกํ คณฺห, อหํ เอเกน คมิสฺสามี"ติ. "อาม อยฺย ปพฺพชิตานํ มาตุคาโม นาม มลํ, `ปพฺพชิตฺวาปิ วินา น ภวนฺตี'ติ อมฺหากํ โทสํ ปสฺสนฺติ, ^๑- ตุเมฺห เอกํ มคฺคํ คณฺหถ, วินา ภวิสฺสามา"ติ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห "สตสหสฺสกปฺปมาเณ อทฺธาเน กโต มิตฺตสนฺถโว อชฺช ภิชฺชตี"ติ วตฺวา "ตุเมฺห ทกฺขิณชาติกา นาม, ตุมฺหากํ ทกฺขิณมคฺโค วฏฺฏติ, มยํ มาตุคามา นาม วามชาติกา, อมฺหากํ วามมคฺโค วฏฺฏตี"ติ วนฺทิตฺวา มคฺคํ ปฏิปนฺนา. เตสํ เทฺวธาภูตกาเล อยํ มหาปฐวี "อหํ จกฺกวาฬคิริสิเนรุปพฺพเต ธาเรตุํ สกฺโกนฺตีปิ ตุมฺหากํ คุเณ ธาเรตุํ น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย วิรวมานา อกมฺปิ, อากาเส อสนิสทฺโท วิย ปวตฺติ, จกฺกวาฬปพฺพโต อุนฺนทิ. สมฺมาสมฺพุทฺโธ เวฬุวนมหาวิหาเร คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโน ปฐวีกมฺปนสทฺทํ สุตฺวา "กสฺส นุ โข ปฐวี กมฺปตี"ติ อาวชฺเชนฺโตปิ ^๒- "ปิปฺผลิมาณโว จ ภทฺทา จ กาปิลานี มํ อุทฺทิสฺส อปฺปเมยฺยํ สมฺปตฺตึ ปหาย ปพฺพชิตา, เตสํ วิโยคฏฺฐาเน อุภินฺนมฺปิ คุณพเลน อยํ ปฐวีกมฺโป ชาโต, มยาปิ เอเตสํ สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม สยเมว ปตฺตจีวรํ อาทาย อสีติมหาเถเรสุ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา ติคาวุตํ มคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ราชคหสฺส จ นาฬนฺทาย จ อนฺตเร พหุปุตฺตกนิโคฺรธรุกฺขมูเล ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. นิสีทนฺโต ปน อญฺญตโร ปํสุกูลิโก วิย อนิสีทิตฺวา พุทฺธเวสํ คเหตฺวา อสีติหตฺถา ฆนพุทฺธรสฺมิโย วิสฺสชฺเชนฺโต นิสีทิ. อิติ ตสฺมึ ขเณ @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ทสฺสนฺติ ^๒ ฉ.ม. ปิ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

ปณฺณฉตฺตสกฏจกฺกกูฏาคาราทิปฺปมาณา พุทฺธรสฺมิโย อิโต จิโต จ วิปฺผรนฺติโย ^๑- วิธาวนฺติโย จนฺทสหสฺสสุริยสหสฺสอุคฺคมนกาโล วิย กุรุมานา ตํ ปวนนฺตรํ ^๒- เอโกภาสํ อกํสุ. ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณสิริยา สมุชฺชลิตตาราคณํ วิย คคนํ, สุปุปฺผิตกมลกุวลยํ วิย สลิลํ, วนนฺตรํ วิโรจิตฺถ. นิโคฺรธรุกฺขสฺส นาม ขนฺโธ โสโต โหติ, ปตฺตานิ นีลานิ ปกฺกานิ รตฺตานิ. ตสฺมึ ปน ทิวเส สตสาโข นิโคฺรธรุกฺโข สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ. อิติ ยา สา อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโนติ ปทสฺส อตฺถํ วตฺวา "อิทานิ ยถา เอส ปพฺพชิโต, ยถา จ อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺโน, อิมสฺส อตฺถสฺส อาวีภาวตฺถํ อภินีหารโต ปฏฺฐาย อยํ อนุปุพฺพิกถา เวทิตพฺพาติ ^๓- วุตฺตา, สา เอวํ เวทิตพฺพา. อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาฬนฺทนฺติ ราชคหสฺส จ นาฬนฺทาย จ อนฺตเร. สตฺถารญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยนฺติ สเจ อหํ สตฺถารํ ปสฺเสยฺยํ, อิมํเยว ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยํ. น หิ เม อิโต อญฺเญน สตฺถารา ภวิตุํ สกฺกาติ. สุคตญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยนฺติ สเจ อหํ สมฺมาปฏิปตฺติยา สุฏฺฐุ คตตฺตา สุคตํ นาม ปสฺเสยฺยํ, อิมํเยว ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยํ. น หิ เม อิโต อญฺเญน สุคเตน ภวิตุํ สกฺกาติ. สมฺมาสมฺพุทฺธญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยนฺติ สเจ อหํ สมฺมา สามํ จ สจฺจานิ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺธํ นาม ปสฺเสยฺยํ, อิมํเยว ภควนฺตํ ปสฺเสยฺยํ. น หิ เม อิโต อญฺเญน สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภวิตุํ สกฺกาติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. เอวํ ทสฺสเนเนว "ภควติ ^๔- `อยํ สตฺถา, อยํ สุคโต, อยํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ'ติ นิกฺกงฺโข อหํ อาวุโส อโหสินฺ"ติ ทีเปติ. สตฺถา เม ภนฺเตติ อิทํ กิญฺจาปิ เทฺว วาเร อาคตํ, ติกฺขตฺตุํ ปน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อิมินา หิ โส "เอวํ ติกฺขตฺตุํ สาวกตฺตํ สาเวสึ อาวุโส"ติ ทีเปติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. วิปฺผนฺทนฺติโย ^๒ ฉ.ม.,อิ. อนนฺตรํ @^๓ ฉ.ม. กเถตพฺพาติ ^๔ สี.,ม. ภควนฺติ, อิ. ภควนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

อชานญฺเญวาติ อชานมาโนว. ทุติเย ปเทปิ เอเสว นโย. มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ยสฺส อญฺญสฺส "อชานํเยว ชานามี"ติ ปฏิญฺญสฺส พาหิรกสฺส สตฺถุโน เอวํ สพฺพเจตสา สมนฺนาคโต ปสนฺนจิตฺโต สาวโก เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กเรยฺย, ตสฺส วณฺฏฉินฺนตาลปกฺกํ วิย คีวโต มุทฺธาปิ วิปเตยฺย, สตฺตธา ปน ผเลยฺยาติ อตฺโถ. กึ วา เอเตน, สเจ มหากสฺสปตฺเถโร อิมินา จิตฺตปฺปสาเทน อิมํ ปรมนิปจฺจการํ มหาสมุทฺทสฺส กเรยฺย, ตตฺถกปาเล ปกฺขิตฺตอุทกพินฺทุ วิย วิลยํ คจฺเฉยฺย. สเจ จกฺกวาฬสฺส กเรยฺย, ถุสมุฏฺฐิ วิย วิกิเรยฺย. สเจ สิเนรุปพฺพตสฺส กเรยฺย, กากตุณฺเฑน ปหฏปิฏฺฐิมุฏฺฐิ วิย วิทฺธํเสยฺย. สเจ มหาปฐวิยา กเรยฺย, วาตาหตภสฺมปุญฺโช วิย วิกิเรยฺย. เอวรูโปปิ ปน เถรสฺส นิปจฺจกาโร สตฺถุ สุวณฺณวณฺเณ ปาทปิฏฺเฐ โลมมตฺตมฺปิ วิโกเปตุํ นาสกฺขิ. ติฏฺฐตุ จ มหากสฺสโป, มหากสฺสปสทิสานํ ภิกฺขูนํ สหสฺสมฺปิ สตสหสฺสมฺปิ นิปจฺจการทสฺสเนน เนว ทสพลสฺส ปาทปิฏฺฐิโลมมตฺตมฺปิ วิโกเปตุํ ปํสุกูลจีวเร วา อํสุมตฺตมฺปิ จาเลตุํ สกฺโกติ. เอวํ มหานุภาโว หิ สตฺถา. ตสฺมาติห เต กสฺสปาติ ยสฺมา อหํ ชานนฺโต เอว "ปชานามี"ติ ^๑- ปสฺสนฺโต เอว จ "ปสฺสามี"ติ วทามิ, ตสฺมา กสฺสป ตยา เอวํ สิกฺขิตพฺพํ. ติพฺพนฺติ พหลํ มหนฺตํ. หิโรตฺตปฺปนฺติ หิริ จ โอตปฺปญฺจ. ปจฺจุปฏฺฐิตํ ภวิสฺสตีติ ปฐมตรเมว อุปฏฺฐิตํ ภวิสฺสติ. โย หิ เถราทีสุ หิโรตฺตปฺปํ อุปฏฺฐเปตฺวา อุปสงฺกมติ, เถราทโยปิ ตํ สหิริกา สโอตฺตปฺปา จ หุตฺวา อุปสงฺกมนฺตีติ อยเมตฺถ อานิสํโส. กุสลูปสญฺหิตนฺติ กุสลสนฺนิสฺสิตํ. อฏฺฐิกตฺวาติ อตฺตานํ เตน ธมฺเมน อฏฺฐิกํ กตฺวา, ตํ วา ธมฺมํ "เอส มยฺหํ อตฺโถ"ติ อฏฺฐึ กตฺวา. มนสิกริตฺวาติ จิตฺเต ฐเปตฺวา. สพฺพเจตสา สมนฺนาหริตฺวาติ จิตฺตสฺส โถกมฺปิ พหิ คนฺตุํ อเทนฺโต สพฺเพน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. ชานามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

สมนฺนาหารจิตฺเตน สมนฺนาหริตฺวา. โอหิตโสโตติ ฐปิตโสโต, ญาณโสตญฺจ ปสาทโสตญฺจ โอทหิตฺวา มยา เทสิตํ ธมฺมํ สกฺกจฺจเมว สุณิสฺสามีติ เอวํ หิ เต สิกฺขิตพฺพํ. สาตสหคตา จ เม กายคตาสตีติ อสุเภสุ เจว อานาปาเน จ ปฐมชฺฌาณวเสน สุขสมฺปยุตฺตา กายคตาสติ. โย จ ปนายํ ติวิโธ โอวาโท, เถรสฺส อยเมว ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ อโหสิ. สาโณติ ^๑- สกิเลโส สอิโณ หุตฺวา. รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชินฺติ สทฺธาเทยฺยํ ภุญฺชึ. จตฺตาโร หิ ปริโภคา เถยฺยปริโภโค อิณปริโภโค ทายชฺชปริโภโค สามิปริโภโคติ. ตตฺถ ทุสฺสีลสฺส สํฆมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ภุญฺชนฺตสฺสาปิ เถยฺยปริโภโค นาม. กสฺมา? จตูสุ ปจฺจเยสุ อนิสฺสรตาย. สีลวโต อปจฺจเวกฺขิตปริโภโค อิณปริโภโค นาม. สตฺตนฺนํ เสกฺขานํ ปริโภโค ทายชฺชปริโภโค นาม. ขีณาสวสฺส ปริโภโค สามิปริโภโค นาม. อิติ ขีณาสโว สามี หุตฺวา อนโณ ปริภุญฺชติ. เถโร อตฺตนา ปุถุชฺชเนน หุตฺวา ปริภุตฺตปริโภคํ อิณปริโภคํเยว กโรนฺโต เอวมาห. อฏฺฐมิยา อญฺญา อุทปาทีติ อฏฺฐเม ทิวเส อรหตฺตผลํ อุปฺปชฺชิ. อถโข อาวุโส ภควา มคฺคา โอกฺกมฺมาติ มคฺคโต โอกฺกมนํ ปฐมตรํ ตํทิวเสเยว อโหสิ, อรหตฺตาธิคโม ปจฺฉา. เทสนาวารสฺส ปน เอวํ อาคตฺตา อรหตฺตาธิคโม ปฐมํ ทีปิโต. กสฺมา ปน ภควา มคฺคา โอกฺกนฺโตติ? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อิมํ ภิกฺขุํ ชาติอารญฺญิกํ ชาติปํสุกูลิกํ ชาติเอกาสนิกํ กริสฺสามี"ติ. ตสฺมา โอกฺกมิ. มุทุกา โข ตฺยายนฺติ มุทุกา โข เต อยํ. อิมญฺจ ปน วาจํ ภควา ตํ จีวรํ ปทุมปุปฺผวณฺเณน ปาณินา อนฺตนฺเตน ปรามสนฺโต อาห. กสฺมา เอวมาหาติ? เถเรน สห จีวรํ ปริวตฺเตตุกามตาย. กสฺมา ปริวตฺเตตุกาโม ชาโตติ? เถรํ อตฺตโน ฐาเน ฐเปตุกามตาย. เถโร ปน ยสฺมา จีวรสฺส วา ปตฺตสฺส วา วณฺเณ กถิเต "อิมํ ตุมฺหากํ คณฺหถา"ติ วจนํ จาริตฺตเมว, ตสฺมา "ปฏิคฺคณฺหาตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สรโณติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

เม ภนฺเต ภควา"ติ อาห. ธาเรสฺสสิ ปน เม ตฺวํ กสฺสป สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานีติ กสฺสป ตฺวํ อิมานิ ปริโภคชิณฺณานิ ปํสุกูลานิ ปารุปิตุํ สกฺขิสฺสสีติ วทติ. ตญฺจ โข น กายพลํ สนฺธาย, ปฏิปตฺติปูรณํ ปน สนฺธาย เอวมาห. อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- อหํ อิทํ ^๑- จีวรํ ปุณฺณํ นาม ทาสึ ปารุปิตฺวา อามกสุสาเน ฉฑฺฑิตํ ตํ สุสานํ ปวิสิตฺวา ตุมฺพมตฺเตหิ ปาณเกหิ สมฺปริกิณฺณํ เต ปาณเก วิธุนิตฺวา มหาอริยวํเส ฐตฺวา อคฺคเหสึ, ตสฺส เม อิมํ จีวรํ คหิตทิวเส ปน ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ มหาปฐวี มหาวิรวํ วิรวมานา กมฺปิตฺถ, อากาโส ตฏตฏายิ. ^๒- จกฺกวาเฬ เทวตา สาธุการํ อทํสุ "อิมํ จีวรํ คณฺหนฺเตน ภิกฺขุนา ชาติปํสุกูลิเกน ชาติอารญฺญิเกน ชาติเอกาสนิเกน ชาติสปทานจาริเกน ภวิตุํ วฏฺฏติ, ตฺวํ อิมสฺส จีวรสฺส อนุจฺฉวิกํ กาตุํ สกฺขิสฺสสี"ติ. เถโรปิ อตฺตนา ปจฺจนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธาเรติ, โส ตํ อตกฺกยิตฺวา "อหเมตํ ปฏิปตฺตึ ปูเรสฺสามี"ติ อุสฺสาเหน สุคตจีวรสฺส อนุจฺฉวิกํ กาตุกาโม "ธาเรสฺสามหํ ภนฺเต"ติ อาห. ปฏิปชฺชินฺติ ปฏิปนฺโนสฺมิ. เอวํ ปน จีวรปริวตฺตนํ กตฺวา เถเรน ปารุตจีวรํ ภควา ปารุปิ, สตฺถุ จีวรํ เถโร. ตสฺมึ สมเย มหาปฐวี อุทกปริยนฺตํ กตฺวา อุนฺนทนฺตี กมฺปิตฺถ. ภควโต ปุตฺโตติอาทีสุ เถโร ภควนฺตํ นิสฺสาย อริยาย ชาติยา ชาโตติ ภควโต ปุตฺโต. อุเร ^๓- วสิตฺวา มุขโต นิกฺขนฺตโอวาทวเสน ปพฺพชฺชาย เจว อุปสมฺปทาย จ ปติฏฺฐิตตฺตา โอรโส มุขโต ชาโต. โอวาทธมฺมโต ชาตตฺตา โอวาทธมฺเมน จ นิมฺมิตตฺตา ธมฺมโช ธมฺมนิมฺมิโต. โอวาทธมฺมทายาทํ นวโลกุตฺตรธมฺมทายาทเมว วา อรหตีติ ธมฺมทายาโท. ปฏิคฺคหิตานิ สาณานิ ปํสุกูลานีติ สตฺถารา ปารุตํ ปํสุกูลจิวรํ ปารุปนตฺถาย ปฏิคฺคหิตานิ. ^๔- สมฺมา วทมาโน วเทยฺยาติ ยํ ปุคฺคลํ "ภควโต ปุตฺโต"ติอาทีหิ คุเณหิ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย, มมํ ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย, อหํ เอวรูโปติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. อิมํ ^๒ สี. อากาเส วาโต วายิ @^๓ ฉ.ม.,อิ. อุเรน ^๔ สี. ปฏิคฺคเหตา, ฉ.ม. ปฏิคฺคหิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

เอตฺตาวตา เถเรน ปพฺพชฺชาว ^๑- ปริโสธิตา โหติ. อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- อาวุโส ยสฺส น อุปชฺฌาโย ปญฺญายติ, น อาจริโย, กึ โส อนุปชฺฌาโย อนาจริโย นฺหาปิตมุณฺฑโก สยํ คหิตกาสาโว "ติตฺถิยปกฺกนฺตโก"ติ สงฺขํ คโต เอวํ ติคาวุตํ มคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ ลภติ, ตีหิ โอวาเทหิ ปพฺพชฺชํ วา อุปสมฺปทํ วา ลภติ, กาเยน กายํ จีวรปริวตฺตนํ ลภติ ปสฺส ยาว ทุพฺภาสิตมฺปิ ^๒- วจนํ ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยาติ. เอวํ ปพฺพชฺชํ โสเธตฺวา อิทานิ ฉหิ อภิญฺญาหิ สีหนาทํ นทิตุํ อหํ โข อาวุโสติ อาทิมาห. เสสํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑๙๙-๒๒๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=12&A=4429&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=4429&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=518 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=5721 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=5184 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=5184 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16