บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๒

หน้าที่ ๒๒๐.

อชานญฺเญวาติ อชานมาโนว. ทุติเย ปเทปิ เอเสว นโย. มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ยสฺส อญฺญสฺส "อชานํเยว ชานามี"ติ ปฏิญฺญสฺส พาหิรกสฺส สตฺถุโน เอวํ สพฺพเจตสา สมนฺนาคโต ปสนฺนจิตฺโต สาวโก เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กเรยฺย, ตสฺส วณฺฏฉินฺนตาลปกฺกํ วิย คีวโต มุทฺธาปิ วิปเตยฺย, สตฺตธา ปน ผเลยฺยาติ อตฺโถ. กึ วา เอเตน, สเจ มหากสฺสปตฺเถโร อิมินา จิตฺตปฺปสาเทน อิมํ ปรมนิปจฺจการํ มหาสมุทฺทสฺส กเรยฺย, ตตฺถกปาเล ปกฺขิตฺตอุทกพินฺทุ วิย วิลยํ คจฺเฉยฺย. สเจ จกฺกวาฬสฺส กเรยฺย, ถุสมุฏฺฐิ วิย วิกิเรยฺย. สเจ สิเนรุปพฺพตสฺส กเรยฺย, กากตุณฺเฑน ปหฏปิฏฺฐิมุฏฺฐิ วิย วิทฺธํเสยฺย. สเจ มหาปฐวิยา กเรยฺย, วาตาหตภสฺมปุญฺโช วิย วิกิเรยฺย. เอวรูโปปิ ปน เถรสฺส นิปจฺจกาโร สตฺถุ สุวณฺณวณฺเณ ปาทปิฏฺเฐ โลมมตฺตมฺปิ วิโกเปตุํ นาสกฺขิ. ติฏฺฐตุ จ มหากสฺสโป, มหากสฺสปสทิสานํ ภิกฺขูนํ สหสฺสมฺปิ สตสหสฺสมฺปิ นิปจฺจการทสฺสเนน เนว ทสพลสฺส ปาทปิฏฺฐิโลมมตฺตมฺปิ วิโกเปตุํ ปํสุกูลจีวเร วา อํสุมตฺตมฺปิ จาเลตุํ สกฺโกติ. เอวํ มหานุภาโว หิ สตฺถา. ตสฺมาติห เต กสฺสปาติ ยสฺมา อหํ ชานนฺโต เอว "ปชานามี"ติ ^๑- ปสฺสนฺโต เอว จ "ปสฺสามี"ติ วทามิ, ตสฺมา กสฺสป ตยา เอวํ สิกฺขิตพฺพํ. ติพฺพนฺติ พหลํ มหนฺตํ. หิโรตฺตปฺปนฺติ หิริ จ โอตปฺปญฺจ. ปจฺจุปฏฺฐิตํ ภวิสฺสตีติ ปฐมตรเมว อุปฏฺฐิตํ ภวิสฺสติ. โย หิ เถราทีสุ หิโรตฺตปฺปํ อุปฏฺฐเปตฺวา อุปสงฺกมติ, เถราทโยปิ ตํ สหิริกา สโอตฺตปฺปา จ หุตฺวา อุปสงฺกมนฺตีติ อยเมตฺถ อานิสํโส. กุสลูปสญฺหิตนฺติ กุสลสนฺนิสฺสิตํ. อฏฺฐิกตฺวาติ อตฺตานํ เตน ธมฺเมน อฏฺฐิกํ กตฺวา, ตํ วา ธมฺมํ "เอส มยฺหํ อตฺโถ"ติ อฏฺฐึ กตฺวา. มนสิกริตฺวาติ จิตฺเต ฐเปตฺวา. สพฺพเจตสา สมนฺนาหริตฺวาติ จิตฺตสฺส โถกมฺปิ พหิ คนฺตุํ อเทนฺโต สพฺเพน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. ชานามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

สมนฺนาหารจิตฺเตน สมนฺนาหริตฺวา. โอหิตโสโตติ ฐปิตโสโต, ญาณโสตญฺจ ปสาทโสตญฺจ โอทหิตฺวา มยา เทสิตํ ธมฺมํ สกฺกจฺจเมว สุณิสฺสามีติ เอวํ หิ เต สิกฺขิตพฺพํ. สาตสหคตา จ เม กายคตาสตีติ อสุเภสุ เจว อานาปาเน จ ปฐมชฺฌาณวเสน สุขสมฺปยุตฺตา กายคตาสติ. โย จ ปนายํ ติวิโธ โอวาโท, เถรสฺส อยเมว ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ อโหสิ. สาโณติ ^๑- สกิเลโส สอิโณ หุตฺวา. รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชินฺติ สทฺธาเทยฺยํ ภุญฺชึ. จตฺตาโร หิ ปริโภคา เถยฺยปริโภโค อิณปริโภโค ทายชฺชปริโภโค สามิปริโภโคติ. ตตฺถ ทุสฺสีลสฺส สํฆมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ภุญฺชนฺตสฺสาปิ เถยฺยปริโภโค นาม. กสฺมา? จตูสุ ปจฺจเยสุ อนิสฺสรตาย. สีลวโต อปจฺจเวกฺขิตปริโภโค อิณปริโภโค นาม. สตฺตนฺนํ เสกฺขานํ ปริโภโค ทายชฺชปริโภโค นาม. ขีณาสวสฺส ปริโภโค สามิปริโภโค นาม. อิติ ขีณาสโว สามี หุตฺวา อนโณ ปริภุญฺชติ. เถโร อตฺตนา ปุถุชฺชเนน หุตฺวา ปริภุตฺตปริโภคํ อิณปริโภคํเยว กโรนฺโต เอวมาห. อฏฺฐมิยา อญฺญา อุทปาทีติ อฏฺฐเม ทิวเส อรหตฺตผลํ อุปฺปชฺชิ. อถโข อาวุโส ภควา มคฺคา โอกฺกมฺมาติ มคฺคโต โอกฺกมนํ ปฐมตรํ ตํทิวเสเยว อโหสิ, อรหตฺตาธิคโม ปจฺฉา. เทสนาวารสฺส ปน เอวํ อาคตฺตา อรหตฺตาธิคโม ปฐมํ ทีปิโต. กสฺมา ปน ภควา มคฺคา โอกฺกนฺโตติ? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อิมํ ภิกฺขุํ ชาติอารญฺญิกํ ชาติปํสุกูลิกํ ชาติเอกาสนิกํ กริสฺสามี"ติ. ตสฺมา โอกฺกมิ. มุทุกา โข ตฺยายนฺติ มุทุกา โข เต อยํ. อิมญฺจ ปน วาจํ ภควา ตํ จีวรํ ปทุมปุปฺผวณฺเณน ปาณินา อนฺตนฺเตน ปรามสนฺโต อาห. กสฺมา เอวมาหาติ? เถเรน สห จีวรํ ปริวตฺเตตุกามตาย. กสฺมา ปริวตฺเตตุกาโม ชาโตติ? เถรํ อตฺตโน ฐาเน ฐเปตุกามตาย. เถโร ปน ยสฺมา จีวรสฺส วา ปตฺตสฺส วา วณฺเณ กถิเต "อิมํ ตุมฺหากํ คณฺหถา"ติ วจนํ จาริตฺตเมว, ตสฺมา "ปฏิคฺคณฺหาตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สรโณติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

เม ภนฺเต ภควา"ติ อาห. ธาเรสฺสสิ ปน เม ตฺวํ กสฺสป สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานีติ กสฺสป ตฺวํ อิมานิ ปริโภคชิณฺณานิ ปํสุกูลานิ ปารุปิตุํ สกฺขิสฺสสีติ วทติ. ตญฺจ โข น กายพลํ สนฺธาย, ปฏิปตฺติปูรณํ ปน สนฺธาย เอวมาห. อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- อหํ อิทํ ^๑- จีวรํ ปุณฺณํ นาม ทาสึ ปารุปิตฺวา อามกสุสาเน ฉฑฺฑิตํ ตํ สุสานํ ปวิสิตฺวา ตุมฺพมตฺเตหิ ปาณเกหิ สมฺปริกิณฺณํ เต ปาณเก วิธุนิตฺวา มหาอริยวํเส ฐตฺวา อคฺคเหสึ, ตสฺส เม อิมํ จีวรํ คหิตทิวเส ปน ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ มหาปฐวี มหาวิรวํ วิรวมานา กมฺปิตฺถ, อากาโส ตฏตฏายิ. ^๒- จกฺกวาเฬ เทวตา สาธุการํ อทํสุ "อิมํ จีวรํ คณฺหนฺเตน ภิกฺขุนา ชาติปํสุกูลิเกน ชาติอารญฺญิเกน ชาติเอกาสนิเกน ชาติสปทานจาริเกน ภวิตุํ วฏฺฏติ, ตฺวํ อิมสฺส จีวรสฺส อนุจฺฉวิกํ กาตุํ สกฺขิสฺสสี"ติ. เถโรปิ อตฺตนา ปจฺจนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธาเรติ, โส ตํ อตกฺกยิตฺวา "อหเมตํ ปฏิปตฺตึ ปูเรสฺสามี"ติ อุสฺสาเหน สุคตจีวรสฺส อนุจฺฉวิกํ กาตุกาโม "ธาเรสฺสามหํ ภนฺเต"ติ อาห. ปฏิปชฺชินฺติ ปฏิปนฺโนสฺมิ. เอวํ ปน จีวรปริวตฺตนํ กตฺวา เถเรน ปารุตจีวรํ ภควา ปารุปิ, สตฺถุ จีวรํ เถโร. ตสฺมึ สมเย มหาปฐวี อุทกปริยนฺตํ กตฺวา อุนฺนทนฺตี กมฺปิตฺถ. ภควโต ปุตฺโตติอาทีสุ เถโร ภควนฺตํ นิสฺสาย อริยาย ชาติยา ชาโตติ ภควโต ปุตฺโต. อุเร ^๓- วสิตฺวา มุขโต นิกฺขนฺตโอวาทวเสน ปพฺพชฺชาย เจว อุปสมฺปทาย จ ปติฏฺฐิตตฺตา โอรโส มุขโต ชาโต. โอวาทธมฺมโต ชาตตฺตา โอวาทธมฺเมน จ นิมฺมิตตฺตา ธมฺมโช ธมฺมนิมฺมิโต. โอวาทธมฺมทายาทํ นวโลกุตฺตรธมฺมทายาทเมว วา อรหตีติ ธมฺมทายาโท. ปฏิคฺคหิตานิ สาณานิ ปํสุกูลานีติ สตฺถารา ปารุตํ ปํสุกูลจิวรํ ปารุปนตฺถาย ปฏิคฺคหิตานิ. ^๔- สมฺมา วทมาโน วเทยฺยาติ ยํ ปุคฺคลํ "ภควโต ปุตฺโต"ติอาทีหิ คุเณหิ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย, มมํ ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย, อหํ เอวรูโปติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. อิมํ ^๒ สี. อากาเส วาโต วายิ @^๓ ฉ.ม.,อิ. อุเรน ^๔ สี. ปฏิคฺคเหตา, ฉ.ม. ปฏิคฺคหิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

เอตฺตาวตา เถเรน ปพฺพชฺชาว ^๑- ปริโสธิตา โหติ. อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:- อาวุโส ยสฺส น อุปชฺฌาโย ปญฺญายติ, น อาจริโย, กึ โส อนุปชฺฌาโย อนาจริโย นฺหาปิตมุณฺฑโก สยํ คหิตกาสาโว "ติตฺถิยปกฺกนฺตโก"ติ สงฺขํ คโต เอวํ ติคาวุตํ มคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ ลภติ, ตีหิ โอวาเทหิ ปพฺพชฺชํ วา อุปสมฺปทํ วา ลภติ, กาเยน กายํ จีวรปริวตฺตนํ ลภติ ปสฺส ยาว ทุพฺภาสิตมฺปิ ^๒- วจนํ ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยาติ. เอวํ ปพฺพชฺชํ โสเธตฺวา อิทานิ ฉหิ อภิญฺญาหิ สีหนาทํ นทิตุํ อหํ โข อาวุโสติ อาทิมาห. เสสํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๒๒๐-๒๒๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=12&A=4914&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=4914&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=518 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=5721 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=5184 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=5184 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16