บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๓

หน้าที่ ๑๑๑.

วิหารทานํ สํฆสฺส อคฺคํ พุทฺเธน วณฺณิตํ ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน. วิหาเร การเย รมฺเม วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต เตสํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถเสนาสนานิ จ. ทเทยฺย อุชุภูเตสุ วิปฺปสนฺเนน เจตสา เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ สพฺพทุกฺขาปนูทนํ. ยํ โส ธมฺมํ อิธญฺญาย ปรินิพฺพาติ อนาสโว"ติ ^๑- เอวํ "อยมฺปิ อาวาเส อานิสํโส, อยมฺปิ อาวาเส อานิสํโส"ติ พหุเทว รตฺตึ อติเรกตรํ ทิยฑฺฒยามํ อาวาสานิสํสกถํ กเถสิ. ตตฺถ อิมา ตาว คาถาย สงฺคหํ อารูฬฺหา, ปกิณฺณกธมฺมเทสนา ปน สงฺคหํ นาโรหติ. สนฺทสฺเสตฺวาติอาทีนิ วุตฺตฏฺฐาเนว. อภิกฺกนฺตาติ อติกฺกนฺตา เทฺว ยามา คตา. ยสฺส ทานิ กาลํ มญฺญถาติ ยสฺส ตุเมฺห คมนสฺส กาลํ มญฺญถ, คมนกาโล ตุมฺหากํ, คจฺฉถาติ วุตฺตํ โหติ. กสฺมา ปน ภควา เต อุยฺโยเชสีติ? อนุกมฺปาย. สุขุมาลา หิ เต, ติยามรตฺตึ นิสีทิตฺวา วีตินาเมนฺตานํ สรีเร อาพาโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ภิกฺขุสํโฆปิ มหา, ตสฺส ฐานนิสชฺชานํ โอกาโส ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ อุภยานุกปฺปาย อุยฺโยเชสิ. วิคตถินมิทฺโธติ ตตฺร กิร ภิกฺขู ยามทฺวยํ ฐิตาปิ นิสินฺนาปิ อจาลยึ, ^๒- ปจฺฉิมยาเม ปน อาหาโร ปริณมติ, ตสฺส ปริณตตฺตา ภิกฺขุสํโฆ วิคตถินมิทฺโธ ชาโตติ อการณเมตํ. พุทฺธานํ หิ กถํ สุณนฺตสฺส กายิกเจตสิกทรถา น โหนฺติ, กายจิตฺตลหุตาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, เตน เตสํ เทฺว ยาเม ฐิตานมฺปิ นิสินฺนานมฺปิ @เชิงอรรถ: ^๑ วิ. จูฬ. ๗/๒๙๕/๖๑ ^๒ สี. อาลสึสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.

ธมฺมํ สุณนฺตานํ ถินมิทฺธํ วิคตํ, ปจฺฉิมยาเมปิ สมปตฺเต ตถา วิคตเมว ชาตํ. เตนาห "วิคตถินมิทฺโธ"ติ. ปิฏฺฐิ เม อาคิลายตีติ กสฺมา อาคิลายติ? ภควโต หิ ฉพฺพสฺสานิ มหาปธานํ ปทหนฺตสฺส มหนฺตํ กายทุกฺขํ อโหสิ, อถสฺส อปรภาเค มหลฺลกกาเล ปิฏฺฐิวาโต ^๑- อุปฺปชฺชีติ อการณํ วา เอตํ, ปโหติ หิ ภควา อุปฺปนฺนํ เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา เอกมฺปิ เทฺวปิ สตฺตาหานิ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิตุํ. สนฺถาคารสาลํ ปน จตูหิ อิริยาปเถหิ ปริภุญฺชิตุกาโม อโหสิ. ตตฺถ ปาทโธวนโต ^๒- ยาว ธมฺมาสนา อคมาสิ, เอตฺตเก ฐาเน คมนํ นิปฺผนฺนํ. ธมฺมาสนํ สมฺปตฺโต ^๓- โถกํ ฐตฺวา นิสีทิ, เอตฺตเก ฐาเน ฐานํ นิปฺผนฺนํ. เทฺวยามํ ธมฺมาสเน นิสีทิ `เอตฺตเก ฐาเน นิสชฺชา นิปฺผนฺนา. อิทานิ ทกฺขิเณน ปสฺเสน โถกํ นิปนฺเน สยนํ นิปฺผชฺชิสฺสตีติ เอวํ จตูหิ อิริยปเถหิ ปริภุญฺชิตุกาโม อโหสิ. อุปาทินฺนกสรีรญฺจ นาม "โน อาคิลายตี"ติ น วตฺตพฺพํ, ตสฺมา จิรนิสชฺชาย สญฺชาตํ อปฺปกมฺปิ อาคิลายนํ คเหตฺวา เอวมาห. สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวาติ สนฺถาคารสฺส กิร เอกปสฺเส เต ราชาโน ปฏสาณิโย ปริกฺขิปาเปตฺวา กปฺปิยมญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา กปฺปิยปจฺจตฺถรเณน อตฺถริตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกคนฺธมาลาทิทามปฏิมณฺฑิตํ วิตานํ พนฺธิตฺวา คนฺธเตลปฺปทีปํ อาโรปยึสุ "อปฺเปว นาม สตฺถา ธมฺมาสนโต วุฏฺฐาย โถกํ วิสมนฺโต อิธ นิปชฺเชยฺย, เอวํ โน อิมํ สนฺถาคารํ ภควตา จตูหิ อิริยาปเถหิ ปริภุตฺตํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตี"ติ. สตฺถาปิ ตเทว สนฺธาย ตตฺถ สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวา นิปชฺชิ. อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวาติ "เอตฺตกํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา วุฏฺฐหิสฺสามี"ติ วุฏฺฐานสญฺญํ จิตฺเต ฐเปตฺวา, ตญฺจ โข อนิทฺทายนฺโตว เถรสฺส ธมฺมกถํ สุณมาโน. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปิฏฺฐิโรโค ^๒ สี.,ก. หตฺถปาทโธวนฏฺฐานโต ^๓ ฉ.ม. ปตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

อวสฺสุตปริยายนฺติ อวสฺสุตสฺส ปริยายํ, อวสฺสุตสฺส การณนฺติ อตฺโถ. อธิมุจฺจตีติ กิเลสาธิมุจฺจเนน มุจฺจติ, คิทฺโธ โหติ. พฺยาปชฺชตีติ พฺยาปาทวเสน ปูติจิตฺโต โหติ. จกฺขุโตติ จกฺขุภาเวน. มาโรติ กิเลสมาโรปิ เทวปุตฺตมาโรปิ. โอตารนฺติ วิวรํ. อารมฺมณนฺติ ปจฺจยํ. นฬาคารติณาคารํ วิย หิ สวิเสวนานิ อายตนานิ, ติณุกฺกา วิย กิเลสุปฺปตฺติรหํ อารมฺมณํ, ติณุกฺกาย ฐปิตฐปิตฏฺฐาเน องฺคารสฺส ปชฺชลนํ ^๑- วิย อารมฺมเณ อาปาถมาคเต กิเลสานํ อุปฺปตฺติ. เตน วุตฺตํ ลเภถ มาโร โอตารนฺติ. สุกฺกปกฺเข พหลมตฺติกปิณฺฑาวเลปนํ กูฏาคารํ วิย นิพฺพิเสวนานิ อายตนานิ, ติณุกฺกา วิย วุตฺตปฺปการํ อารมฺมณํ, ติณุกฺกาย ฐปิตฐปิตฏฺฐาเน นิพฺพาปนํ วิย นิพฺพิเสวนานํ อายตนานํ อารมฺมเณ อาปาถมาคเต กิเลสปริฬาหสฺส อนุปฺปตฺติ. เตน วุตฺตํ เนว ลเภถ มาโร โอตารนฺติ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๑๑๑-๑๑๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=13&A=2418&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=2418&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=326 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=18&A=4975 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=18&A=4608 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=18&A=4608 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_18