อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

หน้าที่ ๔๓.
     [๑๘] อฏฺฐเม อารพฺภธาตูติอาทีสุ ๑-  อารพฺภธาตุ นาม ปฐมวิริยํ. ๒- นิกฺกมธาตุ
นาม โกสชฺชโต นิกฺขนฺตตฺตา ตโต พลวตรํ. ปรกฺกมธาตุ นาม ปรํ ปรํ ฐานํ
อกฺกมนโต ตโต พลวตรํ. อฏฺฐกถายํ ปน "อารมฺโภ เจตโส กามานํ ปนุทนาย,
นิกฺกโม เจตโส ปฏิฆาตาย, ๓- ปรกฺกโม เจตโส พนฺธนจฺเฉทายา"ติ วตฺวา "ตีหิ
เจเตหิ อธิมตฺตวิริยเมว กถิตนฺ"ติ วุตฺตํ.
     อารทฺธวิริยสฺสาติ ปริปุณฺณวิริยสฺส เจว ปคฺคหิตวิริยสฺส จ. ตตฺถ
จตุโทสาปคตํ วิริยํ อารทฺธนฺติ เวทิตพฺพํ. น จ อติลีนํ ๔- น จ อติปคฺคหิตํ,
น จ อชฺฌตฺตํ สงฺขิตฺตํ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ. ตเทตํ  ทุวิธํ โหติ กายิกํ
เจตสิกญฺจ. ตตฺถ "อิธ ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ
ปริโสเธตี"ติ ๕- เอวํ รตฺตินฺทิวสํ ๖- ปญฺจ โกฏฺฐาเส กาเยน ฆฏโต วายมโต
กายิกวิริยํ เวทิตพฺพํ. "น ตาวาหํ อิโต เลณา นิกฺขมิสฺสามิ, ยาว เม น
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี"ติ เอวํ โอกาสปริจฺเฉเทน วา, "น ตาวาหํ
อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามี"ติ เอวํ นิสชฺชาทิปริจฺเฉเทน วา มานสํ พนฺธิตฺวา
ฆเฏนฺตสฺส วายมนฺตสฺส เจตสิกวิริยนฺติ เวทิตพฺพํ. ตทุภยมฺปิ อิธ วฏฺฏติ.
ทุวิเธนาปิ หิ อิมินา วิริเยน อารทฺธวิริยสฺส อนุปฺปนฺนญฺเจว ถีนมิทฺธํ
นุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนญฺจ ถีนมิทฺธํ ปหียติ มิลกฺขติสฺสตฺเถรสฺส วิย,
คามนฺตปพฺภารวาสิมหาสิวตฺเถรสฺส วิย, ปีติมลฺลกตฺเถรสฺส วิย,
กุฏุมฺพิยปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส วิย จ. เอเตสุ หิ ปุริมา ตโย อญฺเญ จ เอวรูปา
กายิกวิริเยน อารทฺธวิริยา, กุฏุมฺพิยปุตฺตติสฺสตฺเถโร อญฺเญ จ เอวรูปา
เจตสิกวิริเยน อารทฺธวิริยา, อุจฺจวาลุกวาสิมหานาคตฺเถโร ปน ทฺวีหิปิ
วิริเยหิ อารทฺธวิริโยว. เถโร กิร เอกํ สตฺตาหํ จงฺกมติ, เอกํ ติฏฺฐติ, เอกํ
นิสีทติ, เอกํ นิปชฺชติ. มหาเถรสฺส เอกอิริยาปโถปิ อสปฺปาโย นาม นตฺถิ, จตุตฺเถ
สตฺตาเห วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อารมฺภธาตุ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปฐมารมฺภวีริยํ  ๓ ฉ.ม.,อิ. ปลิฆุคฺฆาฏนาย
@๔ ม. อลีนํ, ฉ.,อิ. อติลีนํ โหติ  ๕ อภิ.วิ. ๓๕/๕๑๙/๓๐๐ ฌานวิภงฺค
@๖ ฉ.ม.,อิ. รตฺติทิวสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๔.
     อปิจ ฉ ธมฺมา ถีนมิทฺธสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- อติโภชเน นิมิตฺตคฺคาโห
อิริยาปถสมวตฺตนตา ๑- อาโลกสญฺญามนสิกาโร อพฺโภกาสวาโส กลฺยาณมิตฺตตา
สปฺปายกถาติ. อาหรหตฺถกภุตฺตวมฺมิตกตตฺถวฏฺฏกอลํสาฏกกากมาสกพฺราหฺมณาทโย
วิย โภชนํ ภุญฺชิตฺวา รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส หิ สมณธมฺมํ กโรโต
ถีนมิทฺธํ มหาหตฺถี วิย โอตฺถรนฺตํ อาคจฺฉติ, จตุปญฺจอาโลปโอกาสํ ปน ฐเปตฺวา
ปานียํ ปิวิตฺวา ยาปนสีลสฺส ภิกฺขุโน ตํ น โหตีติ เอวํ อติโภชเน นิมิตฺตํ
คณฺหนฺตสฺสาปิ ถีนมิทฺธํ ปหียติ. ยสฺมึ อิริยาปเถ ถีนมิทฺธํ โอกฺกมติ, ตโต อญฺญํ
ปริวตฺเตนฺตสฺสาปิ, รตฺตึ จนฺทาโลกํ ทีปาโลกํ อุกฺกาโลกํ ทิวา สุริยาโลกํ
มนสิกโรนฺตสฺสาปิ, อพฺโภกาเส วสนฺตสฺสาปิ มหากสฺสปตฺเถรสทิเส ปหีนถีนมิทฺเธ
กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ ถีนมิทฺธํ ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ
ธุตงฺคนิสฺสิตสปฺปายกถายาปิ ปหียติ. เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา ถีนมิทฺธสฺส ปหานาย
สํวตฺตนฺตี"ติ. อฏฺฐมํ.
     [๑๙] นวเม วูปสนฺตจิตฺตสฺสาติ ฌาเนน วา วิปสฺสนาย วา วูปสมิตจิตฺตสฺส.
     อปิจ ฉ ธมฺมา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- พหุสฺสุตตา
ปริปุจฺฉกตา วินเย ปกตญฺญุตา วุทฺธเสวิตา กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ.
พาหุสจฺเจนาปิ หิ เอกํ วา เทฺว วา ตโย วา จตฺตาโร วา ปญฺจ วา นิกาเย
ปาลิวเสน จ อตฺถวเสน จ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียติ,
ฐานนิสชฺชาทีสุ ๒- กปฺปิยากปฺปิยปริปุจฺฉาพหุลสฺสาปิ, วินยปกติยา ๓-
จิณฺณวสิภาวตาย ปกตญฺญุโนปิ, วุทฺเธ มหลฺลกตฺเถเร อุปสงฺกมนฺตสฺสาปิ,
อุปาลิตฺเถรสทิเส วินยธเร กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียติ,
ฐานนิสชฺชาทีสุ กปฺปิยากปฺปิยนิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ. เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. นวมํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิริยาปถสมฺปริวตฺตนตา  ๒ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม.,อิ. วินยปญฺญตฺติยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๕.
     [๒๐] ทสเม โยนิโส ภิกฺขเว มนสิกโรโตติ วุตฺตนเยเนว อุปายโต มนสิกโรนฺตสฺส.
      อปิจ ฉ ธมฺมา วิจิกิจฺฉาย ปหานาย สํวตฺตนฺติ:-  พหุสฺสุตตา ปริปุจฺฉกตา
วินเย ปกตญฺญุตา อธิโมกฺขพหุลตา กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ. พาหุสจฺเจนาปิ
หิ เอกํ ฯเปฯ ปญฺจ วา นิกาเย ปาลิวเสน จ อตฺถวเสน จ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ
วิจิกิจฺฉา ปหียติ, ตีณิ รตนานิ อารพฺภ ปริปุจฺฉาพหุลสฺสาปิ, วินเย
จิณฺณวสิภาวสฺสาปิ, ตีสุ ฐาเนสุ โอกปฺปนิยสทฺธาสงฺขาตอธิโมกฺขพหุลสฺสาปิ,
สทฺธาธิมุตฺเต วกฺกลิตฺเถรสทิเส กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ วิจิกิจฺฉา ปหียติ,
ฐานนิสชฺชาทีสุ ติณฺณํ รตนานํ คุณนิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ
ติณฺณํ รตนานํ คุณนิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ, เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา วิจิกิจฺฉาย
ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. ทสมํ.
                อิมสฺมึ นีวรณปฺปหานวคฺเค วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ.
                    นีวรณปฺปหานวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ทุติโย วคฺโค.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๔๓-๔๕.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=1027&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=1027&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=12
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=42
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=43
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=43
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20