อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

วุตฺตํ, ตตฺถ ปญฺจ อนฺตรธานานิ นาม อธิคมอนฺตรธานํ ปฏิปตฺติอนฺตรธานํ
ปริยตฺติอนฺตรธานํ ลิงฺคอนฺตรธานํ ธาตุอนฺตรธานนฺติ. ตตฺถ อธิคโมติ จตฺตาโร
มคฺคา จตฺตาริ ผลานิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญาติ. โส
ปริหายมาโน ปฏิสมฺภิทาโต ปฏฺฐาย ปริหายติ. พุทฺธานํ หิ ปรินิพฺพานโต
วสฺสสหสฺสเมว ปฏิสมฺภิทา นิพฺพตฺเตตุํ น ๑- สกฺโกนฺติ, ตโต ปรํ ฉ อภิญฺญา, ตโต
ตาปิ นิพฺพตฺเตตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. น-สทฺโท น ทิสฺสติ
อสกฺโกนฺตา ติสฺโส วิชฺชา นิพฺพตฺเตนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล ตาปิ
นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตา สุกฺขวิปสฺสกา โหนฺติ. เอเตเนว อุปาเยน อนาคามิโน
สกทาคามิโน โสตาปนฺนาติ. เตสุ ธรมาเนสุ อธิคโม อนฺตรหิโต นาม น โหติ.
ปจฺฉิมกสฺส ปน โสตาปนฺนสฺส ชีวิตกฺขเยน อธิคโม อนฺตรหิโต นาม โหตีติ. ๑-  อิทํ
อธิคมอนฺตรธานํ นาม.
      ปฏิปตฺติอนฺตรธานํ นาม ฌานวิปสฺสนามคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตา
จาตุปาริสุทฺธิสีลมตฺตํ รกฺขนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล "สีลํ ปริปุณฺณํ กตฺวา
รกฺขาม, ปธานญฺจ อนุยุญฺชาม, น จ มคฺคํ วา ผลํ วา สจฺฉิกาตุํ สกฺโกม,
นตฺถิ อิทานิ อริยธมฺมปฏิเวโธ"ติ โวสานํ อาปชฺชิตฺวา โกสชฺชพหุลา อญฺญมญฺญํํ
น โจเทนฺติ น สาเรนฺติ อกุกฺกุจฺจกา โหนฺติ, ตโต ปฏฺฐาย ขุทฺทานุขุทฺทกานิ
มทฺทนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล ปาจิตฺติยถุลฺลจฺจยานิ อาปชฺชนฺติ, ตโต
ครุกาปตฺตึ. ปาราชิกมตฺตเมว ติฏฺฐติ. จตฺตาริ ปาราชิกานิ รกฺขนฺตานํ ภิกฺขูนํ
สเตปิ สหสฺเสปิ ธรมาเน ปฏิปตฺติ อนฺตรหิตา นาม น โหติ. ปจฺฉิมกสฺส ปน ภิกฺขุโน
สีลเภเทน วา ชีวิตกฺขเยน วา อนฺตรหิตา โหตีติ อิทํ ปฏิปตฺติอนฺตรธานํ นาม.
      ปริยตฺตีติ เตปิฏเก พุทฺธวจเน ๒- สาฏฺฐกถา ปาลิ. ยาว สา ติฏฺฐติ, ตาว
ปริยตฺติ ปริปุณฺณา นาม โหติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล กลิยุเค ๓- ราชยุวราชาโน ๔-
อธมฺมิกา โหนฺติ, เตสุ อธมฺมิเกสุ ราชามจฺจาทโย อธมฺมิกา โหนฺติ, ตโต
รฏฺฐชนปทวาสิโนติ. เอเตสํ อธมฺมิกตาย เทโว น สมฺมา วสฺสติ, ตโต สสฺสานิ
น สมฺปชฺชนฺติ. เตสุ อสมฺปชฺชนฺเตสุ ปจฺจยทายกา ภิกฺขุสํฆสฺส ปจฺจเย ทาตุํ
น สกฺโกนฺติ, ภิกฺขู ปจฺจเยหิ กิลมนฺตา อนฺเตวาสิเก สงฺคเหตุํ น สกฺโกนฺติ.
คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล ปริยตฺติ ปริหายติ, อตฺถวเสน ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โหติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ  ๓ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๔ สี. กลิยุคราชาโน
ปาลิวเสเนว ธาเรนฺติ. ตโต กาเล คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต ปาลึปิ สกลํ ธาเรตุํ
น สกฺโกนฺติ, ปฐมํ อภิธมฺมปิฏกํ ปริหายติ. ปริหายมานํ มตฺถกโต ปฏฺฐาย
ปริหายติ. ปฐมเมว หิ ปฏฺฐานมหาปกรณํ ปริหายติ, ตสฺมึ ปริหีเน ยมกํ, กถาวตฺถุ,
ปุคฺคลปญฺญตฺติ, ธาตุกถา, วิภงฺโค, ธมฺมสงฺคณีติ. ๑-
      เอวํ อภิธมฺมปิฏเก ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย สุตฺตนฺตปิฏกํ ปริหายติ. ปฐมํ
หิ องฺคุตฺตรนิกาโย ปริหายติ, ตสฺมึ ปฐมํ เอกาทสกนิปาโต, ตโต ทสกนิปาโต
ฯเปฯ ตโต เอกกนิปาโตติ. เอวํ องฺคุตฺตเร ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย สํยุตฺตนิกาโย
ปริหายติ. ปฐมํ หิ มหาวคฺโค ปริหายติ, ตโต สฬายตนวคฺโค, ขนฺธกวคฺโค,
นิทานวคฺโค สคาถวคฺโคติ. เอวํ สํยุตฺตนิกาเย ปริหายนฺเต ๒- มตฺถกโต ปฏฺฐาย
มชฺฌิมนิกาโย ปริหายติ. ปฐมํ หิ อุปริปณฺณาสโก ปริหายติ, ตโต มชฺฌิมปณฺณาสโก,
ตโต มูลปณฺณาสโกติ. เอวํ มชฺฌิมนิกาเย ปริหีเน มตฺถกโต ปฏฺฐาย ทีฆนิกาโย
ปริหายติ. ปฐมํ หิ ปาฏิยวคฺโค ๓- ปริหายติ. ตโต มหาวคฺโค, ตโต สีลกฺขนฺธกวคฺโคติ.
เอวํ ทีฆนิกาเย ปริหีเน สุตฺตนฺตปิฏกํ ปริหีนํ นาม โหติ. วินยปิฏเกน สทฺธึ
ชาตกเมว ธาเรนฺติ. วินยปิฏกํ ลชฺชิโนว ธาเรนฺติ, ลาภกามา ปน "สุตฺตนฺเต
กถิเตปิ สลฺลกฺเขนฺตา นตฺถี"ติ ชาตกเมว ธาเรนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล
ชาตกํปิ ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ. อถ เนสํ ปฐมํ เวสฺสนฺตรชาตกํ ปริหายติ, ตโต
ปฏิโลมกฺกเมน ปุณฺณกชาตกํ, มหานารทชาตกํ ๔- ปริโยสาเน อปณฺณกชาตกํ
ปริหายติ. เอวํ ชาตเก ปริหีเน วินยปิฏกเมว ธาเรนฺติ.
      คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล วินยปิฏกํปิ ๕- ธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ. ตโต ๕- มตฺถกโต
ปฏฺฐาย ปริหายติ. ปฐมํ หิ ปริวาโร ปริหายติ, ตโต ขนฺธโก, ภิกฺขุนีวิภงฺโค,
มหาวิภงฺโคติ อนุกฺกเมน ๖- อุโปสถกฺขนฺธกมตฺตเมว ธาเรนฺติ. ตทาปิ ปริยตฺติ
อนฺตรหิตาว น โหติ. ยาว ปน มนุสฺเสสุ จตุปฺปทิกา คาถา ปริวตฺติตา ๗- ตาว
ปริยตฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ธมฺมสงฺคโหติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปริหีเน  ๓ ฉ.ม. ปาถิกวคฺโค
@๔ สี.,อิ. มหานารทกสฺสปชาตกนฺติ, ฉ.ม. มหานารทชาตกนฺติ  ๕-๕ ฉ.ม. อิเม ปาฐา
@น ทิสฺสนฺติ  ๖ ก. ภิกฺขุนีวิภงฺโคติ ตโต อนุกฺกเมน
@๗ ฉ.ม. จาตุปฺปทิกคาถาปิ ปวตฺตติ
อนฺตรหิตาว น โหติ. ยทา สทฺโธ ปสนฺโน ราชา หตฺถิกฺขนฺเธ สุวณฺณจงฺโกฏกมฺหิ
สตสหสฺสถวิกํ ฐปาเปตฺวา "พุทฺเธหิ กถิตํ จตุปฺปทิกํ คาถํ ชานนฺตา อิมํ
สตสหสฺสํ ๑- คณฺหนฺตู"ติ นคเร เภรึ จาราเปตฺวา คณฺหนกํ อลภิตฺวา เอกวารํ
จาราปิเตนาปิ สุณนฺตาปิ โหนฺติ อสุณตฺตาย ๒- ยาวตติยํ จาราเปตฺวา คณฺหนกํ
อลภิตฺวา ราชปุริสา ตํ สตสหสฺสถวิกํ ๓- ปุน ราชกุลํ ปเวเสนฺติ, ตทา ปริยตฺติ
อนฺตรหิตา นาม โหตีติ. ๔- อิทํ ปริยตฺติอนฺตรธานํ นาม.
      คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล จีวรคหณํ ปตฺตคหณํ สมฺมิญฺชนปสารณํ
อาโลกิตวิโลกิตํ น ปาสาทิกํ โหติ, นิคณฺฐสมโณ ๕- วิย อลาพุปตฺตํ ภิกฺขู ปตฺตํ
อคฺคพาหาย ปกฺขิปิตฺวา อาทาย วิจรนฺติ, เอตฺตาวตาปิ ลิงฺคํ อนนฺตรหิตเมว โหติ.
คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล อคฺคพาหโต โอตาเรตฺวา หตฺเถน วา สิกฺกาย วา
โอลมฺเพตฺวา ๖- วิจรนฺติ, จีวรํปิ รชนสารุปฺปํ อกตฺวา โอฏฺฐฏฺฐิวณฺณํ กตฺวา
วิจรนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล รชนํ น โหติ ทสจฺฉินฺทนํปิ โอวฏฺฏิกวิชฺฌนํปิ,
กปฺปมตฺตํ กตฺวา วฬญฺเชนฺติ. ปุน โอวฏฺฏิกํ วิสฺสชฺเชตฺวา ๗- กปฺปํ น กโรนฺติ.
ตโต อุภยํ อกตฺวา ทสา เฉตฺวา ปริพฺพาชกา วิย วิจรนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล
"โก อิมินา อมฺหากํ อตฺโถ"ติ ขุทฺทกํ กาสายขณฺฑํ หตฺเถ วา คีวายํ วา พนฺธนฺติ,
เกเสสุ วา อลฺลิยาเปนฺติ, ทารภรณํ วา กโรนฺตา กสิตฺวา วปิตฺวา ชีวิตํ กปฺเปนฺตา
วิจรนฺติ. ตทา ทกฺขิณํ เทนฺโต ชโน สํฆํ อุทฺทิสฺส เอเตสํ เทติ. ๘-  อิทํ สนฺธาย
ภควตา วุตฺตํ "ภวิสฺสนฺติ โข ปนานนฺท อนาคตมทฺธานํ โคตฺรภุโน กาสาวกณฺฐา
ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา, เตสุ ทุสฺสีเลสุ ปาปธมฺเมสุ ๙- สํฆํ อุทฺทิสฺส ทานํ ทสฺสนฺติ.
ตทาปาหํ อานนฺท สํฆคตํ ทกฺขิณํ อสงฺเขยฺยํ อปฺปเมยฺยํ วทามี"ติ. ๑๐-  ตโต
คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล นานาวิธานิ กมฺมานิ กโรนฺตา "ปปญฺโจ นาม เอส, กึ อิมินา
อมฺหากนฺ"ติ กาสาวขณฺฑํ ฉฑฺเฑตฺวา ๑๑- อรญฺเญ ขิปนฺติ. เอตสฺมึ กาเล ลิงฺคํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สหสฺสํ  ๒ ฉ.ม. "เอกวารํ จราปิเต นาม สุณนฺตาปิ โหนฺติ
@อสฺสุณนฺตาปี"ติ  ๓ ฉ.ม.,อิ. สหสฺสถวิกํ  ๔ ฉ.ม. โหติ  ๕ ฉ.ม.....สมณา
@๖ สี. โอลคฺเคตฺวา, ฉ.ม. โอลมฺพิตฺวา  ๗ ฉ.ม.,อิ. วิชฺฌิตฺวา
@๘ ฉ.ม. เทนฺตา...เทนฺติ  ๙ ปาลิ.,ฉ.ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ
@๑๐ ม.อุ. ๑๔/๓๘๐/๓๒๕ ทกฺขิณาวิภงฺคสุตฺต  ๑๑ ฉ.ม.,อิ. ฉินฺทิตฺวา
อนฺตรหิตํ นาม โหติ. กสฺสปทสพลสฺส กิร กาเล เตสํ เตสํ เสตกานิ วตฺถานิ ๑-
ปารุปิตฺวา จรณํ จาริตํ ชาตนฺติ อิทํ ลิงฺคอนฺตรธานํ นาม โหติ.
      ธาตุอนฺตรธานํ นาม ๒- เอวํ เวทิตพฺพํ:- ตีณิ ปรินิพฺพานานิ กิเลสปรินิพฺพานํ
ขนฺธปรินิพฺพานํ ธาตุปรินิพฺพานนฺติ. ตตฺถ กิเลสปรินิพฺพานํ โพธิปลฺลงฺเก
อโหสิ, ขนฺธปรินิพฺพานํ นาม กุสินารายํ, ธาตุปรินิพฺพานํ อนาคเต ภวิสฺสติ.
กถํ? ตโต ตตฺถ ตตฺถ สกฺการสมฺมานํ อลภมานา ธาตุโย พุทฺธานํ อธิฏฺฐานพเลน
สกฺการสมฺมานลภนกฏฺฐานํ คจฺฉนฺติ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล สพฺพฏฺฐาเนสุ
สกฺการสมฺมาโน น โหติ. สาสนสฺส โอสกฺกมนกาเล อิมสฺมึ ตามฺพปณฺณิทีเป ธาตุโย
สนฺนิปติตฺวา มหาเจติยํ คมิสฺสนฺติ มหาเจติยโต นาคทีปเจติยํ ตโต โพธิปลฺลงฺกํ
คมิสฺสนฺติ. นาคภวนโตปิ เทวโลกโตปิ พฺรหฺมโลกโตปิ ธาตุโย โพธิปลฺลงฺกเมว
คมิสฺสนฺติ. สาสปมตฺตาปิ ธาตุ น อนฺตรา นสฺสิสฺสติ. ๓- สพฺพา ธาตุโย
มหาโพธิมณฺเฑ สนฺนิปติตฺวา พุทฺธรูปํ คเหตฺวา โพธิมณฺเฑ ปลฺลงฺเกน นิสินฺนํ
พุทฺธสรีรํ ๔- ทสฺเสนฺติ. ๕- ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณานิ อสีตฺยานุพฺยญฺชนานิ
พฺยามปฺปภาติ สพฺพํ ปริปุณฺณเมว โหติ. ตโต ยมกปาฏิหาริยทิวเส วิย ปาฏิหาริยํ
กตฺวา ทสฺเสนฺติ. ๕- ตํ ฐานํ ๖- มนุสฺสภูตสตฺโต นาม ตตฺถ คโต ๗- นตฺถิ,
ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ ปน เทวตา สพฺพาว สนฺติปติตฺวา "อชฺช ทสพโล ปรินิพฺพายติ,
อิโตทานิ ปฏฺฐาย อนฺธการํ ภวิสฺสตี"ติ ปริเทวนฺติ. อถ ธาตุสรีรโต เตโช สมุฏฺฐาย
ตํ สรีรํ อปณฺณตฺติกภาวํ ๘- คเมติ. ธาตุสรีรโต สมุฏฺฐิตา ชาลา ยาว พฺรหฺมโลกา
อุคฺคจฺฉนฺติ, ๙- สาสปมตฺตายปิ ธาตุยา สติ เอกชาลาว ภวิสฺสติ. ธาตูสุ ปริยาทานํ
คตาสุ ปจฺฉิชฺชิสฺสติ. เอวํ มหนฺตํ อานุภาวํ ทสฺเสตฺวา ธาตุโย อนฺตรธายนฺติ. ตทา
เทวสงฺโฆ ๑๐- พุทฺธานํ ปรินิพฺพุตทิวเส วิย ทิพฺพคนฺธมาลาตุริยาทีหิ สกฺการํ
กตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. กาลโต ปฏฺฐาย โยนกานํ เสตวตฺถํ  ๒ ฉ.ม. ปน  ๓ ฉ.ม. สาสนสฺส หิ
@โอสกฺกนกาเล อิมสฺมึ   ตมฺพปณฺณิทีเป สพฺพา ธาตุโย สนฺติปติตฺวา มหาเจติยํ, ตโต
@นาคทีเป ราชายตนเจติยํ, ตโต โพธิปลฺลงฺกํ คมิสฺสนฺติ.  .... น นสฺสิสฺสติ
@๔ ฉ.ม.,อิ. นิสินฺนพุทฺธสรีรสิรึ  ๕ ม. ทสฺเสสฺสนฺติ  ๖ ฉ.ม. ตทา
@๗ สี.,อิ. คนฺตา  ๘ ม. อปณฺณกภาวํ  ๙ ฉ.ม. อุคฺคจฺฉิสฺสติ  ๑๐ สี. สนฺนิปติโต
@เทวสํโฆ, ฉ.ม. สนฺนิปติตา เทวสํฆา
กตฺวา วนฺทิตฺวา "อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธํ ปสฺสิตุํ ลภิสฺสาม ภควา"ติ วตฺวา
สกสกฏฺฐานเมว คจฺฉติ. ๑- อิทํ ธาตุอนฺตรธานํ นาม.
      อิมสฺส ปญฺจวิธสฺส อนฺตรธานสฺส ปริยตฺติอนฺตรธานเมว มูลํ. ปริยตฺติยา
หิ อนฺตรหิตาย ปฏิปตฺติ อนฺตรธายติ, ปริยตฺติยา ฐิตาย ติฏฺฐติ. ๒- เตเนว อิมสฺมึ
ทีเป จณฺฑาลติสฺสมหาภเย สกฺโก เทวราชา มหาอุฬุมฺปํ มาเปตฺวา ภิกฺขูนํ
อาโรจาเปสิ "มหนฺตํ ภยํ ภวิสฺสติ, น สมฺมา เทโว วสฺสิสฺสติ, ภิกฺขู ปจฺจเยหิ
กิลมนฺตา ปริยตฺตึ ธาเรตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ, ปรตีรํ คนฺตฺวา อยฺเยหิ ชีวิตํ รกฺขิตุํ
วฏฺฏติ. อิมํ มหาอุลฺลุมฺปํ อารุยฺห คจฺฉถ ภนฺเต. เยสํ เอตฺถ นิสชฺชฏฺฐานํ
นปฺปโหติ, เต กฏฺฐขณฺเฑปิ อุรํ ฐเปตฺวา คจฺฉนฺตุ สพฺเพสมฺปิ ภยํ น ภวิสฺสตี"ติ.
ตทา สมุทฺทตีรํ คนฺตฺวา สฏฺฐี ภิกฺขู กติกํ กตฺวา "อมฺหากํ เอตฺถ คมนกิจฺจํ
นตฺถิ, มยํ อิเธว หุตฺวา เตปิฏกํ รกฺขิสฺสามา"ติ ตโต นิวตฺติตฺวา ทกฺขิณมลยชนปทํ
คนฺตฺวา กนฺทมูลปณฺเณหิ ชีวิตํ กปฺเปนฺตา วสึสุ. กาเย วหนฺเต นิสีทิตฺวา สชฺฌายํ
กโรนฺติ, อวหนฺเต วาลิกํ อุสฺสาเปตฺวา ๓- ปริวาเรตฺวา สีสานิ เอกฏฺฐาเน กตฺวา
ปริยตฺตึ สมฺมสนฺติ. อิมินา นิยาเมน ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ สาฏฺฐกถํ เตปิฏกํ
ปริปุณฺณํ ธารยึสุ. ๔-
      ภเย วูปสนฺเต สตฺตสตา ภิกฺขู อตฺตโน คตฏฺฐานา ๕- สาฏฺฐกเถ เตปิฏเก
เอกกฺขรํปิ เอกพฺยญฺชนํปิ อวินาเสตฺวา อิมเมว ทีปมาคมฺม กลฺลคามชนปเท
มณฺฑลารามวิหารํ ปวิสึสุ. เถรานํ อาคมนปวุตฺตึ ๖- สุตฺวา อิมสฺมึ ทีเป โอหีนา
สฏฺฐี ภิกฺขู "เถเร ปสฺสิสฺสามา"ติ คนฺตฺวา เถเรหิ สทฺธึ เตปิฏกํ โสเธนฺตา
เอกกฺขรํปิ เอกพฺยญฺชนํปิ อสเมนฺตํ นาม น ปสฺสึสุ. ตสฺมึ ฐาเน เถรานํ อยํ
กถา อุทปาทิ "ปริยตฺติ นุ โข สาสนสฺส มูลํ, อุทาหุ ปฏิปตฺตี"ติ. ปํสุกูลิกตฺเถรา
"ปฏิปตฺติ มูลนฺ"ติ อาหํสุ, ธมฺมกถิกา "ปริยตฺตี"ติ. อถ เต เถรา "ตุมฺหากํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. คจฺฉนฺติ  ๒ ฉ.ม. ปฏิปตฺติ ปติฏฺฐาติ  ๓ ฉ.ม. อุสฺสาเรตฺวา  ๔ ฉ.ม. กตฺวา
@ธารยึสุ  ๕ ฉ.ม. คตฏฺฐาเน  ๖ สี. อาคตปวตฺตึ, ฉ.ม. อาคมนปฺปวตฺตึ
ทฺวินฺนํปิ ชนานํ วจนมตฺเตเนว น กโรม ชินภาสิตํ สุตฺตํ อาหรถา"ติ อาหํสุ.
สุตฺตํ อาหริตุํ น ภาโรติ ๑- "อิเม จ สุภทฺท ภิกฺขู สมฺมา วิหเรยฺยุํ, อสุญฺโญ
โลโก อรหนฺเตหิ อสฺสาติ ๒- ปฏิปตฺติมูลกํ มหาราช สตฺถุสาสนํ ปฏิปตฺติยํ สาริตํ ๓-
ปฏิปตฺติยํ ธรนฺตํ ๔- ติฏฺฐตี"ติ ๕- สุตฺตํ อาหรึสุ. อิมํ สุตฺตํ สุตฺวา
ธมฺมกถิกา อตฺตโน วาทฐปนตฺถาย อิมํ สุตฺตํ อาหรึสุ:-
            "ยาว ติฏฺฐนฺติ สุตฺตนฺตา       วินโย ยาว ทิปฺปติ
             ตาว ทกฺขนฺติ ๖- อาโลกํ     สุริเย อพฺภุฏฺฐิเต ยถา.
             สุตฺตนฺเตสุ อสนฺเตสุ         ปมุฏฺเฐ วินเยปิ จ
             ตโม ภวิสฺสติ โลเก         สุริเย อฏฺฐงฺคเต ยถา.
             สุตฺตนฺเต รกฺขิเต สนฺเต      ปฏิปตฺติ โหติ รกฺขิตา
             ปฏิปตฺติยํ ฐิโต ธีโร         โยคกฺเขมา น ธํสตี"ติ.
      อิมสฺมึ สุตฺเต อาหเฏ ปํสุกูลิกตฺเถรา ตุณฺหี อเหสุํ, ธมฺมกถิกตฺเถรานํเยว
วจนํ ปุรโต อโหสิ. ยถา หิ ควสตสฺส วา ควสหสฺสสฺส วา อนฺตเร ปเวณิปาลิกาย
เธนุยา อสติเยว วํโส ปเวณิ ๗- น ฆฏียติ, เอวเมว ๘- อารทฺธวิปสฺสกานํ ภิกฺขูนํ
สเตปิ สหสฺเสปิ สํวิชฺชมาเน ปริยตฺติยา อสติ อริยมคฺคปฏิเวโธ นาม น โหติ.
ยถา จ นิธิกุมฺภิยา ชานนตฺถาย ปาสาณปิฏฺเฐ  อกฺขเรสุ ฐปิเตสุ ๙- ยาว อกฺขรา
ธรนฺติ, ตาว นิธิกุมฺภิโย นฏฺฐา นาม น โหนฺติ, ๑๐-  เอวเมว ปริยตฺติยา ธรมานาย
สาสนํ อนฺตรหิตํ นาม น โหตีติ.
                    ทุติยปมาทาทิวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ทสโม วคฺโค.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น ครูติ  ๒ ที.ม. ๑๐/๒๑๔/๑๓๓ สุภทฺทปริพฺพาชกวตฺถุ
@๓ ฉ.ม.,อิ. ปฏิปตฺติสารกํ  ๔ ฉ.ม. ปฏิปตฺติยา ธรนฺตาย
@๕ มิลินฺท. ๗/๑๓๖ สทฺธมฺมนฺตรปญฺห (ปริวตฺติตโปตฺถเก)  ๖ ม. รกฺขนฺติ  ๗ ม. สา
@ปเวณิ  ๘ ฉ.ม. เอวเมวํ. เอวมุปริปิ  ๙ สี. อุปนิพทฺเธสุ
@๑๐ ฉ.ม. นิธิกุมฺภิ....โหติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๗๘-๘๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=1833&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=1833&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=99
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=387
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=413
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=413
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20