อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

หน้าที่ ๔๔.
อิตฺถตฺตํ มานุสกปญฺจกฺขนฺธภาวเมว อาคนฺตา โหติ, ตตฺรูปปตฺติโก วา อุปรูปปตฺติโก
วา น โหติ, ปุน เหฏฺฐาคามีเยว โหตีติ ทสฺเสติ. อิมินา องฺเคน สุกฺขวิปสฺสกสฺส
ธาตุกมฺมฏฺฐานิกภิกฺขุโน เหฏฺฐิมมคฺคทฺวยญฺเจว ผลทฺวยญฺจ กถิตํ.
      อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตินฺติ อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ อญฺญตรํ จตุตฺถชฺฌาน-
สมาปตฺตึ. สา หิ ปจฺจนีกกิเลสานํ สนฺตตฺตา สนฺตา, เตเหว จ กิเลเสหิ เจตโส
วิมุตฺตตฺตา เจโตวิมุตฺตีติ วุจฺจติ. อญฺญตรํ เทวนิกายนฺติ ปญฺจสุ สุทฺธาวาส-
เทวนิกาเยสุ อญฺญตรํ. อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ ปุน อิมํ ปญฺจกฺขนฺธภาวํ อนาคนฺตา,
เหฏฺฐูปปตฺติโก น โหติ, อุปรูปปตฺติโกว โหติ ตตฺเถว วา ปรินิพฺพายีติ ทสฺเสติ.
อิมินา องฺเคน สมาธิกมฺมิกสฺส ภิกฺขุโน ตโย มคฺคา  ตีณิ จ ผลานิ กถิตานิ.
      กามานํเยว นิพฺพิทายาติ ทุวิธานํปิ กามานํ นิพฺพินฺทนตฺถาย อุกฺกณฺฐนตฺถาย.
วิราคายาติ วิรชฺชนตฺถาย. นิโรธายาติ อปฺปวตฺติกรณตฺถาย. ปฏิปนฺโน โหตีติ
ปฏิปตฺตึ ปฏิปนฺโน โหติ. เอตฺตาวตา โสตาปนฺนสฺส จ สกทาคามิโน จ ปญฺจกามคุณิก-
ราคกฺขยตฺถาย อนาคามิมคฺควิปสฺสนา กถิตา โหติ. ภวานํเยวาติ ติณฺณํ ภวานํ. อิมินา
อนาคามิโน ภวราคกฺขยตฺถาย อรหตฺตมคฺควิปสฺสนา กถิตา โหติ. ตณฺหกฺขยาย
ปฏิปนฺโน โหตีติ อิมินาปิ โสตาปนฺนสกทาคามีนํเยว ปญฺจกามคุณิกตณฺหาย
ขยกรณตฺถํ อนาคามิมคฺควิปสฺสนา กถิตา. โส โลภกฺขยายาติ อิมินาปิ อนาคามิโน
ภวโลภกฺขยตฺถาย ๑- อรหตฺตมคฺควิปสฺสนาว กถิตา. อญฺญตรํ เทวนิกายนฺติ
สุทฺธาวาเสเสฺวว อญฺญตรํ เทวนิกายํ. อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺติ อิมํ ขนฺธปญฺจกภาวํ
อนาคนฺตา, เหฏฺฐูปปตฺติโก น โหติ, อุปรูปปตฺติโก วา โหติ, ตตฺเถว วา
ปรินิพฺพายติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ภวโลภกฺขยาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๕.
      อิติ ปฐเมน องฺเคน สุกฺขวิปสฺสกสฺส ธาตุกมฺมฏฺฐานิกภิกฺขุโน เหฏฺฐิมานิ
เทฺว มคฺคผลานิ กถิตานิ, ทุติเยน สมาธิกมฺมิกสฺส ตีณิ มคฺคผลานิ, "โส
กามานนฺ"ติ อิมินา โสตาปนฺนสกทาคามีนํ ปญฺจกามคุณิกราคกฺขยาย อุปริอนาคามิ-
มคฺควิปสฺสนา, "โส ภวานํเยวา"ติ อิมินา อนาคามิสฺส อุปริอรหตฺตมคฺควิปสฺสนา,
"โส ตณฺหกฺขยายา"ติ อิมินา โสตาปนฺนสกทาคามีนํ ปญฺจกามคุณิกตณฺหกฺขยาย
อุปริอนาคามิมคฺควิปสฺสนา, "โส โลภกฺขยายา"ติ อิมินา อนาคามิโน ภวโลภกฺขยาย
อุปริอรหตฺตมคฺควิปสฺสนา กถิตาติ. เอวํ ฉหิ มุเขหิ วิปสฺสนํ กเถตฺวา
เทสนํ ยถานุสนฺธึ ปาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน โกฏิสตสหสฺสเทวตา ๑- อรหตฺตํ
ปาปุณึสุ, โสตาปนฺนาทีนํ ปริจฺเฉโทว นาโหสิ. ยถา จ อิมสฺมึ สมาคเม,
เอวํ มหาสมยสุตฺเต มงฺคลสุตฺเต จูฬราหุโลวาทสุตฺเต จ โกฏิสตสหสฺสเทวตา อรหตฺตํ
ปาปุณึสุ, โสตาปนฺนาทีนํ เทวมนุสฺสานํ ปริจฺเฉโท นาโหสิ.
      สมจิตฺตา เทวตาติ จิตฺตสฺส สุขุมภาวสมตาย สมจิตฺตา. สพฺพาปิ หิ ตา
อตฺตโน อตฺตภาเว สุขุเม จิตฺตสริกฺขเก ๒- กตฺวา มาเปสุํ. เตน สมจิตฺตา นาม
ชาตา. อปเรนปิ การเณน สมจิตฺตา:- "เถเรน สมาปตฺติ ตาว กถิตา,
สมาปตฺติถาโม ปน น กถิโต, มยํ ทสพลํ ปกฺโกสิตฺวา สมาปตฺติยา ถามํ
กถาเปสฺสามา"ติ สพฺพาปิ เอกจิตฺตา อเหสุนฺติ สมจิตฺตา. อปรํปิ การณํ:- "เถเรน
เอเกน ปริยาเยน สมาปตฺติปิ สมาปตฺติถาโมปิ กถิโต, โก นุ โข อิมํ สมาคมํ
สมฺปตฺโต, โก น สมฺปตฺโต"ติ โอโลกยมานา ตถาคตสฺส อสมฺปตฺตภาวํ ทิสฺวา
"มยํ ตถาคตํ ปกฺโกสิตฺวา ปริสํ ปริปุณฺณํ กริสฺสามา"ติ สพฺพา เอกจิตฺตา
อเหสุนฺติปิ สมจิตฺตา. อปรํปิ การณํ:- อนาคเต โกจิเทว ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี
วา เทโว วา มนุสฺโส วา "อยํ เทสนา สาวกภาสิตา"ติ อคารวํ กเรยฺย,
สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปกฺโกสิตฺวา อิมํ เทสนํ สพฺพญฺญุภาสิตํ กริสฺสาม. เอวํ อนาคเต
@เชิงอรรถ: ๑ ก. โกฏิสหสฺสเทวตา ๒ ม. จิตฺตสริกฺขเกว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๖.
ครุภาวนียา ภวิสฺสตีติ สพฺพาว เอกจิตฺตา อเหสุนฺติปิ สมจิตฺตา. อปรํปิ
การณํ:- สพฺพาปิ หิ ตา เอกสมาปตฺติลาภินิโย วา อเหสุํ เอการมฺมณลาภินิโย
วา เอวํปิ สมจิตฺตา.
      หฏฺฐาติ ตุฏฺฐา ๑- อาโมทิตา ปโมทิตา. สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต. อนุกมฺปํ
อุปาทายาติ เถรสฺส ๒- อนุกมฺปํ การุญฺญํ อนุทยํ ปฏิจฺจ, น จ อิมสฺมึปิ ฐาเน
เถรสฺส อนุกมฺปิตพฺพกิจฺจํ อตฺถิ. ยสฺมิญฺหิ ทิวเส เถโร สูกรขาตเลณทฺวาเร
ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนากมฺมฏฺฐาเน ๓- กถิยมาเน ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา
สตฺถารํ วีชมาโน ฐิโต ปรสฺส วฑฺฒิตโภชนํ ภุญฺชิตฺวา ขุทํ วิโนเทนฺโต วิย ปรสฺส
สชฺชิตปสาธนํ สีเส ปฏิมุญฺจนฺโต วิย จ สาวกปารมิญาณสฺส นิปฺปเทสโต มตฺถกํ
ปตฺโต, ตสฺมึเยว ทิวเส ภควตา อนุกมฺปิโต นาม. อวเสสานํ ปน ตํ ฐานํปิ ๔-
ปตฺตานํ เทวมนุสฺสานํ อนุกมฺปํ อุปาทาย คจฺฉตุ ภควาติ ภควนฺตํ ยาจึสุ.
      พลวา ปุริโสติ ทุพฺพโล หิ ขิปฺปํ สมฺมิญฺชนปสารณํ กาตุํ น สกฺโกติ,
พลวาว สกฺโกติ. เตเนตํ วุตฺตํ. สมฺมุเข ๕- ปาตุรโหสีติ สมฺมุขฏฺฐาเน ปุรโตเยว
ปากโฏ อโหสิ. ภควา เอตทโวจาติ เอตํ "อิธ สาริปุตฺตา"ติอาทินา นเยน อตฺตโน
อาคมนการณํ อโวจ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สเจ โกจิ พาโล อกตญฺญู ภิกฺขุ
วา ภิกฺขุนี วา อุปาสโก วา อุปาสิกา วา เอวํ จินฺเตยฺย `สาริปุตฺตตฺเถโร
มหนฺตํ ปริสํ อลตฺถ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอตฺตกํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต อุสฺสูยาย
ปริสํ อุปฏฺฐาเปตุํ อาคโต'ติ. โส อิมํ มยิ มโนปโทสํ กตฺวา อปาเย นิพฺพตฺเตยฺยา"ติ.
อถตฺตโน อาคมนการณํ กเถนฺโตเอว ๖- "อิธ สาริปุตฺตา"ติอาทิวจนํ อโวจ.
      เอวํ อตฺตโน อาคมนการณํ กเถตฺวา อิทานิ สมาปตฺติยา ถามํ กเถตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ตุฏฺฐปหฏฺฐา  ๒ ฉ.ม. น เถรสฺส
@๓ ม.ม. ๑๓/๒๐๕/๑๘๒   ๔ ฉ.ม.,อิ. ฐานํ
@๕ สี.,อิ. ปมุเข        ๖ ฉ.ม. กเถนฺโต เอตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๗.
ตา โข ปน สาริปุตฺต เทวตา ทสปิ หุตฺวาติอาทิมาห. ตตฺถ ยสวเสน วา
อตฺถํ อาหริตุํ วฏฺฏติ สมาปตฺติวเสน วา. ยสวเสน ตาว มเหสกฺขา ๑- เทวตา
ทส ทส เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ, ตาหิ อปฺเปสกฺขตรา วีสติ วีสติ เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ,
ตาหิ ๒- อปฺเปสกฺขตรา ฯเปฯ สฏฺฐี สฏฺฐี เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. สมาปตฺติวเสน ปน
ยาหิ ปณีตา สมาปตฺติ ภาวิตา, ตา สฏฺฐี สฏฺฐี เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. ยาหิ
ตโต หีนตรา สมาปตฺติ ภาวิตา ตา ปญฺญาส ปญฺญาส ฯเปฯ ยาหิ ตโต
หีนตรา สมาปตฺติ ภาวิตา ฯเปฯ ตา ทส ทส เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. ยาหิ วา
หีนา ภาวิตา, ตา ทส ทส เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ. ยาหิ ตโต ปณีตตรา ภาวิตา,
ตา วีสติ วีสติ. ยาหิ ตโต ปณีตตรา ฯเปฯ ตา สฏฺฐี สฏฺฐี เอกฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ.
      อารคฺคโกฏินิตุทนมตฺเตติ อารคฺคโกฏิยา ปตนมตฺเต โอกาเส. น จ
อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺตีติ เอวํ สมฺพาเธ ฐาเน ติฏฺฐนฺติโยปิ อญฺญมญฺญํ น
พฺยาพาเธนฺติ น ฆฏฺเฏนฺติ, อสมฺปีฬา อสมฺพาธาว อเหสุํ. "ตว หตฺโถ มํ พาธติ,
ตว ปาโท มํ พาธติ, ตฺวํ มํ มทฺทนฺตี ฐิตา"ติ วตฺตพฺพการณํ นาโหสิ. ตตฺถ
นูนาติ ตสฺมึ ภเว นูน. ตถา จิตฺตํ ภาวิตนฺติ เตนากาเรน จิตฺตํ ภาวิตํ. เยน
ตา เทวตาติ เยน ตถาภาวิเตน จิตฺเตน ตา เทวตา ทสปิ หุตฺวา ฯเปฯ ติฏฺฐนฺติ,
น จ อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺติ. ๓- อิเธว โขติ สาสเน วา มนุสฺสโลเก วา
ภุมฺมํ, อิมสฺมึเยว สาสเน อิมสฺมึเยว มนุสฺสโลเกติ อตฺโถ. ตาสญฺหิ เทวตานํ
อิมสฺมึเยว มนุสฺสโลเก อิมสฺมึเยว สาสเน วา ภาวิตํ จิตฺตํ. เยน ตาสนฺเต รูปภเว
นิพฺพตฺตา, ตโต จ ปน อาคนฺตฺวา เอวํ สุขุเม อตฺตภาเว มาเปตฺวา ฐิตา.
ตตฺถ กิญฺจาปิ กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ตีณิ มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลเก
นิพฺพตฺตเทวตาปิ อตฺถิ, สพฺพญฺญุพุทฺธานํ ปน เอกาว อนุสาสนี เอกํ สาสนนฺติ
กตฺวา "อิเธว โข สาริปุตฺตา"ติ อญฺญพุทฺธสาสนํปิ อิมเมว พุทฺธสาสนํ ๔- กโรนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. มเหสกฺขา มเหสกฺขา  ๒ อิ. ตา หิ
@๓ ฉ.ม.,อิ. พฺยาพาเธนฺตีติ  ๔ ฉ.ม.,อิ. สาสนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘.
อาห. เอตฺตาวตา ตถาคเตน สมาปตฺติยา ถาโม กถิโต.
      อิทานิ สาริปุตฺตตฺเถรํ อารพฺภ ตนฺติวเสน อนุสาสนึ กเถนฺโต ตสฺมาติห
สาริปุตฺตาติ อาห. ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา ตา เทวตา อิเธว สนฺตํ สมาปตฺตึ
นิพฺพตฺเตตฺวา สนฺเต ภเว นิพฺพตฺตา, ตสฺมา. สนฺตินฺทฺริยาติ ปญฺจนฺนํ
อินฺทฺริยานํ สนฺตตาย นิพฺพุตตาย ปณีตตาย สนฺตินฺทฺริยา. สนฺตมานสาติ มานสสฺส
สนฺตตาย นิพฺพุตตาย ปณีตตาย สนฺตมานสา. สนฺตํเยวุปหารํ อุปหริสฺสามาติ
กายจิตฺตุปหารํ สนฺตํ นิพฺพุตํ ปณีตํเยว อุปหารํ ๑- อุปหริสฺสาม. สพฺรหฺมจารีสูติ
สมานํ เอกุทฺเทสตาทึ พฺรหฺมํ จรนฺเตสุ ๒- สหธมฺมิเกสุ. เอวญฺหิ โว สาริปุตฺต
สิกฺขิตพฺพนฺติ อิมินา เอตฺตเกน ฐาเนน ๓- ภควา เทสนํ สพฺพญฺญุภาสิตํ อกาสิ.
อนสฺสุนฺติ นฏฺฐา วินฏฺฐา. เย อิมํ ธมฺมปริยายํ นาสฺโสสุนฺติ เย อตฺตโน ปาปิกํ
ตุจฺฉํ นิรตฺถกํ ทิฏฺฐึ นิสฺสาย อิมํ เอวรูปํ ธมฺมเทสนํ โสตุํ น ลภึสูติ
ยถานุสนฺธินา เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ.
      [๓๘] ฉฏฺเฐ วรณายํ วิหรตีติ วรณา นาม เอกํ นครํ, ตํ อุปนิสฺสาย
วิหรติ. กามราคาภินิเวสวินิพนฺธปลิเคธปริยุฏฺฐานชฺโฌสานเหตูติ กามราคาภินิเวสเหตุ
กามราควินิพนฺธเหตุ กามราคปลิเคธเหตุ กามราคปริยุฏฺฐานเหตุ กามราคชฺโฌสาน-
เหตูติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยฺวายํ ปญฺจกามคุเณ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติ
กามราโค, ตสฺสาภินิเวสาทิเหตุ. กามราเคน อภินิวิฏฺฐตฺตา วินิพนฺธตฺตา ตสฺมึเยว
จ กามราเค มหาปงฺเก วิย ปลิเคธตฺตา อนุปวิฏฺฐตฺตา เตเนว จ กามราเคน
ปริยุฏฺฐิตตฺตา คหิตตฺตา กามราเคเนว อชฺโฌสิตตฺตา คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา
คหิตตฺตาติ. ทิฏฺฐิราคาทีสุปิ ๔- เอเสว นโย. ทิฏฺฐิราโคติ ปเนตฺถ
ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิโย นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกราโค เวทิตพฺโพ. ปุรตฺถิเมสุ ชนปเทสูติ
เถรสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ๒ ม. สมานเอกุทฺเทสตาทิพฺรหฺมจริยวนฺเตสุ
@๓ ฉ.ม. วาเรน ๔ ฉ.ม. ทิฏฺฐิราคาทิปเทสุปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙.
วสนฏฺฐานโต สาวตฺถีชนปโท ปุรตฺถิมทิสาภาเค อโหสิ, ๑- เถโร จ นิสีทนฺโตปิ
ตทภิมุโขว ๒- นิสินฺโน, ตสฺมา เอวมาห. อุทานํ อุทาเนสีติ อุทาหารํ อุทาหริ.
ยถา หิ ยํ เตลํ มานํ คเหตุํ น สกฺโกติ, วิสฺสนฺทิตฺวา คจฺฉติ, ตํ อวเสสโกติ
วุจฺจติ. ยญฺจ ชลํ ๓- ตฬากํ คเหตุํ น สกฺโกติ, อชฺโฌตฺถริตฺวา คจฺฉติ, ตํ โอโฆติ
วุจฺจติ, เอวเมว ๔- ปีติวจนํ หทยํ คเหตุํ น สกฺโกติ, อธิกํ หุตฺวา อนฺโต
อสณฺฐหิตฺวา พหิ นิกฺขมติ, ตํ อุทานนฺติ วุจฺจติ, เอวรูปํ ปีติมยํ วจนํ
นิจฺฉาเรสีติ อตฺโถ.
      [๓๙] สตฺตเม คุนฺทาวเนติ เอวํนามเก วเน. อุปสงฺกมีติ "มหากจฺจานตฺเถโร
กิร นาม อตฺตโน ปิตุมตฺตมฺปิ อยฺยกมตฺตมฺปิ เปยฺยกมตฺตมฺปิ ๕- ทิสฺวา เนว
อภิวาเทติ น ปจฺจุฏฺเฐติ น อาสเนน นิมนฺเตตี"ติ สุตฺวา "น สกฺกา เอตฺตเกน นิฏฺฐํ
คนฺตุํ, อุปสงฺกมิตฺวา นํ ปริคฺคณฺหิสฺสามี"ติ ภุตฺตปาตราโส เยนายสฺมา มหากจฺจาโน
เตนุปสงฺกมิ. ชิณฺเณติ ชราชิณฺเณ. วุฑฺเฒติ วโยวุฑฺเฒ. มหลฺลเกติ ชาติมหลฺลเก.
อทฺธคเตติ ทีฆํ กาลทฺธานํ อติกฺกนฺเต. วโยอนุปฺปตฺเตติ ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺเต.
ตยิทํ โภ กจฺจาน ตเถวาติ โภ กจฺจาน ยํ ตํ อเมฺหหิ เกวลํ สุตเมว, ตํ
อิมินา ทิฏฺเฐน สเมติ. ตสฺมา ตํ ตเถว, น อญฺญถา. น หิ ภวํ กจฺจาโน
พฺราหฺมเณติ อิทํ อตฺตานํ สนฺธาย วทติ. อยํ กิรสฺส อธิปฺปาโย:- อเมฺห
เอวํมหลฺลเก ทิสฺวา โภโต กจฺจานสฺส อภิวาทนมตฺตํปิ ปจฺจุฏฺฐานมตฺตํปิ อาสเนน
นิมนฺตนมตฺตํปิ นตฺถีติ. น สมฺปนฺนเมวาติ น ยุตฺตเมว น อนุจฺฉวิกเมว.
      เถโร พฺราหฺมณสฺส วจนํ สุตฺวา "อยํ พฺราหฺมโณ เนว วุฑฺเฒ ชานาติ
น ทหเร, อาจิกฺขิสฺสามิสฺส วุฑฺเฒ จ ทหเร จา"ติ เทสนํ วฑฺเฒนฺโต อตฺถิ
พฺราหฺมณาติอาทิมาห. ตตฺถ ชานตาติ สพฺพนยํ ๖- ชานนฺเตน. ปสฺสตาติ ตเทว หตฺเถ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โหติ  ๒ ฉ.ม. ตโตมุโขว, อิ. ตโต มุโขว  ๓ สี.,อิ. โอฆํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. เอวเมวํ ยํ  ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๖ ฉ.ม. สพฺพํ เนยฺยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐.
ฐปิตํ อามลกํ วิย ปสฺสนฺเตน. วุฑฺฒภูมีติ เยน การเณน วุฑฺโฒ นาม โหติ,
ตํ การณํ. ทหรภูมีติ เยน การเณน ทหโร นาม โหติ, ตํ การณํ. อาสีติโกติ
อสีติวสฺสวโย. นาวุติโกติ นวุติวสฺสวโย. กาเม ปริภุญฺชตีติ วตฺถุกาเม
กิเลสกาเมติ ทุวิเธปิ กาเม กามวเสน ปริภุญฺชติ. กามมชฺฌาวสตีติ ทุวิเธปิ กาเม
ฆเร ฆรสามิโก วิย วสติ อธิวสติ. กามปริเยสนาย อุสฺสุกฺโกติ ทุวิธานํปิ กามานํ
ปริเยสนตฺถํ อุสฺสุกฺกมาปนฺโน. พาโล น เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตีติ โส น เถโร ๑-
พาโล มนฺโทเตฺวว คณนํ คจฺฉติ. วุตฺตํ เหตํ:-
          "น เตน จ เถโร ๒- โหติ      เยนสฺส ปลิตํ สิโร
           ปริปกฺโก วโย ตสฺส           โมฆชิณฺโณติ วุจฺจตี"ติ. ๓-
      ทหโรติ ตรุโณ. ยุวาติ โยพฺพเนน สมนฺนาคโต. สุสุ กาฬเกโสติ สุฏฺฐุ
กาฬเกโส. ภเทฺรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโตติ เยน ๔- โยพฺพเนน สมนฺนาคตตฺตา ๕-
ยุวา, ตํ โยพฺพนํ ภทฺรกนฺติ ๖- ทสฺเสติ. ปฐเมน วยสาติ ปฐมวโย นาม
เตตฺตึสวสฺสานิ, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. ปณฺฑิโต เถโรเตฺวว สงฺขํ
คจฺฉตีติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล ปณฺฑิโตติ จ เถโรติ จ คณนํ คจฺฉตีติ. วุตฺตํปิ
เจตํ:-
           "ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ        อหึสา สํยโม ทโม
            สเว วนฺตมโล ธีโร          โส ๗- เถโรติ ๘- ปวุจฺจตี"ติ. ๓-
      [๔๐] อฏฺฐเม โจรา พลวนฺโต โหนฺตีติ ปกฺขสมฺปนฺนา ปริวารสมฺปนฺนา
ธนสมฺปนฺนา นิวาสนฏฺฐานสมฺปนฺนา วาหนสมฺปนฺนา จ โหนฺติ. ราชาโน ตสฺมึ สมเย
ทุพฺพลา โหนฺตีติ ตสฺมึ สมเย ราชาโน ตาสํ สมฺปตฺตีนํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. พาโล เถโรเตฺวว  ๒ ฉ.ม.,อิ. เตน เถโร โส
@๓ ขุ.ธ. ๒๕/๒๖๐,๑/๖๒ ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ  ๔ สี.,อิ. อิมินาสฺส เยน
@๕ ฉ.ม.,อิ. สมนฺนาคโต  ๖ ฉ.ม. ภทฺรํ ลทฺธกนฺติ
@๗ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๘ ฉ.ม. เถโร อิติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๑.
อภาเวน ทุพฺพลา โหนฺติ. อติยาตุนฺติ พหิทฺธา ชนปทจาริกํ จริตฺวา
อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ อนฺโตนครํ ปวิสิตุํ. นิยฺยาตุนฺติ "โจรา ชนปทํ วิลุมฺปนฺติ
มทฺทนฺติ, เต นิเสเธสฺสามา"ติ ปฐมยาเม วา มชฺฌิมยาเม วา ปจฺฉิมยาเม วา
นิกฺขมิตุํ ผาสุกํ น โหติ. ตโต ปฏฺฐาย โจรา มนุสฺเส โปเถตฺวา อจฺฉินฺทิตฺวา
คจฺฉนฺติ. ปจฺจนฺติเม วา ชนปเท อนุสญฺญาตุนฺติ คามวาสกรณตฺถาย
เสตุอตฺถรตฺถาย โปกฺขรณีขณาปนตฺถาย สาลาทีนํ กรณตฺถาย ปจฺจนฺติเม ชนปเท
อนุสาสิตุํปิ ๑- น สุขํ โหติ. พฺราหฺมณคหปติกานนฺติ อนฺโตนครวาสีนํ พฺราหฺมณ-
คหปติกานํ. พาหิรานิ วา กมฺมนฺตานีติ พหิคาเม อารามกฺเขตฺตกมฺมนฺตานิ. ปาปภิกฺขู
พลวนฺโต โหนฺตีติ ปกฺขพลวา พหูหิ ๒- อุปฏฺฐาเกหิ จ อุปฏฺฐากีหิ จ สมนฺนาคตา
ราชราชมหามตฺตูปนิสฺสิตา. ๓- เปสลา ภิกฺขู ตสฺมึ สมเย ทุพฺพลา โหนฺตีติ ตสฺมึ
สมเย ปิยสีลา ภิกฺขู ตาสํ สมฺปตฺตีนํ อภาเวน ทุพฺพลา โหนฺติ. ตุณฺหีภูตา
ตุณฺหีภูตาว สํฆมชฺเฌ สงฺกสายนฺตีติ นิสฺสทฺทา หุตฺวา สํฆมชฺเฌ นิสินฺนา กิญฺจิ
เอกวจนํปิ มุขํ อุกฺขิปิตฺวา กเถตุํ อสกฺโกนฺตา ปชฺฌายนฺตา วิย นิสีทนฺตา. ๔-
ตยิทนฺติ ตเทตํ การณํ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺโพ.
      [๔๑] นวเม มิจฺฉาปฏิปตฺตาธิกรณเหตูติ มิจฺฉาปฏิปตฺติยา กรณเหตุ
ปฏิปชฺชนเหตูติ อตฺโถ. ญายํ ธมฺมํ กุสลนฺติ สหวิปสฺสนกมคฺคํ. เอวรูโป หิ
สหวิปสฺสนกมคฺคํ อาราเธตุํ สมฺปาเทตุํ ปูเรตุํ น สกฺโกติ. สุกฺกปกฺโข
วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ สุตฺเต สห วิปสฺสนาย มคฺโค กถิโต.
      [๔๒] ทสเม ทุคฺคหิเตหีติ อุปฺปฏิปาฏิยา คหิเตหิ. พฺยญฺชนปฏิรูปเกหีติ
พฺยญฺชนโส ๕- ปฏิรูปเกหิ อกฺขรจิตฺตตาย ๖- ลทฺธเกหิ. อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ
ปฏิพาหนฺตีติ สุคหิตสุตฺตนฺตานํ อตฺถญฺจ ปาลิญฺจ ปฏิพาหนฺติ, อตฺตโน
ทุคฺคหิตสุตฺตนฺตานํเยว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนุสญฺญาตุมฺปิ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปกฺขุตฺตรา ยสุตฺตรา ปุญฺญวนฺโต พหุเกหิ
@๓ ฉ.ม.,อิ......มหามตฺตสนฺนิสฺสิตา  ๔ ฉ.ม.,อิ. นิสีทนฺติ
@๕ สี.,อิ. พฺยญฺชเนเนว  ๖ สี. อกฺขรจินฺตกาย, ฉ.ม. อกฺขรจิตฺรตาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒.
อตฺถญฺจ ปาลิญฺจ อุตฺตริตรํ กตฺวา ทสฺเสนฺติ. สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสน
เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ สุตฺเต สาสนสฺส วุฑฺฒิ จ ปริหานิ จ กถิตาติ.
                        สมจิตฺตวคฺโค จตุตฺโถ.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๔๔-๕๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=995&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=995&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=277
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1617
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1598
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1598
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20