อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

อิติ สพฺพสตฺตานํปิ ฐิติเหตุ อาหาโร นาม เอโก ธมฺโม, ตสฺมึ เอกธมฺเม. นนุ จ
เอวํ สนฺเต ยํ วุตฺตํ "อสญฺญีสตฺตา ๑- เทวา อเหตุกา อนาหารา อผสฺสกา"ติอาทิ, ๒-
ตํ วิรุชฺฌตีติ. น วิรุชฺฌติ. เตสญฺหิ ฌานํ อาหาโร โหติ. เอวํ สนฺเตปิ "จตฺตาโรเม
ภิกฺขเว อาหารา"ติ ๓- อิทํปิ วิรุชฺฌตีติ. อิทํปิ น วิรุชฺฌติ. เอตสฺมิญฺหิ
สุตฺเต นิปฺปริยาเยน อาหารลกฺขณาว ธมฺมา อาหาราติ วุตฺตา, อิธ ปน ปริยาเยน
ปจฺจยา อาหาราติ  วุตฺตา. ๔- สพฺพธมฺมานญฺหิ ปจฺจโย ลทฺธุํ วฏฺฏติ. โส จ ยํ
ยํ ผลํ ชเนติ, ตํ ตํ อาหรติ นาม. ตสฺมา อาหาโรติ วุจฺจติ. เตเนวาห "อวิชฺชมฺปาหํ
ภิกฺขเว อาหารํ วทามิ, โน อนาหารํ. โก จ ภิกฺขเว อวิชฺชาย อาหาโร,
ปญฺจนีวรณาติสฺส วจนียนฺ"ติ. ๕- อยํ อิธ อธิปฺเปโต, เอกสฺมิญฺหิ ปจฺจยาหาเร คหิเต
ปริยายาหาโรปิ นิปฺปริยายาหาโรปิ สพฺโพ คหิโตว โหติ.
     ตตฺถ อสญฺญีภเว ปจฺจยาหาโร ลพฺภติ. อนุปฺปนฺเน หิ พุทฺเธ ติตฺถายตเน
ปพฺพชิตา วาโยกสิเณ ปริกมฺมํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ตโต วุฏฺฐาย
"ธิ จิตฺตํ, ธิ วเตตํ จิตฺตํ, จิตฺตสฺส นาม อภาโวเยว สาธุ. จิตฺตญฺหิ นิสฺสาย
วธพนฺธาทิปจฺจยํ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ. จิตฺเต อสติ นตฺเถตนฺ"ติ ขนฺตึ รุจึ
อุปฺปาเทตฺวา อปริหีนชฺฌานา กาลํ กตฺวา อสญฺญีภเว นิพฺพตฺตนฺติ. โย ยสฺส
อิริยาปโถ มนุสฺสโลเก ปณิหิโต อโหสิ, โส เตน อิริยาปเถน นิพฺพตฺติตฺวา
จิตฺตรูปสทิโส หุตฺวา ปญฺจกปฺปสตานิ ติฏฺฐติ. เอตฺตกํ อทฺธานํ สยิโต วิย ๖- โหติ.
เอวรูปานมฺปิ สตฺตานํ ปจฺจยาหาโร ลพฺภติ. เต หิ ยํ ฌานํ ภาเวตฺวา นิพฺพตฺตา,
ตเทว เนสํ ปจฺจโย โหติ. ยถา ชิยาเวเคน ขิตฺตสโร ยาว ชิยาเวโค อตฺถิ, ตาว
คจฺฉติ. เอวํ ยาว ฌานปจฺจโย อตฺถิ, ตาว ติฏฺฐนฺติ. ตสฺมึ นิฏฺฐิเต ขีณเวโค วิย
สโร ปตติ. จวนกาเล จ เตสํ โส รูปกาโย อนฺตรธายติ, กามาวจรสญฺญา อุปฺปชฺชติ,
เตน สญฺญุปฺปาเทน เต เทวา ตมฺหา กายา จุตาติ ปญฺญายนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อสญฺญสตฺตา  ๒ อภิ.วิ. ๓๕/๑๐๑๗/๕๑๑  ธมฺมหทยวิภงฺค
@๓ สํ.นิ. ๑๖/๑๑/๑๒ อาหารสุตฺต  ๔ ฉ.ม. ปจฺจโย อาหาโรติ วุตฺโต
@๕ องฺ. ทสก. ๒๔/๖๑/๑๒๐ อาหารสุตฺต (สฺยา)  ๖ ม. ปฏฺฐยิโก วิย
     เย ปน เต เนรยิกา เนว วุฏฺฐานผลูปชีวี, น ปุญฺญผลูปชีวิติ วุตฺตา,
เตสํ โก อาหาโรติ? เตสํ กมฺมเมว อาหาโร. กึ ปญฺจ อาหารา อตฺถีติ?
ปญฺจ, น ปญฺจาติ อิทํ น วตฺตพฺพํ, นนุ "ปจฺจโย อาหาโร"ติ วุตฺตเมตํ. ตสฺมา
เยน กมฺเมน นิรเย นิพฺพตฺตนฺติ, ตเทว เตสํ ฐิติปจฺจยตฺตา อาหาโร โหติ. ยํ
สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ "น จ ตาว กาลํ กโรติ, ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหตี"ติ. ๑-
     กวฬิงฺการํ อาหารํ อารพฺภาปิ เจตฺถ วิวาโท น กาตพฺโพ. มุเข
อุปฺปนฺนเขโฬปิ หิ เตสํ อาหารกิจฺจํ สาเธติ. เขโฬ หิ นิรเย ทุกฺขเวทนีโย หุตฺวา
ปจฺจโย โหติ, สคฺเค สุขเวทนีโย. อิติ กามภเว นิปฺปริยาเยน จตฺตาโร อาหารา,
รูปารูปภเวสุ ฐเปตฺวา อสญฺญํ ๒- เสสานํ ตโย อสญฺญานญฺเจว อวเสสานญฺจ
ปจฺจยาหาโรติ อิมินา นีหาเรน ๓- สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกาติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ
จตฺตาโร อาหารา โย วา ปน โกจิ ๔- ปจฺจยาหาโร ทุกฺขสจฺจํ,  อาหารสมุฏฺฐาปิกา
ปุริมตณฺหา สมุทยสจฺจํ, อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, นิโรธปชานนา ปญฺญา
มคฺคสจฺจนฺติ เอวํ จตุสจฺจวเสน สพฺพฏฺฐาเนสุ โยชนา กาตพฺพา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๓๓๖-๓๓๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=16&A=7554&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=7554&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=24&i=27
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=24&A=1226
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=24&A=1049
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=24&A=1049
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_24