อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

หน้าที่ ๖.
โพเธตา ปชายาติ พุทฺโธ. สพฺพญฺญุตาย พุทฺโธติ สพฺพธมฺมพุชฺฌนสมตฺถาย
พุทฺธิยา พุทฺโธติ วุตฺตํ โหติ. สพฺพทสฺสาวิตาย พุทฺโธติ สพฺพธมฺมโพธนสมตฺถาย
พุทฺธิยา พุทฺโธติ วุตฺตํ โหติ. อนญฺญเญยฺยตาย ๑- พุทโธติ อญฺเญน อโพธิโต
สยเมว พุทฺธตฺตา พุทฺโธติ วุตฺตํ โหติ. วิกสิตาย พุทฺโธติ นานาคุณวิกสนโต  ๒-
ปทุมมิว วิกสนตฺเถน พุทฺโธติ วุตฺตํ โหติ. ขีณาสวสงฺขาเตน พุทฺโธติ เอวมาทีหิ
จิตฺตสงฺโกจกรธมฺมปฺปหานโต นิทฺทากฺขยวิพุทฺโธ ปุริโส วิย สพฺพกิเลสนิทฺทากฺขย-
วิพุทฺธตฺตา พุทฺโธติ วุตฺตํ โหติ. เอกายนมคฺคํ คโตติ พุทฺโธติ พุทฺธฏฺฐานํ
คมนตฺถปริยายโต ยถา มคฺคํ คโต ปุริโส คโตติ วุจฺจติ, เอวํ เอกายนมคฺคํ
คตตฺตาปิ พุทฺโธติ วุจฺจตีติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. เอโก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุทฺโธติ พุทฺโธติ น ปเรหิ พุทฺธตฺตา พุทฺโธ, กินฺตุ สยเมว อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺธตฺตา พุทฺโธติ วุตฺตํ โหติ. อพุทฺธิวิหตตฺตา พุทฺธิปฏิ-
ลาภา พุทฺโธติ พุทฺธิ พุทฺธํ โพธีติ  ๓- ปริยายวจนเมตํ. ตตฺถ ยถา นีลรตฺตคุณโยคโต
"นีโล ปโฏ รตฺโต ปโฏ"ติ วุจฺจติ, เอวํ พุทฺธิคุณโยคโต พุทฺโธติ ญาเปตุํ
วุตฺตํ โหติ. ตโต ปรํ พุทฺโธติ เนตํ นามนฺติ เอวมาทิ อตฺถมนุคตา อยํ
ปญฺญตฺตีติ โพธนตฺถํ วุตฺตํ.  ๔- เอวรูเปน นเยน สพฺเพสํ ปทานํ พุทฺธสทฺทสฺส
สาธนสมตฺโถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
                      อยํ พฺยญชนโตปิ พุทฺธวิภาวนา
                           -----------
                         สรณคมนคมกวิภาวนา
         อิทานิ สรณคมนาทีสุ หึสตีติ สรณํ, สรณคตานํ เตเนว สรณคมเนน
ภยํ สนฺตาสํ ทุกฺขํ ทุคฺคตึ ปริกฺกิเลสํ หึสติ วิธมติ นีหรติ นิโปเถตีติ  ๕-
อตฺโถ. อถวา หิเต ปวตฺตเนน อหิตา จ นิวตฺตเนน สตฺตานํ ภยํ หึสตีติ พุทฺโธ,
ภวกนฺตารอุตฺตรเณน อสฺสาสทาเนน จ ธมฺโม, อปฺปกานมฺปิ สกฺการานํ  ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนญฺญเนยฺยตาย  ๒  สี. นานาคุณวิสวนโต. ๓ ฉ.ม.โพโธติ
@๔ ฉ.ม. วุตฺตนฺติ  ๕  ฉ.ม. นิโรเธตีติ
@๖ ฉ.ม. การานํ, สี. อปฺปกานํ การานํ ทานปูชนวเสน อุปนีตสกฺการานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗.
วิปุลผลปฏิลาภกรเณน สํโฆ. ตสฺมา อิมินาปิ ปริยาเยน ตํ รตนตฺตยํ สรณํ.
ตปฺปสาทตคฺครุตาหิ วิหตวิทฺธํสิตกิเลโส ตปฺปรายนตาการปฺปวตฺโต วา ปรปจฺจโย  ๑-
วา อปฺปรปจฺจโย วา จิตฺตุปฺปาโท สรณคมนํ. ตํสมงฺคี สตฺโต ตํ สรณํ
คจฺฉติ, วุตฺตปฺปกาเรน จิตฺตุปฺปาเทน `เอส เม สรณํ, เอส เม ปรายนนฺ"ติ
เอวเมตํ อุเปตีติ อตฺโถ. อุเปนฺโต จ "เอเต มยํ ภนฺเต ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉาม
ธมฺมญฺจ, อุปาสเก โน ภควา ธาเรตู"ติ ตปุสฺสภลฺลิกาทโย  ๒- วิย สมฺมาเนน วา
"สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมี"ติ  ๓- มหากสฺสปาทโย วิย สิสฺสภาวูปคมเนน
วา "เอวํ วุตเต พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา
เยน ภควา เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนสิ `นโม ตสฺส ภควโต
อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. นโม ฯเปฯ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสา'ติ" ๔- พฺรหฺมายุอาทโย
วิย ตปฺโปณตฺเตน วา, กมฺมฏฺฐานานุโยคิโน วิย อตฺตสนฺนิยฺยาตเนน วา,
อริยปุคฺคลา วิย สรณคมนูปกฺกิเลสสมุจฺเฉเทน วาติ อเนกปฺปการํ วิสยโต
กิจฺจโต จ, อุเปติ.
                   อยํ สรณคมนสฺส คมกสฺส จ วิภาวนา.
                           -----------
                          เภทาเภทผลทีปนา
         อิทานิ "เภทาเภทํ ผลญฺจาปิ, คมนียญฺจ ทีปเย"ติ วุตฺตานํ
เภทาทีนํ อยํ ทีปนา:- เอวํ สรณคตสฺส ปุคฺคลสฺส ทุพฺพิโธ สรณคมนเภโท
สาวชฺโช จ อนวชฺโช จ. อนวชฺโช กาลกิริยาย, สาวชฺโช อญฺญสตฺถริ
วุตฺตปฺปการาย ปวตฺติยา, ตสฺมิญฺจ วุตฺตปฺปการวิปรีตาย ปวตฺติยา. โส ทุพฺพิโธปิ
ปุถุชฺชนานเมว. พุทฺธคุเณสุ อญฺญาณสํสยมิจฺฉาญาณปฺปวตฺติยา จ
อนาทราทิปฺปวตฺติยา จ เตสํ สรณํ สงฺกิสิฏฺฐํ โหติ. อริยปุคฺคลา ปน อภินฺนสรณา
เจว อสงฺกิลิฏฺฐสรณา จ โหนฺติ. ยถาห "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส,
ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิสฺเสยฺยา"ติ.  ๕- ปุถุชฺชนา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ. ๒ สี. ตปสฺสุ...
@๓ สํ.นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๐ จีวรสุตฺต  ๔ ม.ม. ๑๓/๓๘๘/๓๗๓ พฺรหฺมายุสุตฺต
@๕ ม. อุปริ ๑๔/๑๒๘/๑๑๔ พหุธาตุกสุตฺต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘.
ตุ ยาว  ๑- สรณเภทํ น ปาปุณนฺติ, ตาวเทว อภินฺนสรณา. สาวชฺโช จ  ๒- เตสํ
สรณเภโท, สงฺกิเลโส จ อนิฏฺฐผลโท โหติ. อนวชฺโช อวิปากตฺตา อผโล,
อเภโท ปน ผลโต อิฏฺฐเมว ผลํ เทติ. ยถาห:-
                  "เยเกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส
                  น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ
                  ปหาย มานุสํ เทหํ
                  เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตี"ติ.  ๓-
ตตฺร จ เย สรณคมนูปกฺกิเลสสมุจฺเฉทนสรณํ คตา, เต อปายํ น คมิสฺสนฺติ.
อิตเร ปน สรณคมเนน น คมิสฺสนฺตีติ เอวํ คาถาย อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ.
                      อยนฺตาว เภทาเภทผลทีปนา.
                        ----------------
                            คมนียทีปนา
         คมนียทีปนาย โจทโก อาห:- "พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามิ"ติ เอตฺถ
โย พุทฺธํ สรณํ คจฺฉติ, เอส พุทฺธํ วา คจฺเฉยฺย สรณํ วา, อุภยถาปิ จ
เอกสฺส วจนํ นิรตฺถกํ. กสฺมา? คมนกิริยาย กมฺมทฺวยาภาวโต. น เหตฺถ "อชํ
คามํ เนตี"ติ อาทีสุ วิย ทฺวิกมฺมกตฺตํ อกฺขรจินฺตกา อิจฺฉนฺติ.
         "คจฺฉเตว ปุพฺพํ ทิสํ, คจฺฉติ ปจฺฉิมํ ทิสนฺ"ติอาทีสุ  ๔- วิย
สมานาธิกรณภาโวติ เจ.  ๕-  น พุทฺธสฺสรณานํ สมานาธิกรณาภาวสฺส อนธิปฺเปตโต.
เอเตสํ หิ สมานาธิกรณภาเว อธิปฺเปเต ปฏิหตจิตฺโตปิ พุทฺธํ อุปสงฺกมนฺโต
พุทฺธํ สรณํ คโต สิยา. ยํ หิ ตํ พุทฺโธติ วิเสสิตํ สรณํ, ตเมเวส คโตติ.
"เอตํ โข สรณํ เขมํ, เอตํ สรณมุตฺตมนฺ"ติ  ๖- วจนโต สมานาธิกรณตฺตเมวาติ
เจ. น ตตฺเถว พฺยภิจาราภาวโต.  ๗- ตตฺเถว หิ คาถาปเท เอตํ พุทฺธาทิรตนตฺตยํ
สรณํ คตานํ ภยหรณตฺตสงฺขาเต สรณภาเว อพฺยภิจารณโต  ๘- "เขมมุตฺตมญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยาวเทว  ๒ ฉ.ม. สาวชฺโชว  ๓ สํ. ส. ๑๕/๓๗/๓๐สมยสุตฺต ที. มหา. ๑๐/๓๓/๒๑๗
@๔ สํ.ส. ๑๕/๑๕๙/๑๔๖ โคธิกสุตฺต, สํ. ขนฺธ. ๑๗/๘๗/๙๙ อกฺกลิสุตฺต
@๕ ฉ.ม. สาตฺถกเมวาติ เจ.  ๖ ขุ. ธมฺมปท. ๒๕/๑๙๒/๕๑ อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ
@๗ ฉ.ม. ตพฺภาวโต  ๘ ฉ.ม. อพฺยภิจรณโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙.
สรณนฺ"ติ อยํ สมานาธิกรณภาโว อธิปฺเปโต. อญฺญตฺถ ตุ คมิสมฺพนฺเธ สติ
สรณคมนสฺส อปฺปสิทฺธิโต อนธิปฺเปโตติ อสาธิตเมตํ.  ๑- "เอตํ สรณมาคมฺม
สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ เอตฺถ คมิสมฺพนฺเธปิ ปสิทฺเธ  ๒- สรณคมนปฺปสิทฺธิโต
สมานาธิกรณตฺตเมวาติ เจ. น ปุพฺเพ วุตฺตโทสปฺปสงฺคโต. ตตฺราปิ หิ สมานาธิกรณ-
ภาเว สติ เอตํ พุทฺธธมฺมสํฆาขฺยํ สรณํ  ๓-  ปฏิหตจิตฺโตปิ อาคมฺม สพฺพทุกฺขา
ปมุจฺเจยฺยาติ เอวํ ปุพฺเพ วุตฺตโทสปฺปสงฺโค เอว สิยา, น จ โน โทเสน อตฺถิ
อตฺโถติ อสาธิตเมตํ.  ๑- ยถา "มมํ หิ อานนฺท กลฺยาณมิตฺตํ อาคมฺม ชาติธมฺมา
สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺตี"ติ  ๔- เอตฺถ ภควโต กลฺยาณมิตฺตสฺส อานุภาเวน
ปริมุจฺจมานา สตฺตา "กลฺยาณมิตฺตํ อาคมฺม ปริมุจฺจนฺตี"ติ วุตฺตา. เอวมิธาปิ
เอตสฺส พุทฺธธมฺมสํฆาขฺยสฺส  ๕- สรณสฺสานุภาเวน มุจฺจมาโน "เอตํ สรณมาคมฺม,
สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ วุตฺโตติ เอวเมตฺถ อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ.
         สเจ เอวํ  ๖- สพฺพถาปิ น พุทฺธสฺส คมนียตฺตํ ยุชฺชติ, น สรณสฺส,
น อุภเยสํ, อิจฺฉิตพฺพญฺจ คจฺฉามีติ นิทฺทิฏฺฐสฺส คมกสฺส คมนียโต วตฺตพฺพา  ๗-
เอตฺถ ยุตฺตีติ.   วุจฺจเต:-
         พุทฺโธเยเวตฺถ คมนีโย, คมนาการทสฺสนตฺถนฺตุ สรณวจนํ, พุทฺธํ
สรณํ คจฺฉามีติ, เอส เม สรณํ, เอส เม ปรายนํ, อฆสฺส วิฆาตา หิตสฺส จ
วิธาตาติ อิมินา อธิปฺปาเยน เอตํ คจฺฉามิ ภชามิ เสวามิ ปยิรุปาสามิ, เอตํ  ๘-
วา ชานามิ พุชฺฌามีติ. เยสํ หิ ธาตูนํ คติ อตฺโถ, พุทฺธิปิ เตสํ อตฺโถติ.
อิติสทฺทสฺส อปฺปโยโค อยุตฺตมีติ เจ. ตํ น ตตฺถ สิยา:- ยทิ เจตฺถ
เอวมตฺโถ ภเวยฺย, ตโต "โส อนิจฺจํ รูปํ "อนิจฺจํ รูปนฺ"ติ ยถาภูตํ ปชานาตี"ติ
เอวมาทีสุ  ๙- วิย อิติสทฺโท ปยุตฺโต สิยา, น จ ปยุตฺโต, ตสฺมา อยุตฺตเมตํ
วุตฺตนฺติ, ตํวจนํ, กสฺมา? ตทตฺถสมฺภวา. "โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ, สํฆญฺจ
สรณํ คโต"ติ เอวมาทีสุ  ๑๐- วิย อิธาปิ อิติสทฺทสฺส อตฺโถ สมฺภวติ, น จ
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อสาธกเมตํ  ๒ ฉ.ม. ปสิทฺเธติ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม. พุทฺธธมฺมสํฆสรณํ ปฏิหตจิตฺโตปิ  ๔ สํ.ส. ๑๕/๑๒๙/๑๐๕ ทุติยอปฺปมาทสุตฺต
@๕ ฉ.ม. พุทฺธธมฺมสํฆสฺส  ๖ ม. เอตํ  ๗ ฉ.ม. คมนียํ, ตโต วตฺตพฺพา
@เอตฺถ... ๘ ฉ.ม. เอวํ  ๙ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๕๕/๔๖ อุทานสุตฺต
@๑๐ ขุ. ธมฺมปท. ๒๕/๑๙๐/๕๐ อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐.
สํวิชฺชมานตฺถสมฺภวา อิติสทฺโท สพฺพตฺถ ปยุชฺชติ, อปฺปยุตฺตสฺส เจตฺถ ปยุตฺตสฺส
วิย อิติสทฺทสฺส อตฺโถ วิญฺญาตพฺโพ อญฺเญสุ จ เอวํชาติเกสุ, ตสฺมา อโทโส
เอว โสติ. "อนุชานามิ ภิกฺขเว อิเมหิ ตีหิ สรณคมเนหิ ปพฺพชฺชนฺ"ติ อาทีสุ ๑-
สรณสฺเสว คมนียโต ยํ วุตฺตํ "คมนาการทสฺสนตฺถํ ตุ สรณวจนนฺ"ติ, ตํ น
ยุตฺตมีติ เจ. ตํ นายุตฺตํ. กสฺมา? ตทตฺถสมฺภวา เอว. ตตฺราปิ หิ ตสฺส อตฺโถ
สมฺภวติ, ยโต ปุพฺพสทิสเมว อปฺปยุตฺโตปิ ปยุตฺโต วิย เวทิตพฺโพ. อิตรถา หิ
ปุพเพ วุตฺตโทสปฺปสงฺโค เอว สิยา, ตสฺสา ยถานุสิฏฺฐเมว คเหตพฺพํ.
                          อยํ คมนียทีปนา.
                           ---------
                         ธมฺมสํฆสรณวิภาวนา
         อิทานิ ยํ วุตฺตํ "ธมฺมํ สรณมิจฺจาทิ, ทฺวเยเปส นโย มโต"ติ
เอตฺถ วุจฺจเต:- ยฺวายํ "พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามี"ติ เอตฺถ อตฺถวณฺณนานโย
วุตฺโต, "ธมฺมํ สรณํ คจฺฉามิ, สํฆํ สรณํ คจฺฉามี"ติ เอตสฺมิมฺปิ ปททฺวเย
เอเสว นโย เวทิตพฺโพ. ตตฺร หิ ธมฺมสํฆานํ อตฺถโต พฺยญฺชนโต จ
วิภาวนมตฺตเมว อสทิสํ, เสสํ วุตฺตสทิสเมว. ยโต ยเทเวตฺถ อสทิสํ, ตํ วุจฺจเต:-
มคฺคผลนิพฺพานานิ ธมฺโมติ เอเก. ภาวิตมคฺคานํ สจฺฉิกตนิพฺพานานญฺจ อปาเยสุ
อปตนภาเวน ธารณโต ปรมสฺสาสวิธานโต จ มคฺควิราคา เอว อิมสฺมึ อตฺเถ
ธมฺโมติ อมฺหากํ ขนฺติ, อคฺคปฺปสาทสุตฺตญฺเจตฺถ  สาธกํ. วุตฺตญฺเหตํ "ยาวตา
ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เตสํ อคฺคมกฺขายตี"ติ เอวมาทิ. ๒-
         จตุอริยมคฺคสมงฺคีนํ จตุสามญฺญผลสมาธิวาสิต  ๓- ขนฺธสนฺตานานญฺจ
ปุคฺคลานํ สมุโห ทิฏฺฐิสีลสํฆาเตน สํฆาตตฺตา สํโฆ. วุตฺตญฺเจตํ ภควตา:-
         "ตํ กึ มญฺญสิ อานนฺท, เย โว มยา ธมฺมา อภิญฺญา เทสิตา.
    เสยฺยถีทํ? จตฺตาโร สติปฏฺฐานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร
    อิทฺธิปาทา, ปญฺจินฺทฺริยานิ, ปญฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อริโย
@เชิงอรรถ: ๑ วินย. มหาวคฺค ๔/๓๔/๓๐  ๒ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙ อคฺคปฺปสาทสุตฺต
@๓ ฉ.ม....สมธิวาสิต...
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑.
    อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, ปสฺสสิ โน ตฺวํ อานนฺท อิเมสุ ธมฺเมสุ เทฺวปิ
    ภิกฺขู นานาวาเท"ติ  ๑-
         อยํ หิ ปรมตฺถสํโฆ สรณนฺติ คมนีโย, สุตฺเตสุ จ "อาหุเนยฺโย
ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา"ติ วุตฺโต.
เอตํ ปน สรณํ คตสฺส อญฺญสฺมิมฺปิ ภิกฺขุสํเฆ วา ภิกฺขุนีสํเฆ วา พุทฺธปฺปมุเข
วา สํเฆ สมฺมติสํเฆ วา จตุวคฺคาทิเภเท วา เอกปุคฺคเลปิ วา ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส
ปพฺพชิเต วนฺทนาทิกิริยาย สรณคมนํ เนว ภิชฺชติ น สงฺกิลิสฺสติ, อยเมตฺถ
วิเสโส. วุตฺตาวเสสนฺตุ อิมสฺส ทุติยสฺส จ สรณคมนสฺส เภทาเภทาทิวิธานํ
ปุพฺพนเยเนว เวทิตพฺพํ. อยนฺตาว "ธมฺมํ สรณมิจฺจาทิ, ทฺวเยเปส นโย มโต"ติ
เอตสฺส อตฺถวณฺณนา.
                      อนุปุพฺพววตฺถานการณนิทฺเทโส
         อิทานิ อนุปุพฺพววตฺถาเน, การณญฺจ วินิทฺทิเส อิติ เอตฺถ เอเตสุ
จ ตีสุ สรณคมเนสุ สพฺพสตฺตานํ อคฺโคติ กตฺวา ปฐมํ พุทฺโธ, ตปฺปภวโต
ตทุปเทสิตโต จ อนนฺตรํ ธมฺโม, ตสฺส  ธมฺมสฺส อาธารณโต ตทาเสวนโต จ
อนฺเต สํโฆ, สพฺพสตฺตานํ วา หิเต นิยฺโยชโกติ  ๒- กตฺวา ปฐมํ พุทฺโธ,
ตปฺปภวโต ตทุปเทสิตโต  ๓- จ สพฺพสตฺตานํ  หิตตฺตา อนนฺตรํ  ๓-  ธมฺโม,
หิตาธิคมาย ปฏิปนฺโน อธิคตหิโต วาติ  ๔- กตฺวา อนฺเต สํโฆ, สรณภาเวน
ววตฺถเปตฺวา ปกาสิโตติ เอวํ อนุปุพฺพววตฺถาเน การณญฺจ วินิทฺทิเส.
                           อุปมาปกาสนา
         อิทานิ ยสฺมา วุตฺตํ "รตนตฺตยเมตญฺจ, อุปมาหิ ปกาสเย"ติ ตสฺมา ๕-
วุจฺจเต:- เอตฺถ จ ปน ปุณฺณจนฺโท วิย พุทฺโธ, จนฺทกิรณนิกโร วิย เตน
เทสิโต ธมฺโม, ปุณฺณจนฺทกิรณสมุปฺปาทิตปริฬาโห  ๖- โลโก วิย สํโฆ. พาลสุริโย
วิย พุทฺโธ, ตสฺส รํสีชาลมิว วุตฺตปฺปกาโร ธมฺโม, เตน หตวิหตนฺธกาโร  ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปริ. ๑๔/๔๓/๓๓ สามคามสุตฺต  ๒ สี. วินิโยชโกติ
@๓-๓ ฉ.ม. สพฺพสตฺตหิตตฺตา อนนฺตรํ ธมฺโม,  ๔ ฉ.ม. จาติ  ๕ ฉ.ม. ตมฺปิ
@๖ ฉ.ม....สมุปฺปาทิตปีณิโต, สี....สมุปฺปาทิตปีติโก  ๗ ฉ.ม. วิหตนฺธกาโร,
@ม.ติโรภาวิตนฺธกาโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒.
โลโก วิย สํโฆ. วนทาหกปุริโส วิย พุทฺโธ, วนทหนคฺคิ วิย กิเลสวนทหโน
ธมฺโม, ทฑฺฒวนตฺตา เขตฺตภูโต วิย ภูมิภาโค ทฑฺฒกิเลสตฺตา ปุญฺญกฺเขตฺตภูโต
สํโฆ. มหาเมโฆ วิย พุทฺโธ, สลิลวุฏฺฐิ วิย ธมฺโม, วุฏฺฐินิปาตูปสมิตเรณุ วิย
ชนปโท อุปสมิตกิเลสเรณุ สํโฆ. สุสารถิ วิย พุทฺโธ, อสฺสาชานียวินยูปาโย วิย
ธมฺโม, สุวินีตสฺสาชานียสมูโห วิย สํโฆ. สพฺพทิฏฺฐิสลฺลุทฺธรณโต สลฺลโก วิย
พุทฺโธ, สลฺลุทฺธรณุปาโย วิย ธมฺโม, สมุทฺธฏสลฺโล วิย ชโน, สมุทฺธฏทิฏฺฐิสลฺโล
สํโฆ. โมหปฏลสมุปฺปาตนโต วา สลฺลโก วิย พุทฺโธ, ปฏลสมุปฺปาตนุปาโย
วิย ธมฺโม, สมุปฺปาติตปฏโล วิปฺปสนฺนโลจโน วิย ชโน, สมุปฺปาติตโมหปฏโล
วิปฺปสนฺนญาณโลจโน จ สํโฆ. สานุสยกิเลสพฺยาธิหรณสมตฺถตาย วา กุสโล
เวชฺโช วิย พุทฺโธ, สมฺมา ปยุตฺตเภสชฺชมิว ธมฺโม, เภสชฺชปโยเคน สมุปสนฺตพยาธิ
วิย ชนสมูโห สมุปสนฺตกิเลสพฺยาธานุสโย สํโฆ.
         อถวา สุเทสโก วิย พุทฺโธ, สมคฺโค วิย เขมนฺตภูมิ วิย จ ธมฺโม,
ตมฺมคฺคปฏิปนฺโน เขมนฺตภูมิปฺปตฺโต วิย จ ชนสมูโห สํโฆ. สุนาวิโก วิย
พุทฺโธ, นาวา วิย ธมฺโม, ตาย ปารปฺปตฺโต วิย สมฺปตฺติกชโน สํโฆ. หิมวา
วิย พุทฺโธ, ตปฺปภโวสถมิว ธมฺโม, โอสถูปโภเคน นิรามโย ชโน วิย สํโฆ.
ธนโท วิย พุทฺโธ, ธนมิว ธมฺโม, ยถาธิปฺปายํ ลทฺธธโน วิย ชโน สมฺมา
ลทฺธอริยธโน สํโฆ. นิธิทสฺสโก วิย พุทฺโธ, นิธิ วิย ธมฺโม, นิธิปฺปตฺโต วิย
ชโน สํโฆ.
         อปิจ อภยโท ธีรปุริโส วิย พุทฺโธ, อภยมิว ธมฺโม, สมฺปตฺตาภโย
วิย ชโน อจฺจนฺตปตฺตาภโย สํโฆ. อสฺสาสโก วิย พุทฺโธ, อสฺสาโส วิย ธมฺโม,
อสฺสตฺถชโน วิย สํโฆ. สุมิตฺโต วิย พุทฺโธ, หิตูปเทโส วิย ธมฺโม,
หิตานุโยเคน ปตฺตสทตฺโถ วิย ชโน สํโฆ. รตนากโร วิย พุทฺโธ, รตนสาโร
วิย ธมฺโม, รตนสารูปโภคี วิย ชโน สํโฆ. ราชกุมารนหาปโก วิย พุทฺโธ,
สุนหานสลิลํ วิย ธมฺโม, สุนหาตราชกุมารวคฺโค วิย สทฺธมฺมสลิลสุนหาโต สํโฆ.
อลงฺการการโก วิย พุทฺโธ, อลงฺกาโร วิย ธมฺโม, อลงฺกตราชปุตฺตคโณ วิย
สทฺธมฺมาลงฺกโต สํโฆ. จนฺทนรุกฺโข วิย พุทฺโธ, ตปฺปภวจนฺทนมิว ธมฺโม,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓.
จนฺทนูปโภเคน วูปสนฺตปริฬาโห วิย ชโน สทฺธมฺมมูปโภเคน อจฺจนฺตวูปสนฺต-
ปริฬาโห สํโฆ. ธมฺมทายชฺชสมฺปทานโก ปิตา วิย พุทฺโธ, ทายชฺชํ วิย ธมฺโม,
ทายชฺชรโห ปุตฺตวคฺโค วิย สทฺธมฺมทายชฺชรโห สํโฆ. วิกสิตปทุมํ วิย พุทฺโธ,
ตปฺปภวมธุ วิย ธมฺโม, ตทูปโภคี มธุกรคโณ วิย สํโฆติ. เอวํ รตนเมตญฺจ
อุปมาหิ ปกาสเยติ.
         เอตฺตาวตา จ ยา ปุพฺเพ "เกน กตฺถ กทา กสฺมา, ภาสิตํ
สรณตฺตยนฺติ อาทีหิ จตูหิ คาถาหิ อตฺถวณฺณนาย มาติกา นิกฺขิตฺตา, สา
อตฺถโต ปกาสิตา โหตีติ.
                    ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย
                       สรณตฺตยวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๖-๑๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=131&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=131&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25