อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

หน้าที่ ๑๓๓.
         พฺรหฺมจริยํ นาม เมถุนวิรติสมณธมฺมสาสนมคฺคานํ อธิวจนํ. ตถา หิ
"อพฺรหฺมจริยํ ปหาย พฺรหฺมจารี โหตี"ติ เอวมาทีสุ ๑- เมถุนวิรติ พฺรหฺมจริยนฺติ
วุจฺจติ. "ภควติ โน อาวุโส พฺรหมฺจริยํ วุสฺสตีติ เอวมาวุโส"ติ เอวมาทีสุ ๒-
สมณธมฺโม. "น ตาวาหํ ปาปิม ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ยาว เม อิทํ พฺรหฺมจริยํ
น อิทฺธญฺเจว ภวิสฺสติ ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญนฺ"ติ เอวมาทีสุ ๓- สาสนํ.
"อยเมว โข ภิกฺขเว ๔- อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค พฺรหฺมจริยํ. เสยฺยถีทํ?
สมฺมาทิฏฺฐี"ติ เอวมาทีสุ ๕- มคฺโค. อิธ ปน อริยสจฺจทสฺสเนน ปรโต มคฺคสฺส
สงฺคหิตตฺตาว ๖- อวเสสํ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ. ตญฺเจตํ อุปรูปริ นานปฺปการวิเสสาธิคม-
เหตุโต มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ.
         อริยสจฺจาน ทสฺสนํ นาม กุมารปเณฺห ๗- วุตฺตานํ ๘- จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ
อภิสมยวเสน มคฺคทสฺสนํ, ตํ สํสารทุกฺขวีติกฺกมเหตุโต มงฺคลนฺติ วุจฺจติ.
         นิพฺพานสจฺฉิกิริยา นาม อิธ อรหตฺตผลํ นิพฺพานนฺติ อธิปฺเปตํ.
ตมฺปิ หิ ปญฺจคติวาเนน ๙- วานสญฺญิตาย ตณฺหาย นิกฺขนฺตตฺตา นิพฺพานนฺติ
วุจฺจติ, ตสฺส ปตฺติ วา ปจฺจเวกขณา วา สจฺฉิกิริยาติ วุจฺจติ. อิตรสฺส ปน
นิพฺพานสฺส อริยสจฺจานทสฺสเนเนว สจฺฉิกิริยา สิทฺธา, เตเนตํ อิธ อนธิปฺเปตํ
เอวเมสา นิพฺพานสจฺฉิกิริยา จ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราทิเหตุโต ๑๐- มงฺคลนฺติ
เวทิตพฺพาติ.
         เอวมิมิสฺสา คาถาย ตโป จ พฺรหฺมจริยํ จ อริยสจฺจานทสฺสนํ ๑๑-
นิพฺพานสจฺฉิกิริยาติ จตฺตาริ มงฺคลานิ วุตฺตานิ. มงฺคลตฺตญฺจ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ
วิภาวิตเมวาติ.
              นิฏฺฐิตา ตโป จาติ อิมิสฺสา  คาถาย อตฺถวณฺณนา.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ที.สี. ๙/๘/๔; ๑๙๔/๖๔, ม.มู. ๑๒/๒๙๒/๒๕๖  ๒ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ รถวินีตสุตฺต.
@๓ ที. มหา. ๑๐/๑๖๘/๙๕, สํ. มหา. ๑๙/๘๒๒/๒๒๙, ขุ.อุ. ๒๕/๕๑/๑๘๓
@๔ ฉ.ม., อิ. ภิกขุ  ๕ สํ. มหา. ๑๙/๖/๖ มคฺคสํยุตฺต.  ๖ ฉ.ม., อิ. สงฺคหิตตฺตา
@๗ อิ. กุมารกปเญฺหสุ  ๘ สี. วุตฺตตฺถานํ  ๙ ฉ.ม. ปญฺจคติวานเนน
@๑๐ ฉ.ม. ทิฏฺฐธมฺมิกสุข....  ๑๑ ฉ.ม. ตโป, พฺรหฺจริยํ, อริยสจฺจานํ ทสฺสนํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๔.
                    ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหีติ คาถาวณฺณนา
         อิทานิ ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหีติ เอตฺถ ผุฏฺฐสฺสาติ ผุสิตสฺส ฉุปิตสฺส
สมฺปตฺตสฺส. โลเก ธมฺมา โลกธมฺมา, ยาว โลกปฺปวตฺติ, ตาว อนิวตฺติกา ๑-
ธมฺมาติ วุตฺตํ โหติ. จิตฺตนฺติ มโน มานสํ. ยสฺสาติ นวสฺส วา มชฺฌิมสฺส
วา เถรสฺส วา. น กมฺปตีติ น จลติ น เวธติ. อโสกนฺติ นิสฺโสกํ
อพฺพูฬฺหโสกสลฺลํ. วิรชนฺติ วิคตรชํ วิทฺธํสิตรชํ. ๒- เขมนฺติ อภยํ นิรูปทฺทวํ.
เสสํ วุตฺตนยเมวาติ อยํ ปทวณฺณนา.
         อตฺถวณฺณนา ปน เอวํ เวทิตพฺพา:- ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหิ จิตฺตํ
ยสฺส น กมฺปติ นาม ยสฺส ลาภาลาภาทีหิ อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ ผุฏฺฐสฺส
อชฺโฌตฺถตสฺส ๓- จิตฺตํ น กมฺปติ น จลติ น เวธติ, ตสฺส ตํ จิตฺตํ เกนจิ
ธมฺเมน อกมฺปนียํ โลกุตฺตรมคฺคภาวาวหนโต ๔- มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ. กสฺส จ
เอเตหิ ผุฏฺฐสฺส จิตฺตํ น กมฺปติ? อรหโต ขีณาสวสฺส, น อญฺญสฺส กสฺสจิ.
วุตฺตญฺเจตํ ๕-:-
              "เสโล ยถา เอกกฺฆโน  วาเตน น สมีรติ.
               เอวํ รูปา รสา สทฺทา  คนฺธา ผสฺสา จ เกวลา.
               อิฏฺฐา ธมฺมา อนิฏฺฐา จ นปฺปเวเธนฺติ ตาทิโน.
               ฐิตจิตฺตํ วิปฺปมุตฺตํ      วยญฺจสฺสานุปสฺสตี"ติ. ๖-
         อโสกํ นาม ขีณาสวสฺเสว จิตฺตํ. ตญฺหิ โย ๗- "โสโก โสจนา
โสจิตตฺตํ อนฺโตโสโก อนฺโตปริโสโก เจตโส ปรินิชฺฌายิตตฺตนฺ"ติ อาทินา ๘- นเยน
วุจฺจติ โสโก, ตสฺส อภาวโต อโสกํ. เกจิ นิพฺพานํ วทนฺติ, ตํ ปุริมปเทน
นานุสนฺธิยติ. ยถา จ อโสกํ, เอวํ วิรชํ เขมนฺติ ๙- ขีณาสวสฺเสว จิตฺตํ. ตญฺหิ
ราคโทสโมหรชานํ วิคตตฺตา วิรชํ, จตูหิ จ โยเคหิ เขมตฺตา เขมํ, ยโต
เอตํ เตน เตนากาเรน ตมฺหิ ปวตฺติกฺขเณ คเหตฺวา นิทฺทิฏฺฐวเสน ติวิธํ ๑๑-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนิวตฺตกา  ๒ อิ.สี. วิทฺธสฺตรชํ  ๓ ฉ.ม., อิ. อชฺโฌตฺถตสฺส
@๔ ฉ.ม., อิ. เกนจิ อกมฺปนียโลกุตฺตมภาวาวหนโต  ๕ ฉ.ม. วุตฺตเญฺหตํ
@๖ วินย, มหา. ๕/๒๔๔/๘ จมฺมกฺขนฺธก. ๗ ฉ.ม. ยฺวายํ
@๘ อภิ. วิภงฺค. ๒๕/๑๙๔, ๒๓๗/๑๑๘, ๑๖๔ สจฺจวิภงฺค...  ๙ ฉ.ม. เขมนฺติปิ
@๑๑ ฉ.ม. ติวิธมฺปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๕.
จิตฺตํ อปฺปวตฺตกฺขนฺธตาทิโลกุตฺตมภาวาวหนโต อาหุเนยฺยาทิภาวาวหนโต จ
มงฺคลนฺติ เวทิตพฺพํ.
         เอวมิมิสฺสา คาถาย อฏฺฐโลกธมฺเมหิ อกมฺปิตจิตฺตํ, อโสกจิตฺตํ,
วิรชจิตฺตํ, เขมจิตฺตนฺติ จตฺตาริ มงฺคลานิ วุตฺตานิ. มงฺคลตฺตญฺจ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ
วิภาวิตเมวาติ.
           นิฏฺฐิตา ผุฏฺฐสฺส โลกธมฺเมหีติ อิมิสฺสา คาถาย อตฺถวณฺณนา.
                          ------------
                       เอตาทิสานีติ คาถาวณฺณนา
         [๑๓] เอวํ ภควา อเสวนา จ พาลานนฺติ อาทีหิ ทสหิ คาถาหิ
อฏฺฐตึส มงฺคลานิ กเถตฺวา อิทานิ เอตาเนว อตฺตนา วุตฺตมงฺคลานิ ๑- ถุนนฺโต
"เอตาทิสานิ กตฺวานาติ อิมํ อวสานคาถมภาสิ.
         ตสฺสายํ อตฺถวณฺณนา:- เอตาทิสานีติ อีทิสานิ ๒- มยา วุตฺตปฺปการานิ
พาลานมเสวนาทีนิ. กตฺวานาติ กตฺวา. กตฺวาน กตฺวา กริตฺวาติ หิ อตฺถโต
อนญฺญํ. สพฺพตฺถมปราชิตาติ สพฺพตฺถ ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารเทวปุตฺตมารปฺปเภเทสุ
จตูสุ ปจฺจตฺถิเกสุ เอเกนปิ อปราชิตา หุตฺวา, สยเมว เต จตฺตาโร มาเร
ปราชิตฺวาติ ๓- วุตฺตํ โหติ. มกาโร เจตฺถ ปทสนฺธิกรณมตฺโตติ ๔- วิญฺญาตพฺโพ.
         สพฺพตฺถ โสตฺถึ คจฺฉนฺตีติ เอตาทิสานิ มงฺคลานิ กตฺวา จตูหิ
มาเรหิ อปราชิตา หุตฺวา สพฺพตฺถ อิธโลกปรโลเกสุ ฐานจงฺกมาทีสุ จ โสตฺถึ
คจฺฉนฺติ, พาลเสวนาทีหิ เย อุปฺปเชยฺยุํ อาสววิฆาตปริฬาหา, เตสํ อภาวา โสตฺถึ
คจฺฉนฺติ, อนุปทฺทวา ๕- อนุปสคฺคา ๕- เขมิโน อปฺปฏิภยา คจฺฉนฺตีติ วุตฺตํ โหติ.
อนุนาสิโก เจตฺถ คาถาพนฺธสุขตฺถํ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
         ตนฺเตสํ มงฺคลมุตฺตมนฺติ อิมินา คาถาปเทน ภควา เทสนํ
นิฏฺฐาเปสิ. กถํ? เอวํ เทวปุตฺต เย เอตาทิสานิ กโรนฺติ, เต ยสฺมา สพฺพตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยถาวุตฺตมงฺคลานิ  ๒ ฉ.ม., อิ. เอตานิ อีทิสานิ  ๓ ฉ.ม., อิ.  ปราเชตฺวาติ
@๔ ฉ.ม. ปทสนฺธิกรมตฺโตติ  ๕-๕ ฉ.ม., อิ. อนุปทฺทุตา อนุปสฏฺฐา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๖.
โสตฺถึ คจฺฉนฺติ, ตสฺมา ตํ พาลานํ อเสวนาทิ อฏฺฐตึสวิธมฺปิ เตสํ เอตาทิสการกานํ
มงฺคลมุตฺตมํ เสฏฺฐํ ปวรนฺติ คณฺหาหีติ.
         เอวญฺจ ภควตา นิฏฺฐาปิตาย เทสนาย ปริโยสาเน โกฏิสตสหสฺสเทวตาโย
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, โสตาปตฺติสกทาคามิอนาคามิผลปฺปตฺตานํ ๑- คณนา
อสงฺเขยฺยา อโหสิ. อถ ภควา ทุติยทิวเส อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ "อิมํ ปน
อานนฺท รตฺตึ อญฺญตรา เทวตา มํ อุปสงฺกมิตฺวา มงฺคลปญฺหํ ปุจฺฉิ, อถสฺสาหํ
อฏฺฐตึส มงฺคลานิ อภาสึ, อุคฺคณฺหาหิ อานนฺท อิมํ มงฺคลปริยายํ, อุคฺคเหตฺวา
ภิกฺขู วาเจหี"ติ. เถโร อุคฺคเหตฺวา ภิกฺขู วาเจสิ. ตยิทํ อาจริยปรมฺปราย อาภตํ
ยาว อชฺชตฺตนา ปวตฺตติ, เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ
พาหุชญฺญํ ปุถุภูตํ ยาวเทว มนุสฺเสหิ ๒- สุปกาสิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
         อิทานิ เอเตเสฺวว มงฺคเลสุ ญาณปริจยปาฏวตฺถํ อยํ อาทิโต ปภูติ
โยชนา:-
         เอวมิเม อิธโลกปรโลกโลกุตฺตรสุขกามา สตฺตา พาลชนเสวนํ ปหาย,
ปณฺฑิเต นิสฺสาย, ปูชเนยฺเย ปูเชตฺวา, ปฏิรูปเทสวาเสน ปุพฺเพ กตปุญฺญตาย จ
กุสลปฺปวตฺติยํ โจทิยมานา, อตฺตานํ สมฺมาปณิธาย พาหุสจฺจสิปฺปวินเยหิ
อลงฺกตตฺตภาวา, วินยานุรูปํ สุภาสิตํ ภาสมานา, ยาว คิหิภาวํ น วิชหนฺติ, ตาว
มาตาปิตุปฏฺฐาเนน ๓- โปราณํ อิณมูลํ วิโสธยมานา, ปุตฺตทารสงฺคเหน นวํ อิณมูลํ
ปโยชยมานา, อนากุลกมฺมนฺตตาย ธนธญฺญาทิสมิทฺธึ ปาปุณนฺตา, ทาเนน โภคสารํ
ธมฺมจริยาย ชีวิตสารญฺจ คเหตฺวา, ญาติสงฺคเหน สกชนหิตํ อนวชฺชกมฺมนฺตตาย
ปรชนหิตญฺจ กโรนฺตา, ปาปวิรติยา ปรูปฆาตํ มชฺชปานสํยเมน อตฺตูปฆาตญฺจ
วิวชฺเชตฺวา, ธมฺเมสุ อปฺปมาเทน กุสลปกฺขํ วฒฺเฒตฺวา, วฑฺฒิตกุสลตาย
คิหิพฺยญฺชนํ โอหาย ปพฺพชิตภาเว ฐิตาปิ พุทฺธพุทฺธสาวกูปชฺฌายาจริยาทีสุ ๔-
คารเวน นิวาเตน จ วตฺตสมฺปทํ อาราเธตฺวา, ปรมสนฺตุฏฺฐิยา ปจฺจยเคธํ
ปหาย, กตญฺญุตาย สปฺปุริสภูมิยํ ฐตฺวา, ธมฺมสวเนน ลีนจิตฺตํ ๕- ปหาย, ขนฺติยา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม....ผลสมฺปตฺตานํ  ๒ ฉ.ม., อิ. ยาว เทวมนุสฺเสหิ
@๓ ฉ.ม. มาตาปิตูปฏฺฐาเนน, อิ. มาตาปิตุอุปฏฺฐาเนน
@๔ ฉ.ม. พุทฺธสาวกูปชฺฌายาจริยาทีสุ, อิ. พุทฺธพุทฺธสาวกูปชฺฌาจริยาทีสุ  ๕ ฉ.ม.,
@อิ. จิตฺตลีนตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๗.
สพฺพปริสฺสเย อภิภวิตฺวา โสวจสฺสตาย สนาถมตฺตานํ กตฺวา สมณทสฺสเนน
ปฏิปตฺติโยคํ ๑- ปสฺสนฺตา, ธมฺมสากจฺฉาย กงฺขฏฺฐานิเยสุ ธมฺเมสุ กงฺขํ
ปฏิวิโนเทตฺวา อินฺทฺริยสํวรตเปน สีลวิสุทฺธึ ปตฺวา ๒- สมณธมฺมพฺรหฺมจริเยน
จิตฺตวิสุทฺธึ ปตฺวา ๒- ตโต อปรา จ จตสฺโส วิสุทฺธิโย สมฺปาเทตฺวา, ๓- อิมาย
ปฏิปทาย อริยสจฺจทสฺสนปริยายํ ๔- ญาณทสฺสนวิสุทฺธึ ปตฺวา อรหตฺตผลสงฺขยํ ๕-
นิพฺพานํ สจฺฉิกโรนฺติ, ยํ สจฺฉิกตฺวา สิเนรุปพฺพโต วิย วาตวุฏฺฐีหิ อฏฺฐหิ
โลกธมฺเมหิ อวิกมฺปมานจิตฺตา อโสกา วิรชา เขมิโน โหนฺติ, เย จ เขมิโน โหนฺติ, เต
สพฺพตฺถ เอเกนปิ อปราชิตา โหนฺติ, สพฺพตฺถ จ โสตฺถึ คจฺฉนฺติ. เตนาห
ภควา:-
         "เอตาทิสานิ กตฺวาน     สพฺพตฺถมปราชิตา.
         สพฺพตฺถ  โสตฺถึ คจฺฉนฺติ   ตนฺเตสํ มงฺคลมุตฺตมนฺ"ติ.
             ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย
                มงฺคลสุตฺตวณฺณนา  นิฏฺฐิตา.
                    ----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปฏิปตฺติปโยคํ  ๒-๒ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม. สมฺปาเทนฺตา  ๔ สี. อริยสจฺจทสฺสนปริโยสานํ  ๕ อิ. อรหตฺตผลสงฺขาตํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๑๓๓-๑๓๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=3517&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=3517&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=5
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=41
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=45
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=45
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25