ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๑ ยมกวคฺค.

หน้าที่ ๑๐๕.

สาโร นาม, ตสฺมึ "นายํ สาโรติ อสารทสฺสิโน. เต สารนฺติ: เต ตํ มิจฺฉาทิฏฺฐิคหณํ คเหตฺวา ฐิตา กามวิตกฺกาทีนํ วเสน มิจฺฉาสงฺกปฺปโคจรา หุตฺวา สีลสารํ สมาธิสารํ ปญฺญาสารํ วิมุตฺติสารํ วิมุตฺติญาณทสฺสนสารํ ปรมตฺถสารํ นิพฺพานญฺจ นาธิคจฺฉนฺติ. สารญฺจาติ: ตเมว สีลสาราทิสารํ "สาโร นาม อยนฺติ วุตฺตปฺปการญฺจ อสารํ "อสาโร อยนฺติ ญตฺวา. เต สารนฺติ: เต ปณฺฑิตา เอวํ สมฺมาทสฺสนํ คเหตฺวา ฐิตา เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทีนํ วเสน สมฺมาสงฺกปฺปโคจรา หุตฺวา ตํ วุตฺตปฺปการํ สารํ อธิคจฺฉนฺตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. สนฺนิปติตานํ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. สญฺชยวตฺถุ. ------------- ๙. นนฺทตฺเถรวตฺถุ. (๙) "ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อายสฺมนฺตํ นนฺทํ อารพฺภ กเถสิ. สตฺถา หิ ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก ราชคหํ คนฺตฺวา เวฬุวเน วิหรนฺโต, "ปุตฺตํ เม อาเนตฺวา ทสฺเสถาติ สุทฺโธทนมหาราเชน เปสิตานํ สหสฺสสหสฺสปริวารานํ ทสนฺนํ ทูตานํ สพฺพปจฺฉโต คนฺตฺวา อรหตฺตํ ปตฺเตน กาฬุทายิตฺเถเรน อาคมนกาลํ ญตฺวา สฏฺฐิมตฺตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๖.

คาถาย มคฺควณฺณํ วณฺเณตฺวา วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต กปิลวตฺถุปุรํ นีโต, ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา มหาเวสฺสนฺตรชาตกํ ๑- กเถตฺวา, ปุนทิวเส ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ "อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺยาติ ๒- คาถาย ปิตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา "ธมฺมญฺจเร สุจริตนฺติ ๓- คาถาย มหาปชาปตึ โคตมึ โสตาปตฺติผเล ราชานญฺจ สกทาคามิผเล ปติฏฺฐาเปสิ. ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ปน ราหุลมาตุคุณกถํ นิสฺสาย จนฺทกินฺนรีชาตกํ ๔- กเถตฺวา, ตโต ตติยทิวเส นนฺทกุมารสฺส อภิเสกเคหปฺปเวสน- วิวาหมงฺคเลสุ วตฺตมาเนสุ, ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา นนฺทกุมารสฺส หตฺเถ ปตฺตํ ทตฺวา มงฺคลํ วตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมนฺโต นนฺทกุมารสฺส หตฺถโต ปตฺตํ น คณฺหิ. โสปิ ตถาคตคารเวน "ปตฺตํ โว ภนฺเต คณฺหถาติ วตฺตุํ นาสกฺขิ. เอวํ ปน จินฺเตสิ "โสปาณสีเส ปตฺตํ คณฺหิสฺสตีติ. สตฺถา ตสฺมึปิ ฐาเน น คณฺหิ. อิตโร "โสปาณปาทมูเล คณฺหิสฺสตีติ จินฺเตสิ. สตฺถา ตตฺถาปิ น คณฺหิ. อิตโร "ราชงฺคเณ คณฺหิสฺสตีติ จินฺเตสิ. สตฺถา ตตฺถาปิ น คณฺหิ. กุมาโร นิวตฺติตุกาโม อรุจิยา คจฺฉนฺโต ตถาคตคารเวน "ปตฺตํ คณฺหถาติ วตฺตุํ น สกฺโกติ, "อิธ คณฺหิสฺสติ, เอตฺถ คณฺหิสฺสตีติ จินฺเตนฺโต คจฺฉติ. ตสฺมึ ขเณ อญฺญา อิตฺถิโย ตํ ทิสฺวา ชนปทกลฺยาณิยา อาจิกฺขึสุ "อยฺเย @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๓๖๕. ตทฏฺฐกถา. ๑๐/๓๑๕. ๒. ขุ. ธ. @๒๕/๓๘. ๔. ขุ. ชา. ปกิณฺ. ๒๗/๓๖๘. ตทฏฺฐกถา. ๖/๒๕๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๗.

ภควา นนฺทกุมารํ คเหตฺวา คโต, ตุมฺเหหิ ตํ วินา กริสฺสตีติ. ๑- สาปิ ตํ สุตฺวา อุทกพินฺทูหิ ปคฺฆรนฺเตเหว อฑฺฒุลฺลิขิเตหิ เกเสหิ เวเคน คนฺตฺวา "ตุวฏํ โข อยฺยปุตฺต อาคจฺเฉยฺยาสีติ อาห. ตํ ตสฺสา วจนํ ตสฺส หทเย ติริยํ ปติตฺวา วิย ฐิตํ. สตฺถาปิสฺส หตฺถโต ปตฺตํ อคฺคณฺหิตฺวาว ตํ วิหารํ เนตฺวา "ปพฺพชิสฺสสิ นนฺทาติ อาห. โส พุทฺธคารเวน "น ปพฺพชิสฺสามีติ อวตฺวา "อาม ภนฺเต ปพฺพชิสฺสามีติ อาห. สตฺถา "เตนหิ ภิกฺขเว นนฺทํ ปพฺพาเชถาติ อาห. สตฺถา กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา ตติยทิวเส นนฺทํ ปพฺพาเชสิ. สตฺตเม ทิวเส ราหุลมาตา กุมารํ อลงฺกริตฺวา ภควโต สนฺติกํ เปเสสิ "ปสฺส ตาต เอตํ วีสติสหสฺสสมณปริวุตํ สุวณฺณวณฺณํ พฺรหฺมรูปวณฺณํ สมณํ, อยนฺเต ปิตา, เอตสฺส ตว ปิตุโน ชาตกาเล มหนฺตา นิธิกุมฺภิโย อเหสุํ, ตสฺส นิกฺขมนกาลโต ปฏฺฐาย น ปสฺสามิ, คจฺฉ นํ ทายชฺชํ ยาจาหิ `อหํ ตาต กุมาโร, อภิเสกํ ปตฺวา จกฺกวตฺตี ภวิสฺสามิ, ธเนน เม อตฺโถ, ธนํ เม เทหิ, สามิโก หิ ปุตฺโต ปิตุ สนฺตกสฺสาติ. กุมาโร ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปิตุสิเนหํ ปฏิลภิตฺวา หฏฺฐตุฏฺโฐ "สุขา เต สมณ ฉายาติ วตฺวา อญฺญํปิ พหุํ อตฺตโน อนุรูปํ วทนฺโต อฏฺฐาสิ. ภควา กตภตฺตกิจฺโจ อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ. กุมาโรปิ "ทายชฺชํ เม สมณ เทหิ, ทายชฺชํ เม สมณ เทหีติ ภควนฺตํ อนุพนฺธิ. @เชิงอรรถ: ๑. ม. กึ ตุมฺเห หิ ตํ วินา กริสฺสถาติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๘.

ภควาปิ กุมารํ น นิวตฺตาเปสิ. ปริชโนปิ ภควตา สทฺธึ คจฺฉนฺตํ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิ. อิติ โส ภควตา สทฺธึ อารามเมว อคมาสิ. ตโต ภควา จินฺเตสิ "ยํ อยํ ปิตุ สนฺตกํ ธนํ อิจฺฉติ, ตํ วฏฺฏานุคตํ สวิฆาตํ; หนฺทสฺส โพธิมูเล มยา ปฏิลทฺธํ สตฺตวิธํ อริยธนํ เทมิ, โลกุตฺตรทายชฺชสฺส นํ สามิกํ กโรมีติ. อถโข ภควา อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ อามนฺเตสิ "เตนหิ ตฺวํ สารีปุตฺต ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชหีติ. เถโร ตํ ปพฺพาเชสิ. ปพฺพชิเต ปน กุมาเร, รญฺโญ ตํ สุตฺวา อธิมตฺตํ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชิ. ตํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏินิเวเทตฺวา "สาธุ ภนฺเต อยฺยา มาตาปิตูหิ อนนุญฺญาตํ ปุตฺตํ น ปพฺพาเชยฺยุนฺติ วรํ ยาจิ. ภควา ตสฺส ตํ วรํ ทตฺวา, ปุเนกทิวสํ ราชนิเวสเน กตปาตราโส, เอกมนฺตํ นิสินฺเนน รญฺญา "ภนฺเต ตุมฺหากํ ทุกฺกรการิกกาเล เอกา เทวตา มํ อุปสงฺกมิตฺวา `ปุตฺโต เต กาลกโตติ อาห, อหํ ตสฺสา วจนํ อสทฺทหนฺโต `น มยฺหํ ปุตฺโต โพธึ อปฺปตฺวา กาลํ กโรตีติ ตํ ปฏิกฺขิปินฺติ วุตฺเต, "อิทานิ มหาราช กึ สทฺทหิสฺสถ; ปุพฺเพปิ, อฏฺฐิกานิ ตุยฺหํ ทสฺเสตฺวา `ปุตฺโต เต มโตติ วุตฺเต, น สทฺทหิตฺถาติ, อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา มหาธมฺมปาลชาตกํ ๑- กเถสิ. กถาปริโยสาเน ราชา อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิ. อิติ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ทสก. ๒๗/๒๘๘. ตทฏฺฐกถา. ๕/๔๘๖.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.

ภควา ปิตรํ ตีสุ ผเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ปุนเทว ราชคหํ คนฺตฺวา ตโต อนาถปิณฺฑิเกน สาวตฺถึ อาคมนตฺถาย คหิตปฏิญฺโญ, นิฏฺฐิเต เชตวนมหาวิหาเร, ตตฺถ คนฺตฺวา วาสํ กปฺเปสิ. เอวํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเตเยว, อายสฺมา นนฺโท ๑- อุกฺกณฺฐิตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ "อนภิรโต อหํ อาวุโส พฺรหฺมจริยํ จรามิ, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, ๒- สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามีติ. ภควา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา อายสฺมนฺตํ นนฺทํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอตทโวจ "สจฺจํ กิร ตฺวํ นนฺท สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ เอวมาโรเจสิ `อนภิรโต อหํ อาวุโส พฺรหฺมจริยํ จรามิ, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามีติ. "เอวํ ภนฺเตติ. "กิสฺส ปน ตฺวํ นนฺท อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรสิ, น สกฺโกสิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสสีติ. "สากิยานี เม ภนฺเต ชนปทกลฺยาณี ฆรา นิกฺขมนฺตสฺส อฑฺฒุลฺลิขิเตหิ ๓- เกเสหิ อปโลเกตฺวา มํ เอตทโวจ "ตุวฏํ โข อยฺยปุตฺต อาคจฺเฉยฺยาสีติ; โส โข อหํ ภนฺเต ตํ อนุสฺสรมาโน อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรามิ, น สกฺโกมิ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามีติ. อถโข ภควา อายสฺมนฺตํ นนฺทํ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. อุ. ๒๕/๑๐๓. ๒. สี. สนฺตาเนตุํ. ปาลิยมฺปน "สนฺธาเรตุนฺติ ทิสฺสติ. @๓. "อุปฑฺฒุลฺลิขิเตหีติปิ ปาโฐ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.

พาหาย คเหตฺวา อิทฺธิพเลน ตาวตึสเทวโลกํ เนนฺโต, อนฺตรามคฺเค เอกสฺมึ ฌามกฺเขตฺเต ฌามขานุมตฺถเก นิสินฺนํ ฉินฺนกณฺณนาสนงฺคุฏฺฐํ เอกํ ปลุฏฺฐมกฺกฏึ ทสฺเสตฺวา, ตาวตึสภวเน สกฺกสฺส เทวรญฺโญ อุปฏฺฐานํ อาคตานิ กกุฏปาทานิ ๑- ปญฺจ อจฺฉราสตานิ ทสฺเสสิ. ทสฺเสตฺวา จ ปน เอวมาห "ตํ กึ มญฺญสิ นนฺท, กตมา นุโข อภิรูปตรา จ ๒- ทสฺสนียตรา จ ๒- ปาสาทิกตรา จ, ๒- สากิยานี วา ชนปทกลฺยาณี อิมานิ วา ปญฺจ อจฺฉราสตานิ กกุฏปาทานีติ. ตํ สุตฺวา อาห "เสยฺยถาปิ สา ภนฺเต ฉินฺนกณฺณนาส- นงฺคุฏฺฐา ปลุฏฺฐมกฺกฏี; เอวเมว โข ภนฺเต สากิยานี ชนปทกลฺยาณี, อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ อุปนิธาย สงฺขฺยํปิ น อุเปติ, กลํปิ น อุเปติ ภาคํปิ น อุเปติ; อถโข อิมาเนว ปญฺจ อจฺฉราสตานิ อภิรูปตรานิ เจว ทสฺสนียตรานิ จ ปาสาทิกตรานิ จาติ. "อภิรม นนฺท, อภิรม นนฺท, อหนฺเต ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทานนฺติ. "สเจ เม ภนฺเต ภควา ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทานํ. อภิรมิสฺสามหํ ภนฺเต ภควา พฺรหฺมจริเยติ. อถโข ภควา อายสฺมนฺตํ นนฺทํ คเหตฺวา ตตฺถ อนฺตรหิโต เชตวเนเยว ปาตุรโหสิ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู "อายสฺมา กิร นนฺโท ภควโต ภาตา @เชิงอรรถ: ๑. กกุฏปาทานีติ: รตฺตวณฺณตาย ปาราวตปาทสทิสปาทานิ. ปาลิยมฺปน @"กุกฺกุฏปาทานีติ ทิสฺสติ. ๒. ม. ยุ. วา. ปาลิยมฺปิ "วาติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๑.

มาตุจฺฉาปุตฺโต อจฺฉรานํ เหตุ พฺรหฺมจริยํ จรติ, ภควา กิรสฺส ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทานนฺติ. อถโข อายสฺมโต นนฺทสฺส สหายกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ นนฺทํ ภตกวาเทน จ อุปกฺกีตกวาเทน จ สมุทาจรนฺติ "ภตโก กิรายสฺมา นนฺโท, อุปกฺกีตโก กิรายสฺมา นนฺโท, ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ เหตุ พฺรหฺมจริยํ จรติ, ภควา กิรสฺส ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทานนฺติ. อถโข อายสฺมา นนฺโท สหายกานํ ภิกฺขูนํ ภตกวาเทน จ อุปกฺกีตกวาเทน จ อฏฺฏิยมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต, นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ, "ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสิ, อญฺญตโร จ ปนายสฺมา นนฺโท อรหตํ อโหสิ. อเถกา เทวตา รตฺติภาเค สกลํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อาโรเจสิ "อายสฺมา ภนฺเต นนฺโท ภควโต ภาตา มาตุจฺฉาปุตฺโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ. ภควโตปิ โข ญาณํ อุทปาทิ "นนฺโท อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.

ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ. โสปายสฺมา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอตทโวจ "ยํ เม ภนฺเต ภควา ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทานํ, มุญฺจามหํ ภนฺเต ภควนฺตํ เอตสฺมา ปฏิสฺสวาติ. "มยาปิ โข เต นนฺท เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต `นนฺโท อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ, เทวตาปิ เม เอตมตฺถํ อาโรเจสิ `อายสฺมา ภนฺเต นนฺโท อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ, ยเทว โข เต นนฺท อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ มุตฺตํ, อถาหํ มุตฺโต เอตสฺมา ปฏิสฺสวาติ. อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ "ยสฺส ติณฺโณ กามปงฺโก มทฺทิโต กามกณฺฏโก โมหกฺขยมนุปฺปตฺโต สุขทุกฺเข น เวธตีติ. ๑- อเถกทิวสํ ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ นนฺทํ ปุจฺฉึสุ "อาวุโส นนฺท ปุพฺเพ ตฺวํ `อุกฺกณฺฐิโตมฺหีติ วเทสิ, อิทานิ เต กถนฺติ. "นตฺถิ เม อาวุโส คิหิภาวาย อาลโยติ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู "อภูตํ อายสฺมา นนฺโท กเถติ, อญฺญํ พฺยากโรติ, อตีตทิวเสสุ `อุกฺกณฺฐิโตมฺหีติ วตฺวา, อิทานิ `นตฺถิ เม คิหิภาวาย อาลโยติ กเถตีติ วตฺวา คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. อุ. ๒๕/๑๐๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภควา "ภิกฺขเว อตีตทิวเสสุ นนฺทสฺส อตฺตภาโว ทุจฺฉนฺนเคหสทิโส อโหสิ, อิทานิ สุจฺฉนฺนเคหสทิโส ชาโต, อยํ หิ ทิพฺพจฺฉรานํ ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย ปพฺพชิตกิจฺจสฺส มตฺถกํ ปาเปตุํ วายมนฺโต ตํ กิจฺจํ ปตฺโตติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนํ วุฏฺฐิ สมติวิชฺฌติ; เอวํ อภาวิตํ จิตฺตํ ราโค สมติวิชฺฌติ. ยถา อคารํ สุจฺฉนฺนํ วุฏฺฐิ น สมติวิชฺฌติ; เอวํ สุภาวิตํ จิตฺตํ ราโค น สมติวิชฺฌตีติ. ตตฺถ "อคารนฺติ: ยงฺกิญฺจิ เคหํ. ทุจฺฉนฺนนฺติ: วิรลจฺฉนฺนํ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ. สมติวิชฺฌตีติ: วสฺสวุฏฺฐิ วินิวิชฺฌติ. อภาวิตนฺติ: ตํ อคารํ วุฏฺฐิ วิย ภาวนารหิตตฺตา อภาวิตํ จิตฺตํ ราโค สมติวิชฺฌติ, น เกวลํ ราโคว, โทสโมหมานาทโย สพฺพกฺกิเลสา ตถารูปํ จิตฺตํ อติวิชฺฌนฺติเยว. สุภาวิตนฺติ: สมถวิปสฺสนาภาวนาหิ สุภาวิตํ, เอวรูปํ จิตฺตํ สุจฺฉนฺนํ เคหํ วุฏฺฐิ วิย ราคาทโย กิเลสา อติวิชฺฌิตุํ น สกฺโกนฺตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ, มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ. อถ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส พุทฺธา จ นาม อจฺฉริยา, ชนปทกลฺยาณึ นิสฺสาย อุกฺกณฺฐิโต นามายสฺมา นนฺโท สตฺถารา เทวจฺฉรา อามิสํ กตฺวา วินีโตติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.

"กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพเปส มยา มาตุคาเมน ปโลเภตฺวา วินีโตเยวาติ วตฺวา, เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ: อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต, พาราณสีวาสี กปฺปโก นาม วาณิโช อโหสิ. ตสฺเสโก คทฺรโภ กุมฺภภารํ วหติ. ทิวเส ทิวเส สตฺต โยชนานิ คจฺฉติ. โส เอกสฺมึ สมเย คทฺรภภารเกหิ ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา ยาว ภณฺฑสฺส วิสฺสชฺชนา คทฺรภํ วิจริตุํ วิสฺสชฺเชสิ. อถสฺส โส คทฺรโภ ปริขาปิฏฺเฐ จรมาโน เอกํ คทฺรภึ ทิสฺวา อุปสงฺกมิ. สา เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺตี อาห "กุโต อาคโตสีติ. "พาราณสิโตติ. "เกน กมฺเมนาติ. "วาณิชกมฺเมนาติ. "กิตฺตกํ ภารํ วหสีติ. "กุมฺภภารนฺติ. "เอตฺตกํ ภารํ วหนฺโต กติโยชนานิ คจฺฉสีติ. "สตฺตโยชนานีติ. "คตฏฺฐาเน เต กาจิ ปาทปริกมฺมํ วา ปิฏฺฐิปริกมฺมํ วา กโรนฺตี อตฺถีติ. "นตฺถิ ภทฺเทติ. "เอวํ สนฺเต มหาทุกฺขํ อนุโภสีติ. กิญฺจาปิ หิ ติรจฺฉานคตานํ ปาทปริกมฺมาทิการโก นาม นตฺถิ, กามสญฺโญชนฆฏฺฏนตฺถํ เอวรูปํ กเถสิ. โส ตสฺสา กถาย อุกฺกณฺฐิโต. กปฺปโกปิ ภณฺฑํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "เอหิ ตาต, คมิสฺสามาติ อาห. "คจฺฉถ ตุมฺเห, นาหํ คมิสฺสามีติ. อถ นํ ปุนปฺปุนํ ยาจิตฺวา "อนิจฺฉนฺตํ นํ ภาเยตฺวา เนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.

"ปโตทนฺเต กริสฺสามิ โสฬสงฺคุลิกณฺฏกํ, สญฺฉินฺทิสฺสามิ เต กายํ; เอวํ ชานาหิ คทฺรภาติ. ตํ สุตฺวา คทฺรโภ "เอวํ สนฺเต, อหํปิ เต กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ปโตทมฺเม กริสฺสสิ โสฬสงฺคุลิกณฺฏกํ, ปุรโต ปติฏฺฐหิตฺวาน อุทฺธริตฺวาน ปจฺฉโต ภณฺฑํ ๑- เต ปาตยิสฺสามิ; ๒- เอวํ ชานาหิ กปฺปกาติ. ๓- ตํ สุตฺวา วาณิโช "เกน นุ โข การเณเนส มํ เอวํ วทตีติ จินฺเตตฺวา อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต ตํ คทฺรภึ ทิสฺวา "อิมาย เอส เอวํ สิกฺขาปิโต ภวิสฺสติ, `เอวรูปึ นาม เต คทฺรภึ อาเนสฺสามีติ มาตุคาเมน ตํ ปโลเภตฺวา เนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห "จตุปฺปทึ สงฺขมุขึ นารึ สพฺพงฺคโสภินึ ภริยํ เต อานยิสฺสามิ, เอวํ ชานาหิ คทฺรภาติ. ตํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต คทฺรโภ อิมํ คาถมาห "จตุปฺปทึ สงฺขมุขึ นารึ สพฺพงฺคโสภินึ ภริยํ เม อานยิสฺสสิ, เอวํ ชานาหิ กปฺปก กปฺปก ภิยฺโย คมิสฺสามิ โยชนานิ จตุทฺทสาติ. อถ นํ กปฺปโก "เตนหิ เอหีติ คเหตฺวา สกฏฺฐานํ อคมาสิ. โส กติปาหจฺจเยน ตํ อาห "นนุ มํ ตุมฺเห `ภริยนฺเต @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ทนฺตํ. ๒. สี. สาวยิสฺสามิ. ๓. สี. ม. ยุ. กปฺปฏ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๖.

อานยิสฺสามีติ อโวจุตฺถาติ. "อาม วุตฺตํ, นาหํ อตฺตโน กถํ ภินฺทิสฺสามิ, ภริยนฺเต อานยิสฺสามิ; วฏฺฏํ ปน ตุยฺหํ เอกกสฺเสว ทสฺสามิ, ตุยฺหํ อตฺตโน ๑- ทุติยสฺส ตํ ปโหตุ วา มา วา, ตฺวเมว ชาเนยฺยาสิ; อุภินฺนํ โว สํวาสมนฺวาย ปุตฺตาปิ ชายิสฺสนฺติ, เตหิปิ พหูหิ สทฺธึ ตุยฺหํ ตํ ปโหตุ วา มา วา, ตฺวเมว ชาเนยฺยาสีติ. คทฺรโภ, ตสฺมึ กเถนฺเตเยว, อนเปกฺโข อโหสิ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "ตทา ภิกฺขเว คทฺรภี ชนปทกลฺยาณี อโหสิ, คทฺรโภ นนฺโท, วาณิโช อหเมว, เอวํ ปุพฺเพเปส มยา มาตุคาเมน ปโลเภตฺวา วินีโตติ ชาตกํ นิฏฺฐาเปสีติ. นนฺทตฺเถรวตฺถุ. ----------- ๑๐. จุนฺทสูกริกวตฺถุ. (๑๐) "อิธ โสจติ เปจฺจ โสจตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต จุนฺทสูกริกํ นาม อารพฺภ กเถสิ. โส กิร ปญฺจปณฺณาส วสฺสานิ สูกเร วธิตฺวา ขาทนฺโต จ วิกฺกีณนฺโต จ ชีวิตํ กปฺเปสิ. ฉาตกกาเล สกเฏน วีหี อาทาย ชนปทํ คนฺตฺวา เอกนาฬิทฺวินาฬิมตฺเตน คามสูกรโปตเก @เชิงอรรถ: ๑. ม. ตุยฺหํ เวตฺตนํ ทุติยสฺส ปโหตุ วา มา วา, สี. ตุยฺหํ ปน อตฺตทุติยสฺส.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๗.

กีณิตฺวา สกฏํ ปูเรตฺวา อาคนฺตฺวา ปจฺฉานิเวสเน วชํ วิย เอกฏฺฐานํ ปริกฺขิปิตฺวา ตตฺเถว เตสํ นิวาปํ โรเปตฺวา, เตสุ นานาคจฺเฉ จ สรีรวลญฺชญฺจ ขาทิตฺวา วฑฺฒิเตสุ, ยํ ยํ มาเรตุกาโม โหติ, ตํ ตํ อาฬาหเน นิจฺจลํ พนฺธิตฺวา สรีรมํสสฺส อุทฺธุมายิตฺวา พหลภาวตฺถํ จตุรสฺสมุคฺคเรน โปเถตฺวา "พหลมํโส ชาโตติ ญตฺวา มุขํ วิวริตฺวา ทนฺตนฺตเร ทณฺฑกํ ทตฺวา โลหนาฬิยา ปกฺกุฏฺฐิตํ อุณฺโหทกํ มุเข อาสิญฺจติ. ตํ กุจฺฉิยํ ปวิสิตฺวา ปกฺกุฏฺฐิตํ กรีสํ อาทาย อโธภาเคน นิกฺขมิตฺวา, ยาว โถกํ กรีสํ อตฺถิ, ตาว อาวิลํ หุตฺวา นิกฺขมติ, สุทฺเธ อุทเร, อจฺฉํ อนาวิลํ นิกฺขมติ. อถสฺส อวเสสํ อุทกํ ปิฏฺฐิยํ อาสิญฺจติ. ตํ กาฬจมฺมํ อุปฺปาเตตฺวา คจฺฉติ. ตโต ติณุกฺกาย โลมานิ ฌาเปตฺวา ติณฺเหน อสินา สีสํ ฉินฺทติ. ปคฺฆรนฺตํ โลหิตํ ภาชเนน ปฏิคฺคเหตฺวา มํสํ โลหิเตน มทฺทิตฺวา ปจิตฺวา ปุตฺตทารมชฺเฌ นิสินฺโน ขาทิตฺวา เสสํ วิกฺกีณาติ. ตสฺส อิมินา นิยาเมเนว ชีวิตํ กปฺเปนฺตสฺส ปญฺจปณฺณาส วสฺสานิ อติกฺกนฺตานิ. ตถาคเต ธุรวิหาเร วสนฺเต, เอกทิวสํปิ ปุปฺผมุฏฺฐิมตฺเตน ปูชา วา กฏจฺฉุมตฺตภิกฺขาทานํ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ ปุญฺญํ นาม นาโหสิ. อถสฺส สรีเร โรโค อุปฺปชฺชิ. ชีวนฺตสฺเสว อวีจิมหานิรยสนฺตาโป อุปฏฺฐหิ. อวีจิสนฺตาโป นาม โยชนสเต ฐตฺวา โอโลเกนฺตสฺส อกฺขีนิ ภินฺทนสมตฺโถ ปริฬาโห โหติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๘.

"สมนฺตา โยชนสตํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ สพฺพทาติ. ๑- นาคเสนตฺเถเรน ปนสฺส ปากติกอคฺคิสนฺตาปโต อธิมตฺตตาย อยมุปมา วุตฺตา "ยถา มหาราช กุฏาคารมตฺโต ปาสาโณปิ นิรยอคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺโต ขเณน วิลยํ คจฺฉติ, นิพฺพตฺตสตฺตา ปเนตฺถ กมฺมพเลน มาตุกุจฺฉิคตา วิย น วิลียนฺตีติ. ๒- ตสฺส ตสฺมึ สนฺตาเป อุปฏฺฐิเต, กมฺมสริกฺขโก อากาโร อุปฺปชฺชิ. เคหมชฺเฌเยว สูกรรวํ รวิตฺวา ชนฺนุเกหิ วิจรนฺโต ปุรตฺถิมวตฺถุมฺปิ ปจฺฉิมวตฺถุมฺปิ คจฺฉติ. อถสฺส เคหมานุสกา ตํ ทฬฺหํ คเหตฺวา มุขํ ปิทหนฺติ. กมฺมวิปาโก นาม น สกฺกา เกนจิ ปฏิพาหิตุํ. โส วิรวนฺโต อิโต จิโต จ วิจรติ. สมนฺตา สตฺตสุ ฆเรสุ มนุสฺสา นิทฺทํ น ลภนฺติ. มรณภเยน ตชฺชิตสฺส ปนสฺส พหิ นิกฺขมนํ นิวาเรตุํ อสกฺโกนฺโต สพฺโพ เคหชโน, ยถา อนฺโต ฐิโต พหิ วิจริตุํ น สกฺโกติ; ตถา เคหทฺวารานิ ปิทหิตฺวา พหิเคหํ ปริวาเรตฺวา รกฺขนฺโต อจฺฉติ. อิตโรปิ อนฺโตเคเหเยว นิรยสนฺตาเปน วิรวนฺโต อิโต จิโต จ วิจรติ. เอวํ สตฺต ทิวสานิ วิจริตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส กาลํ กตฺวา อวีจิมหานิรเย นิพฺพตฺติ. อวีจิมหานิรโย เทวทูตสุตฺตนฺเตน วณฺเณตพฺโพ. ภิกฺขู ตสฺส ฆรทฺวาเรน คจฺฉนฺตา ตํ สทฺทํ สุตฺวา "สูกรสทฺโทติ สญฺญิโน หุตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก นิสินฺนา เอวมาหํสุ @เชิงอรรถ: ๑. ม. อุป. ๑๔/๓๔๑. "ตสฺส อโยมยา ภูมิ ชลิตา เตชสา ยุตฺตา, สมนฺตา...สพฺพทาติ @เทวทูตสุตฺเต อาคตา. ๒. มิลินฺท. ๙๒.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๙.

"ภนฺเต จุนฺทสูกริกสฺส เคหทฺวารํ ปิทหิตฺวา สูกรานํ มาริยมานานํ, อชฺช สตฺตโม ทิวโส; เคเห กาจิ มงฺคลกิริยา ภวิสฺสติ มญฺเญ, เอตฺตเก นาม ภนฺเต สูกเร มาเรนฺตสฺส เอกมฺปิ เมตฺตจิตฺตํ วา การุญฺญํ วา นตฺถิ, น จ วต โน เอวรูโป กกฺขโฬ ผรุโส สตฺโต ทิฏฺฐปุพฺโพติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว โส อิเม สตฺต ทิวเส สูกเร มาเรติ, กมฺมสริกฺขกํ ปนสฺส อุทปาทิ, ชีวนฺตสฺเสว อวีจิมหานิรยสนฺตาโป อุปฏฺฐาสิ, โส เตน สนฺตาเปน สตฺต ทิวสานิ สูกรรวํ รวนฺโต อนฺโตนิเวสเน วิจริตฺวา อชฺช กาลํ กตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺโตติ วตฺวา, "ภนฺเต อิธ โลเก เอวํ โสจิตฺวา ปุน คนฺตฺวา โสจนฏฺฐาเนเยว นิพฺพตฺโตติ วุตฺเต, "อาม ภิกฺขเว, ปมตฺโต นาม คหฏฺโฐ วา โหตุ ปพฺพชิโต วา, อุภยตฺถ โสจติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อิธ โสจติ เปจฺจ โสจติ ปาปการี อุภยตฺถ โสจติ, โส โสจติ โส วิหญฺญติ ทิสฺวา กมฺมกิลิฏฺฐมตฺตโนติ. ตตฺถ "ปาปการีติ; นานปฺปการสฺส ปาปกมฺมสฺส การโก ปุคฺคโล "อกตํ วต เม กลฺยาณํ, กตํ เม ปาปนฺติ เอกํเสเนว มรณสมเย อิธ โสจติ, อิทมสฺส กมฺมโสจนํ; วิปากํ อนุภวนฺโต ปน เปจฺจ โสจติ, อิทมสฺส ปรโลเก วิปากโสจนํ; เอวํ โส อุภยตฺถ โสจติเยว. เตเนว การเณน ชีวมาโนเยว โส จุนฺทสูกริโกปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๐.

โสจติ. ทิสฺวา กมฺมกิลิฏฺฐมตฺตโนติ: อตฺตโน กิลิฏฺฐกมฺมํ ปสฺสิตฺวา โสจติ, นานปฺปการํ วิลปนฺโต วิหญฺญติ กิลมตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. จุนฺทสูกริกวตฺถุ. ----------- ๑๑. ธมฺมิกอุปาสกวตฺถุ. (๑๑) "อิธ โมทติ เปจฺจ โมทตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ธมฺมิกอุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ กิร ปญฺจสตา ธมฺมิกอุปาสกา นาม อเหสุํ. เตสุ เอเกกสฺส ปญฺจ ปญฺจ อุปาสกสตานิ ปริวาโร. โย เตสํ เชฏฺฐโก, ตสฺส สตฺต ปุตฺตา สตฺต ธีตโร. เตสุ เอเกกสฺส เอเกกา สลากยาคุ สลากภตฺตํ ปกฺขิกภตฺตํ สงฺฆภตฺตํ อุโปสถิกภตฺตํ อาคนฺตุกภตฺตํ วสฺสาวาสิกํ อโหสิ. เตปิ สพฺเพว อนุชาตปุตฺตา นาม อเหสุํ. อิติ จุทฺทสนฺนํ ปุตฺตานํ ภริยาย อุปาสกสฺสาติ โสฬส สลากยาคุอาทีนิ ปวตฺตนฺติ. อิติ โส สปุตฺตทาโร สีลวา กลฺยาณธมฺโม ทานสํวิภาครโต อโหสิ. อถสฺส อปรภาเค โรโค อุปฺปชฺชิ. อายุสงฺขาโร ปริหายิ. โส ธมฺมํ โสตุกาโม "อฏฺฐ วา เม โสฬส วา ภิกฺขู เปเสถาติ สตฺถุ สนฺติกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๑.

ปหิณิ. สตฺถา ภิกฺขู เปเสสิ. เต คนฺตฺวา ตสฺส มญฺจํ ปริวาเรตฺวา ปญฺญตฺเตสุ อาสเนสุ นิสินฺนา, "ภนฺเต อยฺยานํ เม ทสฺสนํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ, ทุพฺพโลมฺหิ, เอกํ เม สุตฺตํ สชฺฌายถาติ วุตฺตา, "กตรํ สุตฺตํ โสตุกาโม อุปาสกาติ, "สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตํ สติปฏฺฐานสุตฺตนฺติ ๑- วุตฺเต, "เอกายโน อยํ ภิกฺขเว มคฺโค สตฺตานํ วิสุทฺธิยาติ สุตฺตนฺตํ ปฏฺฐเปสุํ. ตสฺมึ ขเณ ฉหิ เทวโลเกหิ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา สหสฺสสินฺธวยุตฺตา ทิยฑฺฒโยชนสติกา ฉ รถา อาคมึสุ. เตสุ ฐิตา เทวตา "อมฺหากํ เทวโลกํ เนสฺสาม, อมฺหากํ เทวโลกํ เนสฺสาม, อมฺโภ มตฺติกภาชนํ ภินฺทิตฺวา สุวณฺณภาชนํ คณฺหนฺโต วิย อมฺหากํ เทวโลเก อภิรมิตุํ อิธ นิพฺพตฺตตูติ ๒- วทึสุ. อุปาสโก ธมฺมสฺสวนนฺตรายํ อนิจฺฉนฺโต "อาคเมถ อาคเมถาติ อาห. ภิกฺขู "อมฺเห วทตีติ สญฺญาย ตุณฺหี อเหสุํ. อถสฺส ปุตฺตธีตโร "อมฺหากํ ปิตา ปุพฺเพ ธมฺมสฺสวเนน อติตฺโต อโหสิ, อิทานิ ปน ภิกฺขู ปกฺโกสาเปตฺวา สชฺฌายํ กาเรตฺวา สยเมว วาเรติ, มรณสฺส อภายนกสตฺโต นาม นตฺถีติ วิรวึสุ. ภิกฺขู "อิทานิ อโนกาโสติ อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมึสุ. อุปาสโก โถกํ วีตินาเมตฺวา สตึ ปฏิลภิตฺวา ปุตฺเต ปุจฺฉิ "กสฺมา กนฺทถาติ. "ตาต ตุมฺเห ภิกฺขู ปกฺโกสาเปตฺวา ธมฺมํ สุณนฺตา สยเมว วารยิตฺถ, อถ มยํ `มรณสฺส อภายนกสตฺโต นาม นตฺถีติ กนฺทิมฺหาติ. @เชิงอรรถ: ๑. ที. มหา. ๑๐/๓๒๕. ๒. ม. นิพฺพตฺตาหีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๒.

"อยฺยา ปน กุหินฺติ. "อโนกาโสติ อุฏฺฐายาสนา ปกฺกนฺตา ตาตาติ. "นาหํ อยฺเยหิ สทฺธึ กเถมีติ. "อถ เกน สทฺธึ กเถถาติ. "ฉหิ เทวโลเกหิ เทวตา ฉ รเถ อลงฺกริตฺวา อาทาย อากาเส ฐตฺวา `อมฺหากํ เทวโลเก อภิรมาหิ, อมฺหากํ เทวโลเก อภิรมาหีติ สทฺทํ กโรนฺติ, ตาหิ สทฺธึ กเถมีติ. "กุหึ ตาต รถา, น มยํ ปสฺสามาติ. "อตฺถิ ปน มยฺหํ คนฺถิตานิ ปุปฺผานีติ. "อตฺถิ ตาตาติ. "กตโร เทวโลโก รมณีโยติ. "สพฺพโพธิสตฺตานํ พุทฺธมาตาปิตูนญฺจ วสนฏฺฐานํ ตุสิตภวนํ รมณียํ ตาตาติ. "เตนหิ `ตุสิตภวนโต อาคตรเถ ปุปฺผทามํ ลคฺคตูติ ปุปฺผทามํ ขิปถาติ. เต ขิปึสุ. ตํ รถธุเร ลคฺคิตฺวา อากาเส โอลมฺพิ. มหาชโน ตเทว ปสฺสติ, รถํ น ปสฺสติ. อุปาสโก "ปสฺสเถตํ ปุปฺผทามนฺติ วตฺวา, "อาม ปสฺสามาติ วุตฺเต, "เอตํ ตุสิตภวนโต อาคตรเถ โอลมฺพติ, อหํ ตุสิตภวนํ คจฺฉามิ, ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ, มม สนฺติเก นิพฺพตฺติตุกามา หุตฺวา มยา กตนิยาเมเนว ปุญฺญานิ กโรถาติ วตฺวา กาลํ กตฺวา ตุสิตภวนโต อาคตรเถ ปติฏฺฐาสิ. ตาวเทวสฺส ติคาวุตปฺปมาโณ สฏฺฐิสกฏภาราลงฺการปฏิมณฺฑิโต อตฺตภาโว นิพฺพตฺติ, อจฺฉราสหสฺสํ ปริวาเรสิ, ปญฺจวีสติโยชนิกํ รตนวิมานํ ปาตุรโหสิ. เตปิ ภิกฺขู วิหารํ อนุปฺปตฺเต สตฺถา ปุจฺฉิ "สุตา ภิกฺขเว อุปาสเกน ธมฺมเทสนาติ. "อาม ภนฺเต, อนฺตราเยว ปน `อาคเมถาติ วาเรสิ, อถสฺส ปุตฺตธีตโร กนฺทึสุ, มยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๓.

`อิทานิ อโนกาโสติ อุฏฺฐายาสนา นิกฺขนฺตาติ. "น โส ภิกฺขเว ตุมฺเหหิ สทฺธึ กเถสิ; ฉหิ ปน เทวโลเกหิ เทวตา ฉ รเถ อลงฺกริตฺวา อาหริตฺวา ตํ อุปาสกํ ปกฺโกสึสุ, โส ธมฺมเทสนาย อนฺตรายํ อนิจฺฉนฺโต ตาหิ สทฺธึ กเถสีติ. "เอวํ ภนฺเตติ. "เอวํ ภิกฺขเวติ. "อิทานิ กุหึ นิพฺพตฺโตติ. "ตุสิตภวเน ภิกฺขเวติ. "ภนฺเต อิธ ญาติมชฺเฌ โมทมาโน จริตฺวา ปุน โมทนฏฺฐาเนเยว นิพฺพตฺโตติ. "อาม ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตา หิ คหฏฺฐา วา ปพฺพชิตา วา สพฺพตฺถ โมทนฺติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ กตปุญฺโญ อุภยตฺถ โมทติ, โส โมทติ โส ปโมทติ ทิสฺวา กมฺมวิสุทฺธิมตฺตโนติ. ตตฺถ กตปุญฺโญติ: นานปฺปการสฺส กุสลสฺส การโก ปุคฺคโล "อกตํ วต เม ปาปํ, กตํ วต เม กลฺยาณนฺติ อิธ กมฺมโมทเนน โมทติ, เปจฺจ วิปากโมทเนน โมทติ, เอวํ อุภยตฺถ โมทติ นาม. กมฺมวิสุทฺธินฺติ: ธมฺมิกอุปาสโกปิ อตฺตโน กมฺมวิสุทฺธึ ปุญฺญกมฺมสมฺปตฺตึ ทิสฺวา กาลกิริยโต ปุพฺเพ อิธ โลเกปิ โมทติ, กาลํ กตฺวา อิทานิ ปรโลเกปิ ปโมทติ อติโมทติเยวาติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, มหาชนสฺส สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา ชาตาติ. ธมฺมิกอุปาสกวตฺถุ. --------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๔.

๑๒. เทวทตฺตวตฺถุ. (๑๒) "อิธ ตปฺปติ เปจฺจ ตปฺปตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เทวทตฺตํ อารพฺภ กเถสิ. เทวทตฺตสฺส วตฺถุํ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย ยาว ปฐวิปฺปเวสนา เทวทตฺตํ อารพฺภ ภาสิตานิ สพฺพานิ ชาตกานิ วิตฺถาเรตฺวา กถิตํ. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขโป: สตฺถริ, อนุปิยํ นาม มลฺลานํ นิคโม, ตํ นิสฺสาย อนุปิยมฺพวเน วิหรนฺเตเยว, ตถาคตสฺส ลกฺขณปฏิคฺคหณทิวเสเยว อสีติสหสฺเสหิ ญาติกุเลหิ "ราชา วา โหตุ พุทฺโธ วา, ขตฺติยปริวาโร วิจริสฺสตีติ อสีติสหสฺสปุตฺตา ปฏิญฺญาตา, เตสุ เยภุยฺเยน ปพฺพชิเตสุ, "ภทฺทิยราชานํ อนุรุทฺธํ อานนฺทํ ภคุํ กิมฺพิลํ เทวทตฺตนฺติ อิเม ฉ สกฺเก อปพฺพชนฺเต ทิสฺวา "มยํ อตฺตโน ปุตฺเต ปพฺพาเชม, อิเม ฉ สกฺกา น ญาตกา มญฺเญ; ตสฺมา น ปพฺพชนฺตีติ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ. อถ มหานาโม สกฺโก อนุรุทฺธํ อุปสงฺกมิตฺวา "ตาต อมฺหากํ กุลา ปพฺพชิโต นตฺถิ, ตฺวํ วา ปพฺพช, อหํ วา ปพฺพชิสฺสามีติ อาห. โส ปน สุขุมาโล โหติ สมฺปนฺนโภโค, "นตฺถีติ วจนมฺปิ เตน น สุตปุพฺพํ. เอกทิวสํ หิ เตสุ ฉสุ ขตฺติเยสุ คุฬกีฬาย กีฬนฺเตสุ, อนุรุทฺโธ ปูเวน ปราชิโต ปูวตฺถาย ปหิณิ. อถสฺส มาตา ปูเว สชฺเชตฺวา ปหิณิ. เต ขาทิตฺวา ปน กีฬึสุ. ปุนปฺปุนํ ตสฺเสว ปราชโย โหติ. มาตา ปนสฺส ปหิเต ปหิเต ติกฺขตฺตุํ ปูเว ปหิณิตฺวา จตุตฺถวาเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๕.

"ปูวา นตฺถีติ ปหิณิ. โส "นตฺถีติ วจนสฺส อสฺสุตปุพฺพตฺตา "เอสาเปกา ปูววิกติ ภวิสฺสตีติ มญฺญมาโน "นตฺถิปูวเมว อาหรถาติ เปเสสิ. มาตา ปนสฺส, "นตฺถิปูวํ กิร อยฺเย เทถาติ วุตฺเต, "มม ปุตฺเตน `นตฺถีติ ปทํ น สุตปุพฺพํ, อิมินา ปน อุปาเยน เอตมตฺถํ ชานาเปสฺสามีติ ตุจฺฉํ สุวณฺณปาตึ อญฺญาย สุวณฺณปาติยา ปฏิกุชฺชิตฺวา เปเสสิ. นครปริคฺคาหิกา เทวตา จินฺเตสุํ "อนุรุทฺธสกฺเกน อนฺนภารกาเล อตฺตโน ภาคภตฺตํ อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธสฺส ทตฺวา `นตฺถีติ เม วจนสฺส สวนํ มา โหตุ, โภชนุปฺปตฺติฏฺฐานชานนํ มา โหตูติ ปตฺถนา กตา, สจายํ ตุจฺฉปาตึ ปสฺสิสฺสติ; เทวสมาคมํ ปวิสิตุํ น ลภิสฺสาม, สีสมฺปิ โน สตฺตธา ผเลยฺยาติ. อถ นํ ปาตึ ทิพฺพปูเวหิ ปุณฺณํ อกํสุ. ตสฺสา คุฬมณฺฑเล ฐเปตฺวา อุคฺฆาฏิตมตฺตาย ปูวคนฺโธ สกลนครํ ฉาเทตฺวา ฐิโต. ปูวขณฺฑํ มุเข ฐปิตมตฺตเมว สตฺตรสหรณีสหสฺสานิ อนุผริ. โส จินฺเตสิ "นาหํ มาตุ ปิโย, เอตฺตกํ เม กาลํ อิมํ นตฺถิปูวนฺนาม น ปจิ, อิโต ปฏฺฐาย อญฺญํ ปูวํ น ขาทิสฺสามีติ เคหํ คนฺตฺวา มาตรํ ปุจฺฉิ "อมฺม ตุมฺหากํ อหํ ปิโย, อปฺปิโยติ. "ตาต เอกกฺขิโน อกฺขิ วิย หทยํ วิย จ อติปิโย เมติ. "อถ กสฺมา เอตฺตกํ กาลํ มยฺหํ นตฺถิปูวํ น ปจิตฺถ อมฺมาติ. สา จุลฺลุปฏฺฐากํ ปุจฺฉิ "อตฺถิ กิญฺจิ ปาติยํ ตาตาติ. "ปริปุณฺณา อยฺเย ปาตี ปูเวหิ, เอวรูปา ปูวา นาม เม น ทิฏฺฐปุพฺพาติ. สา จินฺเตสิ "มยฺหํ ปุตฺโต ปุญฺญวา กตาภินีหาโร ภวิสฺสติ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๖.

เทวตาหิ ปาตึ ปูเรตฺวา ปหิตา ภวิสฺสนฺตีติ. อถ นํ ปุตฺโต "อมฺม อิโต ปฏฺฐายาหํ อญฺญํ ปูวนฺนาม น ขาทิสฺสามิ, นตฺถิปูวเมว ปเจยฺยาสีติ. สาปิสฺส ตโต ปฏฺฐาย, "ปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ วุตฺเต, ตุจฺฉปาติเมว อญฺญาย ปาติยา ปฏิกุชฺชิตฺวา เปเสสิ. ยาว อคารมชฺเฌ วสิ, ตาวสฺส เทวตา ทิพฺพปูเว ปหิณึสุ. โส เอตฺตกํปิ อชานนฺโต ปพฺพชฺชนฺนาม กึ ชานิสฺสติ, ตสฺมา "กา เอสา ปพฺพชฺชา นามาติ ภาตรํ ปุจฺฉิตฺวา, "โอหาริตเกสมสฺสุนา กาสายนิวตฺเถน กฏฺฐตฺถเร วา วิทลมญฺจเก วา นิปชฺชิตฺวา ปิณฺฑาย จรนฺเตน วิหริตพฺพํ, เอสา ปพฺพชฺชา นามาติ วุตฺเต, "ภาติก อหํ สุขุมาโล, นาหํ สกฺขิสฺสามิ ปพฺพชิตุนฺติ อาห. "เตนหิ ตาต กมฺมนฺตํ อุคฺคเหตฺวา ฆราวาสํ วส, น หิ สกฺกา อมฺเหสุ เอเกน อปพฺพชิตุนฺติ อาห. อถ นํ "โก เอโส กมฺมนฺโต นามาติ ปุจฺฉิ. ภตฺตุฏฺฐานฏฺฐานํปิ อชานนฺโต กุลปุตฺโต กมฺมนฺตํ นาม กึ ชานิสฺสติ. เอกทิวสํ หิ ติณฺณํ ขตฺติยานํ กถา อุทปาทิ "ภตฺตํ นาม กุหึ อุฏฺฐหตีติ. กิมฺพิโล อาห "โกฏฺเฐ อุฏฺฐหตีติ. อถ นํ ภทฺทิโย "ตฺวํ ภตฺตสฺส อุฏฺฐานฏฺฐานํ น ชานาสิ, ภตฺตนฺนาม อุกฺขลิยํ อุฏฺฐหตีติ อาห. อนุรุทฺโธ "ตุมฺเห เทฺวปิ น ชานาถ, ภตฺตนฺนาม รตนมกุลาย สุวณฺณปาติยํ อุฏฺฐหตีติ อาห. เตสุ กิร เอกทิวสํ กิมฺพิโล โกฏฺฐโต วีหี โอตาริยมาเน ทิสฺวา "เอเต โกฏฺฐเกเยว ชาตาติ สญฺญี อโหสิ. ภทฺทิโยปิ เอกทิวสํ อุกฺขลิโต ภตฺตํ วฑฺฒิยมานํ ทิสฺวา "อุกฺขลิยญฺเญว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๗.

อุปฺปนฺนนฺติ สญฺญี อโหสิ. อนุรุทฺเธน ปน เนว วีหี โกฏฺเฏนฺตา น ภตฺตํ ปเจนฺตา วา วฑฺเฒนฺตา วา ทิฏฺฐปุพฺพา, วฑฺเฒตฺวา ปน ปุรโต ฐปิตเมว ปสฺสติ. โส "ภุญฺชิตุกามกาเล ภตฺตํ ปาติยํ อุฏฺฐหตีติ สญฺญมกาสิ. เอวํ ตโยปิ เต ภตฺตุฏฺฐานฏฺฐานํปิ น ชานนฺติ. เตนายํ "โก เอส กมฺมนฺโต นามาติ ปุจฺฉิตฺวา "ปฐมํ เขตฺตํ กสาเปตพฺพนฺติอาทิกํ สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร กตฺตพฺพํ กิจฺจํ สุตฺวา "กทา กมฺมนฺตานํ อนฺโต ปญฺญายิสฺสติ, กทา มยํ อปฺโปสฺสุกฺกา โภเค ภุญฺชิสฺสามาติ วตฺวา, กมฺมนฺตานํ อปริยนฺตตาย อกฺขาตาย, "เตนหิ ตฺวญฺเญว ฆราวาสํ วส, น มยฺหํ เอเตน อตฺโถติ วตฺวา มาตรํ อุปสงฺกมิตฺวา "อนุชานาหิ มํ อมฺม, อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ วตฺวา, ตาย ติกฺขตฺตุํ ปฏิกฺขิปิตฺวา "สเจ เต สหายโก ภทฺทิยราชา ปพฺพชิสฺสติ, เตน สทฺธึ ปพฺพชาหีติ วุตฺเต, ตํ อุปสงฺกมิตฺวา "มม โข สมฺม ปพฺพชฺชา ตว ปฏิพทฺธาติ วตฺวา ตํ นานปฺปกาเรหิ สญฺญาเปตฺวา สตฺตเม ทิวเส อตฺตนา สทฺธึ ปพฺพชตฺถาย ปฏิญฺญํ คณฺหิ. ตโต "ภทฺทิโย สกฺยราชา อนุรุทฺโธ อานนฺโท ภคุ กิมฺพิโล เทวทตฺโต จาติ อิเม ฉ ขตฺติยา อุปาลิกปฺปกสตฺตมา, เทวา วิย ทิพฺพสมฺปตฺตึ สตฺตาหํ มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อุยฺยานํ คจฺฉนฺตา วิย จตุรงฺคินิยา เสนาย นิกฺขมิตฺวา ปรวิสยํ ปตฺวา ราชาณาย สพฺพเสนํ นิวตฺตาเปตฺวา ปรวิสยํ โอกฺกมึสุ. ตตฺถ ฉ ขตฺติยา อตฺตโน อาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา ภณฺฑิกํ กตฺวา "หนฺท ภเณ อุปาลิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๘.

นิวตฺตสฺสุ, อลํ เต เอตฺตกํ ชีวิกายาติ ตสฺส อทํสุ. โส เตสํ ปาทมูเล ปวตฺติตฺวา ปริเทวิตฺวา เตสํ อาณํ อติกฺกมิตุํ อสกฺโกนฺโต อุฏฺฐาย ตํ คเหตฺวา นิวตฺติ. เตสํ ทฺวิธา ชาตกาเล วนํ โรทนปฺปตฺตํ วิย ปฐวี กมฺปนาการปฺปตฺตา วิย อโหสิ. อุปาลิกปฺปโกปิ โถกํ คนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา เอวํ จินฺเตสิ "จณฺฑา โข สากิยา `อิมินา กุมารา นิปาติตาติ ฆาเตยฺยุํปิ มํ, อิเม หิ นาม สกฺยกุมารา เอวรูปํ สมฺปตฺตึ ปหาย อิมานิ อนคฺฆานิ อาภรณานิ เขฬปิณฺฑํ วิย ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิสฺสนฺติ, กิมงฺคํ ปนาหนฺติ จินฺเตตฺวา ภณฺฑิกํ โอมุญฺจิตฺวา ตานิ อาภรณานิ รุกฺเข ลคฺคิตฺวา "อตฺถิกา คณฺหนฺตูติ วตฺวา เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา เตหิ "กสฺมา นิวตฺโตสีติ ปุฏฺโฐ ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ เต อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "มยํ ภนฺเต สากิยา นาม มานนิสฺสิตา, อยํ อมฺหากํ ทีฆรตฺตํ ปริจารโก, อิมํ ปฐมตรํ ปพฺพาเชถ, มยมสฺส อภิวาทนาทีนิ กริสฺสาม, เอวํ โน มาโน นิมฺมาทยิสฺสตีติ วตฺวา ตํ ปฐมตรํ ปพฺพาเชตฺวา ปจฺฉา สยํ ปพฺพชึสุ. เตสุ อายสฺมา ภทฺทิโย เตเนว อนฺตรวสฺเสน เตวิชฺโช อโหสิ. อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทิพฺพจกฺขุโก หุตฺวา ปจฺฉา มหาปุริสวิตกฺกสุตฺตํ ๑- สุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อายสฺมา อานนฺโท โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. ภคุตฺเถโร จ กิมฺพิลตฺเถโร จ อปรภาเค วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เทวทตฺโต โปถุชฺชนิกํ อิทฺธึ ปตฺโต. @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๒๓๓.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.

อปรภาเค สตฺถริ โกสมฺพิยํ วิหรนฺเต, สสาวกสงฺฆสฺส ตถาคตสฺส มหนฺโต ลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺติ. ตตฺถ วตฺถเภสชฺชาทิหตฺถา มนุสฺสา วิหารํ ปวิสิตฺวา "กุหึ สตฺถา, กุหึ สารีปุตฺตตฺเถโร, กุหึ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร, กุหึ มหากสฺสปตฺเถโร, กุหึ ภทฺทิยตฺเถโร, กุหึ อนุรุทฺธตฺเถโร, กุหึ อานนฺทตฺเถโร, กุหึ ภคุตฺเถโร, กุหึ กิมฺพิลตฺเถโรติ อสีติมหาสาวกานํ นิสินฺนฏฺฐานํ โอโลเกนฺตา วิจรนฺติ. "เทวทตฺตตฺเถโร กุหึ นิสินฺโน วา ฐิโต วาติ ปุจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ. โส จินฺเตสิ "อหํ เอเตหิ สทฺธึเยว ปพฺพชิโต, เอเตปิ ขตฺติยปพฺพชิตา, อหํปิ ขตฺติยปพฺพชิโต; ลาภสกฺการหตฺถา มนุสฺสา เอเต ปริเยสนฺติ, มม นามํ คเหตาปิ นตฺถิ, เกน นุ โข สทฺธึ เอกโต หุตฺวา กํ ปสาเทตฺวา มม ลาภสกฺการํ นิพฺพตฺเตยฺยนฺติ. อถสฺส เอตทโหสิ "อยํ ราชา พิมฺพิสาโร ปฐมทสฺสเนเนว เอกาทสนหุเตหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต, น สกฺกา เอเตน สทฺธึ เอกโต ภวิตุํ, โกสลรญฺญาปิ สทฺธึ น สกฺกา เอกโต ภวิตุํ, อยํ โข ปน รญฺโญ ปุตฺโต อชาตสตฺตุกุมาโร กสฺสจิ คุณโทสํ น ชานาติ, เอเตน สทฺธึ เอกโต ภวิสฺสามีติ. โส โกสมฺพิโต ราชคหํ คนฺตฺวา กุมารกวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา จตฺตาโร อาสีวิเส จตูสุ หตฺถปาเทสุ เอกํ คีวาย พนฺธิตฺวา เอกํ สีเส จุมฺพฏกํ กตฺวา เอกํ เอกํสํ กริตฺวา อิมาย อหิเมขลาย อากาสโต โอรุยฺห อชาตสตฺตุสฺส อุจฺฉงฺเค นิสีทิตฺวา, เตน ภีเตน "โกสิ ตฺวนฺติ วุตฺเต, "อหํ เทวทตฺโตติ วตฺวา ตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.

ภยวิโนทนตฺถํ ตํ อตฺตภาวํ ปฏิสํหริตฺวา สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร ปุรโต ฐตฺวา ตํ ปสาเทตฺวา ลาภสกฺการํ นิพฺพตฺเตสิ. โส ลาภสกฺการาภิภูโต "อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามีติ ปาปกํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สห จิตฺตุปฺปาเทน อิทฺธิโต ปริหายิตฺวา สตฺถารํ เวฬุวนวิหาเร สราชิกาย ปริสาย ธมฺมํ เทเสนฺตํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา อญฺชลิมฺปคฺคยฺห "ภควา ภนฺเต เอตรหิ ชิณฺโณ วุฑฺโฒ มหลฺลโก, อปฺโปสฺสุกฺโก ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ อนุยุญฺชตุ; อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามิ, นิยฺยาเทถ เม ภิกฺขุสงฺฆนฺติ วตฺวา สตฺถารา เขฬาสิกวาเทน อปสาเทตฺวา ปฏิกฺขิตฺโต, อนตฺตมโน อิมํ ปฐมํ ตถาคเต อาฆาตํ พนฺธิตฺวา อปกฺกมิ. อถสฺส ภควา ราชคเห ปกาสนียกมฺมํ กาเรสิ. โส "ปริจฺจตฺโตทานิ อหํ สมเณน โคตเมน, อิทานิสฺส อนตฺถํ กริสฺสามีติ อชาตสตฺตุํ อุปสงฺกมิตฺวา "ปุพฺเพ โข กุมาร มนุสฺสา ทีฑายุกา, เอตรหิ อปฺปายุกา, ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชติ, ยํ ตฺวํ กุมาโรว สมาโน กาลํ กเรยฺยาสิ, เตนหิ ตฺวํ กุมาร ปิตรํ หนฺตฺวา ราชา โหหิ, อหํ ภควนฺตํ หนฺตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสามีติ วตฺวา, ตสฺมึ รชฺเช ปติฏฺฐิเต, ตถาคตสฺส วธาย ปุริเส ปโยเชตฺวา, เตสุ โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา นิวตฺเตสุ, สยํ คิชฺฌกูฏํ อภิรุหิตฺวา "อหเมว สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสฺสามีติ สิลํ ปวิชฺฌิตฺวา รุหิรุปฺปาทกมฺมํ กตฺวา อิมินาปิ อุปาเยน มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต ปุน นาฬาคิรึ วิสฺสชฺชาเปสิ. ตสฺมึ อาคจฺฉนฺเต, อานนฺทตฺเถโร อตฺตโน ชีวิตํ สตฺถุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.

ปริจฺจชิตฺวา ปุรโต อฏฺฐาสิ. สตฺถา นาคํ ทเมตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา วิหารํ อาคนฺตฺวา อเนกสหสฺเสหิ อุปาสเกหิ อภิหฏํ มหาทานํ ปริภุญฺชิตฺวา, ตสฺมึ ทิวเส สนฺนิปติตานํ อฏฺฐารสโกฏิสงฺขาตานํ ราชคหวาสีนํ อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ชาโต. "อโห มหาคุโณ อายสฺมา อานนฺโท; ตถารูเป นาม หตฺถินาเค อาคจฺฉนฺเต, อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา สตฺถุ ปุรโต อฏฺฐาสีติ เถรสฺส คุณกถํ สุตฺวา "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพเปส มมตฺถาย ชีวิตํ ปริจฺจชิเยวาติ วตฺวา ภิกฺขูหิ ยาจิโต จุลฺลหํสมหาหํสกกฺกฏกชาตกานิ ๑- ๒- ๓- กเถสิ. เทวทตฺตสฺสาปิ กมฺมํ เนว ตถา รญฺโญ มาราปิตตฺตา, น วธกานํ ปโยชิตตฺตา, น สิลาย ปวิทฺธตฺตา, ปากฏํ อโหสิ; ยถา นาฬาคิริหตฺถิโน วิสฺสชฺชิตตฺตา. ตทา หิ มหาชโน "ราชาปิ เทวทตฺเตเนว มาราปิโต, วธกาปิ ปโยชิตา, สิลาปิ ปวิทฺธา; อิทานิ ปน เตน นาฬาคิริ วิสฺสชฺชาปิโต, เอวรูปํ นาม ปาปํ คเหตฺวา ราชา วิจรตีติ โกลาหลมกาสิ. ราชา มหาชนสฺส กถํ สุตฺวา ปญฺจ ถาลิปากสตานิ หราเปตฺวา น ปุน ตสฺสุปฏฺฐานํ อคมาสิ. นาคราปิสฺส กุลํ อุปคตสฺส ภิกฺขามตฺตมฺปิ นาทํสุ. โส ปริหีนลาภสกฺกาโร โกหญฺเญน ชีวิตุกาโม สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. อสีติ. ๒๘/๖๘. ตทฏฺฐกถา. ๘/๒๑๑. ๒. ขุ. ชา. อสีติ. ๒๘/๗๗. @ตทฏฺฐกถา. ๘/๒๔๒. ๓. ขุ. ชา. จตุ. ๒๗/๑๔๕. ตทฏฺฐกถา. ๔/๓๓๕. ตตฺถ ปน @"กกฺการุชาตกนฺติ ขายติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

ปญฺจ วตฺถูนิ ยาจิตฺวา ภควตา "อลํ เทวทตฺต, โย อิจฺฉติ, อารญฺญโก โหตูติ ปฏิกฺขิตฺโต, "กสฺสาวุโส วจนํ โสภณํ: กึ ตถาคตสฺส อุทาหุ มม? อหํ หิ อุกฺกฏฺฐวเสน เอวํ วทามิ `สาธุ ภนฺเต ภิกฺขู ยาวชีวํ อรญฺญิกา อสฺสุ, ปิณฺฑปาติกา, ปํสุกูลิกา, รุกฺขมูลิกา, มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุนฺติ, โย ทุกฺขา มุจฺจิตุกาโม, โส มยา สทฺธึ อาคจฺฉตูติ วตฺวา ปกฺกามิ. ตสฺส วจนํ สุตฺวา เอกจฺเจ นวปพฺพชิตา มนฺทพุทฺธิโน "กลฺยาณํ เทวทตฺโต อาห, เอเตน สทฺธึ วิจริสฺสามาติ เตน สทฺธึ เอกโตว อเหสุํ. อิติ โส ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ เตหิ ปญฺจหิ วตฺถูหิ ลูขปฺปสนฺนํ ชนํ สญฺญาเปนฺโต กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิ. โส ภควตา "สจฺจํ กิร ตฺวํ เทวทตฺต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมสิ จกฺกเภทายาติ ปุฏฺโฐ "สจฺจํ ภควาติ วตฺวา "ครุโก โข เทวทตฺต สงฺฆเภโทติอาทีหิ โอวทิโตปิ สตฺถุ วจนํ อนาทยิตฺวา ปกฺกนฺโต, อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา "อชฺชตคฺเคทานาหํ อาวุโส อานนฺท อญฺญเตฺรว ภควตา อญฺญตฺร ภิกฺขุสงฺฆา อุโปสถํ กริสฺสามิ, สงฺฆกมฺมํ กริสฺสามีติ อาห. เถโร ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสิ. ตํ วิทิตฺวา สตฺถา อุปฺปนฺนธมฺมสํเวโค หุตฺวา "เทวทตฺโต สเทวกสฺส โลกสฺส อนตฺถนิสฺสิตํ อตฺตโน อวีจิมฺหิ ปจนกมฺมํ กโรตีติ ปริวิตกฺเกตฺวา "สุกรานิ อสาธูนิ อตฺตโน อหิตานิ จ; ยํ เว หิตญฺจ สาธุญฺจ ตํ เว ปรมทุกฺกรนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

อิมํ คาถํ วตฺวา ปุน อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ "สุกรํ สาธุนา สาธุ, สาธุ ปาเปน ทุกฺกรํ; ปาปํ ปาเปน สุกรํ, ปาปมริเยหิ ทุกฺกรนฺติ. ๑- อถโข เทวทตฺโต อุโปสถทิวเส อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา "ยสฺสิมานิ ปญฺจ วตฺถูนิ ขมนฺติ, โส สลากํ คณฺหตูติ วตฺวา, ปญฺจสเตหิ วชฺชีปุตฺตเกหิ นวเกหิ อปฺปกตญฺญูหิ สลากาย คหิตาย, สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา เต ภิกฺขู อาทาย คยาสีสํ อคมาสิ. ตสฺส ตตฺถ คตภาวํ สุตฺวา สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ อานยตฺถาย เทฺว อคฺคสาวเก เปเสสิ. เต ตตฺถ คนฺตฺวา อาเทสนาปาฏิหาริยานุสาสนิยา จ อิทฺธิปาฏิหาริยานุสาสนิยา จ อนุสาสนฺตา เต อมตํ ปาเยตฺวา อาทาย อากาเสนาคมึสุ. โกกาลิโกปิ โข "อุฏฺเฐหิ อาวุโส เทวทตฺต, นีตา เต ภิกฺขู สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ, นนุ ตฺวํ มยา วุตฺโต `มา อาวุโส สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ วิสฺสาสิ; ปาปิจฺฉา สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา, ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสงฺคตาติ วตฺวา ชนฺนุเกน หทยมชฺเฌ ปหริ. ตสฺส ตตฺเถว อุณฺหํ โลหิตํ มุขโต อุคฺคญฺฉิ. อายสฺมนฺตํ ปน สารีปุตฺตํ ภิกฺขุสงฺฆปริวุตํ อากาเสนาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ภิกฺขู อาหํสุ "ภนฺเต อายสฺมา สารีปุตฺโต คมนกาเล อตฺตทุติโยว คโต, อิทานิ มหาปริวาโร อาคจฺฉนฺโต โสภตีติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตกาเลปิ @เชิงอรรถ: ๑. จุลฺลวคฺค. ๗/๑๙๔. ขุ. อุ. ๒๕/๑๖๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

มม ปุตฺโต มม สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต โสภติเยวาติ วตฺวา "โหติ สีลวตํ อตฺโถ ปฏิสนฺถารวุตฺตินํ. ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ ญาติสงฺฆปุรกฺขิตํ, อถ ปสฺสสิมํ กาลํ สุวิหีนํว ญาติภีติ ๑- อิทํ ชาตกํ ๒- กเถสิ. ปุน ภิกฺขูหิ "ภนฺเต เทวทตฺโต กิร เทฺว อคฺคสาวเก อุโภสุ ปสฺเสสุ นิสีทาเปตฺวา `พุทฺธลีฬฺหาย ธมฺมํ เทเสสฺสามีติ ตุมฺหากํ อนุกิริยํ กรีติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว; ปุพฺเพเปส มม อนุกิริยํ กาตุํ วายมิ, น ปน สกฺขีติ วตฺวา "อปิ วีรก ปสฺเสสิ สกุณํ มญฺชุภาณกํ มยุรคีวสงฺกาสํ ปตึ มยฺหํ สวิฏฺฐกํ? อุทกถลจรสฺส ปกฺขิโน นิจฺจํ อามกมจฺฉโภชิโน ตสฺสานุกรํ สวิฏฺฐโก เสวาเลหิ ปลิคุณฺฐิโต มโตติ ๓- นทีจรกากชาตกํ ๔- กเถตฺวา, อปเรสุปิ ทิวเสสุ ตถารูปิเมว กถํ อารพฺภ "อจาริ วตายํ วิตุทํ วนานิ กฏฺฐงฺครุกฺเขสุ อสารเกสุ, @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔. ตทฏฺฐกถา. ๑/๒๒๐. ๒. ลกฺขณชาตกํ. ๓. ขุ. ชา. @ทุก. ๒๗/๗๕. ตทฏฺฐกถา. ๓/๑๙๙. ๔. ชาตเก "วีรกชาตกนฺติ ขายติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

อถาสทา ขทิรํ ชาตสารํ, ยตฺถาภิทา ครุโฬ อุตฺตมงฺคนฺติ ๑- จ ลสี จ เต นิปฺผลิตา, มตฺถโก จ วิทาลิโต, สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, ทานิ สมฺม วิโรจสีติ ๒- จ เอวมาทีนิ ชาตกานิ ๓- กเถสิ. ปุน "อกตญฺญู เทวทตฺโตติ กถํ อารพฺภ "อกรมฺหา ว เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺห เส; มิคราช นโม ตฺยตฺถุ; อปิ กิญฺจิ ลภามฺห เส. มม โลหิตภกฺขสฺส นิจฺจํ ลุทฺทานิ กุพฺพโต ทนฺตนฺตรคโต สนฺโต ตํ พฺหุํ, ยํปิ ชีวสีติ ๔- อาทีนิ ชาตกานิ ๕- กเถสิ. ปุน วธาย ปริสกฺกนมสฺส อารพฺภ "ญาตเมตํ กุรุงฺคสฺส ยํ ตฺวํ เสปณฺณิ เสยฺยสิ; อญฺญํ เสปณฺณึ คจฺฉามิ, น เม เต รุจฺจเต ผลนฺติ ๖- อาทีนิ ชาตกานิ ๗- กเถสิ. ปุน "อุภโต ปริหีโน เทวทตฺโต ลาภสกฺการโต จ สามญฺญโต จาติ กถาสุ ปวตฺตมานาสุ, "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปิ ปริหีโนเยวาติ วตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๗๗. ตทฏฺฐกถา. ๓/๒๑๖. ๒. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๖. ตทฏฺฐกถา. @๒/๓๘๗. ๓. กนฺทคลชาตกญฺเจว วิโรจนชาตกญฺจ. ๔. ขุ. ชา. จตุ. ๒๗/๑๓๓. @ตทฏฺฐกถา. ๔/๒๕๘. ๕. ชวสกุณชาตกํ. ๖. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๗. ตทฏฺฐกถา. ๑/๒๖๒. @๗. กุรุงฺคมิคชาตกํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

"อกฺขี ภินฺนา, ปโฏ นฏฺโฐ, สขีเคเห จ ภณฺฑนํ, อุภโต ปทุฏฺฐกมฺมนฺตา อุทกมฺหิ ถลมฺหิ จาติ ๑- อาทีนิ ชาตกานิ ๒- กเถสิ. เอวํ ราชคเห วิหรนฺโต เทวทตฺตํ อารพฺภ พหูนิ ชาตกานิ กเถตฺวา, ราชคหโต สาวตฺถึ คนฺตฺวา เชตวนมหาวิหาเร วาสํ กปฺเปสิ. เทวทตฺโตปิ โข นว มาเส คิลาโน, ปจฺฉิเม กาเล สตฺถารํ ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา อตฺตโน สาวเก "อหํ สตฺถารํ ทฏฺฐุกาโม, ตํ เม ทสฺเสถาติ วตฺวา, เตหิ "ตฺวํ สมตฺถกาเล สตฺถารา สทฺธึ เวรี หุตฺวา อจริ, น มยํ ตํ ตตฺถ เนสฺสามาติ วุตฺเต, "มา มํ นาเสถ, มยา สตฺถริ อาฆาโต กโต, สตฺถุ ปน มยิ เกสคฺคมตฺโตปิ อาฆาโต นตฺถีติ. โส หิ ภควา วธเก เทวทตฺตมฺหิ โจเร องฺคุลิมาลเก ธนปาเล ราหุเล จ สพฺพตฺถ สมมานโสติ "ทสฺเสถ เม ภควนฺตนฺติ ปุนปฺปุนํ ยาจิ. อถ นํ เต มญฺจเกนาทาย นิกฺขมึสุ. ตสฺสาคมนํ สุตฺวา ภิกฺขู สตฺถุ อาโรเจสุํ "ภนฺเต เทวทตฺโต กิร ตุมฺหากํ ทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉตีติ. "น ภิกฺขเว โส เตนตฺตภาเวน มํ ปสฺสิตุํ ลภิสฺสตีติ. ภิกฺขู กิร ปญฺจนฺนํ วตฺถูนํ อายาจิตกาลโต ปฏฺฐาย ปุน พุทฺเธ ทฏฺฐุํ น ลภนฺติ, อยํ ธมฺมตา. "อสุกฏฺฐานญฺจ อสุกฏฺฐานญฺจ อาคโต ภนฺเตติ อาหํสุ. "ยํ อิจฺฉติ, ตํ กโรตุ; น โส มํ ปสฺสิตุํ ลภิสฺสตีติ. "ภนฺเต @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๕. ตทฏฺฐกถา. ๒/๓๗๒. ๒. อุภโตภฏฺฐชาตกํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

อิโต โยชนมตฺตํ อาคโต, อฑฺฒโยชนํ, คาวุตํ, โปกฺขรณีสมีปํ อาคโต ภนฺเตติ. "สเจปิ อนฺโตเชตวนํ ปวิสติ, เนว มํ ปสฺสิตุํ ลภิสฺสตีติ. เทวทตฺตํ คเหตฺวา อาคตา เชตวนโปกฺขรณีตีเร มญฺจํ โอตาเรตฺวา โปกฺขรณิยํ นหายิตุํ โอตรึสุ. เทวทตฺโตปิ โข มญฺจโต อุฏฺฐาย อุโภ ปาเท ภูมิยํ ฐเปตฺวา นิสีทิ. เต ปฐวึ ปวิสึสุ. โส อนุกฺกเมน ยาว โคปฺผกา ยาว ชนฺนุกา ยาว กฏิโต ยาว ถนโต ยาว คีวโต ปวิสิตฺวา หนุกฏฺฐิกสฺส ภูมิยํ ปติฏฺฐิตกาเล คาถมาห "อิเมหิ อฏฺฐีหิ ตมคฺคปุคฺคลํ เทวาติเทวํ นรทมฺมสารถึ สมนฺตจกฺขุํ สตปุญฺญลกฺขณํ ปาเณหิ พุทฺธํ สรณํ คโตสฺมีติ. อิทํ กิร ฐานํ ทิสฺวา ตถาคโต เทวทตฺตํ ปพฺพาเชสิ. สเจ หิ โส น ปพฺพชิสฺส; คิหี หุตฺวา กมฺมํ ภาริยํ อกริสฺส, อายตึ ภวสฺส ปจฺจยํ กาตุํ นาสกฺขิสฺส; ปพฺพชิตฺวา จ ปน, กิญฺจาปิ กมฺมํ ภาริยํ กริสฺสติ, อายตึ ภวสฺส ปจฺจยํ กาตุํ สกฺขิสฺสตีติ นํ สตฺถา ปพฺพาเชสิ. โส หิ อิโต สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก อฏฺฐิสฺสโร นาม ปจฺเจกพุทฺโธ ภวิสฺสติ. โส ปฐวึ ปวิสิตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ. นิจฺจเล พุทฺเธ อปรทฺธภาเวน ปน นิจฺจโลว หุตฺวา ปจฺจติ. ติโยชนสติเก อนฺโตอวีจิมฺหิ โยชนสตุพฺเพธเมวสฺส สรีรํ นิพฺพตฺติ, สีสํ ยาว กณฺณสกฺขลิโต อุปริ อยกปลฺลํ ปาวิสิ, ปาทา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.

ยาว โคปฺผกา เหฏฺฐา อยปฐวึ ปวิฏฺฐา, มหาตาลกฺขนฺธปริมาณํ อยสูลํ ปจฺฉิมภิตฺติโต นิกฺขมิตฺวา ปิฏฺฐิมชฺฌํ ภินฺทิตฺวา อุเรน นิกฺขมิตฺวา ปุรตฺถิมภิตฺตึ ปาวิสิ, อปรํ ทกฺขิณภิตฺติโต นิกฺขมิตฺวา ทกฺขิณปสฺสํ ภินฺทิตฺวา วามปสฺเสน นิกฺขมิตฺวา อุตฺตรภิตฺตึ ปาวิสิ, อปรํ อุปริ กปลฺลโต นิกฺขมิตฺวา มตฺถกํ ภินฺทิตฺวา อโธภาเคน นิกฺขมิตฺวา อยปฐวึ ปาวิสิ. เอวํ โส ตตฺถ นิจฺจโล หุตฺวา ปจฺจติ. ภิกฺขู "เอตฺตกํ ฐานํ คนฺตฺวา เทวทตฺโต สตฺถารํ ทฏฺฐุํ อลภิตฺวาว ปฐวึ ปวิฏฺโฐติ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ. สตฺถา "น ภิกฺขเว เทวทตฺโต อิทาเนว มยิ อปรชฺฌิตฺวา ปฐวึ ปาวิสิ, ปุพฺเพปิ ปวิฏฺโฐเยวาติ วตฺวา, หตฺถิราชกาเล มคฺคมุฬฺหํ ปุริสํ สมสฺสาเสตฺวา อตฺตโน ปิฏฺฐึ อาโรเปตฺวา เขมนฺตํ ปาปิตสฺส เตน ปุน ติกฺขตฺตุํ อาคนฺตฺวา `อคฺคฏฺฐาเน มชฺฌิมฏฺฐาเน มูเลติ เอวํ ทนฺเต ฉินฺทิตฺวา ตติยวาเร มหาปุริสสฺส จกฺขุปถํ อติกฺกมนฺตสฺส ตสฺส ปฐวึ ปวิฏฺฐภาวํ ทีเปตุํ "อกตญฺญุสฺส โปสสฺส นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน สพฺพญฺเจ ปฐวึ ทชฺชา เนว นํ อภิราธเยติ ๑- อิมํ ชาตกํ ๒- กเถตฺวา, ปุนปิ ตเถว กถาย สมุฏฺฐิตาย, ขนฺติวาทิภูเต อตฺตนิ อปรชฺฌิตฺวา กลาพุราชภูตสฺส ตสฺส ปฐวึ ปวิฏฺฐภาวํ ทีเปตุํ ขนฺติวาทิชาตกํ, ๓- จุลฺลธมฺมปาลภูเต อตฺตนิ อปรชฺฌิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๒๓. ตทฏฺฐกถา. ๒/๑๒๘. ๒. สีลวนาคชาตกํ. ๓. ขุ. ชา. จตุ. @๒๗/๑๓๗. ตทฏฺฐกถา. ๔/๒๗๕.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

มหาปตาปราชภูตสฺส ตสฺส ปฐวึ ปวิฏฺฐภาวํ ทีเปตุํ จุลฺลธมฺม- ปาลชาตกญฺจ ๑- กเถสิ. ปฐวึ ปวิฏฺเฐ ปน เทวทตฺเต, มหาชโน หฏฺฐตุฏฺโฐ ธชปตากกทลิโย อุสฺสาเปตฺวา ปุณฺณฆเฏ ฐเปตฺวา "ลาภา วต โนติ มหนฺตํ ฉณํ อนุโภติ. ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสุํ. ภควา "น ภิกฺขเว อิทาเนว เทวทตฺเต มเต มหาชโน ตุสฺสติ, ปุพฺเพปิ ตุสฺสิเยวาติ วตฺวา, สพฺพชนสฺส อปฺปิเย จณฺเฑ ผรุเส พาราณสิยํ ปิงฺคลราเช นาม มเต มหาชนสฺส ตุฏฺฐภาวํ ทีเปตุํ "สพฺโพ ชโน หึสิโต ปิงฺคเลน, ตสฺมึ มเต, ปจฺจยํ เวทยนฺติ, ปิโย นุ เต อาสิ อกณฺหเนตฺโต. กสฺมา ตุวํ โรทสิ ทฺวารปาล? น เม ปิโย อาสิ อกณฺหเนตฺโต, ภายามิ ปจฺจาคมนาย ตสฺส, อิโต คโต หึเสยฺย มจฺจุราชํ, โส หึสิโต อาเนยฺย นํ ปุน อิธาติ อิมํ ปิงฺคลชาตกํ ๒- กเถสิ. ภิกฺขู สตฺถารํ ปุจฺฉึสุ "อิทานิ ภนฺเต เทวทตฺโต กุหึ นิพฺพตฺโตติ. "อวีจิมหานิรเย ภิกฺขเวติ. "ภนฺเต อิธ ตปฺปนฺโต @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ปญฺจ. ๒๗/๑๗๑. ตทฏฺฐกถา. ๔/๔๕๐. ๒. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๙๒. ตทฏฺฐกถา. @๓/๓๒๑.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

วิจริตฺวา ปุน คนฺตฺวา ตปฺปนฏฺฐาเนเยว นิพฺพตฺโตติ. "อาม ภิกฺขเว, ปพฺพชิตา วา โหนฺตุ คหฏฺฐา วา ปมาทวิหาริโน อุภยตฺถ ตปฺปนฺติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อิธ ตปฺปติ, เปจฺจ ตปฺปติ, ปาปการี อุภยตฺถ ตปฺปติ; `ปาปํ เม กตนฺติ ตปฺปติ, ภิยฺโย ตปฺปติ ทุคฺคตึ คโตติ. ตตฺถ "อิธ ตปฺปตีติ: อิธ กมฺมตปฺปเนน โทมนสฺสมตฺเตน ตปฺปติ. เปจฺจาติ: ปรโลเก ปน วิปากตปฺปเนน อติทารุเณน อปายทุกฺเขน ตปฺปติ. ปาปการีติ: นานปฺปการสฺส ปาปสฺส กตฺตา. อุภยตฺถาติ: อิมินา วุตฺตปฺปกาเรน ตปฺปเนน อุภยตฺถ ตปฺปติ นาม. ปาปํ เมติ: โส หิ กมฺมตปฺปเนน ตปฺปนฺโต "ปาปํ เม กตนฺติ ตปฺปติ, ตํ อปฺปมตฺตกํ ตปฺปนํ; วิปากตปฺปเนน ปน ตปฺปนฺโต ภิยฺโย ตปฺปติ ทุคฺคตึ คโต, อติผรุเสน ตปฺปเนน อติวิย ตปฺปตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. เทวทตฺตวตฺถุ. ----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

๑๓. สุมนาเทวีวตฺถุ. (๑๓) "อิธ นนฺทติ, เปจฺจ นนฺทตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สุมนาเทวึ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ หิ เทวสิกํ อนาถปิณฺฑิกสฺส เคเห เทฺว ภิกฺขุสหสฺสานิ ภุญฺชนฺติ, ตถา วิสาขาย มหาอุปาสิกาย. สาวตฺถิยญฺจ โย โย ทานํ ทาตุกาโม โหติ; โส โส เตสํ อุภินฺนํ โอกาสํ ลภิตฺวาว กโรติ. "กึการณาติ. "ตุมฺหากํ ทานคฺคํ อนาถปิณฺฑิโก วา วิสาขา วา อาคตาติ ปุจฺฉิตฺวา, "นาคตาติ วุตฺเต, สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา กตทานมฺปิ "กึ ทานํ นาเมตนฺติ ครหนฺติ. อุโภปิ หิ เต ภิกฺขุสงฺฆสฺส รุจิญฺจ อนุจฺฉวิกกิจฺจานิ จ ชานนฺติ. เตสุ วิหรนฺเตสุ, ภิกฺขู จิตฺตานุรูปเมว ภุญฺชนฺติ. ตสฺมา สพฺเพ ทานํ ทาตุกามา เต คเหตฺวา คจฺฉนฺติ. อิติ เต อตฺตโน ฆเร ภิกฺขู ปริวิสิตุํ น ลภนฺติ. ตโต วิสาขา "โก นุ โข มม ฐาเน ฐตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิสฺสตีติ อุปธาเรนฺตี ปุตฺตสฺส ธีตรํ ทิสฺวา ตํ อตฺตโน ฐาเน ฐเปสิ. สา ตสฺสา นิเวสเน ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสติ. อนาถปิณฺฑิโกปิ มหาสุภทฺทํ นาม เชฏฺฐธีตรํ ฐเปสิ. สา หิ ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺตี ธมฺมํ สุณนฺตี โสตาปนฺนา หุตฺวา ปติกุลํ อคมาสิ. ตโต จุลฺลสุภทฺทํ ฐเปสิ. สาปิ ตเถว กโรนฺตี โสตาปนฺนา หุตฺวา ปติกุลํ คตา. อถ สุมนาเทวึ นาม กนิฏฺฐธีตรํ ฐเปสิ. สา ปน ธมฺมํ สุตฺวา สกทาคามิผลํ ปตฺวา, กุมาริกาว หุตฺวา ตถารูเปน อผาสุเกน อาตุรา อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา ปิตรํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

ทฏฺฐุกามา หุตฺวา ปกฺโกสาเปสิ. โส เอกสฺมึ ทานคฺเค ตสฺสา สาสนํ สุตฺวาว อาคนฺตฺวา "กึ อมฺม สุมเนติ อาห. สา ปิตรํ อาห "กึ กนิฏฺฐภาติกาติ. "วิปฺปลปสิ อมฺมาติ. "น วิปฺปลปามิ กนิฏฺฐภาติกาติ. "ภายสิ อมฺมาติ. "น ภายามิ กนิฏฺฐภาติกาติ. เอตฺตกํ วตฺวาเยว ปน สา กาลมกาสิ. โส โสตาปนฺโนปิ สมาโน เสฏฺฐี ธีตริ อุปฺปนฺนโสกํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต ธีตุ สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา โรทนฺโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา, "กึ คหปติ ทุกฺขี ทุมฺมโน อสฺสุมุโข รุทมาโน อาคโตสีติ วุตฺเต, "ธีตา เม ภนฺเต สุมนาเทวี กาลกตาติ อาห. "อถ กสฺมา โสจสิ, นนุ สพฺเพสํ เอกํสิกํ มรณนฺติ. "ชานาเมตํ ภนฺเต, เอวรูปา ปน เม หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺนา ธีตา, สา มรณกาเล สตึ ปจฺจุปฏฺฐาเปตุํ อสกฺโกนฺตี วิปฺปลปมานา มตา: เตน เม อนปฺปกํ โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชตีติ. "กึ ปน ตาย กถิตํ มหาเสฏฺฐีติ. "อหํ ตํ ภนฺเต `กึ อมฺม สุมเนติ อามนฺเตสึ, อถ มํ อาห `กึ กนิฏฺฐภาติกาติ; ตโต `วิปฺปลปสิ อมฺมาติ วุตฺเต, `น วิปฺปลปามิ กนิฏฺฐภาติกาติ; `ภายสิ อมฺมาติ, `น ภายามิ กนิฏฺฐภาติกาติ; เอตฺตกํ วตฺวา กาลมกาสีติ. อถ นํ ภควา อาห "น หิ เต มหาเสฏฺฐิ ธีตา วิปฺปลปตีติ. "อถ กสฺมา เอวมาหาติ. "กนิฏฺฐตฺตาเยว; ธีตา หิ เต คหปติ มคฺคผเลหิ ตยา มหลฺลิกา; ตฺวํ หิ โสตาปนฺโน, ธีตา ปน เต สกทาคามินี; สา มคฺคผเลหิ มหลฺลิกตฺตา ตํ เอวมาหาติ. "เอวํ ภนฺเตติ. "เอวํ คหปตีติ. "อิทานิ กุหึ นิพฺพตฺตา ภนฺเตติ. "ตุสิตภวเน คหปตีติ วุตฺเต,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

"ภนฺเต มม ธีตา อิธ ญาตกานํ อนฺตเร นนฺทมานา วิจริตฺวา อิโต คนฺตฺวาปิ นนฺทนฏฺฐาเนเยว นิพฺพตฺตาติ. อถ นํ สตฺถา "อาม คหปติ อปฺปมตฺตา นาม คหฏฺฐา วา ปพฺพชิตา วา อิธโลเก จ ปรโลเก จ นนฺทนฺติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อิธ นนฺทติ, เปจฺจ นนฺทติ, กตปุญฺโญ อุภยตฺถ นนฺทติ, `ปุญฺญํ เม กตนฺติ นนฺทติ, ภิยฺโย นนฺทติ สุคฺคตึ คโตติ. ตตฺถ "อิธาติ: อิธโลเก กมฺมนนฺทเนน นนฺทติ. เปจฺจาติ: ปรโลเก วิปากนนฺทเนน นนฺทติ. กตปุญฺโญติ: นานปฺปการสฺส ปุญฺญสฺส กตฺตา. อุภยตฺถาติ: อิธ "กตํ เม กุสลํ, อกตํ เม ปาปนฺติ นนฺทติ, ปรตฺถ วิปากํ อนุภวนฺโต นนฺทติ. ปุญฺญํ เมติ: อิธ นนฺทนฺโต ปน "ปุญฺญํ เม กตนฺติ โสมนสฺสมตฺตเกเนว กมฺมนนฺทนํ อุปาทาย นนฺทติ. ภิยฺโยติ: วิปากนนฺทเนน ปน สุคตึ คโต, สตฺตปญฺญาสวสฺสโกฏิโย สฏฺฐิญฺจ วสฺสสตสหสฺสานิ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต ตุสิตปุเร อติวิย นนฺทตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. มหาชนสฺส ธมฺมเทสนา สาตฺถิกา ชาตาติ. สุมนาเทวีวตฺถุ. -----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

๑๔. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. (๑๔) "พหุมฺปิ เจ สหิตํ ภาสมาโนติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เทฺว สหายเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถีวาสิโน หิ เทฺว กุลปุตฺตา สหายกา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา กาเม ปหาย สตฺถุ สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชิตฺวา ปญฺจ วสฺสานิ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติเก วสิตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา สาสเน ธุรํ ปุจฺฉิตฺวา วิปสฺสนาธุรญฺจ คนฺถธุรญฺจ วิตฺถารโต สุตฺวา, เอโก ตาว "อหํ ภนฺเต มหลฺลกกาเล ปพฺพชิโต น สกฺขิสฺสามิ คนฺถธุรํ ปูเรตุํ, วิปสฺสนาธุรํ ปน ปูเรสฺสามีติ ยาว อรหตฺตา วิปสฺสนํ กถาเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อิตโร ปน "อหํ คนฺถธุรํ ปูเรสฺสามีติ อนุกฺกเมน เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา คตคตฏฺฐาเน ธมฺมํ กเถติ, สรภญฺญํ ภณติ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ธมฺมํ วาเจนฺโต วิจรติ, อฏฺฐารสนฺนํ มหาคณานํ อาจริโย อโหสิ. ภิกฺขู สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อิตรสฺส เถรสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตสฺโสวาเท ฐตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา "สตฺถารํ ทฏฺฐุกามมฺหาติ วทนฺติ. เถโร "คจฺฉถ อาวุโส, มม วจเนน สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อสีติมหาเถเร วนฺทถ, สหายกตฺเถรํปิ เม `อมฺหากํ อาจริโย ตุมฺเห วนฺทตีติ วเทถาติ เปเสสิ. เต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารญฺเจว อสีติมหาเถเร จ วนฺทิตฺวา คนฺถิกตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภนฺเต อมฺหากํ อาจริโย ตุมฺเห วนฺทตีติ วทนฺติ. อิตเรน จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

`โก นาเมโสติ วุตฺเต, "ตุมฺหากํ สหายกภิกฺขุ ภนฺเตติ วทนฺติ. เอวํ เถเร ปุนปฺปุนํ สาสนํ ปหิณนฺเต, โส ภิกฺขุ โถกํ กาลํ สหิตฺวา อปรภาเค สหิตุํ อสกฺโกนฺโต, "อมฺหากํ อาจริโย ตุมฺเห วนฺทตีติ วุตฺเต, "โก เอโสติ วตฺวา, "ตุมฺหากํ สหายกภิกฺขุ ภนฺเตติ วุตฺเต, "กึ ปน ตุมฺเหหิ ตสฺส สนฺติเก อุคฺคหิตํ: กึ ทีฆนิกายาทีสุ อญฺญตโร นิกาโย, กึ ตีสุ ปิฏเกสุ เอกํ ปิฏกนฺติ วตฺวา, "จตุปฺปทิกํปิ คาถํ น ชานาติ, ปํสุกูลํ คเหตฺวา ปพฺพชิตกาเลเยว อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ, พหู วต อนฺเตวาสิเก ลภิ, ตสฺส อาคตกาเล มยา ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตสิ. อปรภาเค เถโร สตฺถารํ ทฏฺฐุํ อาคโต, สหายกตฺเถรสฺส สนฺติเก ปตฺตจีวรํ ฐเปตฺวา คนฺตฺวา สตฺถารญฺเจว อสีติมหาเถเร จ วนฺทิตฺวา สหายกตฺเถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปจฺจาคมิ. อถสฺส โส วตฺตํ กาเรตฺวา สมปฺปมาณํ อาสนํ คเหตฺวา "ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามีติ นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา "เอส เอวรูปํ มม ปุตฺตํ วิเหเฐตฺวา นิรเย นิพฺพตฺเตยฺยาติ ตสฺมึ อนุกมฺปาย วิหารจาริกํ จรนฺโต วิย เตสํ นิสินฺนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺเต พุทฺธาสเน นิสีทิ. ตตฺถ ตตฺถ นิสีทนฺตา หิ ภิกฺขู พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ว นิสีทนฺติ. เตน สตฺถา ปกติปญฺญตฺเตเยว อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ปน คนฺถิกภิกฺขุํ ปฐมชฺฌาเน ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา, ตสฺมึ อกถิเต, ทุติยชฺฌานํ อาทึ กตฺวา อฏฺฐสุปิ สมาปตฺตีสุ รูปารูเปสุ ปญฺหํ ปุจฺฉิ. คนฺถิกตฺเถโร เอกํปิ กเถตุํ นาสกฺขิ. อิตโร ตํ สพฺพํ กเถสิ. อถ นํ โสตาปตฺติมคฺเค ปญฺหํ ปุจฺฉิ. คนฺถิกตฺเถโร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

กเถตุํ นาสกฺขิ. ตโต ขีณาสวตฺเถรํ ปุจฺฉิ. เถโร กเถสิ. สตฺถา "สาธุ สาธูติ อภินนฺทิตฺวา เสสมคฺเคสุปิ ปฏิปาฏิยา ปญฺหํ ปุจฺฉิ. คนฺถิกตฺเถโร เอกํปิ กเถตุํ นาสกฺขิ. ขีณาสโว ปน ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ กเถสิ. สตฺถา จตูสุปิ ฐาเนสุ ตสฺส สาธุการํ อทาสิ. ตํ สุตฺวา ภุมฺมเทเว อาทึ กตฺวา ยาว พฺรหฺมโลกา สพฺพา เทวตา เจว นาคสุปณฺณา จ สาธุการํ อทํสุ. ตํ สาธุการํ สุตฺวา ตสฺส อนฺเตวาสิกา เจว สทฺธิวิหาริโน จ สตฺถารํ อุชฺฌายึสุ "กึ นาเมตํ สตฺถารา กตํ: กิญฺจิ อชานนฺตสฺส มหลฺลกตฺเถรสฺส จตูสุ ฐาเนสุ สาธุการํ อทาสิ, อมฺหากํ ปนาจริยสฺส สพฺพปริยตฺติธรสฺส ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปาโมกฺขสฺส ปสํสามตฺตํปิ น กรีติ. อถ เน สตฺถา "กินฺนาเมตํ ภิกฺขเว กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา, ตสฺมึ อตฺเถ อาโรจิเต, "ภิกฺขเว ตุมฺหากํ อาจริโย มม สาสเน ภติยา คาโว รกฺขนสทิโส, มยฺหํ ปน ปุตฺโต ยถารุจิยา ปญฺจโครเส ปริภุญฺชนกสามิสทิโสติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "พหุมฺปิ เจ สหิตํ ๑- ภาสมาโน น ตกฺกโร โหติ นโร ปมตฺโต, โคโปว คาโว คณยํ ปเรสํ น ภาควา สามญฺญสฺส โหติ. อปฺปมฺปิ เจ สหิตํ ภาสมาโน ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี @เชิงอรรถ: ๑. ม. สํหิต. อยญฺหิ คาถา อุเปนฺทวชิโร นาม โหติ, โส จ ช ต ช คเณหิ เจว @ครุทฺวเยน จ นิยมิโต, ตสฺมา "สํหิต อิติ ยุชฺชติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ สมฺมปฺปชาโน สุวิมุตฺตจิตฺโต อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา, ส ภาควา สามญฺญสฺส โหตีติ. ตตฺถ "สหิตนฺติ เตปิฏกสฺส พุทฺธวจนสฺเสตํ นามํ, ตํ อาจริเย อุปสงฺกมิตฺวา อุคฺคณฺหิตฺวา พหุมฺปิ ปเรสํ ภาสมาโน วาเจนฺโต กเถนฺโต, ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ยํ การเกน ปุคฺคเลน กตฺตพฺพํ, ตกฺกโร น โหติ, กุกฺกุฏสฺส ปกฺขปหรณมตฺตมฺปิ อนิจฺจาทิวเสน มนสิการํ นปฺปวตฺเตสิ; เอโส, ยถา นาม ทิวเส ภติยา คาโว รกฺขนฺโต โคโป ปาโตว สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สายํ คเณตฺวา สามิกานํ นิยฺยาเทตฺวา ทิวสภติมตฺตํ คณฺหาติ, ยถารุจิยา ปน ปญฺจโครเส ปริภุญฺชิตุํ น ลภติ; เอวเมว เกวลํ อนฺเตวาสิกานํ สนฺติกา วตฺตปฏิวตฺตกรณมตฺตสฺส ภาคี โหติ, สามญฺญสฺส ปน ภาคี น โหติ. ยถา ปน โคปาลเกน นิยฺยาทิตานํ คุนฺนํ ปญฺจโครสํ โคสามิกาว ปริภุญฺชนฺติ; ตถา เตน กถิตํ ธมฺมํ สุตฺวา การกปุคฺคลา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชิตฺวา, เกจิ ปฐมชฺฌานาทีนิ ปาปุณนฺติ, เกจิ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มคฺคผลานิ ปาปุณนฺติ, โคสามิกา โครสสฺเสว, สามญฺญสฺส ภาคิโน โหนฺติ. อิติ สตฺถา สีลสมฺปนฺนสฺส พหุสฺสุตสฺส ปมาทวิหาริโน อนิจฺจาทิวเสน โยนิโสมนสิกาเร อปฺปวตฺตสฺส ภิกฺขุโน วเสน ปฐมํ คาถํ กเถสิ, น ทุสฺสีลสฺส.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

ทุติยคาถา ปน อปฺปสฺสุตสฺสาปิ โยนิโสมนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺตสฺส การกปุคฺคลสฺส วเสน กถิตา. ตตฺถ "อปฺปมฺปิ เจติ: โถกํ เอกวคฺคทฺวิวคฺคมตฺตมฺปิ. ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารีติ: อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย นวโลกุตฺตรธมฺมสฺส อนุรูปํ ธมฺมํ ปุพฺพภาคปฏิปทาสงฺขาตํ จตุปาริสุทฺธิสีลธุตงฺคอสุภกมฺมฏฺฐานาทิเภทํ จรนฺโต อนุธมฺมจารี โหติ "อชฺช อชฺเชวาติ ปฏิเวธํ อากงฺขนฺโต วิจรติ; โส อิมาย สมฺมาปฏิปตฺติยา ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ, สมฺมา เหตุนา นเยน ปริชานิตพฺพธมฺเม ปริชานนฺโต, ตทงฺควิกฺขมฺภนสมุจฺเฉทปฏิปสฺสทฺธินิสฺสรณวิมุตฺตีนํ วเสน สุวิมุตฺตจิตฺโต, อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา, อิธโลกปรโลเก ปริยาปนฺนา วา อชฺฌตฺติกพาหิรา วา ขนฺธายตนธาตุโย จตูหิ อุปาทาเนหิ อนุปาทิยนฺโต มหาขีณาสโว, มคฺคสงฺขาตสฺส สามญฺญสฺส วเสน อาคตสฺส ผลสามญฺญสฺส เจว ปญฺจอเสขธมฺมกฺขนฺธสามญฺญสฺส จ ภาควา โหตีติ. รตนกูเฏน วิย อคารสฺส, อรหตฺเตน เทสนาย กูฏํ คณฺหีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. ยมกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ปฐโม วคฺโค.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๘ หน้า ๑๐๕-๑๔๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=18&A=2156&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=18&A=2156&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=11              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=268              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=269              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=269              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]