อรรถกถาเล่มที่ ๒๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๔ ปณฺฑิต-สหสฺสวคฺค

หน้าที่ ๗๔.
สนฺธิจฺเฉโท. กุสลากุสลกมฺมวีชสฺส ขีณตฺตา นิพฺพตฺตนาวกาโส
หโต อสฺสาติ หตาวกาโส. จตูหิ มคฺเคหิ กตฺตพฺพกิจฺจสฺส
กตตฺตา สพฺพาสา อิมินา วนฺตาติ วนฺตาโส. โย ปน เอวรูโป
นโร, ส เว ปฏิวิทฺธโลกุตฺตรธมฺมตาย ปุริเสสุ  อุตฺตมภาวมฺปตฺโตติ
ปุริสุตฺตโมติ.
      คาถาวสาเน เต อารญฺญกา ตึสมตฺตา ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, เสสมหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา
อโหสีติ.
                    สารีปุตฺตตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
              ๙. ขทิรวนิยเรวตตฺเถรวตฺถุ. (๗๙)
      "คาเม วาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ขทิรวนิยเรวตตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      อายสฺมา หิ สารีปุตฺโต สตฺตาสีติโกฏิธนํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา
"จาลา, อุปจาลา, สีสุปจาลาติ ติสฺโส ภคินิโย "จุนฺโท,
อุปเสโนติ อิเม เทฺว ภาตโร ปพฺพาเชสิ. เรวตกุมาโร เอโกว
เคเห อวสิฏฺโฐ. อถสฺส มาตา จินฺเตสิ "มม ปุตฺโต
อุปติสฺโส เอตฺตกํ ธนํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา ติสฺโส ภคินิโย เทฺว
จ ภาตโร ปพฺพาเชสิ, เรวโต เอโกว อวสิฏฺโฐ; สเจ อิมํปิ
ปพฺพาเชสฺสติ, เอตฺตกํ โน ธนํ นสฺสิสฺสติ, กุลวํโส ปจฺฉิชฺชิสฺสติ;
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๕.
ทหรกาเลเยว นํ ฆราวาเสน พนฺธิสฺสามีติ. สารีปุตฺตตฺเถโรปิ
ปฏิกจฺเจว ภิกฺขู อาณาเปสิ "สเจ อาวุโส เรวโต ปพฺพชิตุกาโม
อาคจฺฉติ, อาคตมตฺตเมว นํ ปพฺพาเชยฺยาถ; มม มาตาปิตโร
มิจฺฉาทิฏฺฐิกา, กินฺเตหิ อาปุจฺฉิเตหิ, อหเมว ตสฺส มาตา จ
ปิตา จาติ. มาตาปิสฺส เรวตกุมารํ สตฺตวสฺสิกเมว ฆรพนฺธเนน
พนฺธิตุกามา สมชาติเก กุเล กุมาริกํ วาเรตฺวา ทิวสํ ววตฺถเปตฺวา
กุมารํ มณฺเฑตฺวา ปสาเธตฺวา มหตา ปริวาเรน สทฺธึ อาทาย
กุมาริกาย ญาติฆรํ อคมาสิ. อถ เนสํ กตมงฺคลานํ ทฺวินฺนํปิ
ญาตเกสุ สนฺนิปติเตสุ, อุทกปาติยํ หตฺเถ โอตาเรตฺวา มงฺคลานิ
วตฺวา กุมาริกาย วุฑฺฒึ อากงฺขมานา ญาตกา "ตว อยฺยิกาย
ทิฏฺฐธมฺมํ ปสฺส, อยฺยิกา วิย จิรํ ชีว อมฺมาติ อาหํสุ.
เรวตกุมาโร "โก นุ โข อิมิสฺสา อยฺยิกาย ทิฏฺฐธมฺโมติ
จินฺเตตฺวา "กตรา อิมิสฺสา อยฺยิกาติ ปุจฺฉิ. อถ นํ อาหํสุ
"ตาต กึ น ปสฺสสิ อิมํ วีสวสฺสสติกํ ขณฺฑทนฺตํ ปลิตเกสํ
วลิตตจํ ติลกาหตคตฺตํ โคปานสิวงฺกํ, เอสา เอติสฺสา อยฺยิกาติ.
"กึ  ปน อยํปิ เอวรูปา ภวิสฺสตีติ. "สเจ ชีวิสฺสติ, ภวิสฺสติ
ตาตาติ. โส จินฺเตสิ "เอวรูปํปิ นาม สรีรํ ชราย อิมํ
วิปฺปการํ ปาปุณิสฺสติ, อิทํ เม ภาตรา อุปติสฺเสน ทิฏฺฐํ
ภวิสฺสติ, อชฺเชว มยา ปลายิตฺวา ปพฺพชิตุํ วฏฺฏตีติ. อถ นํ
ญาตกา กุมาริกาย สทฺธึ เอกยานํ อาโรเปตฺวา อาทาย
ปกฺกมึสุ. โส โถกํ คนฺตฺวา สรีรกิจฺจํ อปทิสิตฺวา "ฐเปถ ตาว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๖.
ยานํ, โอตริตฺวา อาคมิสฺสามีติ ยานา โอตริตฺวา เอกสฺมึ
คุมฺเพ โถกํ  ปปญฺจํ กตฺวา อคมาสิ. ปุนปิ โถกํ คนฺตฺวา
เตเนว อปเทเสน โอตริตฺวา อภิรุหิตฺวา ปุนปิ ตเถว อกาสิ.
อถสฺส ญาตกา "อทฺธา อิมสฺส อุฏฺฐานานิ วตฺตนฺตีติ
สลฺลกฺเขตฺวา นาติทฬฺหํ อารกฺขํ กรึสุ. โส ปุนปิ โถกํ คนฺตฺวา
เตเนว อปเทเสน โอตริตฺวา "ตุมฺเห ปาเชนฺตา ปุรโต คจฺฉถ,
มยํ ปจฺฉโต สณิกํ อาคมิสฺสามาติ วตฺวา โอตริตฺวา คุมฺพาภิมุโข
อโหสิ. ญาตกาปิสฺส "ปจฺฉโต อาคมิสฺสตีติ สญฺญาย ยานํ
ปาเชนฺตา อคมํสุ. โสปิ ตโต ปลายิตฺวา, เอกสฺมึ ปเทเส
ตึสมตฺตา ภิกฺขู วสนฺติ, เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อาห
"ปพฺพาเชถ มํ ภนฺเตติ. "อาวุโส ตฺวํ สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิโต,
มยํ เต ราปุตฺตภาวํ วา อมจฺจปุตฺตภาวํ วา  น ชานาม,
กถํ ตํ ปพฺพาเชสฺสามาติ. "ตุมฺเห มํ ภนฺเต น ชานาถาติ. "น
ชานามาวุโสติ. "อหํ อุปติสฺสสฺส กนิฏฺฐภาติโกติ. "โก เอส
อุปติสฺโส นามาติ. "ภนฺเต ภทนฺตา มม ภาตรํ `สารีปุตฺโตติ
วทนฺติ, ตสฺมา `อุปติสฺโสติ วุตฺเต, น ชานนฺตีติ. "กึ ปน
สารีปุตฺตตฺเถรสฺส กนิฏฺฐภาติโกติ. "อาม ภนฺเตติ. "เตนหิ
เอหิ, ภาตรา เต อนุญฺญาตเมวาติ วตฺวา ตสฺส อาภรณานิ
โอมุญฺจาเปตฺวา เอกมนฺเต ฐปาเปตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา เถรสฺส
สาสนํ ปหิณึสุ. เถโร ตํ สุตฺวา ภควโต อาโรเจสิ "ภนฺเต
`อารญฺญกภิกฺขูหิ กิร เรวโต ปพฺพาชิโตติ สาสนํ ปหิณึสุ,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๗.
คนฺตฺวา ตํ ปสฺสิตฺวา อาคมิสฺสามีติ. สตฺถา "อธิวาเสหิ ตาว
สารีปุตฺตาติ คนฺตุํ นาทาสิ. เถโร ปุน กติปาหจฺจเยน สตฺถารํ
อาปุจฺฉิ. สตฺถา "อธิวาเสหิ ตาว สารีปุตฺต, มยํปิ คมิสฺสามาติ
เนว คนฺตุํ อทาสิ.
      สามเณโรปิ "สจาหํ อิธ วสิสฺสามิ, ญาตกา มํ อนุพนฺธิตฺวา
ปกฺโกสาเปสฺสนฺตีติ เตสํ ภิกฺขูนํ สนฺติกา ยาว อรหตฺตา
กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย จาริกญฺจรมาโน ตโต
ตึสโยชนิกฏฺฐาเน ขทิรวนํ คนฺตฺวา อนฺโตวสฺเสเยว เตมาสพฺภนฺตเร
สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เถโรปิ ปวาเรตฺวา สตฺถารํ
ปุน ตตฺถ คมนตฺถาย อาปุจฺฉิ. สตฺถา "มยํปิ คมิสฺสาม สารีปุตฺตาติ
ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิกฺขมิ. โถกํ คตกาเล อานนฺทตฺเถโร
เทฺวธาปเถ ฐตฺวา สตฺถารํ อาห "ภนฺเต เรวตสฺส สนฺติกํ
คมนมคฺเคสุ อยํ ปริหารปโถ สฏฺฐิโยชนิโก มนุสฺสาวาโส, อยํ
อุชุมคฺโค ตึสโยชนิโก อมนุสฺสปริคฺคหิโต; กตเรน คจฺฉามาติ.
"สีวลี ปน อานนฺท อมฺเหหิ สทฺธึ อาคโตติ.  "อาม ภนฺเตติ.
"สเจ สีวลี อาคโต, อุชุมคฺคเมว คณฺหาหีติ. สตฺถา กิร "อหํ
ตุมฺหากํ ยาคุภตฺตํ อุปฺปาเทสฺสามิ, อุชุมคฺคํ คณฺหถาติ อวตฺวา
"เตสํ เตสํ ชนานํ ปุญฺญสฺส วิปากทานฏฺฐานํ เอตนฺติ ญตฺวา
"สเจ สีวลี อาคโต, อุชุมคฺคํ คณฺหาหีติ อาห. สตฺถริ ปน ตํ
มคฺคํ ปฏิปนฺเน, เทวตา "อมฺหากํ อยฺยสฺส สีวลิตฺเถรสฺส สกฺการํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๘.
กริสฺสามาติ จินฺเตตฺวา เอเกกโยชเน วิหาเร ๑- กาเรตฺวา เอกโยชนโต
อุทฺธํ คนฺตุํ อทตฺวา ปาโตว อุฏฺฐาย ทิพฺพานิ ยาคุอาทีนิ คเหตฺวา
"อมฺหากํ อยฺโย สีวลิตฺเถโร กหํ นิสินฺโนติ วิจรนฺติ. เถโร
อตฺตโน อภิหฏํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิ. เอวํ
สตฺถา สปริวาโร ตึสโยชนิกํ กนฺตารํ สีวลิตฺเถรสฺเสว ปุญฺญํ
อนุภวมาโน อคมาสิ. เรวตตฺเถโรปิ สตฺถุ อาคมนํ ญตฺวา ภควโต
คนฺธกุฏึ มาเปตฺวา ปญฺจ กูฏาคารสตานิ ปญฺจ จงฺกมนสตานิ
ปญฺจ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานสตานิ จ มาเปสิ. สตฺถา ตสฺส
สนฺติเก มาสมตฺตเมว วสิ. ตสฺมึ วสมาโนปิ สีวลิตฺเถรสฺเสว
ปุญฺญํ อนุภวิ.
      ตตฺถ ปน เทฺว มหลฺลกภิกฺขู สตฺถุ ขทิรวนํ ปวิสนกาเล
เอวํ จินฺตยึสุ "อยํ ภิกฺขุ เอตฺตกํ นวกมฺมํ กโรนฺโต กึ สกฺขิสฺสติ
สมณธมฺมํ กาตุํ, สตฺถา `สารีปุตฺตสฺส กนิฏฺโฐติ มุโขโลกนกิจฺจํ
กโรนฺโต เอวรูปสฺส นวกมฺมิกสฺส สนฺติกํ อาคโตติ. สตฺถาปิ
ตํ ทิวสํ ปจฺจูสกาเล โลกํ โอโลเกนฺโต เต ภิกฺขู ทิสฺวา เตสํ
จิตฺตวารํ อญฺญาสิ; ตสฺมา ตตฺถ มาสมตฺตํ วสิตฺวา นิกฺขมนทิวเส,
ยถา เต ภิกฺขู อตฺตโน เตลนาฬิญฺจ อุทกตุมฺพญฺจ อุปาหนา จ
ปมฺมุสฺสนฺติ; ตถา อธิฏฺฐหิตฺวา นิกฺขมนฺโต วิหารุปจารโต พหิ
นิกฺขนฺตกาเล อิทฺธึ วิสฺสชฺเชสิ. อถ เต ภิกฺขู "มยา อิทญฺจิทญฺจ
ปมฺมุฏฺฐํ, มยาปิ ปมฺมุฏฺฐนฺติ อุโภปิ นิวตฺติตฺวา ตํ ฐานํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วิหารํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๙.
อสลฺลกฺเขตฺวา ขทิรรุกฺขกณฺฏเกหิ วิชฺฌิยมานา วิจริตฺวา เอกสฺมึ
ขทิรรุกฺเข โอลมฺพนฺตํ อตฺตโน ภณฺฑกํ ทิสฺวา อาทาย ปกฺกมึสุ.
สตฺถาปิ ภิกฺขุสงฺฆํ อาทาย ปุน มาสมตฺตเมว สีวลิตฺเถรสฺส ปุญฺญํ
อนุภวมาโน คนฺตฺวา ปุพฺพารามํ ปาวิสิ. อถ เต มหลฺลกภิกฺขู
ปาโตว มุขํ โธวิตฺวา "อาคนฺตุกภตฺตทายิกาย วิสาขาย ฆเร
ยาคุํ ปิวิสฺสามาติ คนฺตฺวา ยาคุํ ปิวิตฺวา ขชฺชกํ ขาทิตฺวา นิสีทึสุ.
อถ เน วิสาขา ปุจฺฉิ "ตุมฺเห หิ ภนฺเต สตฺถารา สทฺธึ
เรวตตฺเถรสฺส วสนฏฺฐานํ อคมิตฺถาติ. "อาม อุปาสิเกติ. "รมณียํ
ภนฺเต เถรสฺส วสนฏฺฐานนฺติ. "กุโต ตสฺส รมณียตา,
เสตกณฺฏกขทิรรุกฺขคหนํ เปตานํ ๑- นิวาสนฏฺฐานสทิสํ อุปาสิเกติ.
อถญฺเญ เทฺว ทหรภิกฺขู อาคมึสุ. อุปาสิกา  เตสํปิ ยาคุขชฺชกานิ
ทตฺวา ตเถว ปุจฺฉิ. เต อาหํสุ "น สกฺกา อุปาสิเก วณฺเณตุํ,
สุธมฺมาเทวสภาสทิสํ, อิทฺธิยา อภิสงฺขตํ วิย เถรสฺส วสนฏฺฐานนฺติ.
อุปาสิกา จินฺเตสิ "ปฐมํ อาคตภิกฺขู อญฺญถา วทึสุ, อิเม
อญฺญถา วทนฺติ; ปฐมํ อาคตภิกฺขู กิญฺจิเทว ปมฺมุสฺสิตฺวา
อิทฺธิยา วิสฺสฏฺฐกาเล ปฏินิวตฺติตฺวา คตา ภวิสฺสนฺติ, อิเม ปน
อิทฺธิยา อภิสงฺขริตฺวา นิมฺมิตกาเล คตา ภวิสฺสนฺตีติ อตฺตโน
ปณฺฑิตภาเวน เอตมตฺถํ ญตฺวา "สตฺถุ อาคมนกาเล ปุจฺฉิสฺสามีติ
อฏฺฐาสิ. ตโต มุหุตฺตสฺเสว สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต วิสาขาย
เคหํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิ. สา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ตาปสานํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๐.
สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏิปุจฺฉิ
"ภนฺเต ตุมฺเหหิ สทฺธึ คตภิกฺขูสุ เอกจฺเจ `เรวตตฺเถรสฺส
วสนฏฺฐานํ ขทิรคหนํ อรญฺญนฺติ วทนฺติ, เอกจฺเจ `รมณียนฺติ
วทนฺติ; กินฺนุ โข เอตนฺติ.  ตํ สุตฺวา สตฺถา "อุปาสิเก คาโม
วา โหตุ อรญฺญํ วา, ยสฺมึ ฐาเน อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ
รมณียเมวาติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ
คาถมาห
       "คาเม วา ยทิวารญฺเญ   นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
        ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ,  ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ.
      ตตฺถ "กิญฺจาปิ อรหนฺโต คามนฺเต กายวิเวกํ น ลภนฺติ,
จิตฺตวิเวกํ ปน ลภนฺเตว; เตสํ หิ ทิพฺพปฺปฏิภาคานิปิ อารมฺมณานิ
จิตฺตํ จาเลตุํ น สกฺโกนฺติ; ตสฺมา คาโม วา โหตุ อรญฺญาทีนํ
วา อญฺญตรํ, ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ. ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ:
โส ภูมิปฺปเทโส รมณีโยเอวาติ อตฺโถ.
       เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
       อปเรน สมเยน ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส เกน นุ
โข การเณน อายสฺมา สีวลิตฺเถโร สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิกานิ
สตฺต วสฺสานิ ๑- มาตุ กุจฺฉิยํ วสิ, เกน นิรเย ปจิ, เกน เอวํ
ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ชาโตติ. สตฺถา ตํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว
กึ กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต อิทนฺนามาติ วุตฺเต, ตสฺสายสฺมโต
ปุพฺพกมฺมํ กเถนฺโต อาห
@เชิงอรรถ: ๑. ขุทฺทกนิกายสฺส อุทาเน ปน สุปฺปวาสา โกลิยธีตา สตฺต วสฺสานิ
@คพฺภํ ธาเรติ สตฺตาหํ มูฬฺหคพฺภาติ ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๑.
      "ภิกฺขเว อิโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี ภควา โลเก
อุปฺปชฺชิตฺวา เอกสฺมึ สมเย ชนปทจาริกํ จริตฺวา ปิตุ นครํ
ปจฺจาคมาสิ. ราชา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาคนฺตุกทานํ
สชฺเชตฺวา นาครานํ สาสนํ เปเสสิ "อาคนฺตฺวา มยฺหํ ทาเน
สหายกา โหนฺตูติ. เต ตถา กตฺวา "รญฺญา ทินฺนทานโต
อติเรกตรํ ทสฺสามาติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส ทานํ
ปฏิยาเทตฺวา รญฺโญ สาสนํ ปหิณึสุ. ราชา อาคนฺตฺวา เตสํ
ทานํ ทิสฺวา "อิโต อธิกตรํ ทสฺสามีติ ปุนทิวเส สตฺถารํ นิมนฺเตสิ.
เนว ราชา นาคเร ปราเชตุํ สกฺขิ, น นาครา ราชานํ. นาครา
ฉฏฺเฐ วาเร "เสฺวทานิ, ยถา `อิเมสํ ทาเน อิทนฺนาม นตฺถีติ น
สกฺกา [๑]- วตฺตุํ; เอวํ ทานํ ทสฺสามาติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ทานํ
ปฏิยาเทตฺวา "กินฺนุ โข เอตฺถ นตฺถีติ โอโลเกนฺตา อลฺลมธุเมว
นาทฺทสํสุ. ปกฺกมธุ ปน พหุ อตฺถิ. เต อลฺลมธุสฺสตฺถาย จตูสุ
นครทฺวาเรสุ จตฺตาริ สหสฺสานิ คาหาเปตฺวา ปหิณึสุ. อเถโก
ชนปทมนุสฺโส คามโภชกํ  ปสฺสิตุํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มธุปฏลํ
ทิสฺวา มกฺขิกา ปลาเปตฺวา สาขํ ฉินฺทิตฺวา สาขาทณฺฑเกเนว สทฺธึ
มธุปฏลํ อาทาย "คามโภชกสฺส ทสฺสามีติ นครํ ปาวิสิ. มธุอตฺถาย
คโต ตํ ทิสฺวา "อมฺโภ วิกฺกีณิยํ มธุนฺติ ปุจฺฉิ. "น วิกฺกีณิยํ
สามีติ. "หนฺท อิมํ กหาปณํ คเหตฺวา เทหีติ. โส จินฺเตสิ "อิทํ
มธุปฏลํ ปาทมตฺตํปิ นาคฺฆติ; อยํ ปน กหาปณํ เทติ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "โหตีติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๒.
พหุกหาปณโก มญฺเญ; มยา วฑฺเฒตุํ วฏฺฏตีติ. อถ นํ "น
เทมีติ อาห. "เตนหิ เทฺว กหาปเณ คณฺหาหีติ. "ทฺวีหิปิ น
เทมีติ. เอวํ ตาว วฑฺเฒสิ; ยาว โส "เตนหิ อิมํ สหสฺสํ
คณฺหาหีติ ภณฺฑิกํ อุปเนสิ. อถ นํ โส อาห "กินฺนุ โข ตฺวํ
อุมฺมตฺตโก, อุทาหุ กหาปณานํ ฐปโนกาสํ น ลภสิ; ปาทํปิ
อนคฺฆนฺตํ ๑- มธุํ `สหสฺสํ คเหตฺวา เทหีติ วเทสิ, กินฺนาเมตนฺติ.
"ชานามหํ โภ, อิมินา ปน เม กมฺมํ อตฺถิ, เตเนวํ วทามีติ.
"กึ กมฺมํ สามีติ. "อมฺเหหิ วิปสฺสิสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อฏฺฐสฏฺฐิสมณสตสหสฺสปริวารสฺส มหาทานํ สชฺชิตํ, ตเตฺรกํ
อลฺลมธุเมว นตฺถิ; ตสฺมา เอวํ คณฺหามีติ. "เอวํ สนฺเต นาหํ
มูเลน ทสฺสามิ, สเจ อหํปิ ทาเน ปตฺตึ ลภามิ, ทสฺสามีติ. โส
คนฺตฺวา นาครานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. นาครา ตสฺส สทฺธาย
พลวภาวํ ญตฺวา "สาธุ ปตฺติโก โหตูติ ปฏิชานึสุ. เต พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ นิสึทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา มหตึ สุวณฺณปาตึ
อาหราเปตฺวา มธุปฏลํ ปีฬาเปสุํ. เตเนว มนุสฺเสน ปณฺณาการตฺถาย
ทธิวารโกปิ อาหโฏ อตฺถิ. โส ตํปิ ทธึ ปาติยํ อากิริตฺวา เตน
มธุนา สนฺเทตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย
อทาสิ. ตํ ยาวทตฺถํ คณฺหนฺตานํ สพฺเพสํ สมฺปาปุณิ. อุตฺตรึปิ
อวสิฏฺฐํ อโหสิเยว. "เอวํ โถกํ กถํ ตาว พหุนฺนํ ปาปุณีติ น
จินฺเตตพฺพํ. ตํ หิ พุทฺธานุภาเวน ปาปุณิ. พุทฺธวิสโย น จินฺเตตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑. ม. น อคฺฆนกํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๓.
จตฺตาริ ๑- หิ "อจินฺเตยฺยานีติ วุตฺตานิ, ตานิ ๒- จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺเสว
ภาคี โหตีติ. โส ปุริโส เอตฺตกํ กมฺมํ กตฺวา อายุหปริโยสาเน
เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอตฺตกํ กาลํ สํสรนฺโต เอกสฺมึ สมเย
เทวโลกา จวิตฺวา พาราณสิยํ ราชกุเล นิพฺพตฺโต ปิตุ อจฺจเยน
รชฺชํ ปาปุณิ. โส "เอกํ  นครํ คณฺหิสฺสามีติ คนฺตฺวา ปริวาเรสิ,
นาครานญฺจ สาสนํ ปหิณิ "รชฺชํ วา เทนฺตุ ยุทฺธํ วาติ. เต
"เนว รชฺชํ ทสฺสาม น ยุทฺธนฺติ วตฺวา จูฬทฺวาเรหิ นิกฺขมิตฺวา
ทารูทกาทีนิ อาหรนฺติ, สพฺพกิจฺจานิ กโรนฺติ. อิตโรปิ จตฺตาริ
มหาทฺวารานิ รกฺขนฺโต สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิกานิ ๓- สตฺต วสฺสานิ
นครํ อุปรุนฺธิ. อถสฺส มาตา "กึ เม ปุตฺโต กโรตีติ ปุจฺฉิตฺวา
"อิทนฺนาม เทวีติ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "พาโล มม ปุตฺโต, คจฺฉถ,
ตสฺส `จูฬทฺวารานิ ปิธาย นครํ อุปรุนฺธตูติ วเทถาติ. โส มาตุ
สาสนํ สุตฺวา ตถา อกาสิ. นาคราปิ พหิ นิกฺขมิตุํ อลภนฺตา
สตฺตเม ทิวเส อตฺตโน ราชานํ มาเรตฺวา ตสฺส รชฺชํ อทํสุ.
โส อิมํ กมฺมํ กตฺวา อายุหปริโยสาเน อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา,
ยาวายํ มหาปฐวี โยชนมตฺตํ อุสฺสนฺนา; ตาว นิรเย ปจิตฺวา,
จตุนฺนํ จูฬทฺวารานํ ปิหิตตฺตา ตโต จุโต เอติสฺสาเอว มาตุ
กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต วสฺสานิ
อนฺโตกุจฺฉิสฺมึ วสิ, สตฺต ทิวสานิ โยนิมุเข ติริยํ นิปชฺชิ. เอวํ
ภิกฺขเว สีวลี ตทา นครํ อุปรุนฺธิตฺวา คหิตกมฺเมน เอตฺตกํ
@เชิงอรรถ: ๑. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๐๔. ๒. ยานิ [?].
@๓. สตฺตมาสาธิกานีติ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๔.
กาลํ นิรเย ปจิตฺวา จตุนฺนํ จูฬทฺวารานํ ปิหิตตฺตา ตสฺสาเยว
มาตุ กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา เอตฺตกํ กาลํ กุจฺฉิมฺหิ วสิ,
นวมธุโน ทินฺนตฺตา ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ชาโตติ.
      ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อโห สามเณรสฺส
ลาโภ, อโห ปุญฺญํ, เยน เอเกน ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจ
กูฏาคารสตานิ กตานีติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต,
"ภิกฺขเว มยฺหํ ปุตฺตสฺส เนว ปุญฺญํ อตฺถิ, น ปาปํ; อุภยมสฺส
ปหีนนฺติ วตฺวา พฺราหฺมณวคฺเค อิมํ คาถมาห
     "โยธ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ     อุโภ สงฺคํ อุปจฺจคา,
      อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
                  ขทิรวนิยเรวตตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
                 ๑๐. อญฺญตริตฺถีวตฺถุ. (๘๐)
      "รมณียานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อญฺญตรํ อิตฺถึ อารพฺภ กเถสิ.
      เอโก กิร ปิณฺฑปาติโก ภิกฺขุ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา เอกํ ชิณฺณุยฺยานํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กโรติ. อถ
เอกา นครโสภินี อิตฺถี ปุริเสน สทฺธึ "อหํ อสุกฏฺฐานฺนาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๕.
คมิสฺสามิ, ตตฺถ อาคจฺเฉยฺยาสีติ สงฺเกตํ กตฺวา อคมาสิ. โส
ปุริโส นาคจฺฉิ. สา ตสฺส อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺตี ตํ อทิสฺวา
อุกฺกณฺฐิตา อิโต จิโต จ วิจรมานา ตํ อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา เถรํ
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺนํ ทิสฺวา อิโต จิโต จ โอโลกยมานา
อญฺญํ กญฺจิ อทิสฺวา "อยํ ปุริโสเอว, อิมสฺส จิตฺตํ โมเหสฺสามีติ
ตสฺส ปุรโต ฐตฺวา ปุนปฺปุนํ นิวตฺถสาฏกํ โมเจตฺวา นิวาเสติ,
เกเส มุญฺจิตฺวา พนฺธติ, ปาณึ ปหริตฺวา หสติ. เถรสฺส สํเวโค
อุปฺปชฺชิตฺวา สกลสรีรํ ผริ. โส "กินฺนุ โข อิทนฺติ จินฺเตสิ.
สตฺถาปิ "มม สนฺติกา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ
คตสฺส ภิกฺขุโน กา นุ โข ปวตฺตีติ อุปธาเรนฺโต ตํ อิตฺถึ ทิสฺวา
ตสฺสา อนาจารกิริยํ เถรสฺส จ สํเวคุปฺปตฺตึ ญตฺวา คนฺธกุฏิยํ
นิสินฺโนว เตน สทฺธึ กเถสิ "ภิกฺขุ กามคเวสกานํ อรมณฏฺฐานเมว
วีตราคานํ รมณฏฺฐานํ โหตีติ, เอวญฺจ ปน วตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา
ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "รมณียานิ อรญฺญานิ,     ยตฺถ น รมตี ชโน,
         วีตราคา รเมสฺสนฺติ,    น เต กามคเวสิโนติ.
      ตตฺถ "อรญฺญานีติ: สุปุปฺผิตตรุณวนสณฺฑมณฺฑิตานิ
วิมลสลิลสมฺปนฺนานิ อรญฺญานิ นาม รมณียานิ. ยตฺถาติ: เยสุ
อรญฺเญสุ วิกสิเตสุ วิย ปทุมวเนสุ คามมกฺขิกา กามคเวสโก
ชโน น รมติ. วีตราคาติ: วีตราคา ปน ขีณาสวา ภมรมธุกรา
วิย ปทุมวเนสุ ตถารูเปสุ อรญฺเญสุ รมิสฺสนฺติ. กึการณา?
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๖.
น เต กามคเวสิโนติ: ยสฺมา เต กามคเวสิโน น โหนฺตีติ
อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน โส เถโร ยถานิสินฺโนว สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา ถุตึ กโรนฺโต ตถาคตสฺส
ปาเท วนฺทิตฺวา อคมาสีติ.
                      อญฺญตริตฺถีวตฺถุ.
                 อรหนฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      สตฺตโม วคฺโค.
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้า ๗๔-๘๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=21&A=1520&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=21&A=1520&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=17
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=515
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=503
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=503
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25