อรรถกถาเล่มที่ ๒๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๔ ปณฺฑิต-สหสฺสวคฺค

หน้าที่ ๘๐.
สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏิปุจฺฉิ
"ภนฺเต ตุมฺเหหิ สทฺธึ คตภิกฺขูสุ เอกจฺเจ `เรวตตฺเถรสฺส
วสนฏฺฐานํ ขทิรคหนํ อรญฺญนฺติ วทนฺติ, เอกจฺเจ `รมณียนฺติ
วทนฺติ; กินฺนุ โข เอตนฺติ.  ตํ สุตฺวา สตฺถา "อุปาสิเก คาโม
วา โหตุ อรญฺญํ วา, ยสฺมึ ฐาเน อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ
รมณียเมวาติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ
คาถมาห
       "คาเม วา ยทิวารญฺเญ   นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
        ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ,  ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ.
      ตตฺถ "กิญฺจาปิ อรหนฺโต คามนฺเต กายวิเวกํ น ลภนฺติ,
จิตฺตวิเวกํ ปน ลภนฺเตว; เตสํ หิ ทิพฺพปฺปฏิภาคานิปิ อารมฺมณานิ
จิตฺตํ จาเลตุํ น สกฺโกนฺติ; ตสฺมา คาโม วา โหตุ อรญฺญาทีนํ
วา อญฺญตรํ, ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ. ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ:
โส ภูมิปฺปเทโส รมณีโยเอวาติ อตฺโถ.
       เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
       อปเรน สมเยน ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส เกน นุ
โข การเณน อายสฺมา สีวลิตฺเถโร สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิกานิ
สตฺต วสฺสานิ ๑- มาตุ กุจฺฉิยํ วสิ, เกน นิรเย ปจิ, เกน เอวํ
ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ชาโตติ. สตฺถา ตํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว
กึ กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต อิทนฺนามาติ วุตฺเต, ตสฺสายสฺมโต
ปุพฺพกมฺมํ กเถนฺโต อาห
@เชิงอรรถ: ๑. ขุทฺทกนิกายสฺส อุทาเน ปน สุปฺปวาสา โกลิยธีตา สตฺต วสฺสานิ
@คพฺภํ ธาเรติ สตฺตาหํ มูฬฺหคพฺภาติ ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๑.
      "ภิกฺขเว อิโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี ภควา โลเก
อุปฺปชฺชิตฺวา เอกสฺมึ สมเย ชนปทจาริกํ จริตฺวา ปิตุ นครํ
ปจฺจาคมาสิ. ราชา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาคนฺตุกทานํ
สชฺเชตฺวา นาครานํ สาสนํ เปเสสิ "อาคนฺตฺวา มยฺหํ ทาเน
สหายกา โหนฺตูติ. เต ตถา กตฺวา "รญฺญา ทินฺนทานโต
อติเรกตรํ ทสฺสามาติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส ทานํ
ปฏิยาเทตฺวา รญฺโญ สาสนํ ปหิณึสุ. ราชา อาคนฺตฺวา เตสํ
ทานํ ทิสฺวา "อิโต อธิกตรํ ทสฺสามีติ ปุนทิวเส สตฺถารํ นิมนฺเตสิ.
เนว ราชา นาคเร ปราเชตุํ สกฺขิ, น นาครา ราชานํ. นาครา
ฉฏฺเฐ วาเร "เสฺวทานิ, ยถา `อิเมสํ ทาเน อิทนฺนาม นตฺถีติ น
สกฺกา [๑]- วตฺตุํ; เอวํ ทานํ ทสฺสามาติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ทานํ
ปฏิยาเทตฺวา "กินฺนุ โข เอตฺถ นตฺถีติ โอโลเกนฺตา อลฺลมธุเมว
นาทฺทสํสุ. ปกฺกมธุ ปน พหุ อตฺถิ. เต อลฺลมธุสฺสตฺถาย จตูสุ
นครทฺวาเรสุ จตฺตาริ สหสฺสานิ คาหาเปตฺวา ปหิณึสุ. อเถโก
ชนปทมนุสฺโส คามโภชกํ  ปสฺสิตุํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มธุปฏลํ
ทิสฺวา มกฺขิกา ปลาเปตฺวา สาขํ ฉินฺทิตฺวา สาขาทณฺฑเกเนว สทฺธึ
มธุปฏลํ อาทาย "คามโภชกสฺส ทสฺสามีติ นครํ ปาวิสิ. มธุอตฺถาย
คโต ตํ ทิสฺวา "อมฺโภ วิกฺกีณิยํ มธุนฺติ ปุจฺฉิ. "น วิกฺกีณิยํ
สามีติ. "หนฺท อิมํ กหาปณํ คเหตฺวา เทหีติ. โส จินฺเตสิ "อิทํ
มธุปฏลํ ปาทมตฺตํปิ นาคฺฆติ; อยํ ปน กหาปณํ เทติ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "โหตีติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๒.
พหุกหาปณโก มญฺเญ; มยา วฑฺเฒตุํ วฏฺฏตีติ. อถ นํ "น
เทมีติ อาห. "เตนหิ เทฺว กหาปเณ คณฺหาหีติ. "ทฺวีหิปิ น
เทมีติ. เอวํ ตาว วฑฺเฒสิ; ยาว โส "เตนหิ อิมํ สหสฺสํ
คณฺหาหีติ ภณฺฑิกํ อุปเนสิ. อถ นํ โส อาห "กินฺนุ โข ตฺวํ
อุมฺมตฺตโก, อุทาหุ กหาปณานํ ฐปโนกาสํ น ลภสิ; ปาทํปิ
อนคฺฆนฺตํ ๑- มธุํ `สหสฺสํ คเหตฺวา เทหีติ วเทสิ, กินฺนาเมตนฺติ.
"ชานามหํ โภ, อิมินา ปน เม กมฺมํ อตฺถิ, เตเนวํ วทามีติ.
"กึ กมฺมํ สามีติ. "อมฺเหหิ วิปสฺสิสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อฏฺฐสฏฺฐิสมณสตสหสฺสปริวารสฺส มหาทานํ สชฺชิตํ, ตเตฺรกํ
อลฺลมธุเมว นตฺถิ; ตสฺมา เอวํ คณฺหามีติ. "เอวํ สนฺเต นาหํ
มูเลน ทสฺสามิ, สเจ อหํปิ ทาเน ปตฺตึ ลภามิ, ทสฺสามีติ. โส
คนฺตฺวา นาครานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. นาครา ตสฺส สทฺธาย
พลวภาวํ ญตฺวา "สาธุ ปตฺติโก โหตูติ ปฏิชานึสุ. เต พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ นิสึทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา มหตึ สุวณฺณปาตึ
อาหราเปตฺวา มธุปฏลํ ปีฬาเปสุํ. เตเนว มนุสฺเสน ปณฺณาการตฺถาย
ทธิวารโกปิ อาหโฏ อตฺถิ. โส ตํปิ ทธึ ปาติยํ อากิริตฺวา เตน
มธุนา สนฺเทตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย
อทาสิ. ตํ ยาวทตฺถํ คณฺหนฺตานํ สพฺเพสํ สมฺปาปุณิ. อุตฺตรึปิ
อวสิฏฺฐํ อโหสิเยว. "เอวํ โถกํ กถํ ตาว พหุนฺนํ ปาปุณีติ น
จินฺเตตพฺพํ. ตํ หิ พุทฺธานุภาเวน ปาปุณิ. พุทฺธวิสโย น จินฺเตตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑. ม. น อคฺฆนกํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๓.
จตฺตาริ ๑- หิ "อจินฺเตยฺยานีติ วุตฺตานิ, ตานิ ๒- จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺเสว
ภาคี โหตีติ. โส ปุริโส เอตฺตกํ กมฺมํ กตฺวา อายุหปริโยสาเน
เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอตฺตกํ กาลํ สํสรนฺโต เอกสฺมึ สมเย
เทวโลกา จวิตฺวา พาราณสิยํ ราชกุเล นิพฺพตฺโต ปิตุ อจฺจเยน
รชฺชํ ปาปุณิ. โส "เอกํ  นครํ คณฺหิสฺสามีติ คนฺตฺวา ปริวาเรสิ,
นาครานญฺจ สาสนํ ปหิณิ "รชฺชํ วา เทนฺตุ ยุทฺธํ วาติ. เต
"เนว รชฺชํ ทสฺสาม น ยุทฺธนฺติ วตฺวา จูฬทฺวาเรหิ นิกฺขมิตฺวา
ทารูทกาทีนิ อาหรนฺติ, สพฺพกิจฺจานิ กโรนฺติ. อิตโรปิ จตฺตาริ
มหาทฺวารานิ รกฺขนฺโต สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิกานิ ๓- สตฺต วสฺสานิ
นครํ อุปรุนฺธิ. อถสฺส มาตา "กึ เม ปุตฺโต กโรตีติ ปุจฺฉิตฺวา
"อิทนฺนาม เทวีติ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "พาโล มม ปุตฺโต, คจฺฉถ,
ตสฺส `จูฬทฺวารานิ ปิธาย นครํ อุปรุนฺธตูติ วเทถาติ. โส มาตุ
สาสนํ สุตฺวา ตถา อกาสิ. นาคราปิ พหิ นิกฺขมิตุํ อลภนฺตา
สตฺตเม ทิวเส อตฺตโน ราชานํ มาเรตฺวา ตสฺส รชฺชํ อทํสุ.
โส อิมํ กมฺมํ กตฺวา อายุหปริโยสาเน อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา,
ยาวายํ มหาปฐวี โยชนมตฺตํ อุสฺสนฺนา; ตาว นิรเย ปจิตฺวา,
จตุนฺนํ จูฬทฺวารานํ ปิหิตตฺตา ตโต จุโต เอติสฺสาเอว มาตุ
กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต วสฺสานิ
อนฺโตกุจฺฉิสฺมึ วสิ, สตฺต ทิวสานิ โยนิมุเข ติริยํ นิปชฺชิ. เอวํ
ภิกฺขเว สีวลี ตทา นครํ อุปรุนฺธิตฺวา คหิตกมฺเมน เอตฺตกํ
@เชิงอรรถ: ๑. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๐๔. ๒. ยานิ [?].
@๓. สตฺตมาสาธิกานีติ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๔.
กาลํ นิรเย ปจิตฺวา จตุนฺนํ จูฬทฺวารานํ ปิหิตตฺตา ตสฺสาเยว
มาตุ กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา เอตฺตกํ กาลํ กุจฺฉิมฺหิ วสิ,
นวมธุโน ทินฺนตฺตา ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ชาโตติ.
      ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อโห สามเณรสฺส
ลาโภ, อโห ปุญฺญํ, เยน เอเกน ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจ
กูฏาคารสตานิ กตานีติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต,
"ภิกฺขเว มยฺหํ ปุตฺตสฺส เนว ปุญฺญํ อตฺถิ, น ปาปํ; อุภยมสฺส
ปหีนนฺติ วตฺวา พฺราหฺมณวคฺเค อิมํ คาถมาห
     "โยธ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ     อุโภ สงฺคํ อุปจฺจคา,
      อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
                  ขทิรวนิยเรวตตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
                 ๑๐. อญฺญตริตฺถีวตฺถุ. (๘๐)
      "รมณียานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อญฺญตรํ อิตฺถึ อารพฺภ กเถสิ.
      เอโก กิร ปิณฺฑปาติโก ภิกฺขุ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา เอกํ ชิณฺณุยฺยานํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กโรติ. อถ
เอกา นครโสภินี อิตฺถี ปุริเสน สทฺธึ "อหํ อสุกฏฺฐานฺนาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๕.
คมิสฺสามิ, ตตฺถ อาคจฺเฉยฺยาสีติ สงฺเกตํ กตฺวา อคมาสิ. โส
ปุริโส นาคจฺฉิ. สา ตสฺส อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺตี ตํ อทิสฺวา
อุกฺกณฺฐิตา อิโต จิโต จ วิจรมานา ตํ อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา เถรํ
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺนํ ทิสฺวา อิโต จิโต จ โอโลกยมานา
อญฺญํ กญฺจิ อทิสฺวา "อยํ ปุริโสเอว, อิมสฺส จิตฺตํ โมเหสฺสามีติ
ตสฺส ปุรโต ฐตฺวา ปุนปฺปุนํ นิวตฺถสาฏกํ โมเจตฺวา นิวาเสติ,
เกเส มุญฺจิตฺวา พนฺธติ, ปาณึ ปหริตฺวา หสติ. เถรสฺส สํเวโค
อุปฺปชฺชิตฺวา สกลสรีรํ ผริ. โส "กินฺนุ โข อิทนฺติ จินฺเตสิ.
สตฺถาปิ "มม สนฺติกา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ
คตสฺส ภิกฺขุโน กา นุ โข ปวตฺตีติ อุปธาเรนฺโต ตํ อิตฺถึ ทิสฺวา
ตสฺสา อนาจารกิริยํ เถรสฺส จ สํเวคุปฺปตฺตึ ญตฺวา คนฺธกุฏิยํ
นิสินฺโนว เตน สทฺธึ กเถสิ "ภิกฺขุ กามคเวสกานํ อรมณฏฺฐานเมว
วีตราคานํ รมณฏฺฐานํ โหตีติ, เอวญฺจ ปน วตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา
ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "รมณียานิ อรญฺญานิ,     ยตฺถ น รมตี ชโน,
         วีตราคา รเมสฺสนฺติ,    น เต กามคเวสิโนติ.
      ตตฺถ "อรญฺญานีติ: สุปุปฺผิตตรุณวนสณฺฑมณฺฑิตานิ
วิมลสลิลสมฺปนฺนานิ อรญฺญานิ นาม รมณียานิ. ยตฺถาติ: เยสุ
อรญฺเญสุ วิกสิเตสุ วิย ปทุมวเนสุ คามมกฺขิกา กามคเวสโก
ชโน น รมติ. วีตราคาติ: วีตราคา ปน ขีณาสวา ภมรมธุกรา
วิย ปทุมวเนสุ ตถารูเปสุ อรญฺเญสุ รมิสฺสนฺติ. กึการณา?
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๖.
น เต กามคเวสิโนติ: ยสฺมา เต กามคเวสิโน น โหนฺตีติ
อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน โส เถโร ยถานิสินฺโนว สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา ถุตึ กโรนฺโต ตถาคตสฺส
ปาเท วนฺทิตฺวา อคมาสีติ.
                      อญฺญตริตฺถีวตฺถุ.
                 อรหนฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      สตฺตโม วคฺโค.
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้า ๘๐-๘๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=21&A=1644&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=21&A=1644&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=17
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=515
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=503
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=503
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25