อรรถกถาเล่มที่ ๒๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๔ ปณฺฑิต-สหสฺสวคฺค

หน้าที่ ๑๑๒.
กโรสีติ ปุจฺฉิ. "อาม ภนฺเตติ. "กึ กโรสีติ. "ยิฏฺยาคํ ยชามีติ.
ตทา กิร ตํ ยาคํ มหาปริจฺจาเคน ยชนฺติ. อิโต ปรํ เถโร
ปุริมนเยเนว ปุจฺฉิตฺวา ตํ สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา ตํ ปวตฺตึ
อาโรเจตฺวา "อิมสฺส ภนฺเต พฺรหฺมโลกมคฺคํ กเถถาติ อาห.
สตฺถา "พฺราหฺมณ เอวํ กิราติ ปุจฺฉิตฺวา, "อามาติ วุตฺเต,
"พฺราหฺมณ ตยา สํวจฺฉรํ ยิฏฺยาคํ ยชนฺเตน โลกิยมหาชนสฺส
ทินฺนทานํ ปสนฺเนน จิตฺเตน มม สาวกานํ วนฺทนฺตานํ
อุปฺปนฺนกุสลเจตนาย จตุพฺภาคมตฺตํปิ น อคฺฆตีติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
           "ยงฺกิญฺจิ ยิฏฺญฺจ หุตญฺจ โลเก
            สํวจฺฉรํ ยเชถ ปุญฺเปกฺโข;
            สพฺพมฺปิ ตํ น จตุภาคเมติ,
            อภิวาทนา อุชฺชุคเตสุ เสยฺโยติ.
      ตตฺถ "ยงฺกิญฺจีติ อนวเสสปริยาทานวจนเมตํ. ยิฏฺนฺติ:
เยภุยฺเยน มงฺคลกิริยาทิวเสน ทินฺนทานํ. หุตนฺติ: อภิสงฺขริตฺวา กตํ
ปาหุนทานญฺเจว กมฺมผลํ สทฺทหิตฺวา กตทานญฺจ. สํวจฺฉรํ ยเชถาติ:
เอกสํวจฺฉรํ นิรนฺตรเมว วุตฺตปฺปการํ ทานํ สกลจกฺกวาเฬปิ
โลกิยมหาชนสฺส ทเทยฺย. ปุญฺเปกฺโขติ: ปุญฺ อิจฺฉนฺโต.
อุชฺชุคเตสูติ: เหฏฺิมโกฏิยา โสตาปนฺเนสุ อุปริมโกฏิยา ขีณาสเวสุ.
อิทํ วุตฺตํ โหติ "เอวรูเปน ๑- ปสนฺเนน จิตฺเตน สรีรํ โอนาเมตฺวา
วนฺทนฺตสฺส กุสลเจตนาย ยํ   ผลํ, ตโต จตุตฺถภาคํปิ สพฺพํ ตํ ทานํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. เอวรูเปสุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๓.
น อคฺฆติ; ตสฺมา อุชฺชุคเตสุ อภิวาทนเมว เสยฺโยติ.
      เทสนาวสาเน พฺราหฺมโณ โสตาปตฺติผลํ ปตฺโต, อญฺเปิ
พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
              สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สหายพฺราหฺมณวตฺถุ.
                       ---------
                ๘. อายุวฑฺฒนกุมารวตฺถุ. (๘๘)
      "อภิวาทนสีลิสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ทีฆลมฺพิกํ
นิสฺสาย อรญฺกุฏิกายํ วิหรนฺโต ทีฆายุกุมารํ อารพฺภ กเถสิ.
ทีฆลมฺพิกวาสิโน กิร เทฺว พฺราหฺมณา พาหิรกปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิตฺวา อฏฺจตฺตาฬีส วสฺสานิ ตปจรณํ จรึสุ. เตสุ เอโก
"ปเวณิ เม นสฺสิสฺสติ, วิพฺภมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อตฺตนา กตํ
ตปปริกฺขารํ ปเรสํ วิกฺกีณิตฺวา โคสเตน เจว กหาปณสเตน จ
สทฺธึ  ภริยํ ลภิตฺวา กุฏุมฺพํ สณฺาเปสิ. อถสฺส ภริยา ทารกํ
วิชายิ. อิตโร ปนสฺส สหายโก ปวาสํ คนฺตฺวา ปุนเทว ตํ นครํ
ปจฺจาคมิ. โส ตสฺส อาคตภาวํ สุตฺวา ปุตฺตทารํ อาทาย สหายกสฺส
ทสฺสนตฺถาย อคมาสิ, คนฺตฺวา ปุตฺตํ มาตุ หตฺเถ ทตฺวา สยํ ตาว
วนฺทิ. มาตาปิ ปุตฺตํ ปิตุ หตฺเถ ทตฺวา วนฺทิ. โส "ทีฆายุกา
โหถาติ อาห. ปุตฺเต ปน วนฺทาปิเต, ตุณฺหี อโหสิ. อถ นํ
"กสฺมา ปน ภนฺเต อมฺเห วนฺทิเต ๑- `ทีฆายุกา โหถาติ วตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. วนฺทนฺเต (?) สี. อมฺเหหิ วนฺทิโต. ม. ยุ. อมฺเหหิ วนฺทิเต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๔.
อิมสฺส วนฺทนกาเล กิญฺจิ น วเทถาติ อาห. "อิมสฺส เอโก
อนฺตราโย อตฺถิ พฺราหฺมณาติ. "กิตฺตกํ ชีวิสฺสติ ภนฺเตติ. "สตฺตาหํ
พฺราหฺมณาติ. "ปฏิพาหนการณํ อตฺถิ ภนฺเตติ. "นาหํ ปฏิพาหนการณํ
ชานามีติ. "โก ปน ชาเนยฺย ภนฺเตติ. "สมโณ โคตโม,
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหีติ. "ตตฺถ คจฺฉนฺโต ตปปริหานิโต
ภายามีติ. "สเจ เต ปุตฺตสิเนโห อตฺถิ, ตปปริหานึ อจินฺตยิตฺวา
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหีติ. โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สยํ
ตาว วนฺทิ. สตฺถา "ทีฆายุโก โหหีติ อาห; ปชาปติยา วนฺทนกาเลปิ
ตสฺสา ตเถว วตฺวา ปุตฺตสฺส วนฺทาปนกาเล ตุณฺหิ อโหสิ. โส
ปุริมนเยเนว สตฺถารํ ปุจฺฉิ. สตฺถาปิสฺส ตเถว พฺยากาสิ. โส กิร
พฺราหฺมโณ สพฺพญฺุตาณํ ๑- อปฺปฏิวิชฺฌิตฺวา อตฺตโน มนฺตํ
สพฺพญฺุตาเณน สํสนฺเทสิ, ปฏิพาหนุปายํ ปน น ชานาติ.
พฺราหฺมโณ สตฺถารํ ปุจฺฉิ "อตฺถิ  ปน ภนฺเต ปฏิพาหนุปาโยติ.
"ภเวยฺย พฺราหฺมณาติ.  "กึ ภเวยฺยาติ. "สเจ ตฺวํ อตฺตโน
เคหทฺวาเร มณฺฑปํ กตฺวา ตสฺส มชฺเฌ ปีกํ กาเรตฺวา ตํ
ปริกฺขิปนฺโต อฏฺ วา โสฬส วา อาสนานิ ปญฺาเปตฺวา เตสุ
มม สาวเก นิสีทาเปตฺวา สตฺตาหํ นิรนฺตรํ ปริตฺตํ กาเรตุํ
สกฺกุเณยฺยาสิ, เอวมสฺส อนฺตราโย วินสฺเสยฺยาติ. "โภ โคตม
มยา มณฺฑปาทีนิ สกฺกา กาตุํ, ตุมฺหากํ ปน สาวเก กถํ
ลจฺฉามีติ. "ตยา เอตฺตเก กเต, อหํ มม สาวเก ปหิณิสฺสามีติ.
"สาธุ โภ โคตมาติ โส อตฺตโน เคหทฺวาเร สพฺพนฺตํ กิจฺจํ
@เชิงอรรถ: ๑. สพฺพญฺุตา เอว าณํ สพฺพญฺุตาณํ ฯ
@อาการสฺส รสฺสตฺตํ ฯ สฺส ทฺวิตฺตํ นตฺถิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๕.
นิฏฺาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิ. สตฺถา ภิกฺขู ปหิณิ.
เต คนฺตฺวา ตตฺถ นิสีทึสุ. ทารกมฺปิ ปีกาย นิปชฺชาเปสุํ.
ภิกฺขู สตฺต รตฺตินฺทิวา ๑- นิรนฺตรํ ปริตฺตํ ภณึสุ. สตฺตเม
ทิวเส สยํ สตฺถา อาคจฺฉิ. ตสฺมึ คเต ๒-, สพฺพจกฺกวาเฬ
เทวตา สนฺนิปตึสุ. เอโก ปน อวรุทฺธโก ยกฺโข ทฺวาทส
สํวจฺฉรานิ เวสฺสวณํ อุปฏฺหิตฺวา ตสฺส สนฺติกา วรํ ลภนฺโต
"อิโต สตฺตเม ทิวเส อิมํ ทารกํ คณฺเหยฺยาสีติ ลภิ; ตสฺมา
โสปิ อาคนฺตฺวา อฏฺาสิ. สตฺถริ ปน ตตฺถ คเต, มเหสกฺขาสุ
เทวตาสุ สนฺนิปติตาสุ, อปฺเปสกฺขา เทวตา โอสกฺกิตฺวา โอกาสํ
อลภมานา ทฺวาทส โยชนานิ ปฏิกฺกมึสุ. อวรุทฺธโกปิ ตเถว
ปฏิกฺกนฺโต อฏฺาสิ. สตฺถาปิ สพฺพรตฺตึ ปริตฺตมกาสิ. สตฺตาเห
วีติวตฺเต, อวรุทฺธโก ทารกํ น ลภิ. อฏฺเม ปน ทิวเส อรุเณ
อุคฺคตมตฺเตเยว, ทารกํ อาเนตฺวา สตฺถารํ วนฺทาเปสุํ. สตฺถา
"ทีฆายุโก โหหีติ อาห. "กีวจิรํ ปน โภ โคตม ทารโก
สฺสตีติ. "วีสวสฺสสตํ พฺราหฺมณาติ. อถสฺส "อายุวฑฺฒนกุมาโรติ
นามํ กรึสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต วิจริ.
      อเถกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ "ปสฺสถาวุโส,
อายุวฑฺฒนกุมาเรน กิร สตฺตเม ทิวเส มริตพฺพํ อภวิสฺส, โส
อิทานิ [วีสวสฺสสตฏฺายี หุตฺวา] ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต
วิจรติ; อตฺถิ มญฺเ อิเมสํ สตฺตานํ อายุวฑฺฒนการณนฺติ. สตฺถา
อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สตฺตรตฺตินฺทิวํ. ๒. ม. อาคเต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๖.
ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว น เกวลํ
อายุวฑฺฒนเมว, อิเม ปน สตฺตา คุณวนฺโต วนฺทนฺตา จตูหิ
การเณหิ วฑฺฒนฺติ, ปริสฺสยโต มุจฺจนฺติ, ยาวตายุกเมว ติฏฺนฺตีติ
วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
         "อภิวาทนสีลิสฺส  นิจฺจํ วุฑฺฒาปจายิโน
          จตฺตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺติ อายุ วณฺโณ สุขํ พลนฺติ.
      ตตฺถ "อภิวาทนสีลิสฺสาติ: วนฺทนสีลิสฺส อภิณฺหํ วนฺทนกิจฺจํ
ปสุตสฺสาติ อตฺโถ. วุฑฺฒาปจายิโนติ: คิหิสฺส  ตทหุปฺปพฺพชิเต
ทหรสามเณเรปิ  ปพฺพชิตสฺส วา ปน ปพฺพชฺชาย วา อุปสมฺปทาย
วา วุฑฺฒตเร คุณวุฑฺเฒ อปจายมานสฺส อภิวาทเนน วา นิจฺจํ
ปูเชนฺตสฺสาติ อตฺโถ. จตฺตาโร ธมฺมาติ: อายุมฺหิ วฑฺฒมาเน,
ยตฺตกํ กาลํ ตํ วฑฺฒติ, อิตเรปิ ตตฺตกํ วฑฺฒนฺติเยว. เยน หิ
ปญฺาสวสฺสายุสํวตฺตนิกํ กุสลํ กตํ, ปญฺจวีสติวสฺสกาเลปิสฺส
ชีวิตนฺตราโย อุปฺปชฺเชยฺย; โส อภิวาทนสีลตาย ปฏิปฺปสฺสมฺภติ.
โส ยาวตายุกเมว ติฏฺติ. วณฺณาทโยปิสฺส อายุนาว สทฺธึ
วฑฺฒนฺติ. อิโต อุตฺตรึปิ  เอเสว นโย. อนนฺตราเยน ปวตฺตสฺส
ปน อายุโน วฑฺฒนํ นาม นตฺถีติ.
      เทสนาวสาเน อายุวฑฺฒนกุมาโร ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ สทฺธึ
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ, อญฺเปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    อายุวฑฺฒนกุมารวตฺถุ.
                       --------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๗.
                ๙. สงฺกิจฺจสามเณรวตฺถุ. (๘๙)
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต สงฺกิจฺจสามเณรํ อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิร ตึสมตฺตา กุลปุตฺตา ธมฺมกถํ สุตฺวา สตฺถุ
สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชึสุ. เต อุปสมฺปทาย ปญฺจวสฺสา
หุตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "คนฺถธุรํ วิปสฺสนาธุรนฺติ เทฺว
ธุรานิ สุตฺวา มหลฺลกกาเล ปพฺพชิตตฺตา คนฺถธุเร อุสฺสาหํ
อกตฺวา วิปสฺสนาธุรํ ปูเรตุกามา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺานํ
กถาเปตฺวา "ภนฺเต เอกํ อรญฺายตนํ คมิสฺสามาติ สตฺถารํ
อาปุจฺฉึสุ. สตฺถา "กตรณฺานํ คมิสฺสถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อสุกํ
นามาติ วุตฺเต, "ตตฺถ เตสํ เอกํ วิฆาสาทํ นิสฺสาย ภยํ
อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตญฺจ ปน สงฺกิจฺจสามเณเร คเต วูปสมิสฺสติ,
อถ เนสํ ปพฺพชิตกิจฺจํ ปาริปูรึ คมิสฺสตีติ อญฺาสิ.
      สงฺกิจฺจสามเณโร นาม สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สามเณโร
สตฺตวสฺสิโก ชาติยา. ตสฺส กิร มาตา สาวตฺถิยํ อฑฺฒกุลสฺส
ธีตา. สา ตสฺมึ กุจฺฉิคเต เอเกน พฺยาธินา ตํขณญฺเว
กาลมกาสิ. ตสฺสา ฌาปิยมานาย เปตฺวา คพฺภมํสํ เสสมํสํ
ฌายิ. อถสฺสา คพฺภมํสํ จิตกา โอตาเรตฺวา ทฺวีสุ ตีสุ าเนสุ
สูเลหิ วิชฺฌึสุ. สูลโกฏิ ทารกสฺส  อกฺขิโกฏึ ปหริ. เอวํ คพฺภมํสํ
วิชฺฌิตฺวา องฺคารราสิมฺหิ ขิปิตฺวา องฺคาเรเหว ปฏิจฺฉาเทตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๘.
ปกฺกมึสุ. คพฺภมํสํ ฌายิ. องฺคารมตฺถเก ปน สุวณฺณพิมฺพสทิโส
ทารโก ปทุมคพฺภนิปนฺโน วิย อโหสิ. ปจฺฉิมภวิกสตฺตสฺส หิ
สิเนรุนา โอตฺถริยมานสฺสาปิ อรหตฺตํ อปฺปตฺวา ชีวิตกฺขโย นาม
นตฺถิ. ปุนทิวเส "จิตกํ นิพฺพาเปสฺสามาติ อาคตา ตถานิปนฺนํ
ทารกํ ทิสฺวา อจฺฉริยพฺภูตจิตฺตชาตา "กถญฺหิ นาม  เอตฺตเกสุ
ทารูสุ สกลสรีเร ฌาปิยมาเน ทารโก น ฌายิ, กินฺนุ โข
ภวิสฺสตีติ ทารกํ อาทาย อนฺโตคามํ เนตฺวา ๑- เนมิตฺตเก ปุจฺฉึสุ.
เนมิตฺตกา "สเจ อยํ ทารโก อคารํ อชฺฌาวสิสฺสติ, ยาว
สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา าตกา ทุคฺคตา น ภวิสฺสนฺติ; สเจ
ปพฺพชิสฺสติ, ปญฺจหิ สมณสเตหิ ปริวุโต วิจริสฺสตีติ อาหํสุ.
ตสฺส สงฺกุนา อกฺขิโกฏิยา ภินฺนตฺตา "สงฺกิจฺโจติ ๒- นามํ กรึสุ.
โส อปเรน สมเยน "สงฺกิจฺโจติ ปญฺายิ. อถ นํ าตกา
"โหตุ, วุฑฺฒิตกาเล นํ อมฺหากํ อยฺยสฺส สารีปุตฺตสฺส สนฺติเก
ปพฺพาเชสฺสามาติ โปสยึสุ. โส สตฺตวสฺสิกกาเล "ตว กุจฺฉิยํ
วสนกาเล มาตา เต กาลมกาสิ, ตสฺสา สรีเร ฌาปิยมาเนปิ
ตฺวํ น ฌายีติ กุมารกานํ กถํ สุตฺวา "อหํ กิร เอวรูปา ภยา
มุตฺโต, กึ เม ฆเรน, ปพฺพชิสฺสามีติ าตกานํ อาโรเจสิ. เต
"สาธุ ตาตาติ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ เนตฺวา "ภนฺเต อิมํ
ปพฺพาเชถาติ อทํสุ. เถโร ตจปญฺจกกมฺมฏฺานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. คนฺตฺวา
@๒. อญฺเน ปาเน ภวิตพฺพํ. ลทฺธโปตฺถเกสุ ปน น ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๙.
โส ขุรคฺเคเยว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อยํ
สงฺกิจฺจสามเณโร นาม.
      สตฺถา "เอตสฺมึ คเต ตํ ภยํ วูปสมิสฺสติ, อถ เตสํ
ปพฺพชิตกิจฺจํ ปาริปูรึ คมิสฺสตีติ ตฺวา "ภิกฺขเว ตุมฺหากํ
เชฏฺภาติกํ สารีปุตฺตํ โอโลเกตฺวา คจฺฉถาติ อาห. เต "สาธูติ
วตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา, "กิมาวุโสติ วุตฺเต, "มยํ สตฺถุ
สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรญฺ ปวิสิตุกามา หุตฺวา
อาปุจฺฉิมฺหา, อถ โน สตฺถา เอวมาห `ตุมฺหากํ เชฏฺภาติกํ
โอโลเกตฺวา คจฺฉถาติ, เตนมฺห อิธาคตาติ. "สตฺถารา อิเม เอกํ
การณํ ทิสฺวา อิธ ปหิตา ภวิสฺสนฺติ, กินฺนุ โข เอตนฺติ
อาวชฺเชนฺโต ตมตฺถํ ตฺวา อาห "อตฺถิ ปน โว อาวุโส
สามเณโรติ. "นตฺถิ อาวุโสติ. "สเจ นตฺถิ, อิมํ สงฺกิจฺจสามเณรํ
คเหตฺวา คจฺฉถาติ. "อลํ อาวุโส, สามเณรํ นิสฺสาย โน
ปลิโพโธ ภวิสฺสติ, กึ อรญฺเ วสนฺตานํ สามเณเรนาติ. "น
อาวุโส อิมํ นิสฺสาย ตุมฺหากํ ปลิโพโธ ภวิสฺสติ, อปิจ โข
ปน ตุมฺเห นิสฺสาย อิมสฺส ปลิโพโธ ภวิสฺสติ, สตฺถาปิ ตุมฺเห
มม สนฺติกํ ปหิณนฺโต ตุมฺเหหิ สทฺธึ สามเณรสฺส ปหิณนํ
ปจฺจาสึสนฺโต ปหิณิ, อิมํ คเหตฺวา คจฺฉถาติ. เต "สาธูติ
อธิวาเสตฺวา สามเณเรน สทฺธึ เอกตฺตึสชนา เถรํ อปโลเกตฺวา
วิหารา นิกฺขมฺม จาริกํ จรนฺตา วีสโยชนสตมตฺถเก เอกํ
สหสฺสกุลิกํ คามํ ปาปุณึสุ. มนุสฺสา เต ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๐.
สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา "ภนฺเต กตฺถ คมิสฺสถาติ ปุจฺฉิตฺวา,
"ยถาผาสุกฏฺานํ อาวุโสติ วุตฺเต, ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "มยํ
ภนฺเต อยฺเยสุ อิมํ นิสฺสาย อนฺโตวสฺสํ วสนฺเตสุ ปญฺจ สีลานิ
สมาทาย อุโปสถกมฺมํ กริสฺสามาติ ยาจึสุ. เถรา อธิวาเสสุํ.
อถ เนสํ มนุสฺสา รตฺติฏฺานทิวาฏฺานจงฺกมนปณฺณสาลํ สํวิทหิตฺวา
"อชฺช มยํ, เสฺว มยนฺติ อุสฺสาหปฺปตฺตา อุปฏฺานมกํสุ. เถรา
วสฺสูปนายิกาทิวเส กติกวตฺตํ กรึสุ "อาวุโส อมฺเหหิ ธรมานกพุทฺธสฺส
สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คหิตํ, น โข ปน สกฺกา อญฺตฺร
ปฏิปตฺติสมฺปทาย พุทฺเธ อาราเธตุํ, อมฺหากญฺจ อปายทฺวารานิ
วิวฏาเนว; ตสฺมา อญฺตฺร ปาโต ภิกฺขาจารเวลาย สายํ
เถรุปฏฺานเวลาย จ เสสกาเล เทฺว เอกฏฺาเน น ภวิสฺสาม;
ยสฺส อผาสุกํ ภวิสฺสติ, เตน คณฺฑิยา ปหฏาย, ตสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา เภสชฺชํ กริสฺสาม; อิโต อญฺสฺมึ รตฺติภาเค วา
ทิวสภาเค วา อปฺปมตฺตา กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชิสฺสามาติ.
      เตสุ เอวํ กติกํ กตฺวา วิหรนฺเตสุ, เอโก ทุคฺคตปุริโส
ธีตรํ อุปนิสฺสาย ชีวนฺโต, ตสฺมึ าเน ทุพฺภิกฺเข อุปฺปนฺเน,
อปรํ ธีตรํ นิสฺสาย ชีวิตุกาโม มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. เถราปิ คาเม
ปิณฺฑาย จริตฺวา วสนฏฺานํ อาคจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค เอกิสฺสา
นทิยา นหาตฺวา วาลิกาปุลิเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กรึสุ. ตสฺมึ
ขเณ โส ตํ านํ ปตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ นํ เถรา
"กหํ คจฺฉสีติ ปุจฺฉึสุ. โส ตมตฺถํ อาโรเจสิ. เถรา ตสฺมึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๑.
การุญฺ อุปฺปาเทตฺวา "อุปาสก อติวิย ฉาโตสิ, คจฺฉ, ปณฺณํ
อาหร, เอกเมกํ เต ภตฺตปิณฑํ ทสฺสามาติ วตฺวา, เตน ปณฺเณ
อาหเฏ, อตฺตนา อตฺตนา ภุญฺชนนิยาเมเนว สูปพฺยญฺชเนหิ
สนฺเนหิตฺวา ๑- เอกเมว ปิณฺฑมทํสุ. เอตเทว กิร วตฺตํ, [๒]-
โภชนกาเล อาคตสฺส ภตฺตํ ททมาเนน ภิกฺขุนา อคฺคภตฺตํ อทตฺวา อตฺตนา
ภุญฺชนนิยาเมเนว โถกํ วา พหุํ วา ทาตพฺพํ: ตสฺมา เตปิ
ตถา อทํสุ. โส กตภตฺตกิจฺโจ เถเร วนฺทิตฺวา ปุจฺฉิ "กึ
ภนฺเต อยฺยา เกนจิ นิมนฺติตาติ. "นตฺถิ อุปาสก นิมนฺตนํ,
มนุสฺสา เทวสิกํ เอวรูปเมว อาหารํ เทนฺตีติ. โส จินฺเตสิ
"มยํ นิจฺจกาลํ อุฏฺาย สมุฏฺาย กมฺมํ กโรนฺตาปิ เอวรูปํ
อาหารํ ลทฺธุํ น สกฺโกม, กึ เม อญฺตฺถ คเตน, อิเมสญฺเว
สนฺติเก ชีวิสฺสามีติ. อถ เน อาห "อหํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ
กตฺวา อยฺยานํ สนฺติเก วสิตุํ อิจฺฉามีติ. "สาธุ อุปาสกาติ.
โส เตหิ สทฺธึ เตสํ วสนฏฺานํ คนฺตฺวา สาธุกํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ
กโรนฺโต ภิกฺขู อติวิย อาราเธตฺวา เทฺวมาสจฺจเยน ธีตรํ
ทฏฺุกาโม หุตฺวา "สเจ อยฺเย อาปุจฺฉิสฺสามิ, น มํ
วิสฺสชฺเชสฺสนฺติ, อนาปุจฺฉาว คมิสฺสามีติ เตสํ อนาจิกฺขิตฺวาว
นิกฺขมิ. เอตฺตกเมว กิรสฺส โอฬาริกํ ขลิตํ อโหสิ, ยํ
ภิกฺขูนํ อนาโรเจตฺวา ปกฺกามิ. ตสฺส ปน คมนมคฺเค เอกา อฏวี
อตฺถิ. ตตฺถ ปญฺจสตานํ โจรานํ "โย อิมํ อฏวึ ปวิสิสฺสติ;
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. สนฺเนตฺวา. ม. สนฺนหิตฺวา.
@๒. ม.เอตฺถนฺตเร "ยนฺติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๒.
ตํ มาเรตฺวา ตสฺเสว มํสโลหิเตน ตุยฺหํ พลิกมฺมํ กริสฺสามาติ
เทวตาย อายาจนํ กตฺวา วสนฺตานํ สตฺตโม ทิวโส โหติ;
ตสฺมา สตฺตเม ทิวเส โจรเชฏฺโก รุกฺขํ อารุยฺห มนุสฺเส
โอโลเกนฺโต ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา โจรานํ สญฺมทาสิ. เต
ตสฺส อฏวีมชฺฌํ ปวิฏฺภาวํ ตฺวา ปริกฺขิปิตฺวา ตํ คณฺหิตฺวา
คาฬฺหํ พนฺธนํ กตฺวา อรณีสหิเตน อคฺคึ นิมฺมเถตฺวา ทารูนิ
สงฺกฑฺฒิตฺวา มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ กตฺวา สูลานิ ตจฺฉึสุ. โส
เตสํ ตํ กิริยํ ทิสฺวา "สามิ อิมสฺมึ าเน เนว สูกรมิคาทโย
ทิสฺสนฺติ, กึการณา อิมํ กโรถาติ ปุจฺฉิ. "ตํ มาเรตฺวา ตว
มํสโลหิเตน เทวตาย พลิกมฺมํ กริสฺสามาติ. โส มรณภยตชฺชิโต
ภิกฺขูนํ ตํ อุปการํ อจินฺเตตฺวา เกวลํ อตฺตโน ชีวิตเมว
รกฺขมาโน เอวมาห "สามิ อหํ วิฆาสาโท อุจฺฉิฏฺภตฺตํ
ภุญฺชิตฺวา วฑฺฒิโต, วิฆาสาโท นาม กาลกณฺณิโก; อยฺยา
ปน ยโต ตโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตาปิ ขตฺติยาว; อสุกสฺมึ
าเน เอกตฺตึส ภิกฺขู วสนฺติ, เต มาเรตฺวา กมฺมํ กโรถ,
อติวิย โว เทวตา ตุสฺสิสฺสตีติ. ตํ สุตฺวา โจรา "ภทฺทกํ เอส
วทติ, กึ อิมินา กาลกณฺณินา, ขตฺติเย มาเรตฺวา พลิกมฺมํ
กริสฺสามาติ จินฺเตตฺวา "เอหิ, เนสํ วสนฏฺานํ ทสฺเสหีติ
ตเมว มคฺคเทสกํ กตฺวา ตํ านํ คนฺตฺวา วิหารมชฺเฌ ภิกฺขู
อทิสฺวา "กหํ ภิกฺขูติ ตํ ปุจฺฉึสุ. โส เทฺว มาเส วสิตตฺตา
เตสํ กติกวตฺตํ ชานนฺโต เอวมาห "อตฺตโน รตฺติฏฺานทิวาฏฺาเนสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๓.
นิสินฺนา, เอตํ คณฺฑึ ปหรถ, คณฺฑิสทฺเทน สนฺนิปติสฺสนฺตีติ.
โจรเชฏฺโก คณฺฑึ ปหริ. ภิกฺขู คณฺฑิสทฺทํ สุตฺวา "อกาเล
คณฺฑิ ปหฏา, กสฺสจิ อผาสุกํ ภวิสฺสตีติ อาคนฺตฺวา วิหารมชฺเฌ
ปฏิปาฏิยา ปญฺตฺเตสุ ปาสาณผลเกสุ นิสีทึสุ. สงฺฆตฺเถโร โจเร
โอโลเกตฺวา ปุจฺฉิ "อุปาสกา เกนายํ คณฺฑิ ปหฏาติ. โจรเชฏฺโก
อาห "มยา ภนฺเตติ. "กึการณาติ. "อมฺเหหิ อฏวีเทวตาย
อายาจิตํ อตฺถิ, ตสฺสา พลิกมฺมกรณตฺถาย เอกํ ภิกฺขุํ คเหตฺวา
คมิสฺสามาติ. ตํ สุตฺวา มหาเถโร ภิกฺขู อาห "อาวุโส ภาติกานํ
อุปฺปนฺนกิจฺจํ นาม เชฏฺภาติเกน นิตฺถริตพฺพํ, อหํ อตฺตโน ชีวิตํ
ตุมฺหากํ ปริจฺจชิตฺวา อิเมหิ สทฺธึ คมิสฺสามิ, มา สพฺเพสํ
อนฺตราโย โหตุ, อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กโรถาติ. อนุตฺเถโร อาห
"ภนฺเต เชฏฺภาตุ กิจฺจนฺนาม กนิฏฺสฺส ภาโร, อหํ คมิสฺสามิ,
ตุมฺเห อปฺปมตฺตา โหถาติ. อิมินา อุปาเยน "อหเมว อหเมวาติ
วตฺวา ปฏิปาฏิยา ตึสปิ ชนา อุฏฺหึสุ. เอวํ สพฺเพ เนว เอกิสฺสา
มาตุ ปุตฺตา, น เอกสฺส ปิตุ, นาปิ วีตราคา, อถ จ ปน
อวเสสานํ อตฺถาย ปฏิปาฏิยา ชีวิตํ ปริจฺจชึสุ; เตสุ เอโกปิ
"ตฺวํ ยาหีติ วตฺตุํ สมตฺโถ นาม นาโหสิ. สงฺกิจฺจสามเณโร. เตสํ
กถํ สุตฺวา "ภนฺเต ติฏฺถ, อหํ ตุมฺหากํ ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา
คมิสฺสามีติ อาห. "อาวุโส มยํ สพฺเพ เอกโต มาริยมานาปิ
ตํ เอกํ น วิสฺสชฺเชสฺสามาติ. "กึการณา ภนฺเตติ. "อาวุโส ตฺวํ
ธมฺมเสนาปติสารีปุตฺตตฺเถรสฺส สามเณโร, สเจ ตํ วิสฺสชฺเชสฺสาม,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๔.
`สามเณรํ เม อาทาย คนฺตฺวา โจรานํ นิยฺยาทยึสูติ เถโร
ครหิสฺสติ, ตํ นินฺทํ นิตฺถริตุํ น สกฺขิสฺสาม, เตน ตํ น
วิสฺสชฺเชสฺสามาติ. "ภนฺเต สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตุมฺเห มม อุปชฺฌายสฺส
สนฺติกํ ปหิณนฺโตปิ, มม อุปชฺฌาโย มํ ตุมฺเหหิ สทฺธึ ปหิณนฺโตปิ
อิทเมว การณํ ทิสฺวา ปหิณิ, ติฏฺถ ภนฺเต, อหเมว คมิสฺสามีติ.
โส ตึสปิ ภิกฺขู วนฺทิตฺวา "สเจ เม ภนฺเต โทโส อตฺถิ,
ขมถาติ วตฺวา นิกฺขมิ. ภิกฺขูนํ มหาสํเวโค อุปฺปชฺชิ, อกฺขีนิ
อสฺสูหิ ปุณฺณานิ, หทยมํสํ ปเวธิ. มหาเถโร โจเร อาห
"อุปาสกา อยํ ทารโก ตุมฺเห อคฺคึ กโรนฺเต สูลานิ ตจฺฉนฺเต
ปณฺณานิ อตฺถรนฺเต ทิสฺวา ภายิสฺสติ, อิมํ เอกมนฺเต เปตฺวา
ตานิ กิจฺจานิ กเรยฺยาถาติ. โจรา สามเณรํ อาทาย คนฺตฺวา
เอกมนฺเต เปตฺวา สพฺพกิจฺจานิ กรึสุ.
      กิจฺจปริโยสาเน โจรเชฏฺโก อสึ อุพฺพาเหตฺวา สามเณรํ
อุปสงฺกมิ. สามเณโร นิสีทมาโน ฌานํ สมาปชฺชิตฺวาว นิสีทิ.
โจรเชฏฺโก อสึ ปริวตฺเตตฺวา สามเณรสฺส ขนฺเธ ปาเตสิ.
อสิ นมิตฺวา ธาราย ธารํ ปหริ. โส "น สมฺมา ปหรินฺติ
มญฺมาโน ปุน ตํ อุชุํ กตฺวา ปหริ. อสิ ตาลปตฺตํ วิย
เวยมาโน ถรุมูลํ อคมาสิ. สามเณรํ หิ ตสฺมึ กาเล สิเนรุนา
อวตฺถรนฺโตปิ มาเรตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, ปเคว อสินา.
ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา โจรเชฏฺโก จินฺเตสิ "ปุพฺเพ เม อสิ
สิลาถมฺภํ วา ขทิรขานุํ วา กลีรํ วิย ฉินฺทติ, อิทานิ เอกวารํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๕.
นมิโต เอกวารํ ตาลปตฺตเวโก วิย ชาโต; อยํ นาม อสิ
อเจตโน หุตฺวาปิ อิมสฺส คุณํ ชานาติ, อหํ สเจตโน น
ชานามีติ. โส อสึ ภูมิยํ ขิปิตฺวา ตสฺส ปาทมูเล อุเรน
นิปชฺชิตฺวา "ภนฺเต มยํ ธนการณา อิธ อฏวิยํ ปวิฏฺมฺหา,
อมฺเห ทูรโตว ทิสฺวา สหสฺสมตฺตาปิ ปุริสา ปเวเธนฺติ, เทฺว
ติสฺโส กถา กเถตุํ น สกฺโกนฺติ; ตว ปน จิตฺตุตฺราสมตฺตํปิ
นตฺถิ, อุกฺกามุเข สุวณฺณํ วิย สุปุปฺผิตกณฺณิการํ วิย จ เต
มุขํ วิโรจติ; กินฺนุ โข การณนฺติ ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห
     "ตาโส เต นตฺถิ, น ภยํ ๑-,  ภิยฺโย วณฺโณ ปสีทติ:
      กสฺมา น ปริเทเวสิ         เอวรูเป มหพฺภเยติ.
สามเณโร ฌานา วุฏฺาย ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต "อาวุโส
คามณิ ขีณาสวสฺส อตฺตภาโว นาม สีเส ปิตภาโร วิย
โหติ, โส ตสฺมึ ภิชฺชนฺเต ตุสเตว น ภายตีติ วตฺวา อิมา
คาถา อภาสิ
     "นตฺถิ เจตสิกํ ทุกฺขํ          อนเปกฺขสฺส คามณิ,
      อติกฺกนฺโต ภยํ สพฺพํ         ขีณสํโยชโน อิสิ,
      ขีณา อสฺส ภวเนตฺติ,        ทิฏฺา ธมฺมา ยถา ตถา ๒-,
      นิพฺภยํ มรณํ โหติ           ภารโวโรปนํ ยถาติ.
โส ตสฺส กถํ สุตฺวา ปญฺจ โจรสตานิ โอโลเกตฺวา อาห
"ตุมฺเห กึ กริสฺสถาติ. "ตุมฺเห ปน สามีติ. "มม ตาว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ตสฺส เต นตฺถิ ภีตตฺตํ.
@๒. ม. ยุ. ขีณาย ภวเนตฺติยา ทิฏฺธมฺเม ยถาตถํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๖.
เอวรูปํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา อคารมชฺเฌ กิจฺจํ นตฺถิ, อยฺยสฺส
สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ. "มยํปิ ตเถว กริสฺสามาติ. "สาธุ
ตาตาติ. ตโต ปญฺจสตาปิ โจรา สามเณรํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ
ยาจึสุ. โส เตสํ อสิธาราหิ เอว เกเส จ วตฺถทสา จ
ฉินฺทิตฺวา ตมฺพมตฺติกาย รชิตฺวา ตานิ กาสายานิ อจฺฉาเทตฺวา
ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺาเปตฺวา เต อาทาย คจฺฉนฺโต จินฺเตสิ
"สจาหํ เถเร อทิสฺวาว คมิสฺสามิ, เต สมณธมฺมํ กาตุํ น
สกฺขิสฺสนฺติ, โจรานํ มํ คเหตฺวา นิกฺขนฺตกาลโต ปภูติ เตสํ
เอโกปิ อสฺสูนิ สนฺธาเรตุํ นาสกฺขิ, `มาริโต นุ โข สามเณโร
โนติ จินฺเตนฺตานํ กมฺมฏฺานํ อภิมุขํ น ภวิสฺสติ; ตสฺมา
ทิสฺวาว เต คมิสฺสามีติ. โส ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร ตตฺถ
คนฺตฺวา, อตฺตโน ทสฺสเนน ปฏิลทฺธสฺสาเสหิ เตหิ "กึ สปฺปุริส
สงฺกิจฺจ ลทฺธนฺเต ชีวิตนฺติ วุตฺเต, "อาม ภนฺเต, อิเม มํ
มาเรตุกามา หุตฺวา มาเรตุํ อสกฺโกนฺตา มม คุเณ ปสีทิตฺวา
ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิตา; อหํ `ตุมฺเห ทิสฺวา คมิสฺสามีติ  อาคโต,
อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กโรถ, อหํ สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามีติ เต
ภิกฺขู วนฺทิตฺวา อิตเร อาทาย อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา,
"กึ สงฺกิจฺจ อนฺเตวาสิกา เต ลทฺธาติ วุตฺเต, "อาม ภนฺเตติ
ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ, เถเรน จ "คจฺฉ สงฺกิจฺจ, สตฺถารํ
ปสฺสาหีติ วุตฺเต, "สาธูติ เถรํ วนฺทิตฺวา เต อาทาย สตฺถุ
สนฺติกํ คนฺตฺวา, สตฺถาราปิ "สงฺกิจฺจ อนฺเตวาสิกา เต ลทฺธาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๗.
วุตฺเต, ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. สตฺถา "เอวํ กิร ภิกฺขเวติ ปุจฺฉิตฺวา,
"อาม ภนฺเตติ วุตฺเต, "ตุมฺหากํ โจรกมฺมํ กตฺวา ทุสฺสีเล
ปติฏฺาย วสฺสสตํ ชีวิตโต อิทานิ สีเล ปติฏฺาย เอกทิวสมฺปิ
ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ
คาถมาห
          "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    ทุสฺสีโล อสมาหิโต,
          เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย    สีลวนฺตสฺส ฌายิโนติ.
     ตตฺถ "ทุสฺสีโลติ: นิสฺสีโล. สีลวนฺตสฺสาติ: ทุสฺสีลสฺส
วสฺสสตํ ชีวิตโต สีลวนฺตสฺส ทฺวีหิ ฌาเนหิ ฌายิโน เอกทิวสํปิ
เอกมุหุตฺตมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโย อุตฺตมนฺติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เต ปญฺจสตาปิ ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ, สมฺปตฺตมหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา
อโหสิ.
      อปเรน สมเยน สงฺกิจฺโจ อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา ทสวสฺโส
หุตฺวา สามเณรํ คณฺหิ. โส ปน ตสฺเสว ภาคิเนยฺโย
อธิมุตฺตกสามเณโร นาม. อถ นํ เถโร ปริปุณฺณวสฺสกาเล
อามนฺเตตฺวา "อุปสมฺปทํ เต กริสฺสามิ, คจฺฉ, าตกานํ
สนฺติเก วสฺสปริมาณํ ปุจฺฉิตฺวา เอหีติ อุยฺโยเชสิ. โส มาตาปิตูนํ
สนฺติกํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ปญฺจสเตหิ โจราหิ พลิกมฺมตฺถาย
มาริยมาโน เตสํ ธมฺมํ เทเสตฺวา ปสนฺนจิตฺเตหิ "น เต อิมสฺมึ
าเน อมฺหากํ อตฺถิภาโว กสฺสจิ อาโรเจตพฺโพติ วิสฺสฏฺโ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๘.
ปฏิปเถ มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา ตเมว มคฺคํ ปฏิปชฺชนฺตานํปิ
เตสํ สจฺจมนุรกฺขนฺโต นาโรเจสิ. เตสํ โจเรหิ วิเหิยมานานํ
"ตฺวํปิ โจเรหิ สทฺธึ เอกโต หุตฺวา มญฺเ อมฺหากํ นาโรเจสีติ
วตฺวา ปริเทวนฺตานํ สทฺทํ สุตฺวา เต มาตาปิตูนํปิ อนาโรจิตภาวํ
ตฺวา ปสนฺนจิตฺตา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. โสปิ สงฺกิจฺจสามเณโร วิย
เต สพฺเพ ปพฺพาเชตฺวา อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ อาเนตฺวา เตน
สตฺถุ สนฺติกํ เปสิโต เต อาทาย คนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ สตฺถุ
อาโรเจสิ. สตฺถา "เอวํ กิร ภิกฺขเวติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม ภนฺเตติ
วุตฺเต, ปุริมนเยเนว อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมเมว
คาถมาห
       "โย จ วสฺสสตํ ชีเว   ทุสฺสีโล อสมาหิโต,
       เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   สีลวนฺตสฺส ฌายิโนติ.
อิทํปิ อิมิสฺสา คาถาย [อธิมุตฺตกสามเณรวตฺถุ นาม] วุตฺตเมวาติ.
                    สงฺกิจฺจสามเณรวตฺถุ.
                        -------
              ๑๐. ขานุโกณฺฑญฺตฺเถรวตฺถุ. (๙๐)
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ขานุโกณฺฑญฺตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร เถโร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรญฺเ
วิหรนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา "สตฺถุ อาโรเจสฺสามีติ ตโต อาคจฺฉนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒๙.
อนฺตรามคฺเค กิลนฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม เอกสฺมึ ปิฏฺิปาสาเณ
นิสินฺโน ฌานํ สมาปชฺชิ. อเถกํ คามํ วิลุมฺปิตฺวา ปญฺจสตา โจรา
อตฺตโน พลานุรูเปน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา สีเสนาทาย คจฺฉนฺตา ทูรํ
คนฺตฺวา กิลนฺตรูปา "ทูรํ อาคตมฺห, อิมสฺมึ ปิฏฺิปาสาเณ
วิสฺสมิสฺสามาติ มคฺคา โอกฺกมฺม ปิฏฺิปาสาณสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
เถรํ ทิสฺวาปิ "ขานุโก อยนฺติ สญฺิโน อเหสุํ. อเถโก โจโร
เถรสฺส สีเส ภณฺฑิกํ เปสิ. อปโร ตํ นิสฺสาย ภณฺฑิกํ เปสิ.
เอวํ ปญฺจสตาปิ โจรา ปญฺจหิ ภณฺฑิกสเตหิ เถรํ ปริกฺขิปิตฺวา
สยํปิ นิปนฺนา นิทฺทายิตฺวา อรุณุคฺคมนกาเล ปพุชฺฌิตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน ภณฺฑิกํ คณฺหนฺตา เถรํ ทิสฺวา "อมนุสฺโสติ สญฺาย
ปลายิตุํ อารภึสุ. อถ เน เถโร อาห "มา ภายถ อุปาสกา,
ปพฺพชิโต อหนฺติ. เต เถรสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "ขมถ ภนฺเต,
มยํ ขานุกสญฺิโน อหุมฺหาติ เถรํ ขมาเปตฺวา, โจรเชฏฺเกน
"อหํ อยฺยสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ วุตฺเต, เสสา "มยํปิ
ปพฺพชิสฺสามาติ วตฺวา, สพฺเพว เอกจฺฉนฺทา หุตฺวา เถรํ
ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. เถโร สงฺกิจฺจสามเณโร วิย สพฺเพปิ เต
ปพฺพาเชสิ. ตโต ปฏฺาย "ขานุโกณฺฑญฺโติ ปญฺายิ. โส
เตหิ ภิกฺขูหิ [๑]- สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา, สตฺถารา "กึ
โกณฺฑญฺ อนฺเตวาสิกา เต ลทฺธาติ วุตฺเต, ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ.
สตฺถา "เอวํ กิร ภิกฺขเวติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม ภนฺเต, น
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "สทฺธินฺติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๐.
อญฺสฺส เอวรูโป อานุภาโว ทิฏฺปุพฺโพ, เตนมฺห ปพฺพชิตาติ
วุตฺเต, "ภิกฺขเว เอวรูเป ทุปฺปญฺกมฺเม ปติฏฺาย วสฺสสตํ
ชีวิตโต อิทานิ  โว ปญฺาสมฺปทาย วตฺตมานานํ เอกาหํปิ
ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ
คาถมาห
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเว   ทุปฺปญฺโ อสมาหิโต,
      เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   ปญฺวนฺตสฺส ฌายิโนติ.
    ตตฺถ "ทุปฺปญฺโติ:     นิปฺปญฺโ. ปญฺวนฺตสฺสาติ:
สปฺปญฺสฺส. เสสํ ปุริมสทิสเมวาติ.
      เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปาปุณึสุ. สมฺปตฺตมหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติ.
                   ขานุโกณฺฑญฺตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
                ๑๑. สปฺปทาสตฺเถรวตฺถุ. (๙๑)
      "โย จ วสฺสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต สปฺปทาสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิเรโก กุลปุตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา
ลทฺธูปสมฺปโท อปเรน สมเยน อุกฺกณฺิตฺวา "มาทิสสฺส กุลปุตฺตสฺส
คิหิภาโว นาม น ยุตฺโต, ปพฺพชฺชาย ตฺวา มรณํปิ เม เสยฺโยติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๑.
จินฺเตตฺวา อตฺตโน มรณุปายํ จินฺเตนฺโต วิจรติ. อเถกทิวสํ ปาโตว
นหาตฺวา กตภตฺตกิจฺจา ภิกฺขู วิหารํ คนฺตฺวา อคฺคิสาลาย
สปฺปํ ทิสฺวา ตํ เอกสฺมึ กุเฏ ปกฺขิปิตฺวา  กุฏํ ปิทหิตฺวา อาทาย
วิหารา นิกฺขมึสุ. อุกฺกณฺิตภิกฺขุปิ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา อาคจฺฉนฺโต
เต ภิกฺขู ทิสฺวา "กิมิทํ อาวุโสติ ปุจฺฉิตฺวา, "สปฺโป อาวุโสติ
วุตฺเต, "อิมินา กึ กริสฺสถาติ, "ฉฑฺเฑสฺสาม นนฺติ เตสํ วจนํ
สุตฺวา "อิมินา อตฺตานํ ฑํสาเปตฺวา มริสฺสามีติ, "อาหรถ, อหํ
นํ ฉฑฺเฑสฺสามีติ เตสํ หตฺถโต กุฏํ คเหตฺวา เอกสฺมึ าเน
นิสินฺโน เตน สปฺเปน อตฺตานํ ฑํสาเปติ. สปฺโป ฑํสิตุํ น
อิจฺฉติ. โส กุเฏ หตฺถํ โอตาเรตฺวา อิโต จิโต จ อาโลเลติ,
สปฺปสฺส มุขํ วิวริตฺวา องฺคุลึ  ปกฺขิปติ.  เนว นํ สปฺโป ฑํสิ.
โส "นายํ อาสีวิโส, ฆรสปฺโปติ ตํ ปหาย วิหารํ อคมาสิ.
อถ นํ ภิกฺขู "ฉฑฺฑิโต เต อาวุโส สปฺโปติ   อาหํสุ. "น โส
อาวุโส สปฺโป, ฆรสปฺโป เอโสติ. "สปฺโปเอว อาวุโส
มหนฺตํ ผณํ กตฺวา สูสูยนฺโต ทุกฺเขน อมฺเหหิ คหิโต, กึการณา
ตฺวํ เอวํ วเทสีติ. "อหํ อาวุโส เตน องฺคํ ฑํสาเปนฺโตปิ มุเข
องฺคุลึ ปกฺขิปนฺโตปิ ตํ ฑํสาเปตุํ นาสกฺขินฺติ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู
ตุณฺหี อเหสุํ.
      อเถกทิวสํ นหาปิโต เทฺว ตโย ขุเร อาทาย วิหารํ
คนฺตฺวา เอกํ ภูมิยํ เปตฺวา เอเกน ภิกฺขูนํ เกเส โอหาเรติ.
โส ภูมิยํ ปิตํ ขุรํ คเหตฺวา "อิมินา คีวํ ฉินฺทิตฺวา มริสฺสามีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๒.
เอกสฺมึ รุกฺเข คีวํ อุปนิธาย ขุรธารํ คลนาฬิยํ กตฺวา ิโต
อุปสมฺปทกาลโต ปฏฺาย อตฺตโน สีลํ อาวชฺเชนฺโต
วิมลจนฺทมณฺฑลมิว สุโธตมณิขณฺฑมิว จ นิมฺมลํ สีลํ อทฺทส. ตสฺส ตํ
โอโลเกนฺตสฺส, สกลสรีรํ ผรนฺตา ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ปีตึ
วิกฺขมฺภิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห  ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปตฺวา ขุรํ อาทาย วิหารมชฺเฌ ปาวิสิ. อถ นํ ภิกฺขู "กหํ
คโตสิ อาวุโสติ ปุจฺฉึสุ. "อิมินา ขุเรน คลนาฬึ ฉินฺทิตฺวา
มริสฺสามีติ คโตมฺหิ อาวุโสติ. "อถ กสฺมา น มโตสีติ.
"อิทานิมฺหิ สตฺถํ อาหริตุํ อภพฺโพ ชาโต, อหํ หิ `อิมินา
ขุเรน คลนาฬึ ฉินฺทิสฺสามีติ าณขุเรน สพฺพกฺกิเลเส ฉินฺทินฺติ.
ภิกฺขู "อยํ อภูเตน อญฺ พฺยากโรตีติ ภควโต อาโรเจสุํ.
ภควา เตสํ วจนํ สุตฺวา อาห "น ภิกฺขเว ขีณาสวา นาม
สหตฺถา อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺตีติ. "ภนฺเต ตุมฺเห อิมํ
"ขีณาสโวติ วเทถ, เอวํ อรหตฺตุปนิสฺสยสมฺปนฺโน ปนายํ กสฺมา
อุกฺกณฺิโต, กิมสฺส อรหตฺตุปนิสฺสยการณํ; กสฺมา โส สปฺโป
เอตํ น ฑํสีติ. "ภิกฺขเว โส ตาว สปฺโป   อิมสฺส อิโต ตติเย
อตฺตภาเว ทาโส อโหสิ, โส อตฺตโน สามิกสฺส สรีรํ ฑํสิตุํ น
อุสฺสหีติ. เอวํ ตาว เนสํ สตฺถา เอกํ การณํ อาจิกฺขิ. ตโต
ปฏฺาย จ โส ภิกฺขุ สปฺปทาโส นาม ชาโต.
      กสฺสปพุทฺธกาเล กิเรโก คหปติปุตฺโต ๑- สตฺถุ ธมฺมํ สุตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. กุลปุตฺโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๓.
อุปฺปนฺนสํเวโค ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท, อปเรน สมเยน
อนภิรติยา อุปฺปนฺนาย, เอกสฺส สหายกสฺส ภิกฺขุโน อาโรเจสิ.
โส ตสฺส อภิณฺหํ คิหิภาเว อาทีนวํ กเถสิ. ตํ สุตฺวา อิตโร
สาสเน อภิรมิตฺวา ปุพฺเพ   อนภิรตกาเล มลคฺคหิเต สมณปริกฺขาเร
เอกสฺมึ โสณฺฑิตีเร นิมฺมเล กโรนฺโต นิสีทิ. สหายโกปิสฺส
สนฺติเกเยว นิสินฺโน. อถ นํ โส เอวมาห "อหํ อาวุโส
อุปฺปพฺพชนฺโต อิเม ปริกฺขาเร ตุยฺหํ ทาตุกาโม อโหสินฺติ.
โส โลภํ อุปฺปาเทตฺวา จินฺเตสิ "อิมินา มยฺหํ ปพฺพชิเตน วา
อุปฺปพฺพชิเตน วา โก อตฺโถ, อิทานิ ปริกฺขาเร นาเสสฺสามีติ.
โส ตโต  ปฏฺาย "กินฺทานิ อาวุโส อมฺหากํ ชีวิเตน; เย
มยํ กปาลหตฺถา ปรกุเลสุ ปิณฺฑาย จราม, ปุตฺตทาเรหิ สทฺธึ
อลฺลาปสลฺลาปํ น กโรมาติอาทีนิ วทนฺโต คิหิภาวสฺส คุณํ
กเถสิ. โส ตสฺส กถํ สุตฺวา ปุน อุกฺกณฺิโต หุตฺวา [จินฺเตสิ]
"อยํ มยา `อุกฺกณฺิโตมฺหีติ วุตฺเต, ปมํ คิหิภาเว อาทีนวํ
กเถตฺวา อิทานิ อภิณฺหํ คุณํ กเถสิ, กินฺนุ โข การณนฺติ
จินฺเตนฺโต "อิเมสุ สมณปริกฺขาเรสุ โลเภนาติ ตฺวา สยเมว
อตฺตโน จิตฺตํ นวตฺเตสิ, เอวมสฺส กสฺสปพุทฺธกาเล เอกสฺส
ภิกฺขุโน อุกฺกณฺาปิตตฺตา อิทานิ อนภิรติ อุปฺปนฺนา. โย ปน
เตน ตทา วีสติวสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺโม กโต, สฺวสฺส เอตรหิ
อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสโย ชาโตติ.
      อิมมตฺถํ เต ภิกฺขู ภควโต สนฺติกา สุตฺวา อุตฺตรึ ปุจฺฉึสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๔.
"ภนฺเต อยํ กิร ภิกฺขุ ขุรธารํ คลนาฬิยํ กตฺวา ิตโกว
อรหตฺตํ ปาปุณิ, อุปฺปชฺชติ นุ โข   เอตฺตเกน ขเณน อรหตฺตมคฺโคติ.
"อาม ภิกฺขเว, อารทฺธวิริยสฺส ภิกฺขุโน ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา
ภูมิยํ เปนฺตสฺส ปาเท ภูมิยํ อปฺปตฺเตเยว อรหตฺตมคฺโค
อุปฺปชฺชติ; กุสีตปุคฺคลสฺส หิ วสฺสสตํ ชีวิตโต อารทฺธวิริยสฺส
ขณมตฺตมฺปิ ชีวิตํ   เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "โย จ วสฺสสตํ ชีเว   กุสีโต หีนวีริโย,
        เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   วิริยํ อารภโต ทฬฺหนฺติ.
      ตตฺถ "กุสีโตติ: กามวิตกฺกาทีหิ ตีหิ วิตกฺเกหิ วีตินามกปุคฺคโล.
หีนวีริโยติ: นิพฺพิริโย. วิริยํ อารภโต ทฬฺหนฺติ:
ทุวิธํ ฌานํ นิพฺพตฺตนสมตฺถํ ถิรํ วิริยํ อารภนฺตสฺส. เสสํ
ปุริมสทิสเมว.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    สปฺปทาสตฺเถรวตฺถุ.
                       --------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๕.
                 ๑๒. ปฏาจาราวตฺถุ. (๙๒)
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ปฏาจารํ เถรึ อารพฺภ กเถสิ.
      สา กิร สาวตฺถิยํ จตฺตาฬีสโกฏิวิภวสฺส เสฏฺิโน ธีตา
อโหสิ อภิรูปา. ตํ โสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สตฺตภูมิกปฺปาสาทสฺส
อุปริตเล รกฺขนฺตา วาเสสุํ. เอวํ สนฺเตปิ, สา เอเกน อตฺตโน
จูฬุปฏฺาเกน สทฺธึ วิปฺปฏิปชฺชิ. อถสฺสา มาตาปิตโร สมชาติกกุเล
เอกสฺส กุมารสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา วิวาหทิวสํ เปสุํ. ตสฺมึ
อุปกฺกฏฺเ, สา ตํ จูฬุปฏฺากํ อาห "มํ กิร อสุกกุลสฺส
นาม ทสฺสนฺติ, มม ปติกุลํ คตกาเล มม ปณฺณาการํ คเหตฺวา
อาคโตปิ ตตฺถ ปเวสนํ น ลภิสฺสสิ; สเจ เต มยิ สิเนโห
อตฺถิ, อิทาเนว มํ คเหตฺวา เยน วา เตน วา ปลายสฺสูติ. โส
"สาธุ ภทฺเทติ, "เตนหิ อหํ  เสฺว ปาโตว นครทฺวารสฺส
อสุกฏฺาเน นาม สฺสามิ, ตฺวํ เอเกน อุปาเยน นิกฺขมิตฺวา
ตตฺถ อาคจฺเฉยฺยาสีติ วตฺวา ทุติยทิวเส สงฺเกตฏฺาเน อฏฺาสิ.
สาปิ ปาโตว กิลิฏฺวตฺถํ นิวาเสตฺวา เกเส วิกฺกีริตฺวา
กุณฺฑเกน สรีรํ มกฺเขตฺวา กุฏํ อาทาย ทาสีหิ สทฺธึ คจฺฉนฺตี
วิย ฆรา นิกฺขมิตฺวา ตํ านํ อคมาสิ. โส ตํ อาทาย ทูรํ
คนฺตฺวา เอกสฺมึ คาเม นิวาสํ กปฺเปตฺวา อรญฺเ เขตฺตํ
กสิตฺวา ทารุปณฺณาทีนิ อาหรติ. อิตรา กุเฏน อุทกํ อาหริตฺวา
สหตฺถา โกฏฺฏนปจนาทีนิ กโรนฺตี อตฺตโน ปาปสฺส ผลํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๖.
อนุโภสิ. อถสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ สณฺาสิ. สา ปริปุณฺณคพฺภา
"อิธ เม โกจิ อุปการโก นตฺถิ, มาตาปิตโร นาม ปุตฺเตสุ
มุทุหทยา โหนฺติ, เตสํ มํ สนฺติกํ เนหิ, ตตฺถ เม คพฺภวุฏฺานํ
ภวิสฺสตีติ สามิกํ ยาจิ. โส "กึ ภทฺเท กเถสิ, มํ ทิสฺวา ตว
มาตาปิตโร วิวิธานิ กมฺมกรณานิ กาเรยฺยุํ, น สกฺกา มยา
ตตฺถ คนฺตุนฺติ ปฏิกฺขิปิ. สา ปุนปฺปุนํ ยาจิตฺวาปิ ยาจนํ
อลภมานา ตสฺส อรญฺ คตกาเล ปฏิวิสฺสเก อามนฺเตตฺวา
"สเจ โส อาคนฺตฺวา มํ อปสฺสนฺโต `กหํ คตาติ ปุจฺฉิสฺสติ, มม
อตฺตโน กุลฆรํ คตภาวํ อาจิกฺเขยฺยาถาติ วตฺวา เคหทฺวารํ
ปิทหิตฺวา ปกฺกามิ. โสปิ อาคนฺตฺวา ตํ อปสฺสนฺโต ปฏิวิสฺสเก
ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "นิวตฺเตสฺสามิ นนฺติ อนุพนฺธิตฺวา
ตํ ทิสฺวา นานปฺปการํ ยาจมาโนปิ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิ. อถสฺสา
เอกสฺมึ าเน กมฺมชวาตา จลึสุ. สา เอกํ คจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา
"สามิ กมฺมชวาตา เม จลิตาติ วตฺวา ภูมิยํ นิปชฺชิตฺวา
สมฺปริวตฺตมานา กิจฺเฉน ทารกํ วิชายิตฺวา "ยสฺสตฺถายาหํ
กุลฆรํ คจฺเฉยฺยํ, โส อตฺโถ นิปฺผนฺโนติ ปุนเทว เตน สทฺธึ
เคหํ อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปสิ. ตสฺสา อปเรน สมเยน ปุน
คพฺโภ ปติฏฺหิ. สา ปริปุณฺณคพฺภา หุตฺวา ปุริมนเยเนว
สามิกํ ยาจิตฺวา ยาจนํ อลภมานา ปุตฺตํ องฺเกนาทาย ตเถว
ปกฺกมิตฺวา เตน อนุพนฺธิตฺวา ทิฏฺาปิ นิวตฺติตุํ น อิจฺฉิ.
อถ เตสํ คจฺฉนฺตานํ มหาอกาลเมโฆ อุทปาทิ. สมนฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๗.
วิชฺชุลตาหิ อาทิตฺตํ วิย เมฆตฺถนิเตหิ ภิชฺชมานํ วิย
ธาราปาตนิรนฺตรํ นภํ อโหสิ. ตสฺมึ ขเณ ตสฺสา กมฺมชวาตา
จลึสุ. สา สามิกํ อามนเตตฺวา "สามิ กมฺมชวาตา เม จลิตา,
น สกฺโกมิ สนฺธาเรตุํ, อโนวสฺสกฏฺานํ เม ชานาหีติ อาห.
โส หตฺถคตาย วาสิยา อิโต จิโต จ อุปธาเรนฺโต เอกสฺมึ
วมฺมิกมตฺถเก ชาตคุมฺพํ ทิสฺวา ฉินฺทิตุํ อารภิ. อถ นํ
วมฺมิกโต นิกฺขมิตฺวา โฆรวิโส อาสีวิโส ฑํสิ. ตสฺมึ ขเณเยวสฺส
สรีรํ อนฺโต สมุฏฺิตาหิ อคฺคิชาลาหิ ฑยฺหมานํ วิย นีลวณฺณํ
หุตฺวา ตตฺเถว ปติ. อิตราปิ มหาทุกฺขํ อนฺภวมานา ตสฺส
อาคมนํ โอโลเกนฺตีปิ ตํ อทิสฺวาว อปรํปิ ปุตฺตํ วิชายิ. เทฺว
ทารกา วาตวุฏฺิเวคํ อสหมานา มหาวิรวํ วิรวนฺติ. สา อุโภปิ
เต อุทรนฺตเร กตฺวา ทฺวีหิ  ชนฺนุเกหิ เจว หตฺเถหิ จ ภูมิยํ
อุปฺปีเฬตฺวา ิตาว รตฺตึ วีตินาเมสิ. สกลสรีรํ นิลฺโลหิตํ วิย
ปณฺฑุปลาสวณฺณํ อโหสิ. สา อุฏฺิเต อรุเณ มํสเปสิวณฺณํ
เอกํ ปุตฺตํ องฺเกนาทาย อิตรํ ๑- องฺคุลิยา คเหตฺวา "เอหิ
ตาต, ปิตา เต อิโต คโตติ วตฺวา สามิกสฺส คตมคฺเคน
คจฺฉนฺตี ตํ วมฺมิกมตฺถเก กาลํ กตฺวา ปติตํ นีลวณฺณํ
ถทฺธสรีรํ ทิสฺวา "มํ นิสฺสาย มม สามิโก ปนฺเถ มโตติ
โรทนฺตี ปริเทวนฺตี ปายาสิ. สา สกลรตฺตึ เทเวน วุฏฺตฺตา
อจิรวตึ นทึ ชานุปฺปมาณถนปฺปมาเณน อุทเกน สมฺปริปุณฺณํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอกํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๘.
ทิสฺวา อตฺตโน มนฺทพุทฺธิตาย ทฺวีหิ ทารเกหิ สทฺธึ อุทกํ
โอตริตุํ อวิสหนฺตี เชฏฺปุตฺตํ โอริมตีเร เปตฺวา อิตรํ อาทาย
ปรตีรํ คนฺตฺวา สาขาภงฺคํ อตฺถริตฺวา นิปชฺชาเปตฺวา "อิตรสฺส
สนฺติกํ คมิสฺสามีติ พาลปุตฺตกํ ปหาตุํ อสกฺโกนฺตี ปุนปฺปุนํ
นิวตฺติตฺวา โอโลกยมานา ปายาสิ. อถสฺสา นทีมชฺฌํ คตกาเล
เอโก เสโน ตํ กุมารํ ทิสฺวา "มํสเปสีติ สญฺาย อากาสโต
ภสฺสิ. สา ตํ  ปุตฺตสฺสตฺถาย ภสฺสนฺตํ ทิสฺวา อุโภ หตฺเถ
อุกฺขิปิตฺวา "สูสูติ ติกฺขตฺตุํ มหาสทฺทํ นิจฺฉาเรสิ. เสโน
ทูรภาเวน ตํ อสฺสุตฺวาว กุมารกํ คเหตฺวา เวหาสํ อุปฺปติตฺวา
คโต. โอริมตีเร ิตปุตฺโตปิ มาตรํ นทีมชฺเฌ อุโภ หตฺเถ
อุกฺขิปิตฺวา มหาสทฺทํ นิจฺฉารยมานํ ทิสฺวา "มํ ปกฺโกสตีติ สญฺาย
เวเคน อุทเก ปติ. อิติสฺสา พาลปุตฺตกํ เสโน หริ. เชฏฺปุตฺโต
อุทเกน วุฬฺโห ๑-. สา "เอโก เม ปุตฺโต เสเนน คหิโต,
เอโก อุทเกน วุฬฺโห, ปนฺเถ ปติ มโตติ โรทนฺตี ปริเทวนฺตี
คจฺฉมานา สาวตฺถิโต อาคจฺฉนฺตํ เอกํ ปุริสํ ทิสฺวา ปุจฺฉิ "กตฺถ
วาสิโกสิ ตาตาติ. "สาวตฺถีวาสิโกมฺหิ อมฺมาติ. "สาวตฺถีนคเร
อสุกวีถิยํ เอวรูปํ อสุกํ นาม กุลํ อตฺถิ, ชานาสิ ตาตาติ.
"ชานามิ อมฺม, ตํ ปน มา ปุจฺฉิ; สเจ อญฺ ชานาสิ, ปุจฺฉาติ.
"อญฺเน เม กมฺมํ  นตฺถิ, ตเทว ปุจฺฉามิ ตาตาติ. "อมฺม
อาจิกฺขิตุํ น ยุตฺตนฺติ. "วเทหิ เม ตาตาติ. "อชฺช เต สพฺพรตฺตึ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. อุทเกนาหโต. ม. อุทเกน วุยฺโห. ยุ. อุทเกน หโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๙.
เทโว วสฺสนฺโต ทิฏฺโติ. "ทิฏฺโ เม ตาต, มยฺหเมว โส สพฺพรตฺตึ
วุฏฺโ น อญฺสฺส, มยฺหํ วุฏฺการณํ ปน เต ปจฺฉา กเถสฺสามิ,
เอตสฺมึ ตาว เม เสฏฺิเคเห ปวตฺตึ กเถหีติ. "อมฺม อชฺช รตฺตึ
`เสฏฺิญฺจ เสฏฺิภริยญฺจ เสฏฺิปุตฺตญฺจาติ ตโยปิ ชเน อวตฺถรมานํ
เคหํ ปติ, เต เอกจิตกาย ฌายนฺติ, เอส ธูโม ปญฺายติ อมฺมาติ.
สา ตสฺมึ ขเณ นิวตฺถวตฺถํ ปตมานํ น สญฺชานนฺตี อุมฺมตฺติกภาวํ
ปตฺวา ยถาิตาว โรทนฺตี ปริเทวนฺตี
      "อุโภ ปุตฺตา กาลกตา,    ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต,
      มาตา ปิตา จ ภาตา จ    เอกจิตกมฺหิ ฑยฺหเรติ
วิลปนฺตี ปริพฺภมิ. มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา "อุมฺมตฺติกา อุมฺมตฺติกาติ
กจวรํ คเหตฺวา ปํสุํ คเหตฺวา มตฺถเก โอกิรนฺตา เลฑฺฑูหิ
ปหรนฺติ. สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร จตุปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต ตํ อาคจฺฉมานํ อทฺทส กปฺปสตสหสฺสํ ปูริตปารมึ
อภินีหารสมฺปนฺนํ.
      สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปทุมุตฺตรสตฺถารา เอกํ
วินยธรตฺเถรึ พาหาย คเหตฺวา นนฺทนวเน วิย เอตทคฺเค ปิยมานํ
ทิสฺวา "อหํปิ ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก วินยธรตฺเถรีนํ
อคฺคฏฺานํ ลเภยฺยนฺติ อธิการํ กตฺวา ปตฺถนํ เปสิ. ปทุมุตฺตรพุทฺโธ
อนาคตํสาณํ ปตฺถริตฺวา ปตฺถนาย สมิชฺฌนภาวํ ตฺวา
"อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส นาม สาสเน อยํ ปฏาจารานาเมน
วินยธรตฺเถรีนํ อคฺคา ภวิสฺสตีติ พฺยากาสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๐.
      ตํ เอวํ ปตฺถิตปฺปตฺถนํ อภินีหารสมฺปนฺนํ สตฺถา ทูรโตว
อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา "อิมิสฺสา มํ เปตฺวา อญฺโ อวสฺสโย
ภวิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ จินฺเตตฺวา ตํ, ยถา วิหาราภิมุขี ๑-
อาคจฺฉติ, เอวมกาสิ. ปริสา ตํ ทิสฺวา "อิมิสฺสาว อุมฺมตฺติกาย
อิโต อาคนฺตุํ มา ททิตฺถาติ อาห. สตฺถา "อเปถ, มา นํ
นิวารยิตฺถาติ วตฺวา อวิทูรฏฺานํ อาคตกาเล   "สตึ ปฏิลภ
ภคินีติ อาห. สา ตํขณญฺเว พุทฺธานุภาเวน สตึ ปฏิลภิ.
ตสฺมึ กาเล นิวตฺถวตฺถสฺส ปติตภาวํ สลฺลกฺเขตฺวา หิโรตฺตปฺปํ
ปจฺจุปฏฺาเปตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิ. อถสฺสา เอโก ปุริโส
อุตฺตรสาฏกํ ขิปิ. สา ตํ นิวาเสตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
สุวณฺณวณฺเณสุ ปาเทสุ ปญฺจปฺปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต
อวสฺสโย เม โหถ; เอกํ หิ เม ปุตฺตํ เสโน คณฺหิ, เอโก
อุทเกน วุฬฺโห, ปนฺเถ ปติ มโต, มาตาปิตโร เจว ภาตา
จ เคเหน อวตฺถฏา เอกจิตกาย ฌายนฺตีติ. สตฺถา ตสฺสา
วจนํ สุตฺวา "ปฏาจาเร มา จินฺตยิ, ตว ตาณํ สรณํ อวสฺสโย
ภวิตุํ สมตฺถสฺเสว สนฺติกํ อาคตาสิ; ยถา หิ ตว อิทานิ เอโก
ปุตฺโต เสเนน คหิโต, เอโก อุทเกน วุฬฺโห, ปนฺเถ ปติ มโต,
มาตาปิตโร เจว ภาตา จ เคเหน อวตฺถฏา, เอวเมว อิมสฺมึ
สํสาเร ปุตฺตาทีนํ มตกาเลเยว ตว โรทนฺติยา ปคฺฆริตอสฺสุ จตุนฺนํ
มหาสมุทฺทานํ อุทกโต พหุตรนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. "วิหาราภิมุขินีติ ภวิตพฺพํ. . ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๑.
              "จตูสุ สมุทฺเทสุ ชลํ ปริตฺตกํ,
               ตโต พหุํ อสฺสุชลํ อนปฺปกํ
               ทุกฺเขน ผุฏฺสฺส นรสฺส โสจโต;
               กึการณา อมฺม ตุวํ ปมชฺชสีติ.
เอวํ สตฺถริ อนมตคฺคปริยายํ กเถนฺเต, ตสฺสา สรีเร โสโก
ตนุตฺตมคมาสิ. อถ นํ ตนุภูตโสกํ     ตฺวา ปุน สตฺถา อามนฺเตตฺวา
"ปฏาจาเร ปุตฺตาทโย นาม ปรโลกํ คจฺฉนฺตสฺส ตาณํ วา
สรณํ วา เลนํ วา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ; ตสฺมา วิชฺชมานาปิ
เต น สนฺติเยว, ปณฺฑิเตน ปน สีลํ วิโสเธตฺวา อตฺตโน
นิพฺพานคามิมคฺคเมว โสเธตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต
อิมา คาถา อภาสิ
         "น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย,     น ปิตา, นปิ พนฺธวา,
          อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส         นตฺถิ  าตีสุ ตาณตา;
          เอตมตฺถวสํ ตฺวา         ปณฺฑิโต สีลสํวุโต
          นิพฺพานคมนํ มคฺคํ          ขิปฺปเมว วิโสธเยติ.
      เทสนาวสาเน ปฏาจารา มหาปวิยํ ปํสุปริมาเณ กิเลเส
ฌาเปตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. อญฺเปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ
ปาปุณึสูติ.
      สา  ปน โสตาปนฺนา  หุตฺวา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิ. สตฺถา
ตํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ ปหิณิตฺวา ปพฺพชาเปสิ. สา ลทฺธูปสมฺปทา
ปฏิตาจารตฺตา ๑- "ปฏาจาราเตฺวว ปญฺายิ. สา เอกทิวสํ กุเฏน
@เชิงอรรถ: ๑. "ปฏิวิรหิตาจารตฺตาติปิ ปาโ. . ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๒.
อุทกํ อาทาย ปาเท โธวนฺตี อุทกํ อาสิญฺจิ. ตํ โถกํ คนฺตฺวา
ปจฺฉิชฺชิ. ทุติยวาเร อาสิตฺตํ ตโต ทูรตรํ อคมาสิ. ตติยวาเร
อาสิตฺตํ ตโตปิ ทูรตรนฺติ. สา ตเทว อารมฺมณํ คเหตฺวา ตโย
วเย ปริจฺฉินฺทิตฺวา "มยา ปมํ อาสิตฺตํ อุทกํ วิย อิเม
สตฺตา ปมวเยปิ มรนฺติ, ตโต ทูรตรํ คตํ ทุติยวาเร อาสิตฺตํ
อุทกํ วิย มชฺฌิมวเยปิ มรนฺติ, ตโตปิ ทูรตรํ คตํ ตติยวาเร
อาสิตฺตํ อุทกํ วิย ปจฺฉิมวเยปิ มรนฺติเยวาติ จินฺเตสิ. สตฺถา
คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา สมฺมุเข ตฺวา
กเถนฺโต วิย "เอวเมตํ ปฏาจาเร, ปญฺจนฺนํ หิ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
อปสฺสนฺตสฺส วสฺสสตํ ชีวิตโต เตสํ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺตสฺส
เอกาหํปิ เอกกฺขณํปิ ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ อุทยพฺพยํ,
      เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย    ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ.
      ตตฺถ "อปสฺสํ อุทยพฺพยนฺติ: ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ปญฺจวีสติยา
ลกฺขเณหิ อุทยญฺจ วยญฺจ อปสฺสนฺโต. ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ:
เตสํ อุทยญฺจ วยญฺจ ปสฺสนฺตสฺส อิตรสฺส ชีวิตโต เอกาหํปิ
ชีวิตํ เสยฺโยติ.
     เทสนาวสาเน ปฏาจารา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ.
                      ปฏาจาราวตฺถุ.
                      ----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๓.
                 ๑๓. กิสาโคตมีวตฺถุ. (๙๓)
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต กิสาโคตมึ อารพฺภ  กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิเรกสฺส เสฏฺิสฺส เคเห จตฺตาฬีสโกฏิธนํ
องฺคารา เอว หุตฺวา อฏฺาสิ. เสฏฺี ตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนโสโก
อาหารํ ปฏิกฺขิปิตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ. ตสฺเสโก สหายโก เคหํ
คนฺตฺวา "สมฺม กสฺมา โสจสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา
"สมฺม มา โสจิ, อหํ เอกํ อุปายํ ชานามิ, ตํ กโรหีติ.
"กึ กโรมิ สมฺมาติ. "สมฺม อตฺตโน อาปเณ กิลญฺชํ ปตฺถริตฺวา
องฺคาเร ราสึ กตฺวา วิกฺกีณนฺโต วิย นิสีท, อาคตาคเตสุ
มนุสฺเสสุ เย เอวํ วทนฺติ `เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ
วิกฺกีณนฺติ, ตฺวํ ปน องฺคาเร วิกฺกีณนฺโต นิสินฺโนสีติ, เต
วเทยฺยาสิ `อตฺตโน สนฺตกํ อวิกฺกีณนฺโต กึ กริสฺสามีติ; โย ปน
ตํ เอวํ วเทติ `เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วิกฺกีณนฺติ, ตฺวํ
ปน หิรญฺสุวณฺณํ วิกฺกีณนฺโต นิสินฺโนสีติ, ตํ วเทยฺยาสิ `กหํ
หิรญฺสุวณฺณนฺติ, `อิทนฺติ จ วุตฺเต, `อาหร ตาว นนฺติ หตฺเถหิ
ปฏิจฺเฉยฺยาสิ, เอวํ ทินฺนํ ตว หตฺเถ หิรญฺสุวณฺณํ ภวิสฺสติ;
สา ปน สเจ กุมาริกา โหติ, ตว เคเห ปุตฺตสฺส นํ อาหริตฺวา ๑-
จตฺตาฬีสโกฏิธนํ ตสฺสา นิยฺยาเทตฺวา ตาย ทินฺนกํ วลญฺเชยฺยาสิ;
สเจ กุมาโร โหติ, ตว เคเห วยปฺปตฺตํ ธีตรํ ตสฺส ทตฺวา
จตฺตาฬีสโกฏิธนํ ตสฺส นิยฺยาเทตฺวา เตน ทินฺนกํ วลญฺเชยฺยาสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑. อาเนตฺวาติ ภวิตพฺพํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๔.
โส "ภทฺทโก อุปาโยติ  อตฺตโน อาปเณ  องฺคาเร ราสึ กตฺวา
วิกฺกีณนฺโต วิย นิสีทิ. เย นํ เอวมาหํสุ "เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ
วิกฺกีณนฺติ, ตฺวํ องฺคาเร วิกฺกีณนฺโต นิสินฺโนสีติ, เตสํ
"อตฺตโน สนฺตกํ อวิกฺกีณนฺโต กึ กริสฺสามีติ ปฏิวจนํ อทาสิ.
อเถกา โคตมี นาม กุมาริกา กิสสรีรตาย "กิสาโคตมีติ
ปญฺายมานา ปริชิณฺณกุลสฺส ธีตา อตฺตโน เอเกน กิจฺเจน
อาปณทฺวารํ คตา ตํ เสฏฺึ ทิสฺวา เอวมาห "กึ ตาต เสสชนา
วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วีกฺกีณนฺติ, ตฺวํ หิรญฺสุวณฺณํ วิกฺกีณนฺโต
นิสินฺโนสีติ. "กหํ อมฺม หิรญฺสุวณฺณนฺติ. "นนุ ตฺวํ ตเทว
คเหตฺวา นิสินฺโนสีติ. "อาหร ตาว ตํ อมฺมาติ. สา หตฺถปูรํ
คเหตฺวา ตสฺส หตฺเถ เปสิ. ตํ หิรญฺสุวณฺณเมว อโหสิ. อถ
นํ เสฏฺี "กตรนฺเต อมฺม เคหนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "อสุกนฺนามาติ
วุตฺเต, ตสฺสา อสฺสามิกภาวํ ตฺวา ธนํ ปฏิสาเมตฺวา ตํ
อตฺตโน ปุตฺตสฺส อาเนตฺวา จตฺตาฬีสโกฏิธนํ ปฏิจฺฉาเปสิ. สพฺพํ
หิรญฺสุวณฺณเมว อโหสิ.
      ตสฺสา อปเรน สมเยน คพฺโภ ปติฏฺหิ. สา ทสมาสจฺจเยน
ปุตฺตํ วิชายิ. โส ปทสา คมนกาเล กาลมกาสิ. สา
อทิฏฺปุพฺพมรณตาย ตํ ฌาเปตุํ นีหรนฺเต นิวาเรตฺวา "ปุตฺตสฺส
เม เภสชฺชํ ปุจฺฉิสฺสามีติ มตกเลวรํ องฺเกนาทาย "อปิ นุ เม
ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ ชานาถาติ ปุจฺฉนฺตี ฆรปฺปฏิปาฏิยา วิจรติ.
อถ นํ มนุสฺสา "อมฺม อุมฺมตฺติกาสิ ชาตา, มตปุตฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๕.
เภสชฺชํ ปุจฺฉนฺตี วิจรสีติ วทนฺติ. สา  "อวสฺสํ มม ปุตฺตสฺส
เภสชฺชชานนกํ ลภิสฺสามีติ มญฺมานา วิจรติ. อถ นํ เอโก
ปณฺฑิตปุริโส ทิสฺวา "อยํ มม ธีตา ปมปุตฺตกํ วิชาตา
ภวิสฺสติ อทิฏฺปุพฺพมรณา, มยา อิมิสฺสา อวสฺสเยน ภวิตุํ
วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อาห "อมฺม อหํ เภสชฺชํ น ชานามิ,
เภสชฺชชานนกํ ปน ชานามีติ. "โก ชานาติ ตาตาติ. "สตฺถา
อมฺม ชานาติ, คจฺฉ ตํ ปุจฺฉาติ. สา "คมิสฺสามิ ตาต,  ปุจฺฉิสฺสามิ
ตาตาติ วตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ิตา
ปุจฺฉิ "ตุมฺเห กิร เม ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ ชานาถ   ภนฺเตติ. "อาม
ชานามีติ. "กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "อจฺฉรคฺคหณมตฺตํ สิทฺธตฺถกํ ลทฺธุํ
วฏฺฏตีติ. "ลภิสฺสามิ ภนฺเต, กสฺส ปน เคเห ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ.
"ยสฺส เคเห ปุตฺโต วา ธีตา วา น โกจิ มตปุพฺโพติ. สา
"สาธุ ภนฺเตติ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา มตปุตฺตกํ องฺเกนาทาย
อนฺโตคามํ ปวิสิตฺวา ปมเคหสฺส ทฺวาเร ตฺวา "อตฺถิ นุ โข
อิมสฺมึ เคเห สิทฺธตฺถโก, ปุตฺตสฺส กิร เม เภสชฺชเมตนฺติ วตฺวา,
"อตฺถีติ วุตฺเต, "เตนหิ เทถาติ, เตหิ อาหริตฺวา สิทฺธตฺถเกสุ
ทียมาเนสุ, "อิมสฺมึ เคเห ปุตฺโต วา ธีตา วา มตปุพฺโพ ๑- กจฺจิ
นตฺถิ อมฺมาติ ปุจฺฉิตฺวา, "กึ วเทสิ อมฺม, ชีวมานา หิ กติปยา,
มตกาเอว พหุกาติ วุตฺเต, "เตนหิ คณฺหถ โว สิทฺธจตฺถเก, เนตํ
มม ปุตฺตสฺส เภสชฺชนฺติ ปฏิอทาสิ; อิมินา นิยาเมน อาทิโต
@เชิงอรรถ: ๑. "มตปุพฺพาติ ภวิตพฺพํ. . ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๖.
ปฏฺาย ปุจฺฉนฺตี วิจริ. สา เอกเคเหปิ สิทฺธตฺถเก อคฺคเหตฺวา
สายณฺหสมเย จินฺเตสิ "อโห ภาริยํ กมฺมํ, อหํ `มเมว ปุตฺโต
มโตติ สญฺมกาสึ, สกลคาเม ปน ชีวนฺเตหิ มตกาเอว พหุตราติ.
ตสฺสา เอวํ จินฺตฺยมานาย ปุตฺตสิเนเหน มุทุกํ หทยํ ถทฺธภาวํ
อคมาสิ, สา ปุตฺตกํ อรญฺเ ฉฑฺเฑตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ นํ สตฺถา "ลทฺธา เต
เอกจฺฉรมตฺตา สิทฺธตฺถกาติ อาห. "น ลทฺธา ภนฺเต,  สกลคาเม หิ
ชีวนฺเตหิ มตกาเอว พหุตราติ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวํ `มเมว
ปุตฺโต มโตติ สลฺลกฺเขสิ, ธุวธมฺโม เอส สตฺตานํ, มจฺจุราชา หิ
สพฺเพ สตฺเต อปริปุณฺณชฺฌาสเย เอว มโหโฆ วิย ปริกสฺสมาโนเยว ๑-
อปายสมุทฺเท ปกฺขิปตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ  คาถมาห
          "ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ    พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
          สุตฺตํ คามํ มโหโฆว   มจฺจุ อาทาย คจฺฉตีติ.
        คาถาปริโยสาเน กิสาโคตมี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ,
อญฺเปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
      สา ปน สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิ. สตฺถา ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ
เปเสตฺวา ปพฺพชาเปสิ. สา ลทฺธูปสมฺปทา "กิสาโคตมี เถรีติ
ปญฺายิ. สา เอกทิวสํ  อุโปสถาคาเร วารํ ปตฺวา ทีปํ ชาเลตฺวา
นิสินฺนา ทีปชาลา อุชฺชลนฺติโย จ ภิชฺชนฺติโย จ ทิสฺวา "เอวเมว
อิเม สตฺตา ทีปชาลา วิย อุปฺปชฺชนฺติ เจว นิรุชฺฌนฺติ จ,
นิพฺพานํ ปตฺตา เอวํ น ปญฺายนฺตีติ อารมฺมณํ อคฺคเหสิ. สตฺถา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ปริกฑฺฒมาโน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๗.
คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา สมฺมุเข นิสีทิตฺวา
กเถนฺโต วิย "เอวเมว โคตมิ อิเม สตฺตา ทีปชาลา วิย
อุปฺปชฺชนฺติ เจว นิรุชฺฌนฺติ จ, นิพฺพานํ ปตฺวา เอวํ น
ปญฺายนฺติ; เอวํ นิพฺพานํ อปสฺสนฺตานํ วสฺสสตํ ชีวิตโต นิพฺพานํ
ปสฺสนฺตสฺส ขณมตฺตํปิ ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเว   อปสฺสํ อมตํ ปทํ,
      เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   ปสฺสโต อมตํ ปทนฺติ.
      ตตฺถ "อมตํ  ปทนฺติ: มรณรหิตโกฏฺาสํ อมตมหานิพฺพานนฺติ
อตฺโถ. เสสํ ปุริมสทิสํ เอว.
      เทสนาวสาเน กิสาโคตมี ยถานิสินฺนาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺเต  ปติฏฺหีติ.
                      กิสาโคตมีวตฺถุ.
                        ------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๘.
                ๑๔. พหุปุตฺติกาเถรีวตฺถุ. (๙๔)
      "โย จ วสฺสสตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต พหุปุตฺติกํ เถรึ อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิเรกสฺมึ กุเล สตฺต ปุตฺตา สตฺต จ ธีตโร
อเหสุํ. เต สพฺเพปิ วยปฺปตฺตา เคเห ปติฏฺหิตฺวา อตฺตโน
ธมฺมตาย สุขปฺปตฺตา อเหสุํ. เตสํ อปเรน สมเยน ปิตา
กาลมกาสิ. มหาอุปาสิกา สามิเก นฏฺเปิ น ตาว ปุตฺตานํ
กุฏุมฺพํ วิภชติ. อถ นํ ปุตฺตา อาหํสุ "อมฺหากํ ปิตริ นฏฺเ
ตุยฺหํ โก อตฺโถ กุฏุมฺเพน, กึ มยํ ตํ อุปฏฺาตุํ น สกฺโกมาติ.
สา เตสํ กถํ สุตฺวา ตุณฺหี หุตฺวา ปุนปฺปุนํ เตหิ วุจฺจมานา
"ปุตฺตา มํ ปฏิชคฺคิสฺสนฺติ, กึ เม วิสุํ กุฏุมฺเพนาติ สพฺพํ
สาปเตยฺยํ มชฺเฌ  ภินฺทิตฺวา อทาสิ. อถ นํ กติปาหจฺจเยน
เชฏฺปุตฺตสฺส ภริยา "อโห อมฺหากํ อยฺยา `เชฏฺปุตฺโต เมติ เทฺว
โกฏฺาเส ทตฺวา วิย อิมเมว เคหํ อาคจฺฉตีติ อาห. เสสปุตฺตานํ
ภริยาปิ เอวเมว วทึสุ. เชฏฺธีตรํ อาทึ กตฺวา ตาสํ เคหํ คตกาเลปิ
นํ เอวเมว วทึสุ. สา อวมานปฺปตฺตา หุตฺวา "กึ อิเมสํ สนฺติเก
วุตฺเถน, ภิกฺขุนี หุตฺวา ชีวิสฺสามีติ ภิกฺขุนูปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชํ
ยาจิ. ตา นํ ปพฺพาเชสุํ. สา ลทฺธูปสมฺปทา พหุปุตฺติกาเถรี
นาม ปญฺายิ. สา "อหํ มหลฺลกกาเล   ปพฺพชิตา, อปฺปมตฺตาย
เม ภวิตพฺพนฺติ ภิกฺขุนีนํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กโรติ ๑-, "สพฺพรตฺตึ
สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ เหฏฺาปาสาเท เอกํ ถมฺภํ หตฺเถน คเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. กโรนฺตี.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๙.
ตํ อาวิชฺชมานา ๑- สมณธมฺมํ กโรติ, จงฺกมมานาปิ "อนฺธการฏฺาเน
มม รุกฺเข วา กตฺถจิ วา สีสํ ปฏิหญฺเยฺยาติ รุกฺขํ หตฺเถน
คเหตฺวา ตํ อาวิชฺชมานา ๒- สมณธมฺมํ กโรติ. "สตฺถารา เทสิตํ
ธมฺมเมว กริสฺสามีติ ธมฺมํ อาวชฺเชตฺวา ธมฺมํ อนุสฺสรมานาว
สมณธมฺมํ  กโรติ. อถ สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา
สมฺมุเข นิสินฺโน วิย ตาย สทฺธึ กเถนฺโต "พหุปุตฺติเก มยา
เทสิตธมฺมํ อนาวชฺชนฺตสฺส อปสฺสนฺตสฺส วสฺสสตํ ชีวิตโต มยา
เทสิตธมฺมํ ปสฺสนฺตสฺส มุหุตฺตมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ
ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
     "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ,
     เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย    ปสฺสโต  ธมฺมมุตฺตมนฺติ.
    ตตฺถ "ธมฺมมุตฺตมนฺติ: นววิธํ โลกุตฺตรธมฺมํ. โส หิ
อุตฺตมธมฺโม นาม. โย หิ ตํ น ปสฺสติ, ตสฺส วสฺสสตํ
ชีวิตโต ตํ ธมฺมํ ปสฺสนฺตสฺส  ปฏิวิชฺฌนฺตสฺส เอกาหํปิ เอกกฺขณมฺปิ
ชีวิตํ เสยฺโยติ.
      คาถาปริโยสาเน พหุปุตฺติกา เถรี สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺเต
ปติฏฺหีติ.
                    พหุปุตฺติกาเถรีวตฺถุ.
                  สหสฺสวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
                      อฏฺโม วคฺโค.
                        ------
@เชิงอรรถ: ๑-๒. โปราณโปตฺถเก ปน อาวิชฺฌมานาติ ทิสฺสติ. อาวิญฺชมานาติปิ
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้า ๑๑๒-๑๔๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=21&A=2301&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=21&A=2301&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=18
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=544
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=533
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=533
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25