อรรถกถาเล่มที่ ๒๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๔ ปณฺฑิต-สหสฺสวคฺค

หน้าที่ ๑๔๒.
อุทกํ อาทาย ปาเท โธวนฺตี อุทกํ อาสิญฺจิ. ตํ โถกํ คนฺตฺวา
ปจฺฉิชฺชิ. ทุติยวาเร อาสิตฺตํ ตโต ทูรตรํ อคมาสิ. ตติยวาเร
อาสิตฺตํ ตโตปิ ทูรตรนฺติ. สา ตเทว อารมฺมณํ คเหตฺวา ตโย
วเย ปริจฺฉินฺทิตฺวา "มยา ปฐมํ อาสิตฺตํ อุทกํ วิย อิเม
สตฺตา ปฐมวเยปิ มรนฺติ, ตโต ทูรตรํ คตํ ทุติยวาเร อาสิตฺตํ
อุทกํ วิย มชฺฌิมวเยปิ มรนฺติ, ตโตปิ ทูรตรํ คตํ ตติยวาเร
อาสิตฺตํ อุทกํ วิย ปจฺฉิมวเยปิ มรนฺติเยวาติ จินฺเตสิ. สตฺถา
คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา สมฺมุเข ฐตฺวา
กเถนฺโต วิย "เอวเมตํ ปฏาจาเร, ปญฺจนฺนํ หิ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
อปสฺสนฺตสฺส วสฺสสตํ ชีวิตโต เตสํ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺตสฺส
เอกาหํปิ เอกกฺขณํปิ ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ อุทยพฺพยํ,
      เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย    ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ.
      ตตฺถ "อปสฺสํ อุทยพฺพยนฺติ: ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ปญฺจวีสติยา
ลกฺขเณหิ อุทยญฺจ วยญฺจ อปสฺสนฺโต. ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ:
เตสํ อุทยญฺจ วยญฺจ ปสฺสนฺตสฺส อิตรสฺส ชีวิตโต เอกาหํปิ
ชีวิตํ เสยฺโยติ.
     เทสนาวสาเน ปฏาจารา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ.
                      ปฏาจาราวตฺถุ.
                      ----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๓.
                 ๑๓. กิสาโคตมีวตฺถุ. (๙๓)
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต กิสาโคตมึ อารพฺภ  กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิเรกสฺส เสฏฺฐิสฺส เคเห จตฺตาฬีสโกฏิธนํ
องฺคารา เอว หุตฺวา อฏฺฐาสิ. เสฏฺฐี ตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนโสโก
อาหารํ ปฏิกฺขิปิตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ. ตสฺเสโก สหายโก เคหํ
คนฺตฺวา "สมฺม กสฺมา โสจสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา
"สมฺม มา โสจิ, อหํ เอกํ อุปายํ ชานามิ, ตํ กโรหีติ.
"กึ กโรมิ สมฺมาติ. "สมฺม อตฺตโน อาปเณ กิลญฺชํ ปตฺถริตฺวา
องฺคาเร ราสึ กตฺวา วิกฺกีณนฺโต วิย นิสีท, อาคตาคเตสุ
มนุสฺเสสุ เย เอวํ วทนฺติ `เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ
วิกฺกีณนฺติ, ตฺวํ ปน องฺคาเร วิกฺกีณนฺโต นิสินฺโนสีติ, เต
วเทยฺยาสิ `อตฺตโน สนฺตกํ อวิกฺกีณนฺโต กึ กริสฺสามีติ; โย ปน
ตํ เอวํ วเทติ `เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วิกฺกีณนฺติ, ตฺวํ
ปน หิรญฺญสุวณฺณํ วิกฺกีณนฺโต นิสินฺโนสีติ, ตํ วเทยฺยาสิ `กหํ
หิรญฺญสุวณฺณนฺติ, `อิทนฺติ จ วุตฺเต, `อาหร ตาว นนฺติ หตฺเถหิ
ปฏิจฺเฉยฺยาสิ, เอวํ ทินฺนํ ตว หตฺเถ หิรญฺญสุวณฺณํ ภวิสฺสติ;
สา ปน สเจ กุมาริกา โหติ, ตว เคเห ปุตฺตสฺส นํ อาหริตฺวา ๑-
จตฺตาฬีสโกฏิธนํ ตสฺสา นิยฺยาเทตฺวา ตาย ทินฺนกํ วลญฺเชยฺยาสิ;
สเจ กุมาโร โหติ, ตว เคเห วยปฺปตฺตํ ธีตรํ ตสฺส ทตฺวา
จตฺตาฬีสโกฏิธนํ ตสฺส นิยฺยาเทตฺวา เตน ทินฺนกํ วลญฺเชยฺยาสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑. อาเนตฺวาติ ภวิตพฺพํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๔.
โส "ภทฺทโก อุปาโยติ  อตฺตโน อาปเณ  องฺคาเร ราสึ กตฺวา
วิกฺกีณนฺโต วิย นิสีทิ. เย นํ เอวมาหํสุ "เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ
วิกฺกีณนฺติ, ตฺวํ องฺคาเร วิกฺกีณนฺโต นิสินฺโนสีติ, เตสํ
"อตฺตโน สนฺตกํ อวิกฺกีณนฺโต กึ กริสฺสามีติ ปฏิวจนํ อทาสิ.
อเถกา โคตมี นาม กุมาริกา กิสสรีรตาย "กิสาโคตมีติ
ปญฺญายมานา ปริชิณฺณกุลสฺส ธีตา อตฺตโน เอเกน กิจฺเจน
อาปณทฺวารํ คตา ตํ เสฏฺฐึ ทิสฺวา เอวมาห "กึ ตาต เสสชนา
วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วีกฺกีณนฺติ, ตฺวํ หิรญฺญสุวณฺณํ วิกฺกีณนฺโต
นิสินฺโนสีติ. "กหํ อมฺม หิรญฺญสุวณฺณนฺติ. "นนุ ตฺวํ ตเทว
คเหตฺวา นิสินฺโนสีติ. "อาหร ตาว ตํ อมฺมาติ. สา หตฺถปูรํ
คเหตฺวา ตสฺส หตฺเถ ฐเปสิ. ตํ หิรญฺญสุวณฺณเมว อโหสิ. อถ
นํ เสฏฺฐี "กตรนฺเต อมฺม เคหนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "อสุกนฺนามาติ
วุตฺเต, ตสฺสา อสฺสามิกภาวํ ญตฺวา ธนํ ปฏิสาเมตฺวา ตํ
อตฺตโน ปุตฺตสฺส อาเนตฺวา จตฺตาฬีสโกฏิธนํ ปฏิจฺฉาเปสิ. สพฺพํ
หิรญฺญสุวณฺณเมว อโหสิ.
      ตสฺสา อปเรน สมเยน คพฺโภ ปติฏฺฐหิ. สา ทสมาสจฺจเยน
ปุตฺตํ วิชายิ. โส ปทสา คมนกาเล กาลมกาสิ. สา
อทิฏฺฐปุพฺพมรณตาย ตํ ฌาเปตุํ นีหรนฺเต นิวาเรตฺวา "ปุตฺตสฺส
เม เภสชฺชํ ปุจฺฉิสฺสามีติ มตกเลวรํ องฺเกนาทาย "อปิ นุ เม
ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ ชานาถาติ ปุจฺฉนฺตี ฆรปฺปฏิปาฏิยา วิจรติ.
อถ นํ มนุสฺสา "อมฺม อุมฺมตฺติกาสิ ชาตา, มตปุตฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๕.
เภสชฺชํ ปุจฺฉนฺตี วิจรสีติ วทนฺติ. สา  "อวสฺสํ มม ปุตฺตสฺส
เภสชฺชชานนกํ ลภิสฺสามีติ มญฺญมานา วิจรติ. อถ นํ เอโก
ปณฺฑิตปุริโส ทิสฺวา "อยํ มม ธีตา ปฐมปุตฺตกํ วิชาตา
ภวิสฺสติ อทิฏฺฐปุพฺพมรณา, มยา อิมิสฺสา อวสฺสเยน ภวิตุํ
วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อาห "อมฺม อหํ เภสชฺชํ น ชานามิ,
เภสชฺชชานนกํ ปน ชานามีติ. "โก ชานาติ ตาตาติ. "สตฺถา
อมฺม ชานาติ, คจฺฉ ตํ ปุจฺฉาติ. สา "คมิสฺสามิ ตาต,  ปุจฺฉิสฺสามิ
ตาตาติ วตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตา
ปุจฺฉิ "ตุมฺเห กิร เม ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ ชานาถ   ภนฺเตติ. "อาม
ชานามีติ. "กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "อจฺฉรคฺคหณมตฺตํ สิทฺธตฺถกํ ลทฺธุํ
วฏฺฏตีติ. "ลภิสฺสามิ ภนฺเต, กสฺส ปน เคเห ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ.
"ยสฺส เคเห ปุตฺโต วา ธีตา วา น โกจิ มตปุพฺโพติ. สา
"สาธุ ภนฺเตติ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา มตปุตฺตกํ องฺเกนาทาย
อนฺโตคามํ ปวิสิตฺวา ปฐมเคหสฺส ทฺวาเร ฐตฺวา "อตฺถิ นุ โข
อิมสฺมึ เคเห สิทฺธตฺถโก, ปุตฺตสฺส กิร เม เภสชฺชเมตนฺติ วตฺวา,
"อตฺถีติ วุตฺเต, "เตนหิ เทถาติ, เตหิ อาหริตฺวา สิทฺธตฺถเกสุ
ทียมาเนสุ, "อิมสฺมึ เคเห ปุตฺโต วา ธีตา วา มตปุพฺโพ ๑- กจฺจิ
นตฺถิ อมฺมาติ ปุจฺฉิตฺวา, "กึ วเทสิ อมฺม, ชีวมานา หิ กติปยา,
มตกาเอว พหุกาติ วุตฺเต, "เตนหิ คณฺหถ โว สิทฺธจตฺถเก, เนตํ
มม ปุตฺตสฺส เภสชฺชนฺติ ปฏิอทาสิ; อิมินา นิยาเมน อาทิโต
@เชิงอรรถ: ๑. "มตปุพฺพาติ ภวิตพฺพํ. ญ. ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๖.
ปฏฺฐาย ปุจฺฉนฺตี วิจริ. สา เอกเคเหปิ สิทฺธตฺถเก อคฺคเหตฺวา
สายณฺหสมเย จินฺเตสิ "อโห ภาริยํ กมฺมํ, อหํ `มเมว ปุตฺโต
มโตติ สญฺญมกาสึ, สกลคาเม ปน ชีวนฺเตหิ มตกาเอว พหุตราติ.
ตสฺสา เอวํ จินฺตฺยมานาย ปุตฺตสิเนเหน มุทุกํ หทยํ ถทฺธภาวํ
อคมาสิ, สา ปุตฺตกํ อรญฺเญ ฉฑฺเฑตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา "ลทฺธา เต
เอกจฺฉรมตฺตา สิทฺธตฺถกาติ อาห. "น ลทฺธา ภนฺเต,  สกลคาเม หิ
ชีวนฺเตหิ มตกาเอว พหุตราติ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวํ `มเมว
ปุตฺโต มโตติ สลฺลกฺเขสิ, ธุวธมฺโม เอส สตฺตานํ, มจฺจุราชา หิ
สพฺเพ สตฺเต อปริปุณฺณชฺฌาสเย เอว มโหโฆ วิย ปริกสฺสมาโนเยว ๑-
อปายสมุทฺเท ปกฺขิปตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ  คาถมาห
          "ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ    พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
          สุตฺตํ คามํ มโหโฆว   มจฺจุ อาทาย คจฺฉตีติ.
        คาถาปริโยสาเน กิสาโคตมี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ,
อญฺเญปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
      สา ปน สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิ. สตฺถา ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ
เปเสตฺวา ปพฺพชาเปสิ. สา ลทฺธูปสมฺปทา "กิสาโคตมี เถรีติ
ปญฺญายิ. สา เอกทิวสํ  อุโปสถาคาเร วารํ ปตฺวา ทีปํ ชาเลตฺวา
นิสินฺนา ทีปชาลา อุชฺชลนฺติโย จ ภิชฺชนฺติโย จ ทิสฺวา "เอวเมว
อิเม สตฺตา ทีปชาลา วิย อุปฺปชฺชนฺติ เจว นิรุชฺฌนฺติ จ,
นิพฺพานํ ปตฺตา เอวํ น ปญฺญายนฺตีติ อารมฺมณํ อคฺคเหสิ. สตฺถา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ปริกฑฺฒมาโน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๗.
คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา สมฺมุเข นิสีทิตฺวา
กเถนฺโต วิย "เอวเมว โคตมิ อิเม สตฺตา ทีปชาลา วิย
อุปฺปชฺชนฺติ เจว นิรุชฺฌนฺติ จ, นิพฺพานํ ปตฺวา เอวํ น
ปญฺญายนฺติ; เอวํ นิพฺพานํ อปสฺสนฺตานํ วสฺสสตํ ชีวิตโต นิพฺพานํ
ปสฺสนฺตสฺส ขณมตฺตํปิ ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
      "โย จ วสฺสสตํ ชีเว   อปสฺสํ อมตํ ปทํ,
      เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   ปสฺสโต อมตํ ปทนฺติ.
      ตตฺถ "อมตํ  ปทนฺติ: มรณรหิตโกฏฺฐาสํ อมตมหานิพฺพานนฺติ
อตฺโถ. เสสํ ปุริมสทิสํ เอว.
      เทสนาวสาเน กิสาโคตมี ยถานิสินฺนาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺเต  ปติฏฺฐหีติ.
                      กิสาโคตมีวตฺถุ.
                        ------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๘.
                ๑๔. พหุปุตฺติกาเถรีวตฺถุ. (๙๔)
      "โย จ วสฺสสตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต พหุปุตฺติกํ เถรึ อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิเรกสฺมึ กุเล สตฺต ปุตฺตา สตฺต จ ธีตโร
อเหสุํ. เต สพฺเพปิ วยปฺปตฺตา เคเห ปติฏฺฐหิตฺวา อตฺตโน
ธมฺมตาย สุขปฺปตฺตา อเหสุํ. เตสํ อปเรน สมเยน ปิตา
กาลมกาสิ. มหาอุปาสิกา สามิเก นฏฺเฐปิ น ตาว ปุตฺตานํ
กุฏุมฺพํ วิภชติ. อถ นํ ปุตฺตา อาหํสุ "อมฺหากํ ปิตริ นฏฺเฐ
ตุยฺหํ โก อตฺโถ กุฏุมฺเพน, กึ มยํ ตํ อุปฏฺฐาตุํ น สกฺโกมาติ.
สา เตสํ กถํ สุตฺวา ตุณฺหี หุตฺวา ปุนปฺปุนํ เตหิ วุจฺจมานา
"ปุตฺตา มํ ปฏิชคฺคิสฺสนฺติ, กึ เม วิสุํ กุฏุมฺเพนาติ สพฺพํ
สาปเตยฺยํ มชฺเฌ  ภินฺทิตฺวา อทาสิ. อถ นํ กติปาหจฺจเยน
เชฏฺฐปุตฺตสฺส ภริยา "อโห อมฺหากํ อยฺยา `เชฏฺฐปุตฺโต เมติ เทฺว
โกฏฺฐาเส ทตฺวา วิย อิมเมว เคหํ อาคจฺฉตีติ อาห. เสสปุตฺตานํ
ภริยาปิ เอวเมว วทึสุ. เชฏฺฐธีตรํ อาทึ กตฺวา ตาสํ เคหํ คตกาเลปิ
นํ เอวเมว วทึสุ. สา อวมานปฺปตฺตา หุตฺวา "กึ อิเมสํ สนฺติเก
วุตฺเถน, ภิกฺขุนี หุตฺวา ชีวิสฺสามีติ ภิกฺขุนูปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชํ
ยาจิ. ตา นํ ปพฺพาเชสุํ. สา ลทฺธูปสมฺปทา พหุปุตฺติกาเถรี
นาม ปญฺญายิ. สา "อหํ มหลฺลกกาเล   ปพฺพชิตา, อปฺปมตฺตาย
เม ภวิตพฺพนฺติ ภิกฺขุนีนํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กโรติ ๑-, "สพฺพรตฺตึ
สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ เหฏฺฐาปาสาเท เอกํ ถมฺภํ หตฺเถน คเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ม. กโรนฺตี.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๙.
ตํ อาวิชฺชมานา ๑- สมณธมฺมํ กโรติ, จงฺกมมานาปิ "อนฺธการฏฺฐาเน
มม รุกฺเข วา กตฺถจิ วา สีสํ ปฏิหญฺเญยฺยาติ รุกฺขํ หตฺเถน
คเหตฺวา ตํ อาวิชฺชมานา ๒- สมณธมฺมํ กโรติ. "สตฺถารา เทสิตํ
ธมฺมเมว กริสฺสามีติ ธมฺมํ อาวชฺเชตฺวา ธมฺมํ อนุสฺสรมานาว
สมณธมฺมํ  กโรติ. อถ สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา
สมฺมุเข นิสินฺโน วิย ตาย สทฺธึ กเถนฺโต "พหุปุตฺติเก มยา
เทสิตธมฺมํ อนาวชฺชนฺตสฺส อปสฺสนฺตสฺส วสฺสสตํ ชีวิตโต มยา
เทสิตธมฺมํ ปสฺสนฺตสฺส มุหุตฺตมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโยติ วตฺวา อนุสนฺธึ
ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
     "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ,
     เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย    ปสฺสโต  ธมฺมมุตฺตมนฺติ.
    ตตฺถ "ธมฺมมุตฺตมนฺติ: นววิธํ โลกุตฺตรธมฺมํ. โส หิ
อุตฺตมธมฺโม นาม. โย หิ ตํ น ปสฺสติ, ตสฺส วสฺสสตํ
ชีวิตโต ตํ ธมฺมํ ปสฺสนฺตสฺส  ปฏิวิชฺฌนฺตสฺส เอกาหํปิ เอกกฺขณมฺปิ
ชีวิตํ เสยฺโยติ.
      คาถาปริโยสาเน พหุปุตฺติกา เถรี สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺเต
ปติฏฺฐหีติ.
                    พหุปุตฺติกาเถรีวตฺถุ.
                  สหสฺสวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      อฏฺฐโม วคฺโค.
                        ------
@เชิงอรรถ: ๑-๒. โปราณโปตฺถเก ปน อาวิชฺฌมานาติ ทิสฺสติ. อาวิญฺชมานาติปิ
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้า ๑๔๒-๑๔๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=21&A=2928&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=21&A=2928&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=18
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=544
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=533
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=533
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25