อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

หน้าที่ ๗๐.
"น ตฺวํ อิมสฺมึ วิหาเร วสิตุํ ยุตฺตรูโปติ อจฺฉรํ ปหรึสุ. โส
สณฺฐาตุํ อสกฺโกนฺโต ตาวเทว นิกฺขมิตฺวา ปลายิ. อถ นํ
วีสติ วสฺส สหสฺสานิ กโต สมณธมฺโม สนฺธาเรตุํ นาสกฺขิ. ตโต
จวิตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ ปจิตฺวา อิทานิ
คิชฺฌกูเฏ วุตฺตปฺปกาเรน อตฺตภาเวน ทุกฺขํ อนุโภติ.
      สตฺถา อิทํ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ อาหริตฺวา "ภิกฺขเว ภิกฺขุนา
นาม กายาทีหิ อุปสนฺตรูเปน ภวิตพฺพนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
              "วาจานุรกฺขี มนสา สุสํวุโต
               กาเยน  จ อกุสลํ น กยิรา
               เอเต ตโย กมฺมปเถ วิโสธเย
               อาราธเย มคฺคมิสิปฺปเวทิตนฺติ.
      ตสฺสตฺโถ "จตุนฺนํ วจีทุจฺจริตานํ วชฺชเนน วาจานุรกฺขี,
อภิชฺฌาทีนํ อนุปฺปาทเนน มนสา สุฏฺฐุ สํวุโต, ปาณาติปาตาทโย
ปชหนฺโต กาเยน จ อกุสลํ น กยิรา, เอวํ ๑- เอเต ตโย กมฺมปเถ
วิโสธเย; เอวํ วิโสเธนฺโต หิ สีลกฺขนฺธาทีนํ เอสเกหิ พุทฺธาทีหิ
อิสีหิ ปเวทิตํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ อาราเธยฺยาติ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      สูกรเปตวตฺถุ.
                         -----
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ.  "เอวนฺติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๑.
                 ๕. โปฐิลตฺเถรวตฺถุ. (๒๐๗)
       "โยคา เวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
โปฐิลํ นาม เถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร สตฺตนฺนํ พุทฺธานํ สาสเน เตปิฏโก ปญฺจนฺนํ
ภิกฺขุสตานํ ธมฺมํ วาเจสิ. สตฺถา จินฺเตสิ "อิมสฺส ภิกฺขุโน
`อตฺตโน ทุกฺขนิสฺสรณํ กริสฺสามีติ จิตฺตํปิ นตฺถิ, สํเวเชสฺสามิ
นนฺติ. ตโต ปฏฺฐาย ตํ เถรํ อตฺตโน อุปฏฺฐานํ อาคตกาเล
"เอหิ ตุจฺฉโปฐิล, นิสีท ตุจฺฉโปฐิล, ยาหิ ตุจฺฉโปฐิลาติ วเทติ,
อุฏฺฐาย คตกาเลปิ "ตุจฺฉโปฐิโล คโตติ วเทติ. โส จินฺเตสิ
"อหํ สาฏฺฐกถานิ ตีณิ ปิฏกานิ ธาเรมิ, ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ
อฏฺฐารส มหาคเณ ธมฺมํ วาเจมิ, อถ จ ปน มํ สตฺถา อภิกฺขณํ
`ตุจฺฉโปฐิลาติ วเทติ, อทฺธา มํ สตฺถา ฌานาทีนํ อภาเวน เอวํ
วเทตีติ. โส อุปฺปนฺนสํเวโค "อรญฺญํ อิทานิ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ
กริสฺสามีติ สยเมว ปตฺตจีวรํ สํวิทหิตฺวา ปจฺจูสกาเล สพฺพปจฺฉา
ธมฺมํ อุคฺคณฺหิตฺวา ๑- นิกฺขมนฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ นิกฺขมิ. ปริเวเณ
นิสีทิตฺวา สชฺฌายนฺตา ตํ "อาจริโยติ น สลฺลกฺเขสุํ. โส วีสํ
โยชนสตํ คนฺตฺวา, เอกสฺมึ อรญฺญาวาเส ตึส ภิกฺขู วสนฺติ, เต
อุปสงฺกมิตฺวา สงฺฆตฺเถรํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อวสฺสโย เม โหถาติ
อาห. "อาวุโส ตฺวํ ธมฺมกถิโก, อมฺเหหิ นาม ตํ นิสฺสาย กิญฺจิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปคฺคณฺหิตฺวา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๒.
ชานิตพฺพํ ภเวยฺย, กสฺมา เอวํ วเทสีติ. "มา ภนฺเต เอวํ กโรถ,
อวสฺสโย เม โหถาติ. เต ปน สพฺเพ ขีณาสวาว. อถ นํ มหาเถโร
"อิมสฺส อุคฺคหํ นิสฺสาย มาโน อตฺถิเยวาติ อนุเถรสฺส สนฺติกํ
ปหิณิ. โสปิ ตํ ตเถวาห. อิมินา นีหาเรน สพฺเพปิ ตํ เปเสนฺตา
ทิวาฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สูจิกมฺมํ กโรนฺตสฺส สพฺพนวกสฺส สตฺตวสฺสิก-
สามเณรสฺส สนฺติกํ ปหิณึสุ. เอวมสฺส มานํ นีหรึสุ. โส นีหตมาโน
สามเณรสฺส สนฺติเก อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา "อวสฺสโย เม โหหิ
สปฺปุริสาติ อาห. "อโห อาจริย กึ นาเมตํ กเถถ, ตุมฺเห มหลฺลกา
พหุสฺสุตา, ตุมฺหากํ สนฺติเก มยา กิญฺจิ การณํ ชานิตพฺพํ
ภเวยฺยาติ. "มา เอวํ กริ สปฺปุริส, โหหิเยว เม อวสฺสโยติ.
"ภนฺเต สเจ โอวาทกฺขมา ภวิสฺสถ, ภวิสฺสามิ โว อวสฺสโยติ.
"โหมิ สปฺปุริส, อหํ `อคฺคึ ปวิสาติ วุตฺเต, อคฺคึปิ ปวิสิสฺสามิ
เอวาติ. อถ นํ โส อวิทูเร เอกํ สรํ ทสฺเสตฺวา "ภนฺเต
ยถา นิวตฺถปารุตาว อิมํ สรํ ปวิสถาติ อาห. โส หิสฺส มหคฺฆานํ
ทุปฏฺฏจีวรานํ นิวตฺถปารุตภาวํ ญตฺวาปิ "โอวาทกฺขโม นุ โข
โนติ วีมํสนฺโต เอวมาห. เถโรปิ เอกวจเนเนว โอตริ. อถ นํ
จีวรกณฺณานํ เตมนกาเล "เอถ ภนฺเตติ วตฺวา, เอกวจเนเนว
อาคนฺตฺวา ฐิตํ อาห "ภนฺเต เอกสฺมึ วมฺมิเก ฉ ฉิทฺทานิ, ตตฺถ
เอเกน ฉิทฺเทน โคธา อนฺโต ปวิฏฺฐา, ตํ คณฺหิตุกาโม อิตรานิ
ปญฺจ ฉิทฺทานิ ถเกตฺวา ฉฏฺฐํ ภินฺทิตฺวา ปวิฏฺฐจฺฉิทฺเทเนว คณฺหาติ;
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๓.
เอวํ ตุมฺเหปิ ฉทฺวาริเกสุ อารมฺมเณสุ ๑- เสสานิ ปญฺจ ทฺวารานิ ปิธาย
มโนทฺวาเร กมฺมํ ปฏฺฐเปถาติ. พหุสฺสุตสฺส ภิกฺขุโน เอตฺตเกเนว
ปทีปุชฺชลนํ วิย อโหสิ. โส "เอตฺตกเมว โหตุ สปฺปุริสาติ
กรชกาเย ญาณํ โอตาเรตฺวา สมณธมฺมํ อารภิ.
      สตฺถา วีสโยชนสต มตฺถเก นิสินฺโนว ตํ ภิกฺขุํ โอโลเกตฺวา
"ยเถวายํ ภิกฺขุ ภูริปญฺโญ; เอวเมว เตน อตฺตานํ ปติฏฺฐาเปตุํ
วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา เตน สทฺธึ กเถนฺโต วิย โอภาสํ ผริตฺวา
อิมํ คาถมาห
         "โยคา เว ชายเต ภูริ,   อโยคา ภูริสงฺขโย,'
          เอตํ เทฺวธาปถํ ญตฺวา    ภวาย วิภวาย จ
          ตถตฺตานํ นิเวเสยฺย;     ยถา ภูริ ปวฑฺฒตีติ.
      ตตฺถ "โยคาติ: อฏฺฐตฺตึสาย อารมฺมเณสุ โยนิโส มนสิการา.
ภูรีติ: ปฐวีสมาย วิตฺถตาย ปญฺญาเยตํ นามํ. สงฺขโยติ: วินาโส.
เอตํ เทฺวธาปถนฺติ: เอตํ โยคญฺจ อโยคญฺจ. ภวาย วิภวาย
จาติ: วฑฺฒิยา จ อวฑฺฒิยา จ. ตถตฺตานนฺติ: ยถา อยํ
ภูริสงฺขาตา ปญฺญา ปวฑฺฒติ; เอวํ อตฺตานํ นิเวเสยฺยาติ อตฺโถ.
          คาถาวสาเน โปฐิลตฺเถโร อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติ.
                     โปฐิลตฺเถรวตฺถุ.
                       --------
@เชิงอรรถ: ๑. "ฉสุ ทฺวาเรสูติ ภวิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๔.
                ๖. มหลฺลกตฺเถรวตฺถุ. (๒๐๘)
      "วนํ ฉินฺทถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สมฺพหุเล มหลฺลเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เต กิร คิหิกาเล สาวตฺถิยํ กุฏุมฺพิกา อฑฺฒา มหทฺธนา
อญฺญมญฺญํ สหายกา เอกโต ปุญฺญานิ กโรนฺตา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ
สุตฺวา "มยํ มหลฺลกา, กึ โน ฆราวาเสนาติ สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ
ยาจิตฺวา ปพฺพชึสุ, มหลฺลกภาเวน ปน ธมฺมํ ปริยาปุณิตุํ
อสกฺโกนฺตา วิหารปริยนฺเต ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา เอกโต วสึสุ,
ปิณฺฑาย จรนฺตาปิ เยภุยฺเยน ปุตฺตทารสฺเสว เคหํ คนฺตฺวา ภุญฺชึสุ.
เตสุ เอกสฺส ปุราณทุติยิกา มธุรปาณิกา นาม. สา เตสํ สพฺเพสํปิ
อุปการิกา อโหสิ; ตสฺมา สพฺเพปิ อตฺตนา ลทฺธํ อาหารํ คเหตฺวา
ตสฺสาเอว เคเห นิสีทิตฺวา ภุญฺชนฺติ. สาปิ เนสํ ยถาสนฺนิหิตํ
สูปพฺยญฺชนํ เทติ. สา อญฺญตเรน อาพาเธน ผุฏฺฐา กาลมกาสิ.
อถ เต มหลฺลกตฺเถรา สหายกตฺเถรสฺส ปณฺณสาลายํ สนฺนิปติตฺวา
อญฺญมญฺญํ คีวาสุ คเหตฺวา "มธุรหตฺถรสา อุปาสิกา กาลกตาติ
วิลปนฺตา โรทึสุ, ภิกฺขูหิ จ สมนฺตโต อุปธาวิตฺวา "กิมิทํ อาวุโสติ
ปุฏฺฐา "ภนฺเต สหายสฺส โน ปุราณทุติยิกา กาลกตา, สา
อมฺหากํ อติวิย อุปการิกา, อิทานิ กุโต ตถารูปํ ลภิสฺสาม, อิมินา
การเณน โรทามาติ อาหํสุ. ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ.
สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๕.
ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพเปเต,
ตสฺสา กากโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา สมุทฺทตีเร จรมานาย สมุทฺทอูมิยา
สมุทฺทํ ปเวเสตฺวา มาริตาย, กากา หุตฺวา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา,
`ตํ นีหริสฺสามาติ มุขตุณฺฑเกหิ มหาสมุทฺทํ อุสฺสิญฺจนฺตา กิลมึสูติ
วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา
        "อปิ นุ หนุกา สนฺตา,   มุขญฺจ ปริสุสฺสติ,
         โอรมาม น ปาเรม,   ปูรเตว มโหทธีติ
อิมํ กากชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา เต ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "ภิกฺขเว
ราคโทสโมหวนํ นิสฺสาย ตุมฺเหหิ อิทํ ทุกฺขํ ปตฺตํ, ตํ วนํ ฉินฺทิตุํ
วฏฺฏติ, เอวํ นิทฺทุกฺขา ภวิสฺสถาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "วนํ ฉินฺทถ มา รุกฺขํ,   วนโต ชายเต ภยํ,
         เฉตฺวา วนํ วนฏฺฐญฺจ   นิพฺพนา โหถ ภิกฺขโว;
              ยาวญฺหิ วนฏฺโฐ น ฉิชฺชติ
              อณุมตฺโตปิ นรสฺส นาริสุ
              ปฏิพทฺธมโนว ตาว โส
              วจฺโฉ ขีรปโกว มาตรีติ.
      ตตฺถ "มา รุกฺขนฺติ: สตฺถารา หิ "วนํ ฉินฺทถาติ วุตฺเต,
เตสํ อจิรปฺปพฺพชิตานํ "สตฺถา อมฺเห วาสีอาทีนิ คเหตฺวา วนํ
ฉินฺทาเปตีติ รุกฺขํ ฉินฺทิตุกามตาจิตฺตํ ๒- อุปฺปชฺชติ; อถ เน "มยา
ราคาทิกิเลสวนํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ, น รุกฺเขติ ปฏิเสเธนฺโต "มา
@เชิงอรรถ: ๑. กากชาตกํ. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๒. ตทฏฺฐกถา. ๒/๓๙๓.
@๒. ม. สี. ยุ. "จิตฺตนฺติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๖.
รุกฺขนฺติ อาห. วนโตติ: ยถา ปกติวนโต สีหาทิภยํ ชายติ;
เอวํ ชาติอาทิภยํปิ กิเลสวนโต ชายตีติ อตฺโถ. วนํ วนฏฺฐญฺจาติ
เอตฺถ มหนฺตา รุกฺขา วนํ นาม, ขุทฺทกา ตสฺมึ วเน ฐิตา วนฏฺฐา
นาม; ปุพฺพุปฺปตฺติกา รุกฺขา วา วนํ นาม, อปราปรุปฺปตฺติกา
วนฏฺฐา นาม; เอวเมว มหนฺตมหนฺตา ภวกฑฺฒนกา กิเลสา วนํ
นาม, ปวตฺติยํ วิปากทายกา วนฏฺฐา นาม; ปุพฺพุปฺปตฺติกา วา
วนํ นาม, อปราปรุปฺปตฺติกา วนฏฺฐา นาม. ตํ ปน อุภยํปิ
จตุตฺถมคฺคญาเณน ฉินฺทิตพฺพํ, เตนาห "เฉตฺวา วนํ วนฏฺฐญฺจาติ.
นิพฺพนา โหถาติ: นิกฺกิเลสา โหถ. ยาวญฺหิ วนฏฺโฐติ: ยาว
เอส อณุมตฺโตปิ กิเลสวนฏฺโฐ นรสฺส นารีสุ น ฉิชฺชติ; ตาว โส
ขีรปโก วจฺโฉ มาตริ วิย ปฏิพทฺธมโน ลคฺคจิตฺโต ว โหตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เต มหลฺลกตฺเถรา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ.
สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                     มหลฺลกตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
         ๗. สารีปุตฺตตฺเถรสฺสสทฺธิวิหาริกวตฺถุ. ๑- (๒๐๙)
      "อุจฺฉินฺทาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอโก กิร สุวณฺณการกปุตฺโต อภิรูโป เถรสฺส สนฺติเก
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. สุวณฺณการตฺเถรสฺส วตฺถุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๗.
ปพฺพชิ. เถโร "ตรุณานํ ราโค อุสฺสนฺโน โหตีติ จินฺเตตฺวา ตสฺส
ราคปฏิฆาตาย อสุภกมฺมฏฺฐานํ อทาสิ. ตสฺส ปน ตํ อสปฺปายํ;
ตสฺมา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา เตมาสํ วายมนฺโต จิตฺเตกคฺคตามตฺตํปิ
อลภิตฺวา ปุน เถรสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา, เถเรน "อุปฏฺฐิตํ
เต อาวุโส กมฺมฏฺฐานนฺติ วุตฺเต, ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ.
อถสฺส เถโร "กมฺมฏฺฐานํ น สมฺปชฺชตีติ โวสานํ อาปชฺชิตุํ
น วฏฺฏตีติ วตฺวา ปุน ตเทว กมฺมฏฺฐานํ สาธุกํ กเถตฺวา อทาสิ.
โส ทุติยวาเรปิ กญฺจิ วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต อาคนฺตฺวา
เถรสฺส อาโรเจสิ. [๑]- เถโรปิ สการณํ สอุปมํ กตฺวา ตเทว
กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิ. โส ปุนปิ อาคนฺตฺวา กมฺมฏฺฐานสฺส
อสมฺปชฺชนภาวํ กเถสิ. เถโร จินฺเตสิ "การโก ภิกฺขุ อตฺตนิ
วิชฺชมาเน กามฉนฺทาทโย `วิชฺชมานาติ อวิชฺชมาเน `อวิชฺชมานาติ
จ ชานาติ; อยญฺจาปิ ภิกฺขุ การโก โน อการโก, ปฏิปนฺโน โน
อปฺปฏิปนฺโน; อหํ ปเนตสฺส อชฺฌาสยํ น ชานามิ, พุทฺธเวเนยฺโย
เอโส ภวิสฺสตีติ ตํ อาทาย สายณฺหสมเย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
"อยํ ภนฺเต มม สทฺธิวิหาริโก, อิมสฺส มยา อิมินา การเณน อิทํ
นาม กมฺมฏฺฐานํ ทินฺนนฺติ สพฺพํ ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ.
      อถ นํ สตฺถา "อาสยานุสยญาณํ นาเมตํ ปารมิโย ปูเรตฺวา
ทสสหสฺสโลกธาตุํ อุนฺนาเทตฺวา สพฺพญฺญุตํ ปตฺตานํ พุทฺธานํเยว
โหตีติ วตฺวา "กตรกุลา นุ โข เอส ปพฺพชิโตติ อาวชฺชนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อถสฺสาติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๘.
"สุวณฺณการกุลาติ ญตฺวา อตีเต อตฺตภาเว โอโลเกนฺโต ตสฺส
สุวณฺณการกุเลเยว ปฏิปาฏิยา นิพฺพตฺตานิ ปญฺจ อตฺตภาวสตานิ
ทิสฺวา "อิมินา ทหเรน ทีฆรตฺตํ สุวณฺณการกมฺมํ กโรนฺเตน
`กณฺณิการปุปฺผปทุมปุปฺผาทีนิ กริสฺสามีติ รตฺตสุวณฺณเมว สมฺปริวตฺติตํ,
อิมสฺส อสุภปฏิกูลกมฺมฏฺฐานํ น วฏฺฏติ, มนาปเมวสฺส
กมฺมฏฺฐานสปฺปายนฺติ จินฺเตตฺวา "สารีปุตฺต ตยา กมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา
จตฺตาโร มาเส กิลมิตํ ภิกฺขุํ อชฺช ปจฺฉาภตฺเตเยว อรหตฺตํ ปตฺตํ
ปสฺสิสฺสสิ, คจฺฉ ตฺวนฺติ เถรํ อุยฺโยเชตฺวา อิทฺธิยา จกฺกมตฺตํ
สุวณฺณปทุมํ มาเปตฺวา ปตฺเตหิ เจว นาเฬน จ อุทกพินฺทูนิ
มุญฺจนฺตํ วิย กตฺวา "หนฺท ภิกฺขุ อิมํ ปทุมํ อาทาย วิหารปจฺจนฺเต
วาลุกราสิมฺหิ ฐเปตฺวา สมฺมุขฏฺฐาเน ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา `โลหิตกํ
โลหิตกนฺติ ปริกมฺมํ กโรหีติ อทาสิ. ตสฺส สตฺถุ หตฺถโต ปทุมํ
คณฺหนฺตสฺเสว จิตฺตํ ปสีทิ. โส วิหารปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา วาลุกํ
อุสฺสาเปตฺวา, ตตฺถ ปทุมนาฬํ ปเวเสตฺวา สมฺมุเข ปลฺลงฺเกน
นิสินฺโน "โลหิตกํ โลหิตกนฺติ ปริกมฺมํ อารภิ. อถสฺส ตํ ขณํเยว
นีวรณานิ วิกฺขมฺภึสุ, อุปจารชฺฌานํ อุปฺปชฺชิ. ตทนนฺตรํ ปฐมชฺฌานํ
นิพฺพตฺเตตฺวา ปญฺจหากาเรหิ วสีภาวํ ปาเปตฺวา ยถานิสินฺโนว
ทุติยชฺฌานาทีนิ ปตฺวา วสีภูเต จตุตฺถชฺฌาเน ฌานกีฬํ กีฬนฺโต
นิสีทิ. สตฺถา ตสฺส ฌานานํ อุปฺปนฺนภาวํ ญตฺวา "สกฺขิสฺสติ นุ โข
เอส อตฺตโน ธมฺมตาย อุตฺตรึ วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุนฺติ โอโลเกนฺโต
"น สกฺขิสฺสตีติ ญตฺวา "ตํ ปทุมํ มิลายตูติ อธิฏฺฐหิ. ตํ หตฺเถหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๙.
มทฺทิตปทุมํ วิย มิลายนฺตํ กาฬวณฺณํ อโหสิ. โส ฌานา วุฏฺฐาย
ตํ โอโลเกตฺวา "กึ นุ โข อิทํ ปทุมํ ชราย ปหฏํ ปญฺญายติ,
อนุปาทินฺนเกปิ เอวํ ชราย อภิภุยฺยมาเน, อุปาทินฺนเก กถา นาม
นตฺถิ, อิทํปิ หิ ชรา อภิภวิสฺสตีติ อนิจฺจลกฺขณํ ปสฺสิ. ตสฺมึ
ปน ทิฏฺเฐ, ทุกฺขลกฺขณํ อนตฺตลกฺขณญฺจ ทิฏฺฐเมว โหติ. ตสฺส
ตโย ภวา อาทิตฺตา วิย กณฺเฐ พทฺธกุณปํ วิย จ ขายึสุ.
ตสฺมึ ขเณ ตสฺส อวิทูเร กุมารกา เอกํ สรํ โอตริตฺวา กุมุทานิ
ภญฺชิตฺวา ถเล ราสึ กโรนฺติ. โส ถเล จ ชเล จ กุมุทานิ
โอโลเกสิ. อถสฺส ชเล กุมุทานิ อภิรูปานิ อุทกํ ปคฺฆรนฺตานิ วิย
อุปฏฺฐหึสุ, อิตรานิ อคฺคคฺเคสุ ปริมิลาตานิ. โส "อนุปาทินฺนกํ
ชรา เอวํ ปหรติ, อุปาทินฺนกํ กึ น ปหริสฺสตีติ สุฏฺฐุตรํ
อนิจฺจลกฺขณาทีนิ อทฺทส. สตฺถา "ปากฏีภูตํ อิทานิ อิมสฺส
ภิกฺขุโน กมฺมฏฺฐานนฺติ ญตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺนโกว โอภาสํ
มุญฺจิ. โส ตสฺส มุขํ ปหริ. อถสฺส "กินฺนุ โข เอตนฺติ
โอโลเกนฺตสฺส, สตฺถา อาคนฺตฺวา สมฺมุเข ฐิโต วิย อโหสิ. โส
อุฏฺฐาย อญฺชลึ ปคฺคณฺหิ. อถสฺส สตฺถา สปฺปายํ สลฺลกฺเขตฺวา
อิมํ คาถมาห
               "อุจฺฉินฺท สิเนหมตฺตโน
                กุมุทํ สารทิกํว ปาณินา
                สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย,
                นิพฺพานํ สุคเตน เทสิตนฺติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๐.
      ตตฺถ "อุจฺฉินฺทาติ: อรหตฺตมคฺเคน ฉินฺท. สารทิกนฺติ:
สรทกาเล นิพฺพตฺตํ. สนฺติมคฺคนฺติ: นิพฺพานคามึ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ.
พฺรูหยาติ: วฑฺฒย. นิพฺพานนฺติ นิพฺพานํ หิ สุคเตน เทสิตํ;
ตสฺมา ตสฺส มคฺคํ ภาเวหีติ อตฺโถ.
           เทสนาวสาเน โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติ.
               สารีปุตฺตตฺเถรสฺสสทฺธิวิหาริกวตฺถุ.
                      -----------
                ๘. มหาธนวาณิชวตฺถุ. (๒๑๐)
      "อิธ วสฺสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหาธนวาณิชํ นาม อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร พาราณสิโต กุสุมฺภรตฺตานํ วตฺถานํ ปญฺจ สกฏสตานิ
ปูเรตฺวา วณิชฺชาย สาวตฺถึ อาคโต. โส นทีตีรํ ปตฺวา "เสฺว นทึ
อุตฺตริสฺสามีติ ตตฺเถว สกฏานิ โมเจตฺวา วสิ. รตฺตึ มหาเมโฆ
อุฏฺฐหิตฺวา วสฺสิ. นที สตฺตาหํ อุทกสฺส ปูรา อฏฺฐาสิ. นคเรปิ
สตฺตาหํ นกฺขตฺตํ กีฬึสุ. กุสุมฺภรตฺเตหิ กิจฺจํ นตฺถิ. วาณิโช จินฺเตสิ
"อหํ ทูรมาคโต, สเจ ปุน คมิสฺสามิ, ปปญฺโจ ภวิสฺสติ, อิเธว
วสฺสญฺจ เหมนฺตญฺจ คิมฺหญฺจ มม กมฺมํ กโรนฺโต วสิตฺวา อิมานิ
วิกฺกีณิสฺสามีติ. สตฺถา นคเร ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา
สิตํ ปาตุกริตฺวา อานนฺทตฺเถเรน สิตการณํ ปุฏฺโฐ อาห "ทิฏฺโฐ
เต อานนฺท มหาธนวาณิโชติ. "อาม ภนฺเตติ. "โส อตฺตโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๑.
ชีวิตนฺตรายํ อชานิตฺวา อิมํ สํวจฺฉรํ อิเธว วสิตฺวา ภณฺฑํ วิกฺกีณิตุํ
จิตฺตํ อกาสีติ. "กึ ปนสฺส ภนฺเต อนฺตราโย ภวิสฺสตีติ. สตฺถา
"อาม อานนฺท สตฺตาหเมว ชีวิตฺวา โส มจฺจุมุเข ปติฏฺฐหิสฺสตีติ
วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
       "อชฺเชว กิจฺจํ อาตปฺปํ,    โก ชญฺญา `มรณํ สุเว,'
        น หิ โน สงฺครนฺเตน     มหาเสเนน มจฺจุนา;
        เอวํ วิหารึ อาตาปึ      อโหรตฺตมตนฺทิตํ
        ตํ เว `ภทฺเทกรตฺโตติ    สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ.
     "คจฺฉามิสฺส ภนฺเต อาโรเจสฺสามีติ. "วิสฺสฏฺโฐ คจฺฉ
อานนฺทาติ. เถโร สกฏฏฺฐานํ ๑- คนฺตฺวา ภิกฺขาย จริ. วาณิโช เถรํ
อาหาเรน ปฏิมาเนสิ. อถ นํ เถโร อาห "กิตฺตกํ กาลํ อิธ
วสิสฺสสีติ. "ภนฺเต อหํ ทูรโต อาคโต, สเจ ปุน คมิสฺสามิ,
ปปญฺโจ ภวิสฺสติ; อิมํ สํวจฺฉรํ อิธ วสิตฺวา ภณฺฑํ วิกฺกีณิตฺวา
คมิสฺสามีติ. "อุปาสก ทุชฺชาโน ชีวิตนฺตราโย, อปฺปมาทํ กาตุํ
วฏฺฏตีติ. "กึ ปน ภนฺเต อนฺตราโย ภวิสฺสตีติ. "อาม อุปาสก,
สตฺตาหเมว เต ชีวิตํ ปวตฺติสฺสตีติ. โส สํวิคฺคมานโส หุตฺวา
พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา
อนุโมทนตฺถาย ปตฺตํ คณฺหิ. อถสฺส สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต
"อุปาสก ปณฺฑิเตน นาม `อิเธว วสฺสาทีนิ วสิสฺสามิ, อิทญฺจิทญฺจ
กมฺมํ ปโยเชสฺสามีติ จินฺเตตุํ น วฏฺฏติ, อตฺตโน [๒]- ชีวิตนฺตรายเมว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. สกฏาวารํ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปนาติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๒.
จินฺเตตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
       "อิธ วสฺสํ วสิสฺสามิ     อิธ เหมนฺตคิมฺหิสุ'
        อิติ พาโล วิจินฺเตติ    อนฺตรายํ น พุชฺฌตีติ.
      ตตฺถ "อิธ  วสฺสนฺติ: อิมสฺมึ ฐาเน อิทญฺจิทญฺจ กมฺมํ
กโรนฺโต จาตุมฺมาสํ วสฺสํ วสิสฺสามิ. เหมนฺตคิมฺหิสูติ: "เหมนฺตคิมฺเหสุปิ
จตฺตาโร ๑- มาเส อิทญฺจิทญฺจ กมฺมํ กโรนฺโต อิเธว วสิสฺสามีติ
เอวํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ อชานนฺโต พาโล วิจินฺเตติ.
อนฺตรายนฺติ: "อสุกสฺมึ นาม กาเล วา เทเส วา วเย วา
มริสฺสามีติ อตฺตโน ชีวิตนฺตรายํ น พุชฺฌตีติ.
      เทสนาวสาเน โส วาณิโช โสตาปตติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานํปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ. วาณิโชปิ สตฺถารํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา
"สีสโรโค วิย เม อุปฺปนฺโนติ สยเน นิปชฺชิ, ตถานิปนฺโนว กาลํ
กตฺวา ตุสิตวิมาเน นิพฺพตฺตีติ.
                     มหาธนวาณิชวตฺถุ.
                        -------
@เชิงอรรถ: ๑. อาเมณฺฑิเตน ภวิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๓.
                 ๙. กิสาโคตมีวตฺถุ. (๒๑๑)
      "ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต กิสาโคตมึ อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุ สหสฺสวคฺเค
         "โย จ วสฺสสตํ ชีเว     อปสฺสํ อมตํ ปทํ,
          เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย    ปสฺสโต อมตํ ปทนฺติ
คาถาวณฺณนาย วิตฺถาเรตฺวา กถิตํ. ตทา หิ สตฺถา "กิสาโคตมิ
ลทฺธา เต เอกจฺฉรมตฺตา สิทฺธตฺถกาติ อาห. "น ลทฺธา ภนฺเต,
สกลคาเม ชีวนฺเตหิ มตกาว พหุตราติ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวํ
`มเมว ปุตฺโต มโตติ สลฺลกฺเขสิ, ธุวธมฺโม เอส สพฺพสตฺตานํ,
มจฺจุราชา หิ สพฺพสตฺเต อปริปุณฺณชฺฌาสเยเอว มโหโฆ วิย
ปริกฑฺฒมาโน อปายสมุทฺเท ปกฺขิปตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต
อิมํ คาถมาห
         "ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ       พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
          สุตฺตํ คามํ มโหโฆว     มจฺจุ อาทาย คจฺฉตีติ.
      ตตฺถ "ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตนฺติ: ตํ รูปพลาทิสมฺปนฺเน ปุตฺเต จ
ปสู จ ลภิตฺวา "มม ปุตฺตา อภิรูปา พลสมฺปนฺนา ปณฺฑิตา
สพฺพกิจฺจสมตฺถา, มม โคโณ อภิรูโป อโรโค มหาภารสโห,
มม คาวี พหุขีราติ เอวํ ปุตฺเตหิ จ ปสูหิ จ สมฺมตฺตํ ปมตฺตํ
นรํ. พฺยาสตฺตมนสนฺติ: หิรญฺญสุวณฺณาทีสุ วา ปตฺตจีวราทีสุ วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๔.
กิญฺจิเทว ลภิตฺวา ตโต อุตฺตริตรํ ปตฺถนตาย อาสตฺตมานสํ.
จกฺขุวิญฺเญยฺยาทีสุ อารมฺมเณสุ วุตฺตปฺปกาเรสุ วา ปริกฺขาเรสุ
ยํ ยํ ลทฺธํ โหติ ตตฺถ ตตฺเถว ลคฺคนตาย พฺยาสตฺตมานสํ วา.
สุตฺตํ คามนฺติ: นิทฺทํ อุปคตํ สตฺตนิกายํ. มโหโฆวาติ: ยถา
เอวรูปํ คามํ คมฺภีรวิตฺถโต มหนฺโต มหานทีโอโฆ อนฺตมโส
สุนขํปิ อเสเสตฺวา สพฺพํ อาทาย คจฺฉติ; เอวํ วุตฺตปฺปการํ นรํ
มจฺจุ อาทาย คจฺฉตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน กิสาโคตมี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานํปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                      กิสาโคตมีวตฺถุ.
                      -----------
                 ๑๐. ปฏาจาราวตฺถุ. (๒๑๒)
      "น สนฺติ ปุตฺตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ปฏาจารํ อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุ สหสฺสวคฺเค
        "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ อุทยพฺพยํ,
         เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ
คาถาวณฺณนาย วิตฺถาเรตฺวา กถิตํ. ตทา หิ สตฺถา ปฏาจารํ
ตนุภูตโสกํ ญตฺวา "ปฏาจาเร ปุตฺตาทโย นาม ปรโลกํ คจฺฉนฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๕.
ตาณํ วา เลนํ ๑- วา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ; ตสฺมา วิชฺชมานาปิ
เต น สนฺติเยว; ปณฺฑิเตน ปน สีลํ วิโสเธตฺวา อตฺตโน
นิพฺพานคามิมคฺคเมว โสเธตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต
อิมา คาถา อภาสิ
        "น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย,  น ปิตา, นปิ พนฺธวา,
         อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส      นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตา'
         เอตมตฺถวสํ ญตฺวา      ปณฺฑิโต สีลสํวุโต
         นิพฺพานคมนํ มคฺคํ       ขิปฺปเมว วิโสธเยติ.
      ตตฺถ "ตาณายาติ: ตาณภาวาย ปติฏฺฐานตฺถาย. พนฺธวาติ:
ปุตฺเต จ มาตาปิตโร จ ฐเปตฺวา อวเสสา ญาติสุหชฺชา.
อนฺตเกนาธิปนฺนสฺสาติ: มรเณน อภิภูตสฺส. ปวตฺติยํ หิ ปุตฺตาทโย
อนฺนปานาทิทาเนน เจว อุปฺปนฺนกิจฺจนิตฺถรเณน จ ตาณํ หุตฺวาปิ
มรณกาเล เกนจิ อุปาเยน มรณํ ปฏิพาหิตุํ อสมตฺถตาย ตาณตฺถาย
เลนตฺถาย น สนฺติ นาม; เตเนว วุตฺตํ "นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตาติ.
เอตมตฺถวสนฺติ: เอตํ เตสํ อญฺญมญฺญสฺส ตาณํ ภวิตุํ อสมตฺถ-
ภาวสงฺขาตํ การณํ ชานิตฺวา ปณฺฑิโต จตุปาริสุทฺธิสีเลน สํวุโต
รกฺขิโต โคปิโต หุตฺวา นิพฺพานคมนํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ สีฆํ สีฆํ
วิโสเธยฺยาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. เลนํ วา สรณํ. ยุ. สรณํ วา เลนํ วา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๖.
      เทสนาวสาเน ปฏาจารา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, อญฺเญปิ
พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      ปฏาจาราวตฺถุ.
                   มคฺควคฺควณฺณนานิฏฺฐิตา.
                      วีสติโม วคฺโค.
                       --------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๗๐-๘๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=24&A=1395&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=1395&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=30
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=986
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=987
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=987
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25