อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

หน้าที่ ๑๕๕.
สจิตฺตนฺติ: รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ อตฺตโน จิตฺตํ, ยถา วีติกฺกมํ
น กโรติ; เอวํ รกฺขถ. สนฺโนติ: ๑- ยถา โส ปงฺเก สนฺโน กุญฺชโร
หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วายามํ กตฺวา ปงฺกโต อตฺตานํ อุทฺธริตฺวา
ถเล ปติฏฺฐิโต; เอวํ ตุมฺเหปิ กิเลสทุคฺคโต อตฺตานํ อุทฺธรถ
นิพฺพานถเล ปติฏฺฐาเปถาติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสูติ.
                     ปาเวรกหตฺถิวตฺถุ.
                     -------------
                 ๗. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. (๒๓๗)
     "สเจ ลเภถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปาริเลยฺยกํ นิสฺสาย
รกฺขิตวนสณฺเฑ วิหรนฺโต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
     วตฺถุ ยมกวคฺเค `ปเร จ น วิชานนฺตีติ คาถาวณฺณนาย
อาคตเมว. วุตฺตํ เหตํ "ตถาคตสฺส ตตฺถ หตฺถินาเคน อุปฏฺฐิยมานสฺส
วสนภาโว สกลชมฺพุทีเป ปากโฏ อโหสิ. สาวตฺถีนครโต
`อนาถปิณฺฑิโก วิสาขา มหาอุปาสิกาติเอวมาทีนิ มหากุลานิ
อานนฺทตฺเถรสฺส สาสนํ ปหิณึสุ `สตฺถารํ โน ภนฺเต ทสฺเสถาติ.
ทิสาวาสิโนปิ ปญฺจสตา ภิกฺขู วุตฺถวสฺสา อานนฺทตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา
`จิรสฺสํ สุตา โน อาวุโส อานนฺท ภควโต สมฺมุขา ธมฺมกถา,
สาธุ มยํ อาวุโส อานนฺท ลเภยฺยาม ภควโต สมฺมุขา ธมฺมกถํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. ทุคฺคาติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๖.
สวนายาติ ยาจึสุ. เถโร เต ภิกฺขู อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา `เตมาสํ
เอกวิหาริโน ตถาคตสฺส สนฺติกํ เอตฺตเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อุปสงฺกมนํ
อยุตฺตนฺติ จินฺเตตฺวา เอกโกว สตฺถารํ อุปสงฺกมิ. ปาริเลยฺยโก
ตํ ทิสฺวา ทณฺฑมาทาย ปกฺขนฺทิ. สตฺถา โอโลเกตฺวา `อเปหิ
ปาริเลยฺยก, มา นิวารยิ, พุทฺธุปฏฺฐาโก เอโสติ อาห. โส ตตฺเถว
ทณฺฑํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ  อาปุจฺฉิ. เถโร นาทาสิ.
นาโค `สเจ อุคฺคหิตวตฺโต ภวิสฺสติ, สตฺถุ นิสีทนปาสาณผลเก
อตฺตโน ปริกฺขารํ น ฐเปสฺสตีติ จินฺเตสิ. เถโร ปตฺตจีวรํ ภูมิยํ
ฐเปสิ. วตฺตสมฺปนฺนา หิ ครูนํ อาสเน วา สยเน วา อตฺตโน
ปริกฺขารํ น ฐเปนฺติ. เถโร สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
สตฺถา `เอกโกว อาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ
อาคตภาวํ สุตฺวา `กหํ ปเนเตติ วตฺวา, `ตุมฺหากํ จิตฺตํ อชานนฺโต
พหิ ฐเปตฺวา อาคโตมฺหีติ วุตฺเต, `ปกฺโกสาหิ เนติ อาห. เถโร
ตถา อกาสิ. สตฺถา เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา, เตหิ ภิกฺขูหิ
`ภนฺเต ภควา พุทฺธสุขุมาโล เจว ขตฺติยสุขุมาโล จ, ตุมฺเหหิ เตมาสํ
เอกเกหิ ติฏฺฐนฺเตหิ นิสีทนฺเตหิ จ ทุกฺกรํ กตํ, วตฺตปฏิวตฺตการโกปิ
มุโขทกาทิทายโกปิ นาโหสิ มญฺเญติ วุตฺเต, `ภิกฺขเว ปาริเลยฺยก-
หตฺถินา มยฺหํ สพฺพกิจฺจานิ กตานิ, เอวรูปํ หิ สหายํ ลภนฺเตน
เอกโต วสิตุํ ยุตฺตํ, อลภนฺตสฺส เอกจริยภาโวว เสยฺโยติ วตฺวา
นาควคฺเค ๑- อิมา คาถา อภาสิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "นาควคฺเคติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๗.
                "สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                 สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ,
                 อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ
                 จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา.
                 โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ
                 สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ,
                 ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย
                 เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโค.
     เอกสฺส จริตํ เสยฺโย,   นตฺถิ พาเล สหายตา:
                 เอโก จเร น จ ปาปานิ กยิรา
                 อปฺโปสฺสุโก มาตงฺครญฺเญว นาโคติ.
     ตตฺถ "นิปกนฺติ: เนปกฺกปญฺญาย สมนฺนาคตํ. สาธุวิหาริธีรนฺติ:
ภทฺทกวิหารึ ปณฺฑิตํ. ปริสฺสยานีติ: ตาทิสํ เมตฺตาวิหารึ สหายํ
ลภนฺโต `สีหพฺยคฺฆาทโย ปากฏปริสฺสเย  จ ราคโทสาทโย
ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสเย จาติ สพฺเพว ปริสฺสเย อภิภวิตฺวา เตน สทฺธึ
อตฺตมโน อุปฏฺฐิตสฺสติ หุตฺวา จเรยฺย วิหเรยฺยาติ อตฺโถ. ราชาว
รฏฺฐนฺติ: รฏฺฐํ หิตฺวา ปพฺพชนฺโต ราชิสิ วิย. อิทํ วุตฺตํ โหติ:
ยถา วิชิตภูมิปฺปเทโส ราชา "อิทํ รชฺชํ นาม มหนฺตํ ปมาทฏฺฐานํ,
กึ เม รชฺเชน การิเตนาติ วิชิตํ รฏฺฐํ ปหาย ตโตว ๑- มหาอรญฺญํ
ปวิสิตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา จตูสุ อิริยาปเถสุ เอกโกว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. ยุ. เอกโก.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๘.
จรติ; เอวํ เอกโกว จเรยฺยาติ. มาตงฺครญฺเญว นาโคติ: ยถา จ
"อหํ โข อากิณฺโณ วิหรามิ หตฺถีหิ หตฺถินีหิ หตฺถิกุลเภหิ ๑-
หตฺถิจฺฉาเปหิ, ฉินฺนคฺคานิ เจว ติณานิ ขาทามิ, โอภคฺโคภคฺคญฺจ [๒]-
สาขาภงฺคํ ขาทนฺติ, อาวิลานิ จ ปานียานิ ปิวามิ, โอคาหนฺตสฺส จ
เม อุตฺติณฺณสฺส จ หตฺถินิโย กายํ อุปนิฆํสนฺติโย คจฺฉนฺติ; ยนฺนูนาหํ
เอกโกว คณมฺหา วูปกฏฺโฐ วิหเรยฺยนฺติ ๓- เอวํ ปฏิสญฺจิกฺขิตฺวา
มเตน ๔- คมนโต "มาตงฺโคติ ลทฺธนาโม อิมสฺมึ อรญฺเญ
อยํ หตฺถินาโค ยูถํ ปหาย สพฺพิริยาปเถสุ เอกโกว สุขํ จรติ;
เอวํปิ  เอโกว จเรยฺยาติ อตฺโถ. เอกสฺสาติ: ปพฺพชิตสฺส หิ
ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย เอกีภาวาภิรตสฺส เอกกสฺเสว จริตํ เสยฺโย.
นตฺถิ พาเล สหายตาติ: "จุลฺลสีลํ มชฺฌิมสีลํ มหาสีลํ ทส
กถาวตฺถูนิ เตรส ธุตงฺคคุณา วิปสฺสนาญาณํ จตฺตาโร มคฺคา
จตฺตาริ ผลานิ ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา อมต มหานิพฺพานนฺติ
อยํ หิ สหายตา นาม. สา พาเล นิสฺสาย อธิคนฺตุํ น สกฺกาติ
นตฺถิ พาเล สหายตาติ. เอโกติ: อิมินา การเณน สพฺพิริยาปเถสุ
เอกโกว หุตฺวา จเรยฺย, อปฺปมตฺตกานิปิ น จ ปาปานิ กยิรา. [๕]-
เอโส อปฺโปสฺสุโก นิราลโย อิมสฺมึ อรญฺเญ มาตงฺคนาโค
อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐาเน สุขํ จรติ, เอวํ เอกโกว หุตฺวา จเรยฺย,
อปฺปมตฺตกานิปิ น จ ปาปานิ กเรยฺยาติ อตฺโถ. ตสมา "ตุมฺเหหิปิ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. สี. หตฺถิกลเภหิ. ๒. ปาลิยํ เอตฺถนฺตเร เมติ อตฺถิ.
@๓.วิ. มหาวคฺค. ๕/๓๔๑-๓๔๒.   ๔. ม. สี. ยุ. มเตนาติ นตฺถิ.
@๕. ม. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ยถาติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๙.
เอวรูปํ สหายํ อลภนฺเตหิ เอกจารีเหว ภวิตพฺพนฺติ อิมมตฺถํ
ทสฺเสนฺโต สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ อิมํ ธมฺมเทสนํ เทเสสิ.
     เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ.
                     สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ.
                      ----------
                   ๘. มารวตฺถุ. (๒๓๘)
     "อตฺถมฺหีติ อิมํ ธมมเทสนํ สตฺถา หิมวนฺตปสฺเส อรญฺญกุฏิกายํ
วิหรนฺโต มารํ อารพฺภ กเถสิ.
     ตสฺมึ กิร กาเล ราชาโน มนุสฺเส ปีเฬตฺวา รชฺชํ กาเรนฺติ.
อถ ภควา อธมฺมิกราชูนํ รชฺเช ทณฺฑกรณปีฬิเต มนุสฺเส ทิสฺวา
การุญฺญวเสน เอวํ จินฺเตสิ "สกฺกา นุ โข รชฺชํ กาเรตุํ อหนํ
อฆาตยํ อชินํ อชาปยํ อโสจํ อโสจาปยํ ธมฺเมนาติ. ๑- มาโร
ปาปิมา ตํ ภควโต ปริวิตกฺกํ ญตฺวา "สมโณ โคตโม `สกฺกา
นุ โข รชฺชํ กาเรตุนฺติ จินฺเตสิ, อิทานิ รชฺชํ กาเรตุกาโม ภวิสฺสติ,
รชฺชญฺจ นาเมตํ ปมาทฏฺฐานํ, ตํ กาเรนฺตสฺส สกฺกา โอกาสํ
ลภิตุํ; คจฺฉามิ, อุสฺสาหมสฺส ชเนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา อาห "กาเรตุ ภนฺเต ภควา รชฺชํ, กาเรตุ สุคโต
รชฺชํ, อหนํ อฆาตยํ อชินํ อชาปยํ อโสจํ อโสจาปยํ ธมฺเมนาติ. ๒-
อถ นํ สตฺถา "กึ ปน เม ตฺวํ ปาปิม ปสฺสสิ, ยํ มํ ตฺวํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒. สํ. ส. ๑๕/๑๗๔. สารตฺถปฺปกาสินี. ๑/๒๑๒.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๐.
เอวํ วเทสีติ วตฺวา, "ภควตา โข ภนฺเต จตฺตาโร อิทฺธิปาทา
สุภาวิตา, อากงฺขมาโน หิ ภควา หิมวนฺตํ ปพฺพตราชํ `สุวณฺณนฺติ
อธิมุจฺเจยฺย, ตญฺจ สุวณฺณเมว อสฺส, อหํปิ โว ธเนน ธนกรณียํ
กริสฺสามิ, อิติ ตุมฺเห ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสฺสถาติ เตน วุตฺเต,
     "ปพฺพตสฺส สุวณฺณสฺส         ชาตรูปสฺส เกวลี, ๑-
      ทฺวิตาปิ นาลเมกสฺส'       อิติ วิทฺธา สมํ จเร.
             โย ทุกฺขมทฺทกฺขิ ยโตนิทานํ,
             กาเมสุ โส ชนฺตุ กถํ นเมยฺย;
             อุปธึ วิทิตฺวา [๒]- `สงฺโคติ โลเก
             ตสฺเสว ชนฺตุ วินยาย สิกฺเขติ
อิมาหิ คาถาหิ ๓- สํเวเชตฺวา "อญฺโญเอว โข ปาปิม ตว โอวาโท,
อญฺโญ มม, ตยา สทฺธึ ธมฺมสมฺมนฺตนา นาม นตฺถิ, อหํ หิ
เอวํ โอวทามีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
           "อตฺถมฺหิ ชาตมฺหิ สุขา สหายา,
            ตุฏฺฐี สุขา ยา อิตรีตเรน,
            ปุญฺญํ สุขํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ,
            สพฺพสฺส ทุกฺขสฺส สุขํ ปหานํ.
     สุขา มตฺเตยฺยตา โลเก,     อโถ  เปตฺเตยฺยตา สุขา.
     สุขา สามญฺญตา โลเก,      อโถ พฺรหฺมญฺญตา สุขา.
@เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ "เกวลาติ ทิสฺสติ. ๒. ปาลิยเมว เอตฺถนฺตเร นาติ อตฺถิ.
@๓. สํ. ส. ๑๕/๑๗๐. สารตฺถปฺปกาสินี. ๑/๒๑๒-๒๑๓.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๑.
        สุขํ ยาว ชรา สีลํ,     สุขา สทฺธา ปติฏฺฐิตา,
        สุโข ปญฺญาปฏิลาโภ     ปาปานํ อกรณํ สุขนฺติ.
     ตตฺถ "อตฺถมฺหีติ: ปพฺพชิตสฺสาปิ หิ จีวรกรณาทิเก วา
อธิกรณวูปสมนาทิเก วา, คิหิโนปิ กสิกมฺมาทิเก วา พลวปกฺข-
สนฺนิสฺสิเตหิ อภิภวนาทิเก วา กิจฺเจ อุปฺปนฺเน, เย ตํ กิจฺจํ
นิปฺผาเทตุํ วา วูปสเมตุํ วา สกฺโกนฺติ, เอวรูปา สุขา สหายาติ
อตฺโถ. ตุฏฺฐี สุขาติ: ยสฺมา ปน คิหิโนปิ สเกน อสนฺตุฏฺฐา
สนฺธิจฺเฉทาทีนิ อารภนฺติ, ปพฺพชิตาปิ นานปฺปการํ อเนสนํ, อิติ
เต สุขํ น วินฺทนฺติเยว; ตสฺมา ยา อิตริตเรน ปริตฺเตน วา
วิปุเลน วา อตฺตโน สนฺตเกน สนฺตุฏฺฐิ, อยเมว สุขาติ อตฺโถ.
ปุญฺญนฺติ: มรณกาเล ปน ยถาอชฺฌาสเยน ปฏฺฐเปตฺวา กตํ
ปุญฺญกมฺมเมว สุขํ. สพฺพสฺสาติ: สกลสฺส ปน วฏฺฏทุกฺขสฺส
ปหานสงฺขาตํ อรหตฺตเมว อิมสฺมึ โลเก สุขํ นาม.
     มตฺเตยฺยตาติ: มาตริ สมฺมาปฏิปตฺติ. เปตฺเตยฺยตาติ: ปิตริ
สมฺมาปฏิปตฺติ. อุภเยนาปิ มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐานเมว กถิตํ.
มาตาปิตโร หิ ปุตฺตานํ อนุปฏฺฐหนภาวํ ญตฺวา อตฺตโน สนฺตกํ
ภูมิยํ วา นิทหนฺติ ปเรสํ วา วิสฺสชฺเชนฺติ, "มาตาปิตโร น
อุปฏฺฐหนฺตีติ จ เตสํ นินฺทา ปวตฺตติ, กายสฺส เภทา คูถนิรเยปิ
นิพฺพตฺตนฺติ; เย ปน มาตาปิตโร สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหนฺติ, เต เตสํ
สนฺตกํ ธนํ ปาปุณนฺติ ปสํสํปิ ลภนฺติ, กายสฺส เภทา สคฺเค
นิพฺพตฺตนฺติ; ตสฺมา อุภยํเปตํ "สุขนฺติ วุตฺตํ. สามญฺญตาติ:
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๒.
ปพฺพชิเตสุ สมฺมาปฏิปตฺติ. พฺรหฺมญฺญตาติ: วาหิตปาเปสุ พุทฺธ-
ปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวเกสุ สมฺมาปฏิปตฺติเยว. อุภเยนาปิ เตสํ จตูหิ
ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนภาโว กถิโต. อิทํปิ โลเก สุขํ นาม กถิตํ.
     สีลนฺติ: มณิกุณฺฑลรตฺตวตฺถาทโย หิ อลงฺการา ตสฺมึ ตสฺมึ
วเย ฐิตานํเยว โสภนฺติ, น ทหรานํ อลงฺกาโร มหลฺลกกาเล
มหลฺลกานํ วา อลงฺกาโร ทหรกาเล โสภติ, "อุมฺมตฺตโก เอส
มญฺเญติ ครหุปฺปาทเน ๑- ปน โทสเมว ชเนติ; ปญฺจสีลทสสีลาทิเภทํ
ปน สีลํ ทหรสฺสาปิ มหลฺลกสฺสาปิ สพฺพวเยสุ โสภติเยว, "อโห
วตายํ สีลวาติ ปสํสุปฺปาทเนน โสมนสฺสเมว อาวหติ; เตน วุตฺตํ "สุขํ
ยาว ชรา สีลนฺติ. สทฺธา ปติฏฺฐิตาติ: โลกิยโลกุตฺตรา ทุวิธาปิ
สทฺธา นิจฺจลา หุตฺวา ปติฏฺฐิตาว สุขา. สุโข ปญฺญาปฏิลาโภติ:
โลกิยโลกุตฺตรายปิ ปญฺญาย ปฏิลาโภ สุโข. ปาปานํ อกรณนฺติ:
เสตุฆาต วเสน ปน ปาปานํ อกรณํ อิมสฺมึ โลเก สุขนฺติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน พหูนํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                      มารวตฺถุ.
                 นาควคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    เตวีสติโม วคฺโค.
                      ---------
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๑๕๕-๑๖๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=24&A=3109&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=3109&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=33
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1118
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1114
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1114
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25