บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๘

หน้าที่ ๔๑.

ภวามเส"ติ. ชาติมรณสฺส ปารํ นาม นิพฺพานํ, ตํ อรหตฺตมคฺเคน คจฺฉาม. ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส. อนฺตกราติ อภาวกรา. ภวามเสติ ภวาม, อถ วา อโห วต มยํ ภเวยฺยามาติ. "จรามเส"ติ เอตฺถ วุตฺตนเยเนว ตํ เวทิตพฺพํ. เอวํ วตฺวาปิ จ ปุน อุโภปิ กิร ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "ปพฺพาเชถ โน ภควา"ติ เอวํ ปพฺพชฺชํ ยาจึสูติ. [๓๓] อถ มาโร ปาปิมา เอวํ เต อุโภปิ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจนฺเต ทิสฺวา "อิเม มม วิสยํ อติกฺกมิตุกามา, หนฺททานิ เนสํ ^๑- อนฺตรายํ กโรมี"ติ อาคนฺตฺวา ฆราวาเส คุณํ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห "นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา"ติ. ตตฺถ นนฺทตีติ ตุสฺสติ โมทติ. ปุตฺเตหีติ ปุตฺเตหิปิ ธีตาหิปิ. สหโยคตฺเถ กรณตฺเถ วา กรณวจนํ, ปุตฺเตหิ สห นนฺทติ, ปุตฺเตหิ กรณภูเตหิ นนฺทตีติ วุตฺตํ โหติ, ปุตฺติมาติ ปุตฺตวา ปุคฺคโล. อิตีติ เอวมาห. มาโรติ วสวตฺติภูมิยํ อญฺญตโร ทามริกเทวปุตฺโต. โส หิ ตณฺฐานํ อติกฺกมิตุกามํ ^๒- ชนํ ยํ สกฺโกติ, ตํ มาเรติ. ยํ น สกฺโกติ, ตสฺสปิ มรณํ อิจฺฉติ. เตน "มาโร"ติ วุจฺจติ. ปาปิมาติ ลามกปุคฺคโล. ปาปสมาจาโร วา. สงฺคีติการานเมตํ วจนํ, สพฺพคาถาสุ จ อีทิสานิ วจนเสสานิ. ^๓- ยถา จ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคปิโย ^๔- โคหิ ตเถว นนฺทติ. ยสฺส คาโว อตฺถิ, โสปิ โคปิโย, โคหิ สห, โคหิ วา กรณภูเตหิ ตเถว นนฺทตีติ อตฺโถ. เอวํ วตฺวา อิทานิ ตสฺสตฺถสฺส สาธกการณํ นิทฺทิสติ "อุปธี หิ นรสฺส นนฺทนา"ติ. ตตฺถ อุปธีติ จตฺตาโร อุปธโย กามูปธิ ขนฺธูปธิ กิเลสูปธิ อภิสงฺขารูปธีติ. กามาปิ หิ "ยํ โข ภิกฺขเว อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ กามานํ อสฺสาโท"ติ ^๕- เอวํ วุตฺตสฺส สุขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต อุปธิยติ เอตฺถ สุขนฺติ อิมินา วจนฏฺเฐน อุปธีติ วุจฺจนฺติ. ขนฺธาปิ ขนฺธมูลกทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, กิเลสาปิ อปายทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, อภิสงฺขาราปิ ภวทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโตติ. อิธ ปน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. หนฺท เนสํ ^๒ ฉ.ม. สฏฺฐานาติกฺกมิตุกามํ ^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @^๔ สี. โคมิโย ^๕ ม.มู. ๑๒/๑๖๖/๑๒๙

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

กามูปธิ อธิปฺเปโต. โส สตฺตสงฺขารวเสน ทุวิโธ. ตตฺถ สตฺตปฏิพทฺโธ ปธาโน, ตํ ทสฺเสนฺโต "ปุตฺเตหิ โคหี"ติ วตฺวา การณํ อาห "อุปธี หิ นรสฺส นนฺทนา"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺมา อิเม กามูปธี นรสฺส นนฺทนา, นนฺทยนฺติ นรํ ปีติโสมนสฺสํ อุปสํหรนฺตา, ตสฺมา เวทิตพฺพเมตํ "นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคปิโย โคหิ ตเถว นนฺทติ, ตฺวญฺจ ปุตฺติมา โคปิโย จ, ตสฺมา เอเตหิ นนฺท, มา ปพฺพชฺชํ ปาฏิกงฺขิ. ปพฺพชิตสฺส หิ เอเต อุปธโย น สนฺติ, เอวํ สนฺเต ตฺวํ ทุกฺขสฺสนฺตํ ปตฺเถนฺโตปิ ทุกฺขิโตว ภวิสฺสสี"ติ. อิทานิ ตสฺสปิ อตฺถสฺส สาธกการณํ นิทฺทิสติ "น หิ โส นนฺทติ, โย นิรูปธี"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ตสฺมา ยสฺเสเต อุปธโย นตฺถิ, โส ปิเยหิ ญาตีหิ ^๑- วิปฺปยุตฺโต นิพฺโภคูปกรโณ น นนฺทติ, ตสฺมา ตฺวํ อิเม อุปธโย วชฺเชตฺวา ปพฺพชิโต ทุกฺขิโตว ภวิสฺสสีติ. [๓๔] อถ โข ภควา "มาโร อยํ ปาปิมา อิเมสมนฺตรายาย อาคโต"ติ วิทิตฺวา ผเลน ผลํ ปาเตนฺโต วิย ตาเยว มาเรนาภตาย อุปมาย มารวาทํ ภินฺทนฺโต ตเมว คาถํ ปริวตฺเตตฺวา "อุปธิ โสกวตฺถู"ติ ทสฺเสนฺโต อาห "โสจติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา"ติ. ตตฺถ สพฺพํ ปทตฺถโต อุตฺตานเมว. อยํ ปน อธิปฺปาโย:- มา ปาปิม เอวํ อวจ "นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา"ติ. สพฺเพเหว หิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว, อนติกฺกมนีโย อยํ วิธิ, เตสญฺจ ปิยมนาปานํ ปุตฺตทารานํ ควาสฺสวฬวหิรญฺญสุวณฺณาทีนํ วินาภาเวน อธิมตฺตโสกสลฺลสมปฺปิตหทยา สตฺตา อุมฺมตฺตกาปิ โหนฺติ ขิตฺตจิตฺตา, มรณมฺปิ นิคจฺฉนฺติ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ. ตสฺมา เอวํ ตณฺหาย ^๒- :- โสจติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา. ยถา จ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคปิโย โคหิ ตเถว โสจตีติ. กึการณา? อุปธี หิ นรสฺส โสจนา. ยสฺมา จ อุปธี หิ นรสฺส โสจนา ตสฺมา เอว. น หิ โส โสจติ, โย นิรูปธิ. โย อุปธิสํสคฺคปฺปหาเนน ^๓- นิรุปธิ โหติ, โส สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหาริเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน ปิณฺฑปาเตน, @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุปธีหิ ^๒ ฉ. คณฺห ^๓ ฉ.ม. อุปธีสุ สงฺคปฺปหาเนน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

เยน เยเนว ปกฺกมติ, สมาทาเยว ปกฺกมติ. เสยฺยถาปิ นาม ปกฺขี สกุโณ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ. เอวํ สพฺพโสกสมุคฺฆาตา น หิ โส โสจติ, โย นิรุปธีติ. อิติ ภควา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ โวสาเปสิ. อถ วา โย นิกฺกิเลโส, โส น โสจติ. ยาวเทว หิ กิเลสา สนฺติ, ตาวเทว สพฺเพ อุปธโย โสกมูลาว ^๑- โหนฺติ, กิเลสปฺปหานา ปน นตฺถิ โสโกติ. เอวมฺปิ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ โวสาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน ธนิโย จ โคปี จ อุโภปิ ปพฺพชึสุ, ภควา อากาเสเนว เชตวนํ อคมาสิ. เต ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉิกรึสุ, วสนฏฺฐาเน จ เนสํ โคปาลกา วิหารํ กาเรสุํ. โส อชฺชาปิ โคปาลกวิหาโรเตฺวว ^๒- ปญฺญายตีติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย ธนิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๔๑-๔๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=1030&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=1030&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=295 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6895 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6800 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6800 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25