อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

หน้าที่ ๑๙๒.
      เอวํ อุฏฺฐานสมฺปนฺโน ๑- โส มาตงฺโค วิคตกิเลสรชตฺตา วิรชํ, มหนฺเตหิ
พุทฺธาทีหิ ปฏิปนฺนตฺตา มหาปถํ, พฺรหฺมโลกสงฺขาตํ เทวโลกํ ยาเปตุํ สมตฺถตฺตา
พฺรหฺมโลกยานสญฺญิตํ ๒- อฏฺฐสมาปตฺติยานํ อภิรุยฺห ตาย ปฏิปตฺติยา กามราคํ
วิราเชตฺวา กายสฺส เภทา พฺรหฺมโลกูปโค อหุ, สา ตถา หีนาปิ น นํ ชาติ
นิวาเรสิ พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา, พฺรหฺมโลกูปปตฺติโตติ วุตฺตํ โหติ.
      อยํ ปนตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพ:- อตีเต กิร มหาปุริโส เตน เตนุปาเยน
สตฺตหิตํ กโรนฺโต โสปากชีวิเก จณฺฑาลกุเล อุปฺปชฺชิ. โส นาเมน มาตงฺโค,
รูเปน ทุทฺทสิโก หุตฺวา พหินคเร จมฺมกุฏิกาย วสติ, อนฺโตนคเร ภิกฺขํ จริตฺวา
ชีวิกํ กปฺเปติ. อเถกทิวสํ ตสฺมึ นคเร สุรานกฺขตฺเต ๓- โฆสิเต ธุตฺตา ยถาสเกน
ปริวาเรน กีฬนฺติ. อญฺญตราปิ พฺราหฺมณมหาสาลธีตา ปนฺนรส
โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา เทวกญฺญา วิย รูเปน ทสฺสนียา ปาสาทิกา "อตฺตโน กุลวํสานุรูปํ
กีฬิสฺสามี"ติ ปหูตํ ขชฺชโภชฺชาทิกีฬนสมฺภารํ สกเฏสุ อาโรเปตฺวา
สพฺพเสตวฬวยุตฺตํ ๔- ยานมารุยฺห มหาปริวาเรน อุยฺยานภูมึ คจฺฉติ ทิฏฺฐมงฺคลิกาติ
นาเมน. สา กิร "ทุสฺสณฺฐิตํ รูปํ อวมงฺคลนฺ"ติ ๕- ทฏฺฐุํ น อิจฺฉติ, เตนสฺสา
ทิฏฺฐมงฺคลิกาเตฺวว สงฺขา อุทปาทิ.
      ตทา โส มาตงฺโค กาลสฺเสว วุฏฺฐาย ปฏปิโลติกํ นิวาเสตฺวา กฏฺฐตาลํ ๖-
หตฺเถ พนฺธิตฺวา ภาชนหตฺโถ นครํ ปวิสติ มนุสฺเส ทิสฺวา ทูรโต เอว
กฏฺฐตาลํ อาโกเฏนฺโต. อถ ทิฏฺฐมงฺคลิกา "อุสฺสรถ อุสฺสรถา"ติ ปุรโต ปุรโต
หีนชนํ อปเนนฺเตหิ ปุริเสหิ นิยฺยมานา นครทฺวารมชฺเฌ มาตงฺคํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปฏฺฐานสมฺปนฺโน             ๒ ฉ.ม. เทวโลกยาน...
@๓ ม. สุภนกฺขตฺเต                   ๔ สี. สพฺพเสตพลิพทฺทยุตฺตํ
@๕ สี. ทุสฺสณฺฐิตรูปํ อมงฺคลนฺติ           ๖ ฉ.ม. กํสตาฬํ, เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๓.
เอโส"ติ อาห. อหํ มาตงฺคจณฺฑาโลติ. สา "อีทิสํ ทิสฺวา คตานํ กุโต วุฑฺฒี"ติ
ยานํ นิวตฺตาเปสิ. มนุสฺสา "ยํ มยํ อุยฺยานํ คนฺตฺวา ขชฺชโภชฺชาทึ ลเภยฺยาม,
ตสฺส โน มาตงฺเคน อนฺตราโย กโต"ติ กุปิตา "คณฺหถ จณฺฑาลนฺ"ติ เลฑฺฑูหิ
ปหริตฺวา "มโต"ติ วตฺวา ปาเท คเหตฺวา เอกมนฺเต ฉฑฺเฑตฺวา กจวเรน
ปฏิจฺฉาเทตฺวา อคมํสุ. โส สตึ ปฏิลภิตฺวา อุฏฺฐาย มนุสฺเส ปุจฺฉิ "กึ อยฺยา
ทฺวารํ นาม สพฺพสาธารณํ, อุทาหุ พฺราหฺมณานํเยว กตนฺ"ติ. มนุสฺสา อาหํสุ
"น กตํ, ๑- สพฺเพสํ สาธารณนฺ"ติ. "เอวํ สพฺพสาธารณทฺวาเรน ปวิสิตฺวา
ภิกฺขาจาเรน ๒- ยาเปนฺตํ มํ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย มนุสฺสา อิมํ อนยพฺยสนํ ปาเปสุนฺ"ติ
รถิกาย รถิกํ อาหิณฺฑนฺโต มนุสฺสานํ อาโรเจตฺวา พราหฺมณสฺส ฆรทฺวาเร
นิปชฺชิ "ทิฏฺฐมงฺคลิกํ อลทฺธา น วุฏฺฐหิสฺสามี"ติ.
      พฺราหฺมโณ "ฆรทฺวาเร มาตงฺโค นิปนฺโน"ติ สุตฺวา "ตสฺส กากณิกํ
เทถ, เตเลน องฺเค มกฺขิตฺวา ๓- คจฺฉตู"ติ อาห. โส ตํ น อิจฺฉติ,
"ทิฏฺฐมงฺคลิกํ อลทฺธา น วุฏฺฐหิสฺสามิ"จฺเจว อาห. ตโต พฺราหฺมโณ "เทฺว
กากณิกาโย เทถ. กากณิกาย ปูวํ ๔- ขาทตุ, กากณิกาย เตเลน องฺเค
มกฺขิตฺวา ๓- คจฺฉตู"ติ อาห. โส ตมฺปิ ๕- น อิจฺฉติ, ตเถว วทติ. พฺราหฺมโณ
สุตฺวา "มาสกํ เทถ, ปาทํ, อุปฑฺฒกหาปณํ, กหาปณํ, เทฺว, ตีณี"ติ ยาว สตํ
อาณาเปสิ, โส น อิจฺฉติ, ตเถว วทติ. เอวํ ยาจนฺตานํเยว สูริโย อตฺถงฺคโต.
อถ พฺราหฺมณี ปาสาทา โอรุยฺห สาณิปาการํ ปริกฺขิปาเปตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ยาจิ "ตาต มาตงฺค ทิฏฺฐมงฺคลิกาย อปราธํ ขม, สหสฺสํ คณฺหาหิ, เทฺว
๖- ตีณิ ยาว สตสหสฺสํ ๖- คณฺหาหี"ติ อาห โส ตุณฺหีภูโต นิปชฺชิเยว.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. น กตํ-อิติ อิทํ น ทิสฺสติ         ๒ ฉ.ม. ภิกฺขาหาเรน
@๓ ฉ.ม. องฺคํ มกฺเขตฺวา               ๔ ม. กากณิกมูลํ,
@๕ ฉ.ม. ตํ                     ๖-๖ ฉ.ม. ตีณี"ติ ยาว "สตสหสฺสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๔.
      เอวํ จตูหปญฺจาเห วีติวตฺเต พหุมฺปิ ปณฺณาการํ ทตฺวา ทิฏฺฐมงฺคลิกํ
อลภนฺตา ขตฺติยกุมาราทโย มาตงฺคสฺส อุปกณฺณเก อาโรเจสุํ ๑- "ปุริสา นาม อเนกานิปิ
สํวจฺฉรานิ วีริยํ กตฺวา อิจฺฉิตตฺถํ ปาปุณนฺติ, มา โข ตฺวํ นิพฺพิชฺชิ,
อทฺธา ทฺวีหตีหจฺจเยน ทิฏฺฐมงฺคลิกํ ลจฺฉสี"ติ. โส ตุณฺหีภูโต นิปชฺชิเยว.
อถ สตฺตเม ทิวเส สมนฺตา ปฏิวิสฺสกา อุปฏฺฐหิตฺวา "ตุเมฺห มาตงฺคํ
อุฏฺฐาเปถ, ทาริกํ วา เทถ, มา อเมฺห สพฺเพ นาสยิตฺถา"ติ อาหํสุ. เตสํ
กิร อยํ ทิฏฺฐิ "ยสฺส ฆรทฺวาเร เอวํ นิปนฺโน จณฺฑาโล มรติ, ตสฺส ฆเรน
สห สมนฺตา สตฺตสตฺตฆรวาสิโน จณฺฑาลา โหนฺตี"ติ. ตโต ทิฏฺฐมงฺคลิกํ
นีลปฏปิโลติกํ นิวาสาเปตฺวา อุลุงฺกกโฬปิกาทีนิ ทตฺวา ปริเทวมานํ ตสฺส
สนฺติกํ เนตฺวา "คณฺห ทาริกํ, อุฏฺฐาย คจฺฉาหี"ติ อทํสุ. สา ปสฺเส ฐตฺวา
"อุฏฺฐาหี"ติ อาห, โส "หตฺเถน มํ คเหตฺวา อุฏฺฐาเปหี"ติ อาห, สา นํ
อุฏฺฐาเปสิ. โส นิสีทิตฺวา อาห "มยํ อนฺโตนคเร วสิตุํ น ลภาม, เอหิ
มํ พหินคเร จมฺมกุฏิกํ เนหี"ติ. สา นํ หตฺเถ คเหตฺวา ตตฺถ เนสิ. "ปิฏฺฐิยา
อาโรเปตฺวา"ติ ชาตกภาณกา. เนตฺวา จสฺส สรีรํ เตเลน มกฺเขตฺวา อุโณฺหทเกน
นฺหาเปตฺวา ยาคุํ ปจิตฺวา อทาสิ. โส "พฺราหฺมณกญฺญา อยํ มา วินสฺสี"ติ
ชาติสมฺเภทํ อกตฺวาว อฑฺฒมาสมตฺตํ พลํ คเหตฺวา "อหํ วนํ คจฺฉามิ,
`อติจิรายตี'ติ มา ตฺวํ อุกฺกณฺฐี"ติ วตฺวา ฆรมานุสกานิ จ "อิมํ มา ปมชฺชิตฺถา"ติ
อาณาเปตฺวา ฆรา นิกฺขมฺม ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา
กติปาเหเนว อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ จ อภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา "อิทานาหํ
ทิฏฺฐมงฺคลิกาย จ นาโถ ๒- ภวิสฺสามี"ติ อากาเสนาคนฺตฺวา นครทฺวาเร โอโรหิตฺวา
ทิฏฺฐมงฺคลิกาย สนฺติกํ เปเสสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาโรจาเปสุํ           ๒ ฉ.ม. ทิฏฺฐมงฺคลิกาย มนาโป
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๕.
      สา สุตฺวา "โกจิ มญฺเญ มม ญาตโก ปพฺพชิโต มํ ทุกฺขิตํ ญตฺวา
ทฏฺฐุํ อาคโต ภวิสฺสตี"ติ จินฺตยมานา คนฺตฺวา ตํ ญตฺวา ปาเทสุ นิปติตฺวา
"กิสฺส มํ อนาถํ กตฺวา ตุเมฺห อาคตตฺถา"ติ ๑- อาห. มหาปุริโส "มา ตฺวํ
ทิฏฺฐมงฺคลิเก ทุกฺขินี อโหสิ, สกลชมฺพุทีปวาสีหิ เต สกฺการํ กาเรสฺสามี"ติ
วตฺวา เอตทโวจ "คจฺฉ ตฺวํ โฆสนํ การาเปหิ ๒- `มหาพฺรหฺมา มม สามิโก น
มาตงฺโค, โส จนฺทวิมานํ ภินฺทิตฺวา สตฺตเม ทิวเส มม สนฺติกํ อาคจฺฉิสฺสตี"ติ. ๓-
สา อาห "อหํ ภนฺเต พฺราหฺมณมหาสาลธีตา หุตฺวา อตฺตโน ปาปกมฺเมน อิมํ
จณฺฑาลภาวํ ๔- ปตฺตา, น สกฺโกมิ เอวํ วตฺตุนฺ"ติ. มหาปุริโส "น ตฺวํ มาตงฺคสฺส
อานุภาวํ ชานาสี"ติ วตฺวา, ยถา สา สทฺทหติ, ตถา อเนกานิ ปาฏิหาริยานิ
ทสฺเสตฺวา ตเถว ตํ อาณาเปตฺวา อตฺตโน วสตึ อคมาสิ. สา ตถา อกาสิ.
      มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ หสนฺติ "กถญฺหิ นามายํ อตฺตโน ปาปกมฺเมน
จณฺฑาลภาวํ ปตฺวา ปุน ตํ มหาพฺรหฺมานํ กริสฺสตี"ติ. สา อธิมานา เอวํ ๕-
หุตฺวา ทิวเส ทิวเส โฆเสนฺตี นครํ อาหิณฺฑติ "อิโต ฉฏฺเฐ ทิวเส, ปญฺจเม,
จตุตฺเถ, ตติเย, เสฺว, อชฺช อาคมิสฺสตี"ติ. มนุสฺสา ตสฺสา วิสฺสฏฺฐภาวํ สุตฺวา ๖-
"กทาจิ เอวมฺปิ สิยา"ติ อตฺตโน อตฺตโน ฆรทฺวาเรสุ มณฺฑปํ การาเปตฺวา
สาณิคฺคหณฏฺฐานํ ๗- สชฺเชตฺวา วยปฺปตฺตา ทาริกาโย อลงฺกริตฺวา "มหาพฺรหฺมนิ
อาคเต กญฺญาทานํ ทสฺสามา"ติ อากาสํ โอโลเกนฺตา ๘- นิสีทึสุ. อถ มหาปุริโส
ปุณฺณมทิวเส คคนเตลํ ๙- อุปารุเฬฺห จนฺเท จนฺทวิมานํ ผาเลตฺวา ปสฺสโต
มหาชนสฺส มหาพฺรหฺมรูเปน นิคฺคจฺฉิ. มหาชโน "เทฺว จนฺทา ชาตา"ติ
อติมญฺญิ. ตโต อนุกฺกเมน อาคตํ ทิสฺวา "สจฺจํ ทิฏฺฐมงฺคลิกา อาห,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อกตฺถาติ   ๒ ฉ.ม. กโรหิ   ๓ ฉ.ม. อาคมิสฺสติ...  ๔ อิ. กปณภาวํ
@๕ สี. อธิมนา    ๖ สี. วิสฺสตฺถภาวํ ญตฺวา, ฉ.ม. วิสฺสตฺถวาจํ สุตฺวา
@๗ สี. ปาณิคหณฏฺฐานํ, ฉ.ม. สาณิปาการํ, อิ. ปาณิคฺคหณฏฺฐานํ
@๘ ฉ.ม. อุลฺโลเกนฺโต            ๙ ก. คคณตลํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๖.
มหาพฺรหฺมาว อยํ ทิฏฺฐมงฺคลิกํ ทเมตุํ ปุพฺเพ มาตงฺคเวเสนาคญฺฉี"ติ ๑- นิฏฺฐํ
อคมาสิ. เอวํ โส มหาชเนน ทิสฺสมาโน ทิฏฺฐมงฺคลิกาย วสนฏฺฐาเน เอว โอตริ.
สา จ ตทา อุตุนี อโหสิ, โส ตสฺสา นาภึ องฺคุฏฺฐเกน ปรามสิ, เตน
ผสฺเสน คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ. ตโต นํ "คพฺโภ เต สณฺฐิโต, ปุตฺตมฺหิ ชาเต ตํ
นิสฺสาย ชีวาหี"ติ วตฺวา ปสฺสโต มหาชนสฺส ปุน จนฺทวิมานํ ปาวิสิ.
      พฺราหฺมณา "ทิฏฺฐมงฺคลิกา มหาพฺรหฺมุโน ปชาปติ อมฺหากํ มาตา
ชาตา"ติ วตฺวา ตโต ตโต อาคจฺฉนฺติ. ตํ สกฺการํ กาตุกามานํ มนุสฺสานํ วเสน ๒-
นครทฺวารานิ อโนกาสานิ อเหสุํ. เต ทิฏฺฐมงฺคลิกํ หิรญฺญราสิมฺหิ ฐเปตฺวา
นฺหาเปตฺวา มณฺเฑตฺวา รถํ อาโรเปตฺวา มหาสกฺกาเรน นครํ ปทกฺขิณํ
การาเปตฺวา นครมชฺเฌ มณฺฑปํ การาเปตฺวา ตตฺร นํ มหาพฺรหฺมุโน ปชาปตี"ติ
ทิฏฺฐฏฺฐาเน ฐเปตฺวา วสาเปนฺติ "ยาวสฺสา ปติรูปํ วสโนกาสํ กโรม, ตาว อิเธว
วสตู"ติ. สา มณฺฑเป เอว ปุตฺตํ วิชายิ. ตํ วิสุทฺธิทิวเส ๓- สทฺธึ ปุตฺเตน สสีสํ
นฺหาเปตฺวา มณฺฑเป ชาโต"ติ ทารกสฺส "มณฺฑพฺยกุมาโร"ติ นามํ อกํสุ. ตโต
ปภุติ จ นํ พฺราหฺมณา "มหาพฺรหฺมุโน ปุตฺโต"ติ ปริวาเรตฺวา จรนฺติ. ตโต
อเนกสตสหสฺสปฺปการา ปณฺณาการา อาคจฺฉนฺติ, เต พฺราหฺมณา กุมารสฺสารกฺขํ
ฐเปสุํ, อาคตา ลหุํ กุมารํ ทฏฺฐุํ น ลภนฺติ.
      กุมาโร อนุปุพฺเพน วุฑฺฒิมนฺวาย ทานํ ทาตุํ อารทฺโธ. โส อาสาย ๔-
สมฺปตฺตานํ กปณทฺธิกานํ อทตฺวา พฺราหฺมณานํเยว เทติ. มหาปุริโส "กึ มม
ปุตฺโต ทานํ เทติ น เทตี"ติ ๕- อาวชฺเชตฺวา พฺราหฺมณานํเยว ทานํ เทนฺตํ
ทิสฺวา "ยถา สพฺเพสํ ทสฺสติ, ตถา กริสฺสามี"ติ จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม....เวสนาคจฺฉิ...     ๒ สี. สกฺกาตุกามา, มนุสฺสสมฺปิฬเนน, ฉ.ม. สมฺปีฬเนน
@๓ ฉ.ม. วิสุทฺธทิวเส          ๔ ฉ.ม. สาลาย
@๕ ฉ.ม. น เทติ-อิติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๗.
คเหตฺวา อากาเสน อาคมฺม ปุตฺตสฺส ฆรทฺวาเร อฏฺฐาสิ. กุมาโร ตํ ทิสฺวา
"กุโต อยํ เอวํ วิรูปเวโส วสโล อาคโต"ติ กุทฺโธ อิมํ คาถมาห:-
               "กุโต นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสี ๑-
                โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว
                สงฺการโจฬํ ปฏิมุญฺจ กณฺเฐ
                โก เร ตุวํ โหสิ อทกฺขิเณยฺโย"ติ. ๒-
      พฺราหฺมณา "คณฺหถ คณฺหถา"ติ ตํ คเหตฺวา อาโกเฏตฺวา อนยพฺยสนํ
ปาเปสุํ. โส อากาเสน คนฺตฺวา พหินคเร ปจฺจุฏฺฐาสิ. ๓- เทวตา กุปิตา กุมารํ
คเล คเหตฺวา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ ฐเปสุํ, โส อกฺขีหิ นิคฺคเตหิ มุเขน เขฬํ
ปคฺฆรนฺเตน ฆุรุฆุรุปสฺสาสี ๔- ทุกฺขํ เวทยติ. ทิฏฺฐมงฺคลิกา สุตฺวา "โกจิ อาคโต
อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. อาม ปพฺพชิโต อาคญฺฉีติ. ๕- กุหึ คโตติ. เอวํ คโตติ. สา
ตตฺถ คนฺตฺวา "ขมถ ภนฺเต อตฺตโน ทาสสฺสา"ติ ยาจนฺตี ตสฺส ปาทมูเล
ภูมิยา นิปชฺชิ. เตน จ สมเยน มหาปุริโส ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาคุํ ลภิตฺวา
ตํ ปิวนฺโต ตตฺถ นิสินฺโน โหติ, โส อวสิฏฺฐํ โถกํ ยาคุํ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย
อทาสิ "คจฺฉิมํ ยาคุํ อุทกกุมฺภิยา อาโลเลตฺวา เยสํ ภูตวิกาโร อตฺถิ, เตสํ
อกฺขิมุขกณฺณนาสาพิเลสุ อาสิญฺจ, เสสสรีรํ ๖- จ ปริปฺโผเสหิ, เอวํ นิพฺพิการา
ภวิสฺสนฺตี"ติ อาห. สา ตถา อกาสิ. ตโต กุมาเร ปกติสรีเร ชาเต "เอหิ
ตาต มณฺฑพฺย ตํ ขมาเปสฺสามา"ติ ปุตฺตํ จ สพฺเพ พฺราหฺมเณ จ ตสฺส
ปาทมูเล นิกฺกุชฺเชตฺวา นิปชฺชาเปตฺวา ขมาเปสิ.
      โส "สพฺพชนสฺส ทานํ ทาตพฺพนฺ"ติ โอวทิตฺวา ธมฺมกถํ กตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺฐานํเยว คนฺตฺวา จินฺเตสิ "อิตฺถีสุ ปากฏา ทิฏฺฐมงฺคลิกา ทมิตา, ปุริเสสุ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. รุมฺมวาสี, ก. จมฺมวาสี       ๒ ชุ.ชา. ๒๗/๒๐๓๓/๔๐๙ (สฺยา)
@๓ ฉ. ปจฺจฏฺฐาสิ                 ๔ ฉ.ม. ฆรุฆรุปสฺสาสี
@๕ ฉ.ม. อาม ปพฺพชิโต อาคจฺฉีติ     ๖ ม. สรีรญฺจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๘.
ปากโฏ มณฺฑพฺยกุมาโร, อิทานิ โก ทเมตพฺโพ"ติ. ตโต ชาติมนฺตตาปสํ อทฺทส
พนฺธุมตีนครํ นิสฺสาย กุมฺภวตีนทีตีเร ๑- วิหรนฺตํ. โส "อหํ ชาติยา วิสิฏฺโฐ,
อญฺเญหิ ปริภุตฺโตทกํ น ปริภุญฺชามี"ติ อุปรินทิยํ ๒- วสติ. มหาปุริโส ตสฺส
อุปริภาเค วาสํ กปฺเปตฺวา ตสฺสูทกปริโภคเวลายํ ทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา อุทเก
ปกฺขิปิ, ตาปโส ตํ อุทเกน วุยฺหมานํ ทิสฺวา "เกนิทํ ขิตฺตนฺ"ติ ปฏิโสตํ
คนฺตฺวา มหาปุริสํ ทิสฺวา "โก เอตฺถา"ติ อาห. มาตงฺคจณฺฑาโล อาจริยาติ
อเปหิ จณฺฑาล, มา นทิยา อุปริ วสาติ. ๓- มหาปุริโส "สาธุ อาจริยา"ติ
เหฏฺฐานทิยา วสติ, ปฏิโสตมฺปิ ทนฺตกฏฺฐํ ตาปสสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉติ. ตาปโส
ปุน คนฺตฺวา "อเปหิ จณฺฑาล, มา เหฏฺฐานทิยํ วส, อุปรินทิยํเยว ๔- วสา"ติ
อาห. มหาปุริโส "สาธุ อาจริยา"ติ ตถา อกาสิ, ปุนปิ ตเถว อกาสิ. ๕-
ตาปโส ปุนปิ "ตถา กโรตี"ติ รุทฺโธ ๖- มหาปุริสํ สปิ "สูริยสฺส เต
อุคฺคมนเวลาย สตฺตธา มุทฺธา ผลตู"ติ. มหาปุริโสปิ "สาธุ อาจริย อหํ ปน
สูริยสฺสุฏฺฐานํ น เทมี"ติ วตฺวา สูริยุฏฺฐานํ นิวาเรสิ. ตโต รตฺติ น วิภายติ,
อนฺธกาโร ชาโต, ภีตา พนฺธุมตีวาสิโน ตาปสสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "อตฺถิ นุ
โข อาจริย อมฺหากํ โสตฺถิภาโว"ติ ปุจฺฉึสุ. เตปิ จ ตํ ๗- "อรหา"ติ มญฺญนฺติ,
โส เตสํ สพฺพํ อาจิกฺขิ. เต มหาปุริสํ อุปสงฺกมิตฺวา "สูริยํ ภนฺเต มุญฺจถา"ติ
ยาจึสุ, มหาปุริโส "ยทิ ตุมฺหากํ อรหา อาคนฺตฺวา มํ ขมาเปติ, มุญฺจามี"ติ
อาห.
      มนุสฺสา คนฺตฺวา ตาปสํ "เอหิ ภนฺเต มาตงฺคปณฺฑิตํ ขมาเปหิ, ตุมฺหากํ
กลหการณา มยํ มา นสฺสิมฺหา"ติ. โส "นาหํ จณฺฑาลํ ขมาเปมี"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. มนฺธุมตีนทีตีเร             ๒ ฉ.ม. อุปรินทิยา
@๓ ฉ.ม. มา อุปรินทิยา วสีติ       ๔ ฉ.ม....นทิยาเยว
@๕ ฉ.ม. อโหสิ           ๖ ฉ.ม. ทุฏฺโฐ   ๗ ฉ.ม. เต หิ ตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๙.
มนุสฺสา "อเมฺห ตฺวํ นาเสสี"ติ ตํ หตฺถปเทสุ คเหตฺวา มหาปุริสสฺส สนฺติกํ
เนสุํ. มหาปุริโส "มม ปาทมูเล กุจฺฉิยา นิปชฺชิตฺวา ขมาเปนฺเต ขมามี"ติ
อาห, มนุสฺสา "เอวํ กโรหี"ติ อาหํสุ. ตาปโส "นาหํ จณฺฑาลํ วนฺทามี"ติ.
มนุสฺสา "ตว ฉนฺเทน น วนฺทิสฺสสี"ติ หตฺถปาทมสฺสุคีวาทีสุ คเหตฺวา
มหาปุริสสฺส ปาทมูเล สยาเปสุํ. โส "ขมามหํ อิมสฺส, อปิจ อหํ ตสฺเสวานุกมฺปาย
สูริยํ น มุญฺจึ. ๑- สูริเย หิ อุคฺคตมตฺเต มุทฺธา อสฺส สตฺตธา
ผลิสฺสตี"ติ อาห. มนุสฺสา "อิทานิ ภนฺเต กึ กาตพฺพนฺ"ติ อาหํสุ. มหาปุริโส
๒- "เตน หิ ตุเมฺห ตาปสสฺส สีเส มตฺติกาปิณฺฑํ ฐเปตฺวา ตญฺจ คลปฺปมาเณ
อุทเก ปเวเสถ อหํ สูริยํ มุญฺจิสฺสามีติ อาห. สูริเย มุญฺจิตมตฺเต มตฺติกาปิณฺเฑ
สตฺตธา ผลิตฺวา ปติเต ๒- ตาปโส ภีโต ปลายิ. มนุสฺสา ทิสฺวา "ปสฺสถ โภ
สมณสฺส อานุภาวนฺ"ติ ทนฺตกฏฺฐปกฺขิปนมาทึ กตฺวา สพฺพํ วิตฺถาเรตฺวา "นตฺถิ
อีทิโส สมโณ"ติ ตสฺมึ ปสีทึสุ. ตโต ปภุติ สกลชมฺพุทีเป ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย
คหฏฺฐปพฺพชิตา มาตงฺคปณฺฑิตสฺส อุปฏฺฐานํ อคมํสุ. โส ยาวตายุกํ ฐตฺวา
กายสฺส เภทา พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชิ. เตนาห ภควา "ตทมินาปิ ชานาถ ฯเปฯ
พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา"ติ.
      [๑๔๐-๑๔๑] เอวํ "น ชจฺจา วสโล โหติ, กมฺมุนา วสโล โหตี"ติ.
สาเธตฺวา อิทานิ "น ชจฺจา โหติ, พฺราหฺมโณ กมฺมุนา โหติ พฺราหฺมโณ"ติ
เอวํ ๓- สาเธตุมาห "อชฺฌายกกุเล ชาตา ฯเปฯ ทุคฺคจฺจา ๔- ครหาย วา"ติ.
      ตตฺถ อชฺฌายกกุเล ชาตาติ มนฺตชฺฌายเก พฺราหฺมณกุเล ชาตา.
"อชฺฌายิกกุเล ๕- ชาตา"ติปิ ปาโฐ. มนฺตานํ อชฺฌายเก อนุปกฺกุฏฺเฐ จ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. น มุญฺจามิ   ๒ ฉ.ม. "เตน หิ อิมํ คลปฺปมาเณ อุทเก ฐเปตฺวา
@มตฺติกาปิณฺเฑนสฺส สีสํ ปฏิจฺฉาเทถ, สูริยรสฺมีหิ ผุฏฺโฐ มตฺติกาปิณฺโฑ สตฺตธา
@ผลิสฺสติ, ตสฺมึ ผลิเต เอส อญฺญตฺร คจฺฉตู"ติ อาห. เต ตาปสํ หตฺถปาทาทีสุ
@คเหตฺวา ตถา อกํสุ, สูริเย มุญฺจิตมตฺเต มตฺติกาปิณฺโฑ สตฺตธา ผลิตฺวา ปติ,
@๓ ฉ.ม. เอตํ   ๔ ฉ.ม. ทุคฺคตฺยา, เอวมุปริปิ   ๕ ฉ.ม. อชฺฌายกากุฏฺเฐ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๐.
พฺราหฺมณกุเล ชาตาติ อตฺโถ. มนฺตา พนฺธุ ๑- เอเตสนฺติ มนฺตพนฺธวา. เวทพนฺธวา ๒-
เวทปฏิสฺสรณาติ วุตฺตํ โหติ. เต จ ปาเปสุ กมฺเมสุ อภิณฺหมุปทิสฺสเรติ
เต เอวํ กุเล ชาตา มนฺตพนฺธวาว ๓- สมานาปิ ยทิ ปาณาติปาตาทีสุ ปาปกมฺเมสุ
ปุนปฺปุนํ อุปทิสฺสนฺติ, อถ ทิฏฺเฐว ธมฺเม คารยฺหา สมฺปราเย ๔- จ ทุคฺคติ,
เต เอวมุปทิสฺสมานา อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว มาตาปิตูหิปิ "นยิเม อมฺหากํ ปุตฺตา,
ทุชฺชาตา เอเต กุลสฺส องฺคารภูตา, นิกฺกฑฺฒถ เน"ติ, พฺราหฺมเณหิปิ "คหปติกา
เอเต, น เอเต, พฺราหฺมณา, มา เนสํ สทฺธยญฺญถาลิปากาทีสุ ปเวสํ เทถ, มา
เนหิ สทฺธึ สลฺลเปถา"ติ, อญฺเญหิปิ มนุสฺเสหิ "ปาปกมฺมนฺตา เอเต, น เอเต
พฺราหฺมณา"ติ เอวํ คารยฺหา โหนฺติ. สมฺปราเย จ เนสํ ทุคฺคติ นิรยาทิเภทา,
ทุคฺคติ เอเตสํ ปรโลโก ๕- โหตีติ อตฺโถ. สมฺปราเยติปิ ปาโฐ. ปรโลเก เอเตสํ
ทุคฺคติ ทุกฺขสฺ สคติ, ๖- ทุกฺขปฺปตฺติเยว โหตีติ อตฺโถ. น เน ชาติ นิวาเรติ
ทุคฺคจฺจา, ครหาย วาติ สา ตถา อุกฺกฏฺฐาปิ ยํ ตฺวํ สารโต ปจฺเจสิ, ชาติ เอเต
ปาปกมฺเมสุ ปฏิทิสฺสนฺเต ๗- พฺราหฺมเณ "สมฺปราเย จ ทุคฺคตี"ติ เอตฺถ
วุตฺตปฺปการาย ทุคฺคจฺจา วา, ๘- "ทิฏฺเฐว ธมฺเม คารยฺหา"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการาย
ครหาย วา น นิวาเรติ.
      [๑๔๒] เอวํ ภควา อชฺฌายกกุเล ชาตานมฺปิ พฺราหฺมณานํ
คารยฺหาทิกมฺมวเสน ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปติตภาวํ ทีเปนฺโต ทุคฺคติคมเนน จ สมฺปราเย
พฺราหฺมณชาติยา อภาวํ ทีเปนฺโต "น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ, กมฺมุนา โหติ
พฺราหฺมโณ"ติ เอตมฺปิ อตฺถํ สาเธตฺวา อิทานิ ทุวิธมฺปิ อตฺถํ นิคเมนฺโต อาห
"เอวํ พฺราหฺมณ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พนฺธวา           ๒ ฉ. เวทพนฺธุ       ๓ ฉ.ม. มนฺตพนฺธวา จ
@๔ ฉ.ม. สมฺปราเย                           ๕ ฉ.ม. ปรโลเก
@๖ ฉ.ม. ทุกฺขสฺส คติ ทุคฺคติ   ๗ ฉ.ม. ปทิสฺสนฺเต    ๘ ฉ.ม. ทุคฺคติยา วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๑.
        "น ชจฺจา วสโล โหติ      น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ.
         กมฺมุนา วสโล โหติ       กมฺมุนา โหติ พฺราหฺมโณ"ติ
      เสสํ กสิภารทฺวาชสุตฺเต วุตฺตนยเมว. วิเสสโต วา เอตฺถ นิกฺกุชฺชิตํ
วาติอาทีนํ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา:- ยถา โกจิ นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย,
เอวํ มํ กมฺมวิมุขํ ชาติวาเท ปติตํ "ชาติยา พฺราหฺมณวสลภาโว โหตี"ติ ทิฏฺฐิโต
อุฏฺฐเปนฺเตน, ๑- ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ วิวเรยฺย, เอวํ ชาติวาทปฏิจฺฉนฺนกมฺมวาทํ
วิวรนฺเตน, ยถา มูฬฺหสฺส มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, เอวํ พฺราหฺมณวสลภาวสฺส อสมฺภินฺนํ
อุชุมคฺคํ อาจิกฺขนฺเตน, ยถา อนฺธกาเรว ๒- เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, เอวํ
มาตงฺคาทินิทสฺสนปชฺโชตธารเณน มยฺหํ โภตา โคตเมน เอเตหิ ปริยาเยหิ ปกาสิตตฺตา
อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตวณฺณนาย
                   อคฺคิกภารทฺวาชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๑๙๒-๒๐๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=4582&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=4582&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=305
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7292
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7232
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7232
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25