อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

หน้าที่ ๒๔๐.
ปุจฺฉติ. กิสฺมึ กุพฺพติ สนฺถวนฺติ อหนฺติ วา มมนฺติ วา ตณฺหาทิฏฺิสนฺถวํ
กิสมึ กุพฺพติ, อธิกรณตฺเถ ภุมฺมวจนํ. กิสฺส โลโกติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ,
กึ อุปาทาย โลโกติ สงฺขฺยํ คจฺฉตีติ อยํ หิ เอตฺถ อธิปฺปาโย. กิสฺมึ โลโกติ
ภาเวน ภาวลกฺขณาธิกรณตฺเถสุ ๑- ภุมฺมวจนํ. กิสฺมึ สติ เกน การเณน โลโก
วิหญฺติ ปีฬียติ พาธียตีติ อยํ หิ เอตฺถ อธิปฺปาโย.
      [๑๗๑] อถ ภควา ยสฺมา ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ อุปฺปนฺเนสุ
สตฺตโลโก จ ธนธญฺาทิวเสน สงฺขารโลโก จ อุปฺปนฺโน โหติ, ยสฺมา เจตฺถ
สตฺตโลโก เตเสฺวว ฉสุ ทุวิธมฺปิ สนฺถวํ กโรติ. จกฺขฺวายตนํ วา หิ
"อหํ มมนฺ"ติ คณฺหนฺโต ๒- คณฺหาติ อวเสเสสุ วา อญฺตรํ. ยถาห "จกฺขุ
อตฺตาติ โย วเทยฺย, ตํ น อุปปชฺชตี"ติอาทิ. ๓- ยสฺมา จ เอตานิเยว ฉ
อุปาทาย ทุวิโธปิ โลโกติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ, ยสฺมา จ เตเสฺวว ฉสุ สติ สตฺตโลโก
ทุกฺขปาตุภาเวน วิหญฺติ, ยถาห:-
              "หตฺเถสุ ภิกฺขเว สติ อาทานนิกฺเขปนํ โหติ, ปาเทสุ
           สติ อภิกฺกมปฏิกฺกโม โหติ, ปพฺเพสุ สติ สมิญฺชนปสารณํ โหติ,
           กุจฺฉิสฺมึ สติ ชิฆจฺฉาปิปาสา โหติ, เอวเมว โข ภิกฺขเว จกฺขุสฺมึ
           สติ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ. อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขนฺ"ติอาทิ. ๔-
      ตถา เตสุ อาธารภูเตสุ ปฏิหโต สงฺขารโลโก วิหญฺติ. ยถาห:-
              "จกฺขุสฺมึ อนิทสฺสเน สปฺปฏิเฆ ปฏิหญฺติ "อิติ จ
              "จกฺขุํ ภิกฺขเว ปฏิหญฺติ มนาปามนาเปสุ รูเปสู"ติ ๕- เอวมาทิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภาเวนภาวลกฺขณการณตฺเถสุ       ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๓ ม.อุ. ๑๔/๔๒๒/๓๖๒                 ๔ สํ.สฬา. ๑๘/๓๐๕-๓๐๘/๒๑๔-๕ (สฺยา)
@๕ อภิ.ธ. ๓๔/๕๙๗/๑๘๒
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๑.
      ตถา เตหิเยว การณภูเตหิ ทุวิโธปิ โลโก วิหญฺติ. ยถาห:-
             "จกฺขุํ อาวิญฺชติ ๑- มนาปามนาปิเยสุ ๒- รูเปสู"ติ จ, "จกฺขุํ
         ภิกฺขเว อาทิตฺตํ, รูปา อาทิตฺตา, เกน อาทิตฺตํ, ราคคฺคินา"ติ ๓-
         เอวมาทิ.
             ตสฺมา ฉอชฺฌตฺติกพาหิรายตนวเสน ตํ ปุจฺฉํ วิสฺสชฺเชนฺโต
         อาห "ฉสุ โลโก สมุปฺปนฺโน"ติ.
      [๑๗๒] อถ โส ยกฺโข อตฺตนา วฏฺฏวเสน ปุฏฺปญฺหํ ภควตา
ทฺวาทสายตนวเสน ๔- สงฺขิปิตฺวา วิสฺสชฺชิตํ น สุฏฺุ อุปลกฺเขตฺวา ตญฺจ อตฺถํ
ตปฺปฏิปกฺขญฺจ าตุกาโม สงฺเขเปเนว วฏฺฏวิวฏฺฏํ ปุจฺฉนฺโต อาห "กตมํ
ตนฺ"ติ. ตตฺถ อุปาทาตพฺพตฺเถน อุปาทานํ, ทุกฺขสจฺจสฺเสตํ อธิวจนํ. ยตฺถ
โลโก วิหญฺตีติ "ฉสุ โลโก วิหญฺตี"ติ เอวํ ภควตา ยตฺถ ฉพฺพิเธ
อุปาทาเน โลโก วิหญฺตีติ วุตฺโต, ตํ กตมํ อุปาทานนฺติ เอวํ อุปฑฺฒคาถาย
สรูเปเนว ทุกฺขสจฺจํ ปุจฺฉิ. สมุทยสจฺจํ ปน ตสฺส การณภาเวน คหิตเมว
โหติ. นิยฺยานํ ปุจฺฉิโตติ อิมาย ปน อุปฑฺฒคาถาย มคฺคสจฺจํ ปุจฺฉิ.
มคฺคสจฺเจน หิ อริยสาวโก ทุกฺขํ ปริชานนฺโต, สมุทยํ ปชหนฺโต, นิโรธํ
สจฺฉิกโรนฺโต, มคฺคํ ภาเวนฺโต จ ๕- โลกมฺหา นิยฺยาติ, ตสฺมา นิยฺยานนฺติ
วุจฺจติ. กถนฺติ เกน ปกาเรน. ทุกฺขา ปมุจฺจตีติ "อุปาทานนฺ"ติ วุตฺตา
วฏฺฏทุกฺขา ปโมกฺขํ ปาปุณาติ. เอวเมตฺถ สรูเปเนว มคฺคสจฺจํ ปุจฺฉิ, นิโรธสจฺจํ
ปน ตสฺส วิสยภาเวน คหิตเมว โหติ.
      [๑๗๓] เอวํ ยกฺเขน สรูเปน ทสฺเสตฺวา จ อทสฺเสตฺวา จ จตุสจฺจวเสน
ปญฺหํ ปุฏฺโ ภควา เตเนว นเยน วิสฺสชฺเชนฺโต อาห "ปญฺจ กามคุณา"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิหญฺติ               ๒ ฉ.ม....มนาเปสุ
@๓ วิ.มหา. ๔/๕๓/๔๔-๕, สํ.สฬา. ๑๘/๓๑/๒๓-๔ (สฺยา)
@๔ ฉ.ม. ฉายตนวเสน           ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๒.
ตตฺถ ปญฺจกามคุณสงฺขาตโคจรคฺคหเณน ตคฺโคจรานิ ปญฺจายตนานิ คหิตาเนว
โหนฺติ. มโน ฉฏฺโ เอเตสนฺติ มโนฉฏฺา. ปเวทิตาติ ปกาสิตา. เอตฺถ
อชฺฌตฺติเกสุ ฉฏฺสฺส มนายตนสฺส คหเณน ตสฺส วิสยภูตํ ธมฺมายตนํ
คหิตเมว โหติ. เอวํ "กตมํ ตํ อุปาทานนฺ"ติ อิมํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต
ปุนปิ ปุฏฺโ ๑- ทฺวาทสายตนวเสเนว ทุกฺขสจฺจํ ปกาเสสิ. มโนคหเณน
สตฺตนฺนํ วิญฺาณธาตูนํ คหิตตฺตา ตาสุ ปุริมปญฺจวิญฺาณธาตุคฺคหเณน ตาสํ
วตฺถูนิ ปญฺจ จกฺขฺวายตนาทีนิ อายตนานิ, มโนธาตุมโนวิญฺาณธาตุคฺคหเณน
ตาสํ วตฺถุโคจรเภทํ ธมฺมายตนํ คหิตเมวาติ เอวมฺปิ ทฺวาทสายตนวเสน
ทุกฺขสจฺจํ ปกาเสสิ. โลกุตฺตรมนายตนธมฺมายตเนกเทโส ปเนตฺถ ยตฺถ โลโก
วิหญฺติ, ตํ สนฺธาย นิทฺทิฏฺตฺตา น สงฺคยฺหติ.
      เอตฺถ ฉนฺทํ วิราเชตฺวาติ เอตฺถ ทฺวาทสายตนเภเท ทุกฺขสจฺเจ
ตาเนวายตนานิ ขนฺธโต ธาตุโต นามรูปโตติ ตถา ตถา ววตฺถเปตฺวา ติลกฺขณํ
อาโรเปตฺวา วิปสฺสนฺโต อรหตฺตมคฺคปริโยสานาย วิปสฺสนาย ตณฺหาสงฺขาตํ
ฉนฺทํ สพฺพโส วิราเชตฺวา วิเนตฺวา วิทฺธํเสตฺวาติ อตฺโถ. เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจตีติ
อิมินา ปกาเรน เอตสฺมา วฏฺฏทุกฺขา ปมุจฺจตีติ. เอวมิมาย อุปฑฺฒคาถาย
"นิยฺยานํ ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, กถํ ทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ อยํ ปโญฺห วิสฺสชฺชิโต
โหติ, มคฺคสจฺจญฺจ ปกาสิตํ. สมุทยนิโรธสจฺจานิ ปเนตฺถ ปุริมนเยเนว
สงฺคหิตตฺตา ปกาสิตาเนว โหนฺตีติ เวทิตพฺพานิ. อุปฑฺฒคาถาย วา ทุกฺขสจฺจํ,
ฉนฺเทน สมุทยสจฺจํ. "วิราเชตฺวา"ติ เอตฺถ วิราเคน นิโรธสจฺจํ, "วิราคา
วิมุจฺจตี"ติ วจนโต ๒- มคฺคสจฺจํ. "เอวนฺ"ติ อุปาทาย นิทสฺสเนน มคฺคสจฺจํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ          ๒ ฉ.ม. วจนโต วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๓.
ทุกฺขนิโรธนฺติ วจนโต วา. "ทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ ทุกฺขปโมกฺเขน นิโรธสจฺจนฺติ
เอวํ เจตฺถ จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาสิตานิ โหนฺตีติ เวทิตพฺพานิ.
      [๑๗๔] เอวํ จตุสจฺจคพฺภาย คาถาย ลกฺขณโต นิยฺยานํ ปกาเสตฺวา
ปุน ตเทว สเกน นิรุตฺตาภิลาเปน นิคเมนฺโต อาห "เอตํ โลกสฺส
นิยฺยานนฺ"ติ. เอตฺถ เอตนฺติ ปุพฺเพ วุตฺตสฺส นิทฺเทโส, โลกสฺสาติ เตธาตุโลกสฺส.
ยถาตถนฺติ อวิปรีตํ. เอตํ โว อหมกฺขามีติ สเจปิ มํ สหสฺสกฺขตฺตุํ ปุจฺเฉยฺยาถ,
เอตํ โว อหมกฺขามิ, น อญฺ กสฺมา? ยสฺมา เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ, น
อญฺถาติ อธิปฺปาโย. อถ วา เอเตน นิยฺยาเนน เอกทฺวตฺติกฺขตฺตุํ นิคฺคตานมฺปิ
เอตํ โว อหมกฺขามิ, อุปริวิเสสาธิคมายปิ เอตเทว อหมกฺขามีติ อตฺโถ.
กสฺมา? ยสฺมา เอวํ ทุกฺขา ปมุจฺจติ อเสสนิสฺเสสาติ อรหตฺตนิกูเฏน
เทสนํ นิฏฺาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน เทฺวปิ ยกฺขเสนาปตโย โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺหึสุ สทฺธึ ยกฺขสหสฺเสน.
      [๑๗๕] อถ เหมวโต ปกติยาปิ ธมฺมครุ, อิทานิ อริยภูมิยํ ปติฏฺาย
สุฏฺุตรํ อติตฺโต วิจิตฺรปฏิภานาย เทสนาย ภควนฺตํ เสกฺขาเสกฺขภูมึ ปุจฺฉนฺโต
"โก สูธ ตรติ ๑- โอฆนฺติ คาถํ อภาสิ. ตตฺถ โก สูธ ตรติ โอฆนฺติ อิมินา
จตุโรฆํ โก ตรตีติ เสกฺขภูมึ ปุจฺฉติ อวิเสเสน. ยสฺมา อณฺณวนฺติ น
วิตฺถตมตฺตํ นาปิ คมฺภีรมตฺตํ, อปิจ ปน ยํ วิตฺถตตรญฺจ คมฺภีรตรญฺจ ตํ วุจฺจติ,
ตาทิโสว สํสารณฺณโว. ๒- อยํ หิ สมนฺตโต ปริยนฺตาภาเวน วิตฺถโต, เหฏฺา
ปติฏฺาภาเวน อุปริ อาลมฺพนาภาเวน จ คมฺภีโร, ตสฺมา "โก อิธ ตรติ อณฺณวํ,
ตสฺมึ จ อปฺปติฏฺเ อนาลมฺเพ คมฺถีเร อณฺณเว โก น สีทตี"ติ อเสกฺขภูมึ
ปุจฺฉติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตรตีติ  ๒ ฉ.ม. ตาทิโส จ สํสารณฺณโว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๔.
      [๑๗๖] อถ ภควา โย ภิกฺขุ ชีวิตเหตุปิ วีติกฺกมํ อกโรนฺโต สพฺพทา
สีลสมฺปนฺโน โลกิยโลกุตฺตราย จ ปญฺาย ปญฺวา, อุปจารปฺปนาสมาธินา
อิริยาปถเหฏฺิมมคฺคผเลหิ จ สุสมาหิโต, ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา วิปสฺสนาย
นิยกชฺฌตฺตจินฺตนสีโล, สาตจฺจกิริยาวหาย ๑- อปฺปมาทสติยา จ สมนฺนาคโต,
ยสฺมา โส จตุตฺถมคฺเคน อิมํ สุทุตฺตรํ โอฆํ อนวเสสํ ตรติ, ตสฺมา เสกฺขภูมึ
วิสฺสชฺเชนฺโต "สพฺพทา สีลสมฺปนฺโน"ติ อิมํ ติสิกฺขาคพฺภคาถมาห. เอตฺถ หิ
สีลสมฺปทาย อธิสีลสิกฺขา, สติสมาธีหิ อธิจิตฺตสิกฺขา, อชฺฌตฺตจินฺติตาปญฺาหิ
อธิปญฺาสิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา สอุปการา สานิสํสา จ วุตฺตา. อุปกาโร หิ
สิกฺขานํ โลกิยปญฺา สติ จ, อานิสํโส สามญฺผลานีติ.
      [๑๗๗] เอวํ ปมคาถาย เสกฺขภูมึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อเสกฺขภูมึ
ทสฺเสนฺโต ทุติยคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- วิรโต กามสญฺายาติ ยา กาจิ
กามสญฺา, ตโต สพฺพโต จตุตฺถมคฺคสมฺปยุตฺตาย สมุจฺเฉทวิรติยา วิรโต.
"วิรตฺโต"ติปิ ปาโ, ตทา "กามสญฺายา"ติ ภุมฺมวจนํ โหติ, สคาถวคฺเค ปน
"กามสญฺาสู"ติปิ ๒- ปาโ. จตูหิปิ มคฺเคหิ ทสนฺนํ สํโยชนานํ อตีตตฺตา
สพฺพสํโยชนาติโค, จตุตฺเถเนว วา อุทฺธมฺภาคิยสพฺพสํโยชนาติโค, ๓- ตตฺรตตฺราภิ-
นนฺทินีตณฺหาสงฺขาตาย นนฺทิยา ติณฺณํ จ ภวานํ ปริกฺขีณตฺตา นนฺทิภวปริกฺขีโณ
โส ตาทิโส ขีณาสโว ภิกฺขุ คมฺภีเร สํสารณฺณเว น สีทติ นนฺทิปริกฺขเยน
จ ๔- สอุปาทิเสสํ, ภวปริกฺขเยน จ อนุปาทิเสสํ นิพฺพานธาตุผลํ ๕- สมาปชฺช ๖-
ปรมสฺสาสปฺปตฺติยาติ.
      [๑๗๘] อถ เหมวโต สหายญฺจ ยกฺขปริสญฺจ โอโลเกตฺวา
ปีติโสมนสฺสชาโต "คมฺภีรปญฺนฺ"ติ เอวมาทีหิ คาถาหิ ภควนฺตํ อภิตฺถวิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สาตจฺจกิริยมปฺปหาย  ๒ สํ.ส. ๑๕/๙๖/๖๒
@๓ ก. อุทธมฺภาคิยสํโยชนาติโค  ๔ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@๕ ฉ.ม. นิพฺพานถลํ  ๖ สี. อาสชฺช
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๕.
สพฺพาวติยา ปริสาย สหาเยน จ สทฺธึ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺานํ อคมาสิ.
      ตาสํ ปน คาถานํ อยํ อตฺถวณฺณนา:- คมฺภีรปญฺนฺติ คมฺภีราย
ปญฺาย สมนฺนาคตํ. ตตฺถ ปฏิสมฺภิทายํ วุตฺตนเยเนว คมฺภีรปญฺา เวทิตพฺพา.
วุตฺตํ หิ ตตฺถ "คมฺภีเรสุ ขนฺเธสุ าณํ ปวตฺตตีติ คมฺภีรปญฺา"ติอาทิ. ๑-
อิติ คมฺภีรปญฺ. ๒- นิปุณตฺถทสฺสินฺติ นิปุเณหิ ขตฺติยปณฺฑิตาทีหิ อภิสงฺขตานํ
ปญฺหานํ อตฺถทสฺสึ, อตฺตานํ วา ยานิ นิปุณานิ การณานิ ทุปฺปฏิวิชฺฌานิ
อญฺเหิ เตสํ ทสฺสเนน นิปุณตฺถทสฺสึ. ราคาทิกิญฺจนาภาเวน อกิญฺจนํ. ทุวิเธ
กาเม ติวิเธ จ ภเว อลคฺคเนน กามภเว อสตฺตํ. ขนฺธาทิปฺปเภเทสุ
สพฺพารมฺมเณสุ ฉนฺทราคพนฺธนาภาเวน สพฺพธิ วิปฺปมุตฺตํ. ทิพฺเพ ปเถ
กมมานนฺติ อฏฺสมาปตฺติเภเท ทิพฺเพ ปเถ สมาปชฺชนวเสน จงฺกมนฺตํ. ตตฺถ
กิญฺจาปิ น ตาย เวลาย ภควา ทิพฺเพ ปเถ กมติ, อปิจ โข ปุพฺเพ กมนํ
อุปาทาย กมนสตฺติสมฺภาเวน ตตฺถ ลทฺธวสีภาวตาย เอวํ วุจฺจติ. อถ วา เย
เต วิสุทฺธิเทวา อรหนฺโต, เตสํ ปเถ สนฺตวิหาเร ๓- กมเนนาเปตํ วุตฺตํ.
มหนฺตานํ คุณานํ เอสเนน มเหสึ.
      [๑๗๙] ทุติยคาถาย อปเรน ปริยาเยน ถุติ อารทฺธาติ กตฺวา ปุน
นิปุณตฺถทสฺสิคฺคหณํ นิทสฺเสติ. ๔- อถ วา นิปุณตฺเถ ทสฺเสตารนฺติ อตฺโถ.
ปญฺาททนฺติ ปญฺาปฏิลาภสํวตฺตนิกาย ปฏิปตฺติยา กถเนน ปญฺาทายกํ.
กามาลเย อสตฺตนฺติ ยฺวายํ กาเมสุ ตณฺหาทิฏฺิวเสน ทุวิโธ อาลโย, ตตฺถ
อสตฺตํ. สพฺพวิทุนฺติ สพฺพธมฺมวิทุํ, สพฺพญฺุนฺติ วุตฺตํ โหติ. สุเมธนฺติ ตสฺส
สพฺพญฺุภาวสฺส มคฺคภูตาย ปารมิปญฺาสงฺขาตาย เมธาย สมนฺนาคตํ. อริเย
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๔/๔๐๖  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๓ อิ. ฉสตฺตวิหาเร    ๔ สี. น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๖.
ปเถติ อฏฺงฺคิเก มคฺเค, ผลสมาปตฺติยํ วา. กมมานนฺติ ปญฺาย อชฺโฌคาหมานํ
มคฺคลกฺขณํ ตฺวา เทสนโต, ปวิสมานํ วา ขเณ ขเณ ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนโต,
จตุพฺพิธมคฺคภาวนาสงฺขาตาย ๑- กมนสตฺติยา กมิตปุพฺพํ วา.
      [๑๘๐] สุทิฏฺ วต โน อชฺชาติ อชฺช อเมฺหหิ สุนฺทรํ ทิฏฺ, อชฺช
วา อมฺหากํ สุนฺทรํ ทิฏฺิ, ทสฺสนนฺติ อตฺโถ. สุปฺปภาตํ สุหุฏฺิตนฺติ อชฺช
อมฺหากํ สุฏฺุ ปภาตํ, โสภนํ วา ปภาตํ อโหสิ, อชฺช วต โน สุนฺทรํ
อุฏฺิตํ อโหสิ, อนุปโรธสยนโต อุฏฺิตํ. ๒- กึ การณํ? ยํ อทฺทสาม สมฺพุทฺธํ,
ยสฺมา สมฺพุทฺธํ อทฺทสามาติ อตฺตโน ลาภสมฺปตฺตึ อารพฺภ ปาโมชฺชํ ปเวเทติ.
      [๑๘๑] อิทฺธิมนฺโตติ กมฺมวิปากชิทฺธิยา สมนฺนาคตา. ยสสฺสิโนติ
ลาภคฺคปริวารคฺคสมฺปนฺนา. สรณํ ยนฺตีติ กิญฺจาปิ มคฺเคเนว คตา, ตถาปิ
โสตาปนฺนภาวปริทีปนตฺถํ ปสาททสฺสนตฺถํ ๓- จ วาจํ ภินฺทติ.
      [๑๘๒] คามา คามนฺติ เทวคามา เทวคามํ. นคา นคนฺติ เทวปพฺพตา
เทวปพฺพตํ. นมสฺสมานา สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺติ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วต ภควา, สฺวากฺขาโต วต ภควตา ธมฺโม"ติอาทินา นเยน พุทฺธสุโพธิตญฺจ
ธมฺมสุธมฺมตญฺจ, "สุปฺปฏิปนฺโน วต ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทินา สํฆสุปฺปฏิปตฺติญฺจ
อภิตฺถวิตฺวา ๔- นมสฺสมานา ธมฺมโฆสกา หุตฺวา วิจริสฺสามาติ วุตฺตํ โหติ.
เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                      ปรตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺกถาย
                      เหมวตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จตุพฺพิเธ หิ มคฺเค ภาวนาสงฺขาตาย   ๒ สี. อนุปฺปเคว สยนโต อุฏฺิตํ,
@  อิ. อนุปฺปเคว สยนโต อุฏฺานํ          ๓ สี. ปสาทุปทสฺสนตฺถญฺจ
@  ม. ปสาทานุรูปทสฺสนตฺถจ             ๔ ฉ.ม. อภิตฺถวิตฺวา อภิตฺถวิตฺวา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๔๐-๒๔๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=5678&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=5678&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=309
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7410
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7371
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7371
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25