บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๘

หน้าที่ ๒๖๘.

ธิติ, "ททํ มิตฺตานิ คนฺถตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปกาโร จาโค จาติ เอเต จตุโร ธมฺมา สนฺติ, ส เว เปจฺจ น โสจตีติ อิธโลกา ปรโลกํ คนฺตฺวา ส เว น โสจตีติ. [๑๙๑] เอวํ ภควา ปญฺจมมฺปิ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตํ ยกฺขํ โจเทนฺโต อาห "อิงฺฆ อญฺเญปี"ติ. ตตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต. อญฺเญปีติ อญฺเญปิ ธมฺเม ปุถู สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉสฺสุ. อญฺเญปิ วา ปูรณาทิ- สพฺพญฺญุปฏิญฺเญ ^๑- ปุถู สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉสฺสุ. ยทิ อเมฺหหิ "สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการา สจฺจา ภิยฺโย กิตฺติปฺปตฺติการณํ วา, "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺญนฺ"ติ เอตฺถ สุสฺสูสนปญฺญาวเสน วุตฺตา ทมา ภิยฺโย โลกิยโลกุตฺตร- ปญฺญาปฏิลาภการณํ วา, "ททํ มิตฺตานิ คนฺถตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺการา จาคา ภิยฺโย มิตฺตคนฺถนการณํ วา, "ธุรวา อุฏฺฐาตา"ติ เอตฺถ ตํ ตํ อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ธุรนาเมน อุฏฺฐานนาเมน จ วุตฺตาย มหาภารสหนตฺเถน ^๒- อุสฺโสฬฺหิภาวปฺปตฺตาย วีริยสงฺขาตาย ขนฺตฺยา ภิยฺโย โลกิยโลกุตฺตรธนวินฺทนการณํ วา, "สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค"ติ เอวํ วุตฺเตหิ อิเมเหว จตูหิ ธมฺเมหิ ภิยฺโย อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ เปจฺจ อโสจนการณํ วา อิธ วิชฺชตีติ อยเมตฺถ สทฺธึ สงฺเขปโยชนา อตฺถวณฺณนา, วิตฺถารโต ปน เอกเมกํ ปทํ อตฺถุทฺธารปทุทฺธารปทวณฺณนานเยหิ ^๓- วิภชิตฺวา เวทิตพฺพา. [๑๙๒] เอวํ วุตฺเต ยกฺโข เยน สํสเยน อญฺเญ ปุจฺเฉยฺย, ตสฺส ปหีนตฺตา "กถํ นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ"ติ วตฺวา เยปิสฺส อปุจฺฉนการณํ น ชานนฺติ, เตปิ ชานาเปนฺโต "โยหํ อชฺช ปชานามิ, โย @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปูรณาทโย สพฺพญฺญุปฏิญฺเญ ^๒ สี. มหาภารสหเน @^๓ ฉ.ม. อตฺถุทฺธารปทุทฺธารวณฺณนานเยหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๙.

โย จตฺโถ สมฺปรายิโก"ติ อาห. ตตฺถ อชฺชาติ อชฺชาทึ กตฺวาติ อธิปฺปาโย. ปชานามีติ ยถาวุตฺเตน ปกาเรน ปชานามิ. โย จตฺโถติ เอตฺตาวตา "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺญนฺ"ติอาทินา นเยน วุตฺตํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ ทสฺเสติ, สมฺปรายิโกติ อิมินา "ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา"ติ วุตฺตํ เปจฺจ โสกาภาวกรํ สมฺปรายิกํ. อตฺโถติ จ การณสฺเสตํ อธิวจนํ. อยญฺหิ อตฺถสทฺโท "สาตฺถํ สพฺยญฺชนนฺ"ติ ^๑- เอวมาทีสุ ปาฐตฺเถ วตฺตติ. "อตฺโถ เม คหปติ หิรญฺญสุวณฺเณนา"ติอาทีสุ ^๒- อาจิกฺขเณ. ^๓- "โหติ สีลวตํ อตฺโถ"ติอาทีสุ ^๔- วุฑฺฒิมฺหิ. "พหุชฺชโน ภชติ ^๕- อตฺถเหตู"ติอาทีสุ ^๖- ธเน. "อุภินฺนมตฺถํ จรตี"ติอาทีสุ ^๗- หิเต. "อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตนฺ"ติอาทีสุ ^๘- การเณ. อิธ ปน การเณ. ตสฺมา ยํ ปญฺญาทิลาภาทีนํ การณํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ, ยญฺจ เปจฺจ โสกาภาวสฺส การณํ สมฺปรายิกํ, ตํ โยหํ อชฺช ภควตา วุตฺตนเยเนว สามํเยว ปชานามิ, โส กถํ นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ ปุถู สมณพฺราหฺมเณติ เอวเมตฺถ สงฺเขปโต อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๑๙๓] เอวํ ยกฺโข "ปชานามิ โย อตฺโถ สมฺปรายิโก"ติ วตฺวา ตสฺส ญาณสฺส ภวมูลกตํ ^๙- ทสฺเสนฺโต "อตฺถาย วต เม พุทฺโธ"ติ อาห. ตตฺถ อตฺถายาติ หิตาย, พุทฺธิยา วา. ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ "ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา"ติ ^๑๐- เอตฺถ วุตฺตจาเคน ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลตรํ ^๑๑- โหติ, ตํ อคฺคทกฺขิเณยฺยํ พุทฺธํ ปชานามีติ อตฺโถ. เกจิ ปน "สํฆํ สนฺธาย เอวมาหา"ติ ภณนฺติ. @เชิงอรรถ: ^๑ วิ.มหาวิ. ๑/๑/๑, ที.สี. ๙/๒๕๕/๘๕ ^๒ ที.มหา. ๑๐/๒๕๐/๑๕๓, ม.อุ. ๑๔/๒๕๘/๒๒๗ @^๓ สี. ปโยชเน, ฉ.ม. กิจฺจตฺเถ ^๔ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑/๔ (สฺยา) @^๕ ฉ.ม. ภชเต ^๖ ขุ.ชา. ๒๗/๒๐๙๐/๔๒๕ (สฺยา) @^๗ สํ.ส. ๑๕/๒๕๐/๒๖๗, ขุ.เถร. ๒๖/๔๔๓/๓๓๗, ขุ.ชา. ๒๗/๑๐๓๓/๒๒๑ (สฺยา) @^๘ ขุ.ชา. ๒๗/๙๒/๓๐ (สฺยา) ^๙ ฉ.ม. ภควํมูลกตฺตํ @^๑๐ ขุ.ชา. ๒๗/๕๗/๑๘ (สฺยา) ^๑๑ ฉ.ม. มหปฺผลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๐.

[๑๙๔] เอวํ อิมาย คาถาย อตฺตโน หิตาธิคมํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปรหิตาย ปฏิปตฺตึ ทีเปนฺโต อาห "โส อหํ วิจริสฺสามีติ. ตสฺสตฺโถ เหมวตสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. เอวมิมาย คาถาย ปริโยสานญฺจ รตฺติวิภายนญฺจ สาธุการสทฺทสมุฏฺฐานญฺจ อาฬวกกุมารสฺส ยกฺขสฺส ภวนํ อานยนญฺจ เอกกฺขเณเยว อโหสิ. ราชปุริสา สาธุการสทฺทํ สุตฺวา "เอวรูโป สาธุการสทฺโท ฐเปตฺวา พุทฺเธ น อญฺเญสํ อพฺภุคฺคจฺฉติ, อาคโต นุ โข ภควา"ติ อาวชฺเชนฺโต ภควโต สรีรปฺปภํ ทิสฺวา ปุพฺเพ วิย พหิ ^๑- อฐตฺวา นีราสงฺกา ^๒- อนฺโตเยว ปวิสิตฺวา อทฺทสํสุ ภควนฺตํ ยกฺขสฺส ภวเน นิสินฺนํ, ยกฺขญฺจ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ฐิติ. ทิสฺวาน ยกฺขํ อาหํสุ "อยนฺเต มหายกฺข ราชกุมาโร พลิกมฺมาย อานีโต, หนฺท นํ ขาท วา ภุญฺช วา, ยถาปจฺจยํ วา กโรหี"ติ. โส โสตาปนฺนตฺตา ลชฺชิโต วิเสสโต จ ภควโต ปุรโต เอวํ วุจฺจมาโน, อถ ตํ กุมารํ อุโภหิ หตฺเถหิ ปฏิคฺคเหตฺวา ภควโต อุปนาเมสิ "อยํ ภนฺเต กุมาโร มยฺหํ เปสิโต, อิมาหํ ภควโต ทมฺมิ, หิตานุกมฺปกา พุทฺธา, ปฏิคฺคณฺหาตุ ภนฺเต ภควา อิมํ ทารกํ อิมสฺส หิตาย สุขายา"ติ. อิมญฺจ คาถมาห:- "อิมํ กุมารํ สตปุญฺญลกฺขณํ สพฺพงฺคุเปตํ ปริปุณฺณพฺยญฺชนํ อุทฺธคฺคจิตฺโต สุมโน ททามิ เต ปฏิคฺคห โลกหิตาย จกฺขุมา"ติ. ปฏิคฺคเหสิ ภควา กุมารํ, ปฏิคฺคณฺหนฺโต จ ยกฺขสฺส จ กุมารสฺส จ มงฺคลกรณตฺถํ ปาลนคาถํ ^๓- อภาสิ. ตํ ยกฺโข กุมารํ สรณํ คเมนฺโต ติกฺขตฺตุํ จตุตฺถปาเทน ปูเรติ. เสยฺยถิทํ:- @เชิงอรรถ: ^๑ ก. พาหิเรสุ ^๒ ฉ.ม. นิพฺพิสงฺกา ^๓ ฉ.ม. ปาทูนคาถํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๑.

"ทีฆายุโก โหตุ อยํ กุมาโร ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺฐถ อยํ กุมาโร สรณมุเปติ พุทฺธํ ฯเปฯ ธมฺมํ ฯเปฯ สํฆนฺ"ติ. ภควา กุมารํ ราชปุริสานํ อทาสิ "วฑฺเฒตฺวา ปุน มเมว เทถา"ติ. เอวํ โส กุมาโร ราชปุริสาทีนํ หตฺถโต ยกฺขสฺส หตฺถํ, ยกฺขสฺส หตฺถโต ภควโต หตฺถํ, ภควโต หตฺถโต ปุน ราชปุริสานํ หตฺถํ คตตฺตา นามโต "หตฺถโต อาฬวโก"ติ ชาโต. ตํ อาทาย นิวตฺเต ^๑- ราชปุริเส ทิสฺวา กสกวนกมฺมิกาทโย "กึ ยกฺโข กุมารํ อติทหรตฺตา น อิจฺฉตี"ติ ภีตา ปุจฺฉึสุ. ราชปุริสา "มา ภายถ, เขมํ กตํ ภควตา"ติ สพฺพมาโรเจสุํ ตโต "สาธุ สาธู"ติ สกลํ อาฬวินครํ เอกโกลาหเลน ยกฺขาภิมุขํ อโหสิ. ยกฺโขปิ ภควโต ภิกฺขาจารกาเล อนุปฺปตฺเต ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อุปฑฺฒมคฺคํ อาคนฺตฺวา นิวตฺติ. อถ ภควา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ นครทฺวาเร อญฺญตรสฺมึ วิวิตฺเต รุกฺขมูเล ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน ^๒- นิสีทิ. ตโต มหาชนกาเยน สทฺธึ ราชา จ นาครา จ เอกโต สมฺปิณฺฑิตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมฺม วนฺทิตฺวา ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา "กถํ ภนฺเต เอวรูปํ ทารุณํ ยกฺขํ ทมยิตฺถา"ติ ปุจฺฉึสุ. เตสํ ภควา ยุทฺธมาทึ กตฺวา "เอวรูปํ ^๓- นววิธํ วสฺสํ วสฺสิ, เอวํ ภีสนกํ อกาสิ, เอวํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺสาหํ เอวํ วิสฺสชฺเชสินฺ"ติ ตเมวาฬวกสุตฺตํ กเถสิ. คาถาปริโยสาเน จตุราสีติสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ตโต ราชา จ นครา จ เวสฺสวณมหาราชสฺส ภวนสมีเป ยกฺขสฺส ภวนํ กตฺวา ปุปฺผคนฺธาทิสกฺการเปตํ นิจฺจํ พลึ ปวตฺเตสุํ. ตญฺจ กุมารํ วิญฺญุตํ ปตฺตํ "ตฺวํ ภควนฺตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปฏินิวตฺเต ^๒ ฉ.ม. ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน ^๓ ฉ.ม. เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๒.

นิสฺสาย ชีวิตํ ลภิ, คจฺฉ ภควนฺตํเยว ปยิรุปาสสฺสุ ภิกฺขุสํฆญฺจา"ติ วิสฺสชฺเชสุํ, โส ภควนฺตญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจ ปยิรุปาสมาโน น จิรสฺเสว อนาคามิผเล ปติฏฺฐาย สพฺพํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร อโหสิ. ภควา จ นํ เอตทคฺเค นิทฺทิสิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ปาสกานํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ปริสํ สงฺคณฺหนฺตานํ ยทิทํ หตฺถโก อาฬวโก"ติ. ^๑- ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย อาฬวกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๖๘-๒๗๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=6323&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=6323&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=310 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7513 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7456 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7456 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25