บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๘

หน้าที่ ๒๗๘.

สนฺตติปฏิจฺฉนฺนํ อนิจฺจลกฺขณํ ตาย ^๑- สามคฺคิยา ปวตฺตาย "เอสา กายสฺส อิญฺชนา"ติ จ อตฺตปฏิกฺเขเปน ภณนฺโต อตฺตสญฺญาฆนปฏิจฺฉนฺนํ อนตฺตลกฺขณํ ทีเปติ. [๑๙๖] เอวํ ลกฺขณตฺตยทีปเนน สุญฺญตกมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา ปุน สวิญฺญาณกาวิญฺญาณกอสุภทสฺสนตฺถํ "อฏฺฐินฺหารูหิ สํยุตฺโตติ ^๒- อารภิ. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส เจสา กายสฺส อิญฺชนา, สฺวายํ กาโย วิสุทฺธิมคฺเค ทฺวตฺตึสาการวณฺณนาย วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทเภเทน อพฺยาปารนเยน จ ปกาสิเตหิ สฏฺฐาธิเกหิ ^๓- ตีหิ อฏฺฐิสเตหิ นวหิ นฺหารุสเตหิ จ สํยุตฺตตฺตา อฏฺฐินฺหารูหิ สํยุตฺโตติ, ^๔- ตตฺเถว ปกาสิเตน อคฺคปาทงฺคุลิตจาทินา ตเจน จ นวเปสิสตปฺปเภเทน จ มํเสน อวลิตฺตตฺตา ตจมํสาวเลปโน ปรมทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกูโลติ เวทิตพฺโพ. กิเมตฺถ เวทิตพฺพํ สิยา, ยทิ เอสา ยา สา มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สกลสรีรโต สงฺกฑฺฒิตา พทรอฏฺฐิปฺปมาณา ภเวยฺย, ตาย มกฺขิกาปตฺตสุขุมจฺฉวิยา นีลาทิรงฺคชาเตน เคหภิตฺติ วิย ปฏิจฺฉนฺโน น ภเวยฺย, อยํ ปน เอวํ สุขุมายปิ ฉวิยา กาโย ปฏิจฺฉนฺโน ปญฺญาจกฺขุวิรหิเตหิ พาลปุถุชฺชเนหิ ยถาภูตํ น ทิสฺสติ. ฉวิราครญฺชิโต หิสฺส ปรมเชคุจฺฉปฏิกูลสงฺขาโต ตโจปิ ตจปลิเวฐิตํ ยนฺตํ ปเภทโต:- "นวเปสิสตา มํสา อวลิตฺตา กเฬวเร นานากิมิกุลากิณฺณํ มีฬฺหฏฺฐานํว ปูติกา"ติ เอวํ วุตฺตมํสสตมฺปิ, ^๕- มํสาวลิตฺตา เย เต:- "นว นฺหารุสตา โหนฺติ พฺยามมตฺเต กเฬวเร พนฺธนฺติ อฏฺฐิสงฺฆาตํ อคารมิว วลฺลิยา"ติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ตาย ตาย ^๒ ฉ.ม. อฏฺฐินหารุสํยุตฺโต @^๓ ก. สทฺธึ อธิเกหิ ^๔ ฉ.ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ @^๕ ฉ.ม. วุตฺตํ นวมํสสตมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๙.

เตปิ นฺหารุสโมฐิตานิ ^๑- ปฏิปาฏิยา อวตฺถิตานิ ^๒- ปูติทุคฺคนฺธานิ ตีณิ สฏฺฐาธิกานิ อฏฺฐิสตานิปิ ยถาภูตํ น ทิสฺสนฺติ ยโต อนาทิยิตฺวา ตํ มกฺขิกาปตฺตสุขุมจฺฉวึ. ยานิ ปนสฺส ^๓- ฉวิราครตฺเตน ตเจน ปลิเวฐิตตฺตา สพฺพโลกสฺส อปากฏานิ นานปฺปการานิ อพฺภนฺตรกุณปานิ ปรมาสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉนียปฏิกูลานิ, ตานิปิ ปญฺญาจกฺขุนา ปฏิวิชฺฌิตฺวา เอวํ ปสฺสิตพฺโพ "อนฺตปูโร อุทรปูโร ฯเปฯ ปิตฺตสฺส จ วสาย จา"ติ [๑๙๗] ตตฺถ อนฺตสฺส ปูโร อนฺตปูโร. อุทรสฺส ปูโร อุทรปูโร. อุทรนฺติ จ อุทริยสฺเสตํ อธิวจนํ, ตญฺหิ ฐานนาเมน "อุทรนฺ"ติ. วุตฺตํ. ยกนเปฬสฺสาติ ยกนปิณฺฑสฺส. วตฺถิโนติ มุตฺตสฺส. ฐานูปจาเรน ปเนตํ "วตฺถี"ติ วุตฺตํ. ปูโรติ อธิกาโร, ตสฺมา ยกนเปฬสฺส ปูโร วตฺถิโน ปูโรติ เอวํ โยเชตพฺพํ. เอส นโย หทยาทีสุ. ^๔- สพฺพาเนว เจตานิปิ อนฺตาทีนิ วณฺณสณฺฐานทิโสกาสปริจฺเฉทเภเทน อพฺยาปารนเยน จ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนยวเสเนว เวทิตพฺพานิ. [๑๙๙-๒๐๐] เอวํ ภควา "น กิญฺเจตฺถ เอกมฺปิ คยฺหูปคํ มุตฺตามณิสทิสํ อตฺถิ, อญฺญทตฺถุ อสุจิปริปูโร จายํ ^๕- กาโย"ติ อพฺภนฺตรกุณปํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตเมว อพฺภนฺตรกุณปํ พหิ นิกฺขมนกุณเปน ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ปุพฺเพ วุตฺตญฺจ สงฺคณฺหิตฺวา "อถสฺส นวหิ โสเตหี"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ อถาติ ปริยายนฺตรนิทสฺสนํ, อปเรนาปิ ปริยาเยน อสุจิภาวํ ปสฺสาติ วุตฺตํ โหติ. อสฺสาติ อิมสฺส กายสฺส. นวหิ โสเตหีติ @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. นฺหารุสโมตฺถตานิ, ฉ.ม. นฺหารุสมุฏฺฐิตานิ @^๒ ฉ.ม. อวฏฺฐิตานิ ^๓ ก. มกฺขิกาปตฺตสุขุมจฺฉวิยา ปฏิจฺฉนฺนสฺส @^๔ หทยสฺสาติอาทีสุ ^๕ ฉ.ม. อสุจิปริปูโรวายํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๐.

อุโภอกฺขิจฺฉิทฺทกณฺณจฺฉิทฺทนาสงฺฉิทฺทมุขวจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺเคหิ. อสุจิ สวตีติ สพฺพโลกปากฏนานปฺปการปรมทุคฺคนฺธเชคุจฺฉอสุจิเยว สวติ สนฺทติ ปคฺฆรติ, น อญฺญํ กิญฺจิ อครุจนฺทนาทิคนฺธชาตํ วา มณิมุตฺตาทิรตนชาตํ วา. สพฺพทาติ ตญฺจ โข สพฺพทา รตฺติมฺปิ ทิวาปิ ปุพฺพเณฺหปิ สายนฺเหปิ ติฏฺฐโตปิ คจฺฉโตปีติ. กินฺตํ อสุจีติ เจ? "อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก"ติอาทิ. เอตสฺส หิ ทฺวีหิ อกฺขิจฺฉิทฺเทหิ อปนีตตจมํสสทิโส อกฺขิคูถโก, กณฺณจฺฉิทฺเทหิ รโชชลฺลสทิโส กณฺณคูถโก, นาสจฺฉิทฺเทหิ ปุพฺพสทิสา สิงฺฆานิกา สวติ, มุเขน จ วมติ, กึ วมตีติ เจ? เอกทา ปิตฺตํ, ยทา อพทฺธปิตฺตํ กุปฺปิตํ โหติ, ตทา ตํ วมตีติ อธิปฺปาโย. เสมฺหํ จาติ น เกวลํ ปิตฺตํ, ยมฺปิ ตํ อุทรปฏเล เอกปตฺถปูรปฺปมาณํ เสมฺหํ ติฏฺฐติ, ตมฺปิ เอกทา วมติ. ตํ ปเนตํ วณฺณาทิโต วิสุทฺธิมคฺเค ^๑- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. "เสมฺหํ จา"ติ จสทฺเทน เสมฺหญฺจ อญฺญญฺจ เอวรูปํ อุทริยโลหิตาทิอสุจึ วมตีติ ทสฺเสติ. เอวํ สตฺตหิ ทฺวาเรหิ อสุจิวมนํ ทสฺเสตฺวา กาลญฺญู จ ปุคฺคลญฺญู จ ปริสญฺญู จ ภควา ตทุตฺตริ เทฺว ทฺวารานิ วิเสสวจเนน อนามสิตฺวา อปเรน ปริยาเยน สพฺพสฺมาปิ กายา อสุจิสวนํ ทสฺเสนฺโต อาห "กายมฺหา เสทชลฺลิกา"ติ. ตตฺถ เสทชลฺลิกาติ เสโท จ โลณปฏลมลเภทา ชลฺลิกา จ, ตสฺส "สวติ สพฺพทา"ติ อิมินา สทฺธึ สมฺพนฺโธ. [๒๐๑] เอวํ ภควา ยถา นาม ภตฺเต ปจฺจมาเน ตณฺฑุลมลญฺจ อุทกมลญฺจ ^๒- เผเณน สทฺธึ อุฏฺฐหิตฺวา อุกฺขลิมุขํ มกฺเขตฺวา พหิ คฬติ, ตถาปิ ^๓- อสิตปีตาทิเภเท อาหาเร กมฺมเชน อคฺคินา ปจฺจมาเน ยํ อสิตปีตาทิมลํ อุฏฺฐหิตฺวา "อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก"ติอาทินา เภเทน นิกฺขมนฺตํ อกฺขิอาทีนิ มกฺเขตฺวา พหิ คฬติ, ตสฺสาปิ วเสน อิมสฺส กายสฺส อสุจิภาวํ ทสฺเสตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ วิสุทฺธิ. ๑/๒๓๔ (สฺยา) ^๒ สี. ตณฺฑุลญฺจ อุกฺขลิมลญฺจ @^๓ ฉ.ม. ปิสทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๑.

อิทานิ ยํ โลเก อุตฺตมงฺคสมฺมตํ สีสํ อติวิสิฏฺฐภาวโต ปจฺเจนฺตา วนฺทเนยฺยานมฺปิ วนฺทนํ น กโรนฺติ, ตสฺสาปิ นิสฺสารตาย อสุจิตาย จสฺส อสุจิภาวํ ทสฺเสนฺโต "อถสฺส สุสิรํ สีสนฺ"ติ อิมํ คาถมาห. ตตฺถ สุสิรนฺติ ฉิทฺทํ. มตฺถลุงฺคสฺส ปูริตนฺติ ทธิภริตอลาพุกํ วิย มตฺถลุงฺคภริตํ. ตญฺจ ปเนตํ มตฺถลุงฺคํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สุภโต นํ มญฺญติ พาโลติ ตเมตํ เอวํ นานาวิธกุณปภริตํ กายมฺปิ ทุจฺจินฺติตจินฺตี พาโล สุภโต มญฺญติ, สุภํ สุจึ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปนฺติ ตีหิปิ ตณฺหาทิฏฺฐิมานมญฺญนาหิ มญฺญติ. กสฺมา? ยสฺมา อวิชฺชาย ปุรกฺขโต จตุสจฺจปฏิจฺฉาทเกน โมเหน ปุรกฺขโต โจทิโต ปวตฺติโต, "เอวํ อาทิย, เอวํ อภินิวิส, เอวํ มญฺญาหี"ติ คาหิโตติ อธิปฺปาโย. ปสฺส ยาว อนิฏฺฐการณา ^๑- อวิชฺชาติ. [๒๐๒] เอวํ ภควา สวิญฺญาณกวเสน อสุภํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อวิญฺญาณกวเสน ทสฺเสตุํ, ยสฺมา วา จกฺกวตฺติรญฺโญปิ กาโย ยถาวุตฺตกุณปภริโตเยว โหติ, ตสฺมา สพฺพปฺปกาเรหิ ^๒- สมฺปตฺติภเวสุ ^๓- อสุภํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิปตฺติภเว ทสฺเสตุํ "ยทา จ โส มโต เสตี"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- สฺวายเมวํวิโธ กาโย ยทา อายุอุสฺมาวิญฺญาณาปคเมน มโต วาตภริตภสฺตา วิย อุทฺธุมาตโก วณฺณปริเภเทน วินีลโก สุสานมฺหิ นิรตฺถํว กลิงฺครํ ฉฑฺฑิตตฺตา อปวิทฺโธ เสติ, อถ "น ทานิสฺส ปุน อุฏฺฐานํ ภวิสฺสตี"ติ เอกํสโตเยว อนเปกฺขา โหนฺติ ญาตโย. ตตฺถ มโตติ อนิจฺจตํ ทสฺเสติ, เสตีติ นิรีหกตฺตํ. ตทุภเยน จ ชีวิตพลมทปฺปหาเน นิโยเชติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อนตฺถกรา จายํ, อิ. อนตฺถกรณา @^๒ สี. สพฺพปฺปกาเรปิ, ฉ.ม. สพฺพปฺปกาเรนปิ ^๓ ฉ.ม. สมฺปตฺติภเว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๒.

อุทฺธุมาตโกติ สณฺฐานวิปตฺตึ ทสฺเสติ. วินีลโกติ ฉวิราควิปตฺตึ. ตทุภเยน จ รูปมทปฺปหาเน วณฺณโปกฺขรตํ ปฏิจฺจ มานปฺปหาเน จ นิโยเชติ. อปวิทฺโธติ คเหตพฺพาภาวํ ทสฺเสติ. สุสานสฺมินฺติ อนฺโต อธิวาเสตุมนรหํ ชิคุจฺฉนียภาวํ. ตทุภเยนปิ "มมนฺ"ติ คาหสฺส สุภสญฺญาย จ ปหาเน นิโยเชติ. อนเปกฺขา โหนฺติ ญาตโยติ ปฏิกิริยาภาวํ ทสฺเสติ. เตน จ ปริวารมทปฺปหาเน นิโยเชติ. [๒๐๓] เอวมิมาย คาถาย อปริภินฺนาวิญฺญาณกวเสน อสุภํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปริภินฺนวเสนาปิ ทสฺเสตุํ "ขาทนฺติ นนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ เย จญฺเญติ เย จญฺเญปิ กากกุลลาทโย กุณปภกฺขา ปาณิโน สนฺติ, เตปิ นํ ขาทนฺตีติ อตฺโถ. เสสมุตฺตานเมว. [๒๐๔] เอวํ "จรํ วา"ติอาทินา นเยน สุญฺญตกมฺมฏฺฐานวเสน, "อฏฺฐินฺหารูหิ สํยุตฺโต"ติอาทินา สวิญฺญาณกาสุภวเสน, "ยทา จ โส มโต เสตี"ติอาทินา อวิญฺญาณกาสุภวเสน กายํ ทสฺเสตฺวา เอวํ นิจฺจสุขตฺตภาวสุญฺเญ เอกนฺตอสุเภ จาปิ กายสฺมึ "สุภโต นํ มญฺญติ พาโล, อวิชฺชาย ปุรกฺขโต"ติ อิมินา พาลสฺส วุตฺตึ ปกาเสตฺวา อวิชฺชามุเขน จ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตตฺถ ปณฺฑิตสฺส วุตฺตึ ปริญฺญามุเขน จ วิวฏฺฏํ ทสฺเสตุํ "สุตฺวาน พุทฺธวจนนฺ"ติ อารภิ. ตตฺถ สุตฺวานาติ โยนิโส นิสาเมตฺวา. พุทฺธวจนนฺติ กายวิจฺฉนฺทนกรํ พุทฺธวจนํ. ภิกฺขูติ เสกฺโข วา ปุถุชฺชโน วา. ปญฺญาณวาติ ปญฺญาณํ วุจฺจติ วิปสฺสนา อนิจฺจาทิปฺปกาเรสุ ปวตฺตตฺตา, ตาย สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. อิธาติ สาสเน. โส โข นํ ปริชานาตีติ โส อิมํ กายํ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานาติ. กถํ? ยถา นาม กุสโล วาณิโช อิทญฺจิทญฺจาติ ภณฺฑํ โอโลเกตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๓.

"เอตฺตเกเนว ^๑- คหิเต เอตฺตโก นาม อุทโย ภวิสฺสตี"ติ ตุลยิตฺวา ตถา กตฺวา ปุน สอุทยํ มูลํ คณฺหนฺโต ตํ ภณฺฑํ ฉฑฺเฑติ, เอวเมว ^๒- "อฏฺฐินฺหารุอาทโย อิเม เกสโลมาทโย จา"ติ ญาณจกฺขุนา โอโลเกนฺโต ญาตปริญฺญาย ปริชานาติ, "อนิจฺจา เอเต ธมฺมา ทุกฺขา อนตฺตา"ติ ตุลยนฺโต ตีรณปริญฺญาย ปริชานาติ, เอวํ ตีเรตฺวา ^๓- อริยมคฺคํ ปาปุณนฺโต ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปหาเนน ปหานปริญฺญาย ปริชานาติ. สวิญฺญาณกาวิญฺญาณกอสุภวเสน วา ปสฺสนฺโต ญาตปริญฺญาย ปริชานาติ, อนิจฺจาทิวเสน ปสฺสนฺโต ตีรณปริญฺญาย, อรหตฺตมคฺเคน ตโต ฉนฺทราคํ อวกฑฺฒิตฺวา ^๔- ตํ ปชหนฺโต ปหานปริญฺญาย ปริชานาติ. กสฺมา โส เอวํ ปริชานาตีติ เจ? ยถาภูตญฺหิ ปสฺสติ, ยสฺมา ยถาภูตํ ปสฺสตีติ อตฺโถ. "ปญฺญาณวา"ติอาทินา เอว จ เอตสฺมึ อตฺเถ สิทฺเธ ยสฺมา พุทฺธวจนํ สุตฺวา ตสฺส ปญฺญาณวตฺตํ โหติ, ยสฺมา จ สพฺพชนสฺส ปากโฏปายํ กาโย อสฺสุตฺวา พุทฺธวจนํ น สกฺกา ปริชานิตุํ, ตสฺมา ตสฺส ญาณเหตุํ อิโต พาหิรานํ เอวํ ทฏฺฐุมสมตฺถตํ จ ทสฺเสตุํ "สุตฺวาน พุทฺธวจนนฺ"ติ อาห. นนฺทาภิกฺขุนึ ตญฺจ วิปลฺลตฺถจิตฺตํ ภิกฺขุ อารพฺภ เทสนาปวตฺติโต อคฺคปริสโต ตปฺปฏิปตฺติปฺปตฺตานํ ภิกฺขุภาวทสฺสนโต จ "ภิกฺขู"ติ อาห. [๒๐๕] อิทานิ "ยถาภูตญฺหิ ปสฺสตี"ติ เอตฺถ ยถา ปสฺสนฺโต ยถาภูตํ ปสฺสติ, ตํ ทสฺเสตุํ อาห "ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยถา อิทํ สวิญฺญาณกาสุภมายุอุสฺมาวิญฺญาณานํ อนปคมา จรติ ติฏฺฐติ นิสีทติ สยติ, ตถา เอตํ เอตรหิ สุสาเน สยิตํ อวิญฺญาณกมฺปิ ปุพฺเพ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เอตฺตเกน @^๒ ฉ.ม. เอวเมวํ ^๓ ฉ.ม. ตีรยิตฺวา ^๔ ฉ.ม. อปกฑฺฒิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๔.

เตสํ ธมฺมานํ อนปคมา อโหสิ. ยถา จ เอตํ เอตรหิ มตสรีรํ เตสํ ธมฺมานํ อปคมา น จรติ น ติฏฺฐติ น นิสีทติ น เสยฺยํ กปฺเปติ, ตถา อิทํ สวิญฺญาณกมฺปิ เตสํ ธมฺมานํ อปคมา ภวิสฺสติ. ยถา จ อิทํ สวิญฺญาณกํ เอตรหิ น สุสาเน มตํ เสติ, น อุทฺธุมาตกาทิภาวมุปคตํ, ตถา เอตํ เอตรหิ มตสรีรมฺปิ ปุพฺเพ อโหสิ. ยถา ปเนตํ เอตรหิ อวิญฺญาณกาสุภํ มตํ สุสาเน เสติ, อุทฺธุมาตกาทิภาวญฺจ อุปคตํ, ตถา อิทํ สวิญฺญาณกมฺปิ คมิสฺสตีติ. ตตฺถ ยถา อิทํ ตถา เอตนฺติ อตฺตนา มตสฺส สรีรสฺส สมานภาวํ กโรนฺโต พาหิเร โทสํ ปชหติ. ยถา เอตํ ตถา อิทนฺติ มตสรีเรน อตฺตโน สมานภาวํ กโรนฺโต อชฺฌตฺติเก ราคํ ปชหติ. เยนากาเรน อุภยํ สมํ กโรติ, ตํ ปชานนฺโต อุภยตฺถ โมหํ ปชหติ. เอวํ ยถาภูตทสฺสเนน ปุพฺพภาเคเยว อกุสลมูลปฺปหานํ โสเธตฺวา ^๑- ยสฺมา เอตฺถ ^๒- ปฏิปนฺโน ภิกฺขุ อนุปุพฺเพน อรหตฺตมคฺคํ ปตฺวา สพฺพจฺฉนฺทราคํ วิราเชตุํ สมตฺโถ โหติ, ตสฺมา อาห "อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, กาเย ฉนฺทํ วิราชเย"ติ. เอวํ ปฏิปนฺโน ภิกฺขุ อนุปุพฺเพนาติ ปาฐเสโส. [๒๐๖] เอวํ เสกฺขภูมึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อเสกฺขภูมึ ทสฺเสนฺโต อาห "ฉนฺทราควิรตฺโต โส"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ภิกฺขุ อรหตฺตมคฺคญาเณน ปญฺญาณวา มคฺคานนฺตรผลํ ปาปุณาติ, อถ สพฺพโส ฉนฺทราคสฺส ปหีนตฺตา "ฉนฺทราควิรตฺโต"ติ จ, มรณาภาเวน ปณีตฏฺเฐน วา อมตํ สพฺพสงฺขารวูปสมนโต สนฺตึ ตณฺหาสงฺขาตวานาภาวโต นิพฺพานํ จวนาภาวโต อจฺจุตนฺติ สํวณฺณิตํ ปทมชฺฌคาติ จ วุจฺจติ. อถ วา โส ภิกฺขุ อรหตฺตมคฺคญาเณน ปญฺญาณวา มคฺคานนฺตรผเล ฐิโต ฉนฺทราควิรตฺโต นาม โหติ, วุตฺตปฺปการญฺจ ปทมชฺฌคาติ เวทิตพฺโพ. เตน "อิทมสฺส ปหีนํ, อิทญฺจาเนน ลทฺธนฺ"ติ ทีเปติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. สาเธตฺวา ^๒ ฉ.ม. เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๕.

[๒๐๗-๒๐๘] เอวํ สวิญฺญาณกาวิญฺญาณกวเสน อสุภกมฺมฏฺฐานํ สห นิปฺผตฺติยา กเถตฺวา ปุน สงฺเขปเทสนาย เอวํ มหโต อานิสํสสฺส อนฺตรายกรํ ปมาทวิหารํ ครหนฺโต "ทิปาทโกยนฺ"ติ ^๑- คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ กิญฺจาปิ อปาทกาทโยปิ กายา อสุจีเยว, อิธาธิการวเสน ปน อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทวเสน วา, ยสฺมา วา อญฺเญ อสุจิภูตาปิ กายา โลณมฺพิลาทีหิ อภิสงฺขริตฺวา มนุสฺสานํ โภชเนปิ อุปนียนฺติ, น เตฺวว มนุสฺสกาโย, ตสฺมา อสุจิตรภาวมสฺส ^๒- ทสฺเสนฺโตปิ "ทิปาทโก"ติ ^๓- อาห. อยนฺติ มนุสฺสกายํ ทสฺเสติ. ทุคฺคนฺโธ ปริหีรตีติ ^๔- ทุคฺคนฺโธ สมาโน ปุปฺผคนฺธาทีหิ ^๕- อภิสงฺขริตฺวา ปริหีรติ. นานากุณปฺปริปูโรติ เกสาทิอเนกปฺปการ- กุณปภริโต. วิสฺสวนฺโต ตโต ตโตติ ปุปฺผคนฺธาทีหิ ปฏิจฺฉาเทตุํ ฆเฏนฺตานมฺปิ ตํ วายามํ นิปฺผลํ กตฺวา นวหิ ทฺวาเรหิ เขฬสิงฺฆานิกาทีนิ, โลมกูเปหิ จ เสทชลฺลิกํ วิสฺสวนฺโตเยว. ตตฺถ ทานิ ปสฺสถ:- เอตาทิเสน กาเยน โย ปุริโส วา อิตฺถี วา โกจิ พาโล มญฺเญ อุณฺณเมตเว ตณฺหาทิฏฺฐิมานมญฺญนาหิ "อหนฺ"ติ วา "มมนฺ"ติ วา "นิจฺโจ"ติ วาติอาทินา นเยน โย อุณฺณมิตุํ มญฺเญยฺย, ปรํ วา ชาติอาทีหิ อวชาเนยฺย อตฺตานํ อุจฺจฏฺฐาเน ฐเปนฺโต, กิมญฺญตฺร อทสฺสนา ฐเปตฺวา อริยมคฺเคน อริยสจฺจทสฺสนาภาวํ กิมญฺญํ ตสฺส เอวํ อุณฺณมาวชานนการณํ สิยาติ. เทสนาปริโยสาเน นนฺทา ภิกฺขุนี สํเวคมาปาทิ "อโห วต เร อหํ พาลา, ยา มํเยว อารพฺภ เอวํ วิวิธธมฺมเทสนาปวตฺตกสฺส ภควโต อุปฏฺฐานํ นาคมาสินฺ"ติ. เอวํ สํวิคฺคา จ ตเมว ธมฺมเทสนํ สมนฺนาหริตฺวา เตเนว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ทฺวิปาทโกยนฺติ @^๒ ฉ.ม. อสุจิตรภาวมสฺส ^๓ ฉ.ม. ทฺวิปาทโกติ @^๔ ม. ปริหารตีติ ^๕ ฉ.ม. ปุปฺผคนฺธาทีหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๖.

กมฺมฏฺฐาเนน กติปยทิวสพฺภนฺตเร อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. ทุติยฏฺฐาเนปิ กิร เทสนาปริโยสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ, สิริมา เทวกญฺญา อนาคามิผลํ ปตฺตา, โส จ ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย วิชยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๗๘-๒๘๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=6550&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=6550&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=312 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7571 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7510 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7510 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25