อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

หน้าที่ ๒๙๕.
สมณธมฺมํ กริสฺสตี"ติ วา กถํ ทฏฺฐพฺโพ. ๑- โส หิ ปญฺญาพเลน ตํ วิหารํ
นิฏฺฐาเปสิ, น นวกมฺมกรเณน, กตกิจฺโจว โส, น อิทานิ สมณธมฺมํ
กริสฺสตีติ เรวตตฺเถรํ วิภาเวติ. วิภาวนตฺโถ หิ เอตฺถ วาสทฺโทติ.
      [๒๑๕] เอกํ จรนฺตนฺติ กา อุปฺปตฺติ? โพธิมณฺฑโต ปภุติ ยถากฺกมํ
กปิลวตฺถุํ อนุปฺปตฺเต ภควติ ปิตาปุตฺตสมาคเม วตฺตมาเน ภควา สมฺโมทมาเนน
รญฺญา สุทฺโธทเนน "ตุเมฺห ภนฺเต คหฏฺฐกาเล คนฺธกรณฺฑเก วาสิตานิ
กาสิกาทีนิ ทุสฺสานิ นิวาเสตฺวา อิทานิ กถํ ฉินฺนกานิ ปํสุกูลานิ ธาเรถา"ติ
เอวมาทินา วุตฺโต ราชานํ อนุนยมาโน:-
        "ยํ ตฺวํ ตาต วเทสิ        ปตฺตุณฺณํ ตูลกาสิกํ ๒-
         ปํสุกูลํ ตโต เสยฺยํ        เอตมฺเม อภิปตฺถิตนฺ"ติ-
อาทีนิ วตฺวา โลกธมฺเมหิ อตฺตโน อธิกสภาวํ ๓- ทสฺเสนฺโต รญฺโญ ธมฺมเทสนตฺถํ
อิทํ สตฺตปทํ คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- ปพฺพชฺชาสงฺขาตาทีหิ เอกํ, อิริยาปถาทีหิ จริยาหิ จรนฺตํ,
โมเนยฺยธมฺมสมนฺนาคเมน มุนึ, สพฺพฏฺฐาเนสุ ปมาทาภาวโต อปฺปมตฺตํ,
อกฺโกสนครหนาทิเภทาย นินฺทาย วณฺณนตฺโถมนาหิเภทาย ปสํสาย จาติ อิมาสุ
นินฺทาปสํสาสุ ปฏิฆานุนยวเสน อเวธมานํ. นินฺทาปสํสามุเขน เจตฺถ อฏฺฐปิ
โลกธมฺมา วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. สีหํว เภริสทฺทาทีสุ สทฺเทสุ อฏฺฐสุ โลกธมฺเมสุ
ปกติวิการานุปคเมน อสนฺตสนฺตํ, ปนฺเตสุ วา เสนาสเนสุ สนฺตาสาภาเวน.
วาตํว สุตฺตมยาทิเภเท ชาลมฺหิ จตูหิ มคฺเคหิ ตณฺหาทิฏฺฐิชาเล อสชฺชมานํ,
อฏฺฐสุ วา โลกธมฺเมสุ ปฏิฆานุนยวเสน อสชฺชมานํ. ปทุมํว โตเยน โลเก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วตฺตพฺโพ     ๒ ฉ.ม. ยํ ตฺวํ ตาต วเท มยฺหํ, ปฏฺฏุณฺณํ ทุกูลกาสิกํ
@๓ ฉ.ม.,อิ. อวิกมฺปภาวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๖.
ชาตมฺปิ เยสํ ตณฺหาทิฏฺฐิเลปานํ วเสน สตฺตา โลเกน ลิมฺปนฺติ, ๑- เตสํ เลปานํ
ปหีนตฺตา โลเกน อลิมฺปมานํ, ๒- นิพฺพานคามิมคฺคํ อุปฺปาเทตฺวา เตน มคฺเคน
เนตารํ อญฺเญสํ เทวมนุสฺสานํ, อตฺตโน ปน อญฺเญน เกนจิ มคฺคํ ทสฺเสตฺวา
อเนตพฺพตฺตา อนญฺญเนยฺยํ ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺตีติ อตฺตานํ วิภาเวติ. ๓-
เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมว.
      [๒๑๖] โย โอคหเณติ กา อุปฺปตฺติ? ภควโต ปฐมาภิสมฺพุทฺธสฺส จตฺตาริ
อสงฺเขฺยยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปูริตทสปารมิทสอุปปารมิทสปรตฺถปารมิปฺปเภทํ
อภินีหารคุณํ ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตภวเน อภินิพฺพตฺติคุณํ ตตฺถ นิวาสนคุณํ
มหาวิโลกนคุณํ คพฺโภกฺกนฺตึ คพฺภวาสํ คพฺภาภินิกฺขมนํ ปทวีติหารํ ทิสาวิโลกนํ
พฺรหฺมคชฺชนํ มหาภินิกฺขมนํ มหาปธานํ อภิสมฺโพธึ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ
จตุพฺพิธมคฺคญาณํ อฏฺฐสุ ปริญฺญาสุ ๔- อกมฺปนญาณํ ทสพลญาณํ [๕]- ปญฺจคติ-
ปริจฺเฉทกญาณํ ฉพฺพิธํ อสาธารณญาณํ อฏฺฐวิธํ สาวกสาธารณพุทฺธญาณํ จุทฺทสวิธํ
พุทฺธญาณํ อฏฺฐารสพุทฺธคุณปริจฺเฉทกญาณํ เอกูนวีสติวิธํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ
สตฺตสตฺตติวิธญาณวตฺถุเอวมิจฺจาทิคุณสตสหสฺเส นิสฺสาย ปวตฺติตํ ๖- มหาลาภสกฺการํ
อปริมาณํ ๗- อสหมาเนหิ ติตฺถิเยหิ อุยฺโยชิตาย จิญฺจมาณวิกาย "เอกธมฺม-
มตีตสฺสา"ติ อิมิสฺสา คาถาย วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยน จตุปริสมชฺเฌ ภควโต อยเส
อุปฺปาทิเต ตปฺปจฺจยา ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "เอวรูเปปิ นาม อยเส อุปฺปนฺเน
น ภควโต จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ อตฺถี"ติ. ตํ ญตฺวา ภควา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม
ตํขณานุรูเปน ปาฏิหาริเยน ปริสมชฺฌํ ปตฺวา พุทฺธสเน นิสีทิตฺวา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ. เต สพฺพํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ลิปฺปนฺติ   ๒ ฉ.ม. อลิปฺปมานํ    ๓ ฉ.ม. เวทยนฺติ พุทฺธมุนึ เวทยนฺตีติ
@  อตฺตานํ วิภาเวติ           ๔ ฉ.ม.,อิ. ผลญาณํ อฏฺฐสุ ปริสาสุ
@๕ ฉ.ม. จตุโยนิปริจฺเฉทกญาณํ   ๖ ฉ.ม. ปวตฺตํ   ๗ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๗.
อาโรเจสุํ. ตโต ภควา "พุทฺธา นาม ภิกฺขเว อฏฺฐสุ โลกธมฺเมสุ ตาทิโน
โหนฺตี"ติ วตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมเทสนตฺถาย อิมํ คาถํ อภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- ยถา นาม โอคหเณ มนุสฺสานํ นฺหานติตฺเถ องฺคฆํสนตฺถาย
จตุรสฺเส วา อฏฺฐํเส วา ถมฺเภ นิขาเต อุจฺจกุลิโนปิ นีจกุลิโนปิ ๑- องฺคํ
ฆํสนฺติ, น เตน ถมฺภสฺส อุนฺนติ วา โอนติ วา โหติ, เอวเมว ๒- โย
โอคหเณ ถมฺโภริวาภิชายติ, ยสฺมึ ปเร วาจาปริยนฺตํ วทนฺตีติ ๓- กึ วุตฺตํ โหติ?
ยสฺมึ วตฺถุสฺมึ ปเร ติตฺถิยา วา อญฺเญ วา วณฺณวเสน อุปริมํ วา
อวณฺณวเสน เหฏฺฐิมํ วา วาจํ ปริยนฺตํ วทนฺติ, ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ อนุนยํ วา
ปฏิฆํ วา อนาปชฺชมาโน ตาทิภาเวน โย โอคหเณ ถมฺโภริว ภวตีติ. ตํ วีตราคํ
สุสมาหิตินฺทฺริยนฺติ ตํ อิฏฺฐารมฺมเณ ราคาภาเวน วีตราคํ, อนิฏฺฐารมฺมเณ จ
โทสโมหาภาเวน สุสมาหิตินฺทฺริยํ, สุฏฺฐุ วา สโมธาเนตฺวา ฐปิตินฺทฺริยํ
รกฺขิตินฺทฺริยํ, โคปิตินฺทฺริยนฺติ ๔- วุตฺตํ โหติ. ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺติ
พุทฺธมุนึ เวทยนฺติ, ตสฺส กถํ จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ ภวิสฺสตีติ อตฺตานํ วิภาเวติ.
เสสํ วุตฺตนยเมว.
      [๒๑๗] โย เว ฐิตตฺโตติ กา อุปฺปตฺติ? สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตรา
เสฏฺฐิธีตา ปาสาทา โอรุยฺห เหฏฺฐาปาสาเท ตนฺตวายสาลํ คนฺตฺวา ตสรํ
วฏฺเฏนฺเต ทิสฺวา ตสฺส อุชุภาเวน ตปฺปฏิภาคนิมิตฺตํ อคฺคเหสิ "อโห วต
สพฺเพ สตฺตา กายวจีมโนวงฺกํ ปหาย ตสรํ วิย อุชุจิตฺตา ภเวยฺยุนฺ"ติ. สา
ปาสาทํ อภิรุหิตฺวาปิ ปุนปฺปุนํ ตเทว นิมิตฺตํ อาวชฺเชนฺตี นิสีทิ. เอวํ
ปฏิปนฺนาย จสฺสา  น จิรสฺเสว อนิจฺจลกฺขณํ ปากฏํ อโหสิ, ตทนุสาเรเนว จ
ทุกฺขานตฺตลกฺขณานิปิ. อถสฺสา ตโยปิ ภวา อาทิตฺตา วิย อุปฏฺฐหึสุ. ตํ ตถา
วิปสฺสมานํ ญตฺวา ภควา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ มุญฺจิ, สา ตํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุจฺจกุลีนาปิ นีจกุลีนาปิ      ๒ ฉ.ม. เอวเมวํ
@๓ ฉ.ม. วทนฺติ                  ๔ สี. อวิกฺขิตฺตินฺทฺริยํ, อโลลินฺทฺริยนติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๘.
"กึ อิทนฺ"ติ อาวชฺเชนฺตี ภควนฺตํ ปสฺเส นิสินฺนมิว อุฏฺฐาย ปญฺชลิกา
อฏฺฐาสิ, อถสฺสา ภควา สปฺปายํ วิทิตฺวา ธมฺมเทสนาวเสน อิมํ คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- โย เว เอกคฺคจิตฺตตาย อกุปฺปวิมุตฺติตาย จ วุฑฺฒิหานีนํ
อภาวโต นิกฺขีณชาติสํสารตฺตา ๑- ภวนฺตรูปคมนาภาวโต จ ฐิตตฺโต, ปหีนกายวจี-
มโนวงฺกตาย อคติคมนาภาเวน วา ตสรํว อุชุ, หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺนตฺตา ชิคุจฺฉติ
กมฺเมหิ ปาปเกหิ, ปาปกานิ กมฺมานิ คูถคตํ วิย จ ชิคุจฺฉติ, หิรียตีติ วุตฺตํ
โหติ. โยควิภาเคน หิ อุปโยคตฺเถ กรณวจนํ สทฺทสตฺเถ สิชฺฌติ, วีมํสมาโน
วิสมํ สมญฺจาติ กายวิสมาทิวิสมํ กายสมาทิสมญฺจ ปหานภาวนากิจฺจสาธเนน
มคฺคปญฺญาย วีมํสมาโน อุปปริกฺขมาโน. ตํ วาปิ ขีณาสวํ ธีรา มุนึ
เวทยนฺตีติ. กึ วุตฺตํ โหติ? ยถาวุตฺเตน นเยน มคฺคปญฺญาย วีมํสมาโน วิสมํ
สมญฺจ โย เว ฐิตตฺโต โหติ, โส เอวํ ตสรํว อุชุ หุตฺวา กิญฺจิ วีติกฺกมํ
อนาปชฺชนฺโต ชิคุจฺฉติ กมฺเมหิ ปาปเกหิ, ตํ วาปิ ธีรา มุนึ เวทยนฺติ, ยโต
อีทิโส โหตีติ ขีณาสวมุนึ ทสฺเสนฺโต อรหตฺตนิกูเฏน คาถํ เทเสสิ.
เทสนาปริโยสาเน เสฏฺฐิธีตา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. เอตฺถ วิกปฺเป วา
สมุจฺจเย วา วาสทฺทตฺโถ ๒- ทฏฺฐพฺโพ.
      [๒๑๘] โย สญฺญตตฺโตติ กา อุปฺปตฺติ? ภควติ กิร อาฬวิยํ
วิหรนฺเต อาฬวินคเร อญฺญตโร ตนฺตวาโย สตฺตวสฺสิกํ ธีตรํ อาณาเปสิ
"อมฺม หิยฺโย อวสิฏฺฐตสรํ ปหตสรํ ๓- วฏฺเฏตฺวา ลหุํ ตนฺตวายสาลํ อาคจฺเฉยฺยาสิ,
มา โข จิรายี"ติ. สา "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิ. โส สาลํ คนฺตฺวา ตนฺตํ จินนฺโต ๔-
อฏฺฐาสิ. ตํ ทิวสํ ภควา มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิกฺขีณ...           ๒ ฉ.ม. วาสทฺโท
@๓ ฉ.ม. น พหุ, ตสรํ         ๔ ฉ.ม. วิเนนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๙.
ตสฺสา ทาริกาย โสตาปตฺติผลูปนิสฺสยํ เทสนาปริโยสาเน จตุราสีติสหสฺสานํ จ ๑-
ธมฺมาภิสมยํ ทิสฺวา ปเคว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย นครํ ปาวิสิ.
มนุสฺสา ภควนฺตํ ทิสฺวา "อทฺธา อชฺช โกจิ อนุคฺคเหตพฺโพ อตฺถิ, ปเคว
ปวิฏฺโฐ ภควา"ติ ภควนฺตํ อุปคจฺฉึสุ. ภควา เยน มคฺเคน สา ทาริกา ปิตุ
สนฺติกํ คจฺฉติ, ตสฺมึ อฏฺฐาสิ. นครวาสิโน ตํ ปเทสํ สมฺมชฺชิตฺวา ปริปฺโผสิตฺวา
ปุปฺผูปหารํ กตฺวา วิตานํ พนฺธิตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปสุํ. นิสีทิ ภควา
ปญฺญตฺเต อาสเน, มหาชนกาโย ปริวาเรตฺวา อฏฺฐาสิ. สา ทาริกา ตํ ปเทสํ
สมฺปตฺตา ๒- มหาชนปริวุตํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิ, ตํ ภควา
อามนฺเตตฺวา "ทาริเก กุโต อาคตาสี"ติ ปุจฺฉิ. น ชานามิ ภควาติ. กุหึ
คมิสฺสสีติ. น ชานามิ ภควาติ. น ชานาสีติ. ชานามิ ภควาติ. ชานาสีติ. น
ชานามิ ภควาติ.
      ตํ สุตฺวา มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ "ปสฺสถ โภ อยํ ทาริกา อตฺตโน ฆรา
อาคตาปิ ภควตา ปุจฺฉิยมานา `น ชานามี'ติ อาห, ตนฺตวายสาลํ คจฺฉนฺตี
จาปิ ปุจฺฉิยมานา `น ชานามี'ติ อาห, `น ชานาสี'ติ วุตฺตา `ชานามี'ติ อาห,
`ชานาสี'ติ วุตฺตา `น ชานามี'ติ อาห, สพฺพํ ปจฺจนีกเมว กโรตี"ติ. ภควา
มนุสฺสานํ ตมตฺถํ ปากฏํ กาตุกาโม ตํ ปุจฺฉิ "กึ มยา ปุจฺฉิตํ, กินฺตยา
วุตฺตนฺ"ติ. สา ตํ ๓- อาห:- น มํ ภนฺเต โกจิ น ชานาติ "ฆรโต
อาคตา ตนฺตวายสาลํ คจฺฉตี"ติ, อปิจ มํ ตุเมฺห ปฏิสนฺธิวเสน ปุจฺฉถ "กุโต
อาคตาสี"ติ, จุติวเสน ปุจฺฉถ "กุหึ คมิสฺสสี"ติ. อหํ จ น ชานามิ "กุโต
จมฺหิ อาคตา นิรยา วา เทวโลกา วา"ติ, น หิ ชานามิ "กุหิมฺปิ คมิสฺสามิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานญฺจ
@๒ ฉ.ม. ปตฺตา                   ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๐.
นิรยํ วา เทวโลกํ วา"ติ, ตสฺมา "น ชานามี"ติ อวจํ. ตโต มํ ภควา มรณํ
สนฺธาย ปุจฺฉิ "น ชานาสี"ติ, อหํ จ ชานามิ "สพฺเพสํ มรณํ ธุวนฺ"ติ,
เตนาโวจํ "ชานามี"ติ. ตโต มํ ภควา มรณกาลํ สนฺธาย ปุจฺฉิ "ชานาสี"ติ,
อหํ จ น ชานามิ "กทา ๑- มริสฺสามิ กึ อชฺช วา อุทาหุ เสฺว"ติ, ๒-
เตนาโวจํ "น ชานามี"ติ. ภควา ตาย วิสฺสชฺชิตํ ปญฺหํ "สาธุ สาธู"ติ
อนุโมทิ. มหาชนกาโยปิ "ยาว ปณฺฑิตา อยํ ทาริกา"ติ สาธุการสหสฺสานิ อทาสิ.
อถ ภควา ทาริกาย สปฺปายํ วิทิตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต:-
        "อนฺธภูโต อยํ โลโก       ตนุเกตฺถ วิปสฺสติ
         สกุนฺโต ๓- ชาลมุตฺโตว    อปฺโป สคฺคาย คจฺฉตี"ติ ๔-
อิมํ คาถมาห. สา คาถาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. จตุราสีติยา
ปาณสหสฺสานญฺจ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
      สา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปิตุ สนฺติกํ อคมาสิ, ปิตา ตํ ทิสฺวา
"จิเรนาคตา"ติ กุทฺโธ เวเคน ตนฺเต เวมํ ปกฺขิปิ, ตํ นิกฺขมิตฺวา ทาริกาย
กุจฺฉึ ภินฺทิ, สา ตตฺเถว กาลมกาสิ. โส ทิสฺวา "นาหํ มม ธีตรํ ปหรึ,
อปิจ โข อิมํ เวคสา เวมํ นิกฺขมิตฺวา อิมิสฺสา กุจฺฉึ ภินฺทิ. ชีวติ นุ โข
นนุ โข"ติ วีมํสนฺโต มตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มนุสฺสา มํ `อิมินา ธีตา มาริตา'ติ
ญตฺวา อุปกฺโกเสยฺยุํ, เตน ราชาปิ ครุกํ ทณฺฑํ ปเณยฺย, หนฺทาหํ ปฏิกจฺเจว
ปลายิสฺสามี"ติ. โส ทณฺฑภเยน ปลายนฺโต ภควโต สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา อรญฺเญ วสนฺตานํ ภิกฺขูนํ วสโนกาสํ ปาปุณิ, เต จ ภิกฺขู
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ๕- ปพฺพชฺชํ ยาจิ. เต นํ ปพฺพาเชตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ก. กทาจิ           ๒ ฉ.ม. เสฺว วาติ
@๓ ฉ.ม. สกุโณ         ๔ ขุ.ธ. ๒๕/๑๗๔/๔๗
@๕ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๑.
ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ อทํสุ, โส ตํ อุคฺคเหตฺวา วายมนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ,
เต จสฺส อาจริยูปชฺฌายา. อถ มหาปวารณาย สพฺเพว ภควโต สนฺติกํ
อคมํสุ "วิสุทฺธิปฺปวารณํ ปวาเรยฺยามา"ติ. ๑- ภควา ปวาเรตฺวา วุตฺถวสฺโส
ภิกฺขุสํฆปริวุโต คามนิคมาทีสุ จาริกํ จรมาโน อนุปุพฺเพน อาฬวึ อคมาสิ.
ตตฺถ มนุสฺสา จ ภควนฺตํ นิมนฺเตตฺวา ทานาทีนิ กโรนฺตา ตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา
"ธีตรํ มาเรตฺวา อิทานิ กํ มาเรตุํ อาคโตสี"ติอาทีนิ วตฺวา อุปฺปณฺเฑสุํ.
ภิกฺขู ตํ สุตฺวา อุปฏฺฐานเวลาย อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
ภควา "น ภิกฺขเว อยํ ภิกฺขุ ธีตรํ มาเรติ, สา อตฺตโน กมฺเมน มตา"ติ
วตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน มนุสฺเสหิ ทุพฺพิชานํ ขีณาสวมุนิภาวํ ปกาเสนฺโต ภิกฺขูนํ
ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- โย ตีสุปิ กมฺมทฺวาเรสุ สีลสํยเมน สํยตตฺโต กาเยน วา
วาจาย วา เจตสา วา หึสาทิกํ น กโรติ ปาปํ, ตญฺจ โข ปน ทหโร วา
ทหรวเย ฐิโต, มชฺฌิโม วา มชฺฌิมวเย ฐิโต, เอเตเนว นเยน เถโร
ปจฺฉิมวเย ฐิโตติ กทาจิปิ น กโรติ. กึการณา? ยตตฺโต, ยสฺมา อนุตฺตราย
วิรติยา สพฺพปาเปหิ อุปรตจิตฺโต วุตฺตํ โหติ.
      อิทานิ มุนิ อโรสเนยฺโย น โส โรเสติ กญฺจีติ เอเตสํ ปทานํ อยํ
โยชนา จ อธิปฺปาโย จ:- โส ขีณาสวมุนิ อโรสเนยฺโย "ธีตุมารโก"ติ วา
"เปสการโก"ติ วา เอวมาทินา นเยน กาเยน วา วาจาย วา โรเสตุํ
ฆฏฺเฏตุํ พาเธตุํ อรโห น โหติ. โสปิ หิ น โรเสติ กญฺจิ "นาหํ มม
ธีตรํ มาเรมิ, ตฺวํ มาเรสิ, ตุมฺหาทิโส วา มาเรตี"ติอาทีนิ วตฺวา กญฺจิ น
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปวาเรสฺสามาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๒.
โรเสติ น ฆฏฺเฏติ น พาเธติ, ตสฺมา โสปิ น โรสเนยฺโย. อปิจ โข ปน
"ติฏฺฐตุ นาโค, มา นาคํ ฆฏฺเฏสิ, นโม กโรหิ นาคสฺสา"ติ ๑- วุตฺตนเยน
นมสฺสิตพฺโพเยว โหติ. ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺตีติ เอตฺถ ปน ตมฺปิ ธีราว
มุนึ เวทยนฺตีติ เอวํ ปทวิภาโค เวทิตพฺโพ. อธิปฺปาโย เจตฺถ:- ตํ "อยํ
อโรสเนยฺโย"ติ เอเต พาลมนุสฺสา อชานิตฺวา โรเสนฺติ. เย ปน ธีรา โหนฺติ,
เต ธีราว ตมฺปิ มุนึ เวทยนฺติ, อยํ ขีณาสวมุนีติ ชานนฺตีติ.
      [๒๑๙] ยทคฺคโตติ กา อุปฺปตฺติ? สาวตฺถิยํ กิร ปญฺจคฺคทายโก
นาม พฺราหฺมโณ อโหสิ. โส นิปฺปชฺชมาเนสุ ๒- สสฺเสสุ เขตฺตคฺคํ ราสคฺคํ
โกฏฺฐคฺคํ กุมฺภิอคฺคํ โภชนคฺคนฺติ อิมานิ ปญฺจ อคฺคานิ เทติ. ตตฺถ
ปฐมปกฺกานิ โย จ ๓- สาลิยวโคธูมสีสานิ อาหราเปตฺวา ยาคุปายาสปุถุกาทีนิ
ปฏิยาเทตฺวา "อคฺคสฺส ทาตา เมธาวี, อคฺคํ โส อธิคจฺฉตี"ติ เอวํทิฏฺฐิโก
หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ทานํ เทติ, อิทมสฺส เขตฺตคฺคทานํ.
นิปฺผนฺเนสุ ปน สสฺเสสุ ลายิเตสุ มทฺทิเตสุ จ ปวรธญฺญานิ คเหตฺวา
ตเถว ทานํ เทติ, อิทมสฺส ราสคฺคทานํ. ปุน เตหิ ธญฺเญหิ โกฏฺฐาคารานิ
ปูราเปตฺวา ปฐมํ โกฏฺฐาคารวิวรเณ ปฐมนีหฏานิ ธญฺญานิ คเหตฺวา ตเถว
ทานํ เทติ, อิทมสฺส โกฏฺฐคฺคทานํ. ยํ ยเทว ปนสฺส ฆเร รนฺธติ, ๔- ตโต
อคฺคํ อนุปฺปตฺตปพฺพชิตานํ อทตฺวา อนฺตมโส ทารกานมฺปิ น กิญฺจิ เทติ,
อิทมสฺส กุมฺภิอคฺคทานํ. ปุน อตฺตโน โภชนกาเล ปฐมูปนีตํ โภชนํ
ปุเรภตฺตกาเล สํฆสฺส, ปจฺฉาภตฺตกาเล สมฺปตฺตยาจกานํ, ตทภาเวน ๕- อนฺตมโส
สุนขานมฺปิ อทตฺวา น ภุญฺชติ, อิทมสฺส โภชนคฺคทานํ. เอวํ โส
ปญฺจคฺคทายโกเตฺวว อภิลกฺขิโต อโหสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๒๔๙/๒๑๑       ๒ ฉ.ม. นิปฺผชฺชมาเนสุ    ๓ ฉ.ม. ปฐมปกฺกานิเยว
@๔ ฉ.ม. รนฺเธติ                                 ๕ ฉ.ม. ตทภาเว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๓.
      อเถกทิวสํ ภควา ปจฺจูสสมเย พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส
พฺราหฺมณสฺส พฺราหฺมณิยา จ โสตาปตฺติมคฺคอุปนิสฺสยํ ทิสฺวา สรีรปฏิชคฺคนํ
กตฺวา อนุปฺปเคเยว ๑- คนฺธกุฏึ ปาวิสิ. ภิกฺขู ปิทหิตทฺวารํ ๒- คนฺธกุฏึ ทิสฺวา
"อชฺช ภควา เอกโกว คามํ ปวิสิตุกาโม"ติ ญตฺวา ภิกฺขาจารเวลาย คนฺธกุฏึ
ปทกฺขิณํ กตฺวา ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. ภควาปิ พฺราหฺมณสฺส โภชนเวลาย ๓-
นิกฺขมิตฺวา สาวตฺถึ ปาวิสิ. มนุสฺสา ภควนฺตํ ทิสฺวาเยว "นูนชฺช โกจิ
สตฺโต อนุคฺคหิตพฺโพ อตฺถิ, ตถา หิ ภควา เอกโกว ปวิฏฺโฐ"ติ ญตฺวา
น ภควนฺตํ อุปสงฺกมึสุ นิมนฺตนตฺถาย. ภควาปิ อนุปุพฺเพน พฺราหฺมณสฺส
ฆรทฺวารํ สมฺปตฺวา อฏฺฐาสิ, เตน จ สมเยน พฺราหฺมโณ โภชนํ คเหตฺวา
นิสินฺโน โหติ, พฺราหฺมณี ปสสฺส วิชนึ คเหตฺวา ฐิตา. สา ภควนฺตํ ทิสฺวา
"สจายํ พฺราหฺมโณ ปสฺเสยฺย, ปตฺตํ คเหตฺวา สพฺพํ โภชนํ ทเทยฺย, ตโต
เม ปุน ปจิตพฺพํ ภเวยฺยา"ติ จินฺเตตฺวา อปฺปสาทญฺจ มจฺเฉรญฺจ อุปฺปาเทตฺวา
ยถา พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ น ปสฺสติ, เอวํ ตาลวณฺเฏน ปฏิจฺฉาเทสิ. ภควา
ตํ ญตฺวา สรีรา ปภํ ๔- มุญฺจิ, ตํ พฺราหฺมโณ สุวณฺโณภาสํ ทิสฺวา "กิเมตนฺ"ติ
โอโลเกนฺโต ๕- อทฺทส ภควนฺตํ ทฺวาเร ฐิตํ. พฺราหฺมณีปิ "ทิฏฺโฐ เตน ๖-
ภควา"ติ ตาวเทว ตาลวณฺฏํ นิกฺขิปิตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน
วนฺทิ, วนฺทิตฺวา จสฺสา อุฏฺฐหนฺติยา สปฺปายํ วิทิตฺวา ภควา:-
             "สพฺพโส นามรูปสฺมึ       ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ
               อสตา จ น โสจติ       ส เว ภิกฺขูติ วุจฺจตี"ติ ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อติปฺปเคว               ๒ ฉ.ม. ปิหิตทฺวารํ
@๓ ฉ.ม. โภชนเวลายํ                ๔ ฉ.ม. สรีราภํ
@๕ ฉ.ม. อุลฺโลเกนฺโต                ๖ ฉ.ม. ทิฏฺโฐ เนน
@๗ ขุ.ธ. ๒๕/๓๖๗/๘๑
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๔.
อิมํ คาถมภาสิ. สา คาถาปริโยสาเนเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. พฺราหฺมโณปิ
ภควนฺตํ อนฺโตฆรํ ปเวเสตฺวา อาสเน นิสีทาเปตฺวา ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา
อตฺตโน อุปนีตโภชนํ อุปนาเมสิ "ตุเมฺห ภนฺเต สเทวเก โลเก อคฺคทกฺขิเณยฺยา,
สาธุ เม ตํ โภชนํ อตฺตโน ปตฺเต ปติฏฺฐาเปถา"ติ. ภควา ตสฺส อนุคฺคหตฺถํ
ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิ, กตภตฺตกิจฺโจ จ พฺราหฺมณสฺส สปฺปายํ วิทิตฺวา อิมํ
คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- ยํ กุมฺภิโต ปฐมเมว คหิตตฺตา อคฺคโต, อฑฺฒาวเสสาย ๑-
กุมฺภิยา อาคนฺตฺวา ตโต คหิตตฺตา มชฺฌโต, เอกทฺวิกฏจฺฉุมตฺตาวเสสาย
กุมฺภิยา อาคนฺตฺวา ตโต คหิตตฺตา เสสโต วา ปิณฺฑํ ลเภถ. ปรทตฺตูปชีวีติ
ปพฺพชิโต. โส หิ อุทกทนฺตโปณํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ปเรเนว ทตฺตํ อุปชีวติ,
ตสฺมา "ปรทตฺตูปชีวี"ติ วุจฺจติ. นาลํ ถุตุํ นาปิ ๒- นิปจฺจวาทีติ อคฺคโต ลทฺธา
อตฺตานํ วา ทายกํ วา โถเมตุมฺปิ นารหติ ปหีนานุนยตฺตา, เสสโต ลทฺธา
"กึ เอตํ อิมินา ทินฺนนฺ"ติอาทินา นเยน ทายกํ นิปาเตตฺวา อปฺปิยวจนานิ
วตฺตุมฺปิ นารหติ ๓- ปหีนปฏิฆตฺตา. ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺตีติ ตมฺปิ
ปหีนานุนยปฏิฆํ ธีราว มุนึ เวทยนฺตีติ พฺราหฺมณสฺส อรหตฺตนิกูเฏน คาถํ
เทเสสิ. คาถาปริโยสาเน พฺราหฺมโณ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ.
      [๒๒๐] มุนึ จรนฺตนฺติ กา อุปฺปตฺติ? สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตโร
เสฏฺฐิปุตฺโต อุตุวเสน ตีสุ ปาสาเทสุ สพฺพสมฺปตฺตีหิ ปริจารยมาโน ทหโรว
ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา ตโต ๔- มาตาปิตโร ยาจิตฺวา ขคฺควิสาณสุตฺเต "กามา
หิ จิตฺรา"ติ ๕- อิมิสฺสา คาถาย อฏฺฐุปฺปตฺติยํ วุตฺตนเยเนว ติกฺขตฺตุํ ปพฺพชิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อทฺธาวเสสาย       ๒ ฉ.ม. โนปิ        ๓ ฉ.ม. วตฺตาปิ น โหติ
@๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ                     ๕ ขุ.ธ. ๒๕/๕๐/๓๔๕
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๕.
จ อุปฺปพฺพชิตฺวา จ จตุตฺถวาเร อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตํ ปุพฺพปริจเยน ภิกฺขู
ภณนฺติ "สมโย อาวุโส อุปฺปพฺพชิตุนฺ"ติ. โส "อภพฺโพทานาหํ อาวุโส
วิพฺภมิตุนฺ"ติ อาห. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํ, ภควา "เอวเมตํ
ภิกฺขเว อภพฺโพ โส ทานิ วิพฺภมิตุนฺ"ติ ตสฺส ขีณาสวมุนิภาวํ อาวิกโรนฺโต
อิมํ คาถมาห.
      ตสฺสตฺโถ:- โมเนยฺยธมฺมสมนฺนาคเมน มุนึ, เอกวิหาริตาย, ปุพฺเพ
วุตฺตปฺปการาสุ วา จริยาสุ ยาย กายจิ จริยาย จรนฺตํ, ปุพฺเพ วิย เมถุนธมฺเม
จิตฺตํ อกตฺวา อนุตฺตราย วิรติยา วิรตํ เมถุนสฺมา. ทุติยปาทสฺส สมฺพนฺโธ:-
กีทิสํ มุนึ จรนฺตํ วิรตํ เมถุนสฺมาติ เจ? โย โยพฺพเน น อุปนิพชฺฌเต ๑-
กฺวจิ, โย ภเทฺรปิ โยพฺพเน วตฺตมาเน กฺวจิ อิตฺถิรูเป ยถา ปุเร, เอวํ
เมถุนราเคน น อุปนิพชฺฌติ. อถ วา กฺวจิ อตฺตโน วา ปรสฺส วา โยพฺพเน
"ยุวา ตาวมฺหิ, อยํ วา ยุวาติ ปฏิเสวามิ ตาว กาเม"ติ เอวํ โย ราเคน น
อุปนิพชฺฌตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. น เกวลํ จ วิรตํ เมถุนสฺมา, อปิจ โข ปน
ชาติมทาทิเภทา มทา, ปญฺจกามคุเณสุ สติวิปฺปวาสสงฺขาตา ปมาทาปิ จ วิรตํ,
เอวํ มทปฺปมาทา วิรตตฺตา เอวํ ๒- จ วิปฺปมุตฺตํ สพฺพกิเลสพนฺธเนหิ. ยถา
วา เอโก โลกิกายปิ วิรติยา วิรโต โหติ, น เอวํ, กึ ปน วิปฺปมุตฺตํ วิรตํ,
สพฺพกิเลสพนฺธเนหิ วิปฺปมุตฺตตฺตา โลกุตฺตรวิรติยา วิรตนฺติปิ อตฺโถ. ตํ วาปิ
ธีราติ ตมฺปิ ธีรา เอว มุนึ เวทยนฺติ, ๓- ตุเมฺห ปน นํ น เวทยถ, เตน นํ
เอวํ ภณถาติ ทสฺเสติ.
      [๒๒๑] อญฺญาย โลกนฺติ กา อุปฺปตฺติ? ภควา กปิลวตฺถุสฺมึ วิหรติ.
เตน โข ปน สมเยน ๔- นนฺทสฺส อาภรณมงฺคลํ อภิเสกมงฺคลํ อาวาหมงฺคลนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โยพฺพเนน โนปนิพชฺฌเต            ๒ ฉ.ม. เอว
@๓ ฉ.ม. ตํ วาปิ ธีรา มุนิ เวทยนฺตีติ         ๔ ฉ.ม. เตน สมเยน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๖.
ตีณิ มงฺคลานิ อกํสุ. ภควาปิ ตตฺถ นิมนฺติโต ปญฺจภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา
ภตฺตํ ๑- ภุญฺชิตฺวา นิกฺขมนฺโต นนฺทสฺส หตฺเถ ปตฺตํ อทาสิ. ตํ นิกฺขมนฺตํ
ทิสฺวา ชนปทกลฺยาณี "ตุวฏํ โข อยฺยปุตฺต อาคจฺเฉยฺยาสี"ติ อาห. โส ภควโต
คารเวน "หนฺท ภควา ปตฺตนฺ"ติ วตฺตุํ อสกฺโกนฺโต วิหารเมว คโต. ภควา
คนฺธกุฏิปริเวเณ ฐตฺวา "อาหร นนฺท ปตฺตนฺ"ติ คเหตฺวา "ปพฺพชิสฺสสี"ติ
อาห. โส ภควโต คารเวน ปฏิกฺขิปิตุํ อสกฺโกนฺโต "ปพฺพชามิ ภควา"ติ
อาห, ตํ ภควา ปพฺพาเชสิ. โส ปน ชนปทกลฺยาณิยา วจนํ ปุนปฺปุนํ
สรนฺโต อุกฺกณฺฐิ. ตํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํ, ภควา นนฺทสฺส อนภิรตึ
วิโนเทตุกาโม ๒- "ตาวตึสภวนํ คตปุพฺโพสิ นนฺทา"ติ อาห, นนฺโท "นาหํ
ภนฺเต คตปุพฺโพ"ติ อโวจ.
      ตโต นํ ภควา อตฺตโน อานุภาเวน ตาวตึสภวนํ เนตฺวา
เวชยนฺตปาสาททฺวาเร อฏฺฐาสิ. ภควโต อาคมนํ วิทิตฺวา สกฺโก อจฺฉราคณปริวุโต
ปาสาทา โอโรหิ. ตา สพฺพาปิ กสฺสปสฺส ภควโต สาวกานํ ปาทมกฺขนเตลํ
ทตฺวา กกุฏปาทินิโย อเหสุํ. อถ ภควา นนฺทํ อามนฺเตสิ "ปสฺสสิ โน ตฺวํ
นนฺท อิมานิ ปญฺจ อจฺฉราสตานิ กกุฏปาทานี"ติ สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
มาตุคามสฺส นาม นิมิตฺตานุพฺยญฺชนํ คเหตพฺพนฺติ สกเลปิ พุทฺธวจเน เอตํ
นตฺถิ, อถ จ ปเนตฺถ ภควา อุปายกุสลตาย อตุรสฺส โทเส อุคฺคิเลตฺวา
นีหริตุกาโม ภิสกฺโก วิย ๓- นนฺทสฺส ราคํ อุคฺคิเลตฺวา นีหริตุกาโม
นิมิตฺตานุพฺยญฺชนคฺคหณํ อนุญฺญาสิ ยถา ตํ อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ. ตโต
ภควา อจฺฉราเหตุ นนฺทสฺส พฺรหฺมจริเย อภิรตึ วิทิตฺวา ภิกฺขู อาณาเปสิ
"ภตกวาเทน นนฺทํ โจเทถา"ติ. โส เตหิ โจทิยมาโน ลชฺชิโต โยนิโส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ      ๒ ก. วิเนตุกาโม
@๓ ฉ.ม. เวชฺโช สุโภชนํ วิย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๗.
มนสิกโรนฺโต ปฏิปชฺชิตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. ตสฺส จงฺกมนโกฏิยํ
รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ, ภควโตปิ ญาณํ อุทปาทิ.
ภิกฺขู อชานนฺตา ตเถวายสฺมนฺตํ โจเทนฺติ, ภควา "น ภิกฺขเว อิทานิ นนฺโท
เอวํ โจเทตพฺโพ"ติ ตสฺส ขีณาสวมุนิภาวํ ทีเปนฺโต เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมเทสนตฺถํ
อิมํ คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- ทุกฺขสจฺจววตฺถานการเณน ๑- ขนฺธาทิโลกํ อญฺญาย ชานิตฺวา
ววตฺถเปตฺวา นิโรธสจฺจสจฺฉิกิริยาย ปรมตฺถทสฺสึ สมุทยปฺปหาเนน จ จตุพฺพิธํ
โอฆํ ปหีนสมุทยตฺตา รูปมทาทิเวคสหเนน จกฺขฺวาทิอายตนสมุทฺทํ จ ๒- อติตริย
อติตริตฺวา อติกฺกมิตฺวา มคฺคภาวนาย, "ตนฺนิทฺเทโส ตาทินฺ"ติ ๓- อิมาย
ตาทิลกฺขณปฺปตฺติยา ตาทึ. โย จายํ กามราคาทิกิเลสราสิเยว อวหนนตฺเถน
โอโฆ, กุจฺฉิตคติปริยาเยน สมุทฺทนตฺเถน สมุทฺโท, ตํ สมุทยปฺปหาเนน ๔-
โอฆํ สมุทฺทํ จ อติตริย อติติณฺโณฆตฺตา อิทานิ ตุเมฺหหิ เอวํ วุจฺจมาเนปิ
วิการมนาปชฺชนตาย ตาทินฺติ เอวเมตฺถ ๕- อตฺโถ จ อธิปฺปาโย จ เวทิตพฺโพ.
ตํ ฉินฺนคนฺถํ อสิตํ อนาสวนฺติ อิทํ ปนสฺส ถุติวจนเมว, อิมาย จตุสจฺจภาวนาย
จตุนฺนํ คนฺถานํ ฉินฺนตฺตา ฉินฺนคนฺถํ, ทิฏฺฐิยา วา ตณฺหาย วา กตฺถจิ
อนิสฺสิตตฺตา อสิตํ, จตุนฺนํ อาสวานํ อภาเวน อนาสวนฺติ วุตฺตํ โหติ. ตํ วาปิ
ธีรา มุนิ เวทยนฺตีติ ตมฺปิ ธีรา วา ขีณาสวมุนึ เวทยนฺติ, ตุเมฺห ปน
อเวทยมานา เอวํ ภณถาติ ทสฺเสติ.
      [๒๒๒] อสมา อุโภติ กา อุปฺปตฺติ? อญฺญตโร ภิกฺขุ โกสลรฏฺเฐ
ปจฺจนฺตคามํ นิสฺสาย อรญฺเญ วิหรติ, ตสฺมึ จ คาเม มิคลุทฺทโก ตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทุกฺขสจฺจววตฺถานถรเณน         ๒ ฉ.ม. จกฺขาทิอายตนสมุทฺทญฺจ
@๓ ฉ.ม. ตนฺนิทฺเทสา ตาทีติ             ๔ ฉ.ม. สมุทยปฺปหาเนเนว
@๕ ฉ.ม. เอวมฺเปตฺถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๘.
ภิกฺขุโน วสโนกาสํ คนฺตฺวา มิเค พนฺธติ. โส อรญฺญํ ปวิสนฺโต เถรํ คามํ
ปิณฺฑาย ปวิสนฺตมฺปิ ปสฺสติ, อรญฺญา อาคจฺฉนฺโต คามโต นิกฺขมนฺตมฺปิ
ปสฺสติ. เอวํ อภิณฺหทสฺสเนน เถเร ชาตสิเนโห อโหสิ. โส ยทา พหุมํสํ
ลภติ, ตทา เถรสฺสาปิ รสปิณฺฑปาตํ เทติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ "อยํ ภิกฺขุ
`อมุกสฺมึ ปเทเส มิคา ติฏฺฐนฺติ จรนฺติ ปานียํ ปิวนฺตี'ติ ลุทฺทกสฺส อาโรเจติ,
ตโต ลุทฺทโก มิเค มาเรติ, เตน อุโภ สงฺคมฺม ชีวิกํ กปฺเปนฺตี"ติ. อถ
ภควา ชนปทจาริกํ จรมาโน ตํ ชนปทํ อคมาสิ, ภิกฺขู คามํ ปิณฺฑาย
ปวิสนฺตา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ภควโต อาโรเจสุํ. ภควา ลุทฺทเกน สทฺธึ
สมานชีวิกาภาวสาธกํ ตสฺส ภิกฺขุโน ขีณาสวมุนิภาวํ ทีเปนฺโต เตสํ ภิกฺขูนํ
ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- โย จ ภิกฺขเว ภิกฺขุ, โย จ ลุทฺทโก, เอเต อสมา
อุโภ. ยํ มนุสฺสา ภณนฺติ "สมานชีวิกา"ติ, ตํ มิจฺฉา. กึการณา?
ทูรวิหารวุตฺติโน, ทูเร วิหาโร จ วุตฺติ จ เนสนฺติ ทูรวิหารวุตฺติโน. วิหาโรติ
วสโนกาโส, โส จ ภิกฺขุโน อรญฺเญ, ลุทฺทกสฺส จ คาเม. วุตฺตีติ ชีวิกา,
สา จ ภิกฺขุโน คาเม สปทานภิกฺขาจริยา, ลุทฺทกสฺส จ อรญฺเญ มิคสกุณมารณา
ปุน จปรํ คิหี ทารโปสี, โส ลุทฺทโก เตน กมฺเมน ปุตฺตทารํ โปเสติ,
อมโม จ สุพฺพโต, ปุตฺตทาเรสุ ตณฺหาทิฏฺฐิมมตฺตวิรหิโต สุจิวตตฺตา สุนฺทรวตตฺตา
จ สุพฺพโต ขีณาสโว ภิกฺขุ. ปุน จปรํ ปรปาณโรธาย คิหี อสญฺญโต, โส
ลุทฺทโก คิหี ปรปาณโรธาย เตสํ ปาณานํ ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทาย กายวาจาจิตฺเตหิ
อสํยโต. นิจฺจํ มุนิ รกฺขติ ปาณิเน ยโต, อิตโร ปน ขีณาสวมุนิ
กายวาจาจิตฺเตหิ นิจฺจํ ยโต สํยโต ปาณิโน รกฺขติ. เอวํ สนฺเต เต กถํ
สมานชีวิกา ภวิสฺสนฺตีติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๙.
      [๒๒๓] สิขี ยถาติ กา อุปฺปตฺติ? ภควติ กปิลวตฺถุสฺมึ วิหรนฺเต
สากิยานํ กถา อุทปาทิ "ปฐมโสตาปนฺโน ๑- ปจฺฉา โสตาปตฺตึ ปตฺตสฺส
ธมฺเมน วุฑฺฒตโร โหติ, ตสฺมา ปจฺฉา โสตาปนฺเนน ภิกฺขุนา ปฐมโสตาปนฺนสฺส
คิหิโน อภิวาทนาทีนิ กตฺตพฺพานี"ติ. ตํ กถํ อญฺญตโร ปิณฺฑปาตจาริโก ๒-
ภิกฺขุ สุตฺวา ภควโต อาโรเจสิ. ภควา "อญฺญา เอว หิ อยํ ชาติ, ปูชเนยฺยวตฺถุ
ลิงฺคนฺ"ติ สนฺธาย "อนาคามีปิ เจ ภิกฺขเว คิหี โหติ, เตน ตทหุปพฺพชิตสฺสาปิ
สามเณรสฺส อภิวาทนาทีนิ กตฺตพฺพาเนวา"ติ วตฺวา ปุน ปจฺฉา โสตาปนฺนสฺสาปิ
ภิกฺขุโน ปฐมโสตาปนฺนคหฏฺฐโต อติมหนฺตํ วิเสสํ ทสฺเสนฺโต ภิกฺขูนํ
ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ คาถมภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ มตฺถเก ชาตาย สิขาย สพฺภาเวน สิขี, มณิทณฺฑสทิสาย
คีวาย นีลคีโวติ จ มยูโร วิหงฺคโม วุจฺจติ, โส ยถา หริตหํสตมฺพหํสขีรหํสกาฬ-
หํสปากหํสสุวณฺณหํเสสุ ยฺวายํ สุวณฺณหํโส, ตสฺส หํสสฺส ชเวน
โสฬสิมฺปิ กลํ น อุเปติ. สุวณฺณหํโสปิ ๓- มุหุตฺตเกน โยชนสหสฺสมฺปิ คจฺฉติ,
โยชนมฺปิ อสมตฺโถ อิตโร ทิสฺสติ. ๔- ทสฺสนียตฺตา ๕- ปน อุโภปิ ทสฺสนียา
โหนฺติ, เอวํ คิหี ปฐมโสตาปนฺโนปิ กิญฺจาปิ มคฺคทสฺสเนน ทสฺสนีโย โหติ,
อถ โข โส ปจฺฉา โสตาปนฺนสฺสาปิ มคฺคทสฺสเนน ตุลฺยทสฺสนียภาวสฺสาปิ
ภิกฺขุโน ชเวน นานุกโรติ. กตเมน ชเวน? อุปริมคฺควิปสฺสนาญาณชเวน.
คิหิโน หิ ตํ ญาณํ ทนฺธํ โหติ ปุตฺตทาราทิชฏิตาย ๖- ชฏิตตฺตา, ภิกฺขุโน
ปน ติกฺขํ โหติ ตสฺสา ชฏาย วิชฏิตตฺตา. สฺวายมตฺโถ ภควตา "มุนิโน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปฐมกโสตาปนฺโน            ๒ ฉ.ม. ปิณฺฑจาริโก
@๓ ฉ.ม. สุวณฺณหํโส หิ               ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๕ ฉ.ม. ทสฺสนียตาย                ๖ ฉ.ม. ปุตฺตทาราทิชฏาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๐.
วิวิตฺตสฺส วนสฺมึ ฌายโต"ติ อิมินา ปเทน เทสิโต. ๑- อยํ หิ เสกฺขมุนิ
ภิกฺขุ กายจิตฺตวิเวเกน จ วิวิตฺโต โหติ, ลกฺขณารมฺมณูปนิชฺฌาเนน จ นิจฺจํ
วนสฺมึ ฌายติ, กุโต คิหิโน เอวรูโป วิเวโก จ ฌานํ จาติ อยํ หิ เอตฺถ
อธิปฺปาโยติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                        มุนิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                 นิฏฐิโต จ ปฐโม วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต.
                         นาเมน อุรควคฺโคติ.
                        ----------------
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๙๕-๓๑๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=6935&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=6935&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=313
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7600
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7543
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7543
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25