อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

หน้าที่ ๓๖.
ธีตโร จ ปุตฺตา จ, เต สพฺเพ ปุตฺตาเตฺวว เอกชฺฌํ วุจฺจนฺติ. สมานิยาติ
สนฺนิหิตา อวิปฺปวุฏฺฐา. อโรคาติ นิราพาธา, สพฺเพว อูรุปาสีพาหุพลาติ ๑-
ทสฺเสติ. เตสํ น สุณามิ กิญฺจิ ปาปนฺติ เตสํ โจราติ วา ปรทาริกาติ วา
ทุสฺสีลาติ วา กิญฺจิ ปาปํ น สุโณมีติ.
        [๒๕] เอวํ วุตฺเต ภควา ปุริมนเยเนว ธนิยํ โอวทนฺโต อิมํ คาถํ
อภาสิ "นาหํ ภตโก"ติ. ตตฺราปิ อุตฺตานตฺถาเนว ปทานิ. อยํ ปน อธิปฺปาโย:-
ตฺวํ "ภุชิสฺโสหมสฺมี"ติ มนฺตฺวา ตุฏฺโฐ, ปรมตฺถโต จ อตฺตโน กมฺมํ กริตฺวา
ชีวนฺโตปิ ทาโส เอวาสิ ตณฺหาทาสตฺตา, ภตกวาทา จ น ปริมุจฺจสิ. วุตฺตเญฺหตํ
"อูโน โลโก อติตฺโต ตณฺหาทาโส"ติ. ๒- ปรมตฺถโต ปน นาหํ ภตโกสฺมิ กสฺสจิ.
อหญฺหิ กสฺสจิ ปรสฺส วา อตฺตโน วา ภตโก น โหมิ. กึการณา? ยสฺมา
นิพฺพิฏฺเฐน จรามิ สพฺพโลเก. อหญฺหิ ทีปงฺกรปาทมูลโต ยาว โพธิ, ตาว
สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส ภตโก อโหสึ. สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต ปน นิพฺพิฏฺฐนิพฺพิโส ๓-
ราชภโต วิย, เตเนว นิพฺพิฏฺเฐน สพฺพญฺญุภาเวน โลกุตฺตรสมาธิสุเขน จ ชีวามิ.
ตสฺส เม อิทานิ อุตฺตริกรณียสฺส กตปริจยสฺส วา อภาวโต อปฺปหีนปฏิสนฺธิกานํ
ตาทิสานํ วิย ปตฺตพฺโพ โกจิ อตฺโถ ภติยา น วิชฺชติ. "ภฏิยา"ติปิ ปาโฐ.
ตสฺมา ยทิ ภุชิสฺสตาย ตุฏฺเฐน "อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวา"ติ วตฺตพฺพํ,
มยาเวตํ วตฺตพฺพนฺติ.
        [๒๖] ตมฺปิ สุตฺวา ธนิโย อติตฺโตว สุภาสิตามเตน อตฺตโน
ปญฺจปฺปการโคมณฺฑลปริปุณฺณภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห "อตฺถิ วสา"ติ. ตตฺถ วสาติ
อทมิตวุฑฺฒวจฺฉกา. เธนุปาติ เธนุํ ปิวนฺตา ตรุณวจฺฉกา, ขีรทายิกา วา
คาโว. โคธรณิโยติ คพฺภินิโย. ปเวณิโยติ วยปฺปตฺตา พลิพทฺเทหิ สทฺธึ
เมถุนปตฺถนคาโว. อุสโภปิ ควมฺปตีติ โย โคปาลเกหิ ปาโต เอว นฺหาเปตฺวา
โภเชตฺวา ปญฺจงฺคุลํ ทตฺวา มาลํ พนฺธิตฺวา "เอหิ ตาต คาโว โคจรํ
ปาเปตฺวา รกฺขิตฺวา อาเนหี"ติ เปสียติ, เอวํ เปสิโต จ ตา คาโว อโคจรํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อูรุพสิพาหุพลีติ, ฉ.ม. อูรุพาหุพลาติ  ๒ ม.ม. ๑๓/๓๐๕/๒๘๑
@๓ ฉ.ม. นิพฺพิฏฺโฐ นิพฺพิโส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗.
ปริหริตฺวา โคจเร จาเรตฺวา สีหพฺยคฺฆาทิภยา ปริตฺตายิตฺวา อาเนติ. ตถารูโป
อุสโภปิ ควมฺปติ อิธ มยฺหํ โคมณฺฑเล อตฺถีติ ทสฺเสสิ.
      [๒๗] เอวํ วุตฺเต ภควา ตเถว ธนิยํ โอวทนฺโต อิมํ ปจฺจนีกคาถํ
อาห "นตฺถิ วสา"ติ. เอตฺถ เจส อธิปฺปาโย:- อิธ อมฺหากํ สาสเน
อทมิตฏฺเฐน วุฑฺฒฏฺเฐน จ วสาสงฺขาตา ปริยุฏฺฐานา วา, ตรุณวจฺฉเก
สนฺธาย วสานํ มูลฏฺเฐน ขีรทายินิโย สนฺธาย ปคฺฆรณฏฺเฐน วา
เธนุปาสงฺขาตา อนุสยา วา, ปฏิสนฺธิคพฺภธารณฏฺเฐน โคธรณิสงฺขาตา
ปุญฺญาปุญฺญาเนญฺชาภิสงฺขารเจตนา วา, สํโยคปตฺถนฏฺเฐน ปเวณิสงฺขาตา
ปตฺถนา ตณฺหา วา, อาธิปจฺจฏฺเฐน ปุพฺพงฺคมฏฺเฐน เสฏฺฐฏฺเฐน จ
ควมฺปติอุสภสงฺขาตํ อภิสงฺขารวิญฺญาณํ วา นตฺถิ, สฺวาหํ อิมาย สพฺพโยคกฺเขมภูตาย
นตฺถิตาย ตุฏฺโฐ, ตฺวํ ปน โสกาทิวตฺถุภูตาย อตฺถิตาย ตุฏฺโฐ. ตสฺมา
สพฺพโยคกฺเขมตาย ตุฏฺฐสฺส มเมเวตํ ยุตฺตํ วตฺตุํ "อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส
เทวา"ติ.
      [๒๘] ตมฺปิ สุตฺวา ธนิโย ตทุตฺตริมฺปิ สุภาสิตามตรสํ อธิคนฺตุกาโม
อตฺตโน โคคณสฺส ขิลพนฺธนสมฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต อาห "ขิลา นิขาตา"ติ.
ตตฺถ ขิลาติ คุนฺนํ พนฺธนตฺถมฺภา. นิขาตาติ อาโกเฏตฺวา ภูมิปฺปเวสิตา ๑-
ขุทฺทกา มหนฺตา ขณิตฺวา ฐปิตา. อสมฺปเวธีติ อกมฺปกา. ทามาติ
วจฺฉกานํ พนฺธนตฺถาย กตา คณฺฐิปาสยุตฺตา ๒- รชฺชุพนฺธนวิเสสา. มุญฺชมยาติ
มุญฺชติณมยา. นวาติ อจิรกตา. สุสณฺฐานาติ สุฏฺฐุ สณฺฐานา,
สุวฏฺฏิตสณฺฐานา วา. น หิ สกฺขินฺตีติ เนว สกฺขิสฺสนฺติ. เธนุปาปี เฉตฺตุนฺติ
ตรุณวจฺฉกาปิ ฉินฺทิตุํ.
      [๒๙] เอวํ วุตฺเต ภควา ธนิยสฺส อินฺทฺริยปริปากกาลํ ญตฺวา
ปุริมนเยเนว ตํ โอวทนฺโต อิมํ จตุสจฺจปริทีปิกํ คาถํ อภาสิ "อุสโภริว
เฉตฺวา"ติ. ตตฺถ อุสโภติ โคปิตา โคปริณายโก โคยูถปติ พลิพทฺโท. เกจิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภูมิยํ ปเวสิตา   ๒ สี. คนฺถิตา นนฺทิปาสยุตฺตา, ฉ.ม. คนฺถิตปาสยุตฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘.
ปน ภณนฺติ "ควสตเชฏฺโฐ อุสโภ, ควสหสฺสเชฏฺโฐ วสโภ ควสตสหสฺสเชฏฺโฐ ๑-
นิสโภ"ติ. อปเร "เอกคามกฺเขตฺเต เชฏฺโฐ อุสโภ, ทฺวีสุ เชฏฺโฐ วสโภ,
สพฺพตฺถ อปฺปฏิหโต นิสโภ"ติ. สพฺเพ เอเต ปปญฺจา, อปิจ โข ปน
อุสโภติ วา วสโภติ วา นิสโภติ วา สพฺเพเปเต อปฺปฏิสมฏฺเฐน เวทิตพฺพา.
ยถาห "นิสโภ วต โภ สมโณ โคตโม"ติ. ๒- รกาโร ปทสนฺธิกโร.
พนฺธนานีติ รชฺชุพนฺธนานิ กิเลสพนฺธนานิ จ. นาโคติ หตฺถี. ปูติลตนฺติ
คโฬจีลตํ. ยถา หิ สุวณฺณวณฺโณปิ กาโย ปูติกาโย, วสฺสสติโกปิ สุนโข
กุกฺกุโร, ตทหุชาโตปิ สิคาโล "ชรสิคาโล"ติ วุจฺจติ. เอวํ อภินวาปิ
คโฬจีลตา อสารกฏฺเฐน "ปูติลตา"ติ วุจฺจติ. ทาลยิตฺวาติ ๓- ฉินฺทิตฺวา.
คพฺภญฺจ เสยฺยญฺจ คพฺภเสยฺยํ. ตตฺถ คพฺภคฺคหเณน ชลาพุชโยนิ,
เสยฺยคฺคหเณน อวเสสา. ๔- คพฺภเสยฺยมุเขน วา สพฺพาปิ ตา วุตฺตาติ
เวทิตพฺพา. เสสเมตฺถ ปทตฺถโต อุตฺตานเมว.
      อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย:- ธนิย ตฺวํ พนฺธเนน ตุฏฺโฐ, อหํ
ปน พนฺธเนน อฏฺฏียนฺโต ถามวีริยูเปโต มหาอุสโภริว พนฺธนานิ
ปญฺจุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิ จตุตฺถอริยมคฺคถามวีริเยน เฉตฺวา, นาโค ปูติลตํว
ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนพนฺธนานิ เหฏฺฐิมมคฺคตฺตยถามวีริเยน ทาลยิตฺวา, อถ วา
อุสโภริว พนฺธนานิ อนุสเย นาโค ปูติลตํว ปริยุฏฺฐานานิ เฉตฺวา ทาลยิตฺวาว
ฐิโต. ตสฺมา น ปุน คพฺภเสยฺยํ อุเปสฺสํ. โสหํ ชาติทุกฺขวตฺถุเกหิ
สพฺพทุกฺเขหิ ปริมุตฺโต โสภามิ "อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวา"ติ วทมาโน.
ตสฺมา สเจ ตฺวมฺปิ อหํ วิย วตฺตุมิจฺฉสิ, ฉินฺท ตานิ พนฺธนานีติ. เอตฺถ
จ พนฺธนานิ สมุทยสจฺจํ, คพฺภเสยฺยา ทุกฺขสจฺจํ, "น อุเปสฺสนฺ"ติ เอตฺถ
อนุปคโม อนุปาทิเสสวเสน, "เฉตฺวา ทาเลตฺวา"ติ เอตฺถ เฉโท ปทาลนญฺจ
สอุปาทิเสสวเสน นิโรธสจฺจํ, เยน ฉินฺทติ ปทาเลติ จ, ตํ มคฺคสจฺจนฺติ.
      เอวเมตํ จตุสจฺจทีปิกํ คาถํ สุตฺวา คาถาปริโยสาเน ธนิโย จ
ปชาปติ จสฺส เทฺว จ ธีตโรติ จตฺตาโร ชนา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สตสหสฺสเชฏฺโฐ     ๒ สํ.ส. ๑๕/๓๘/๓๑    ๓ ก. ปทาลยิตฺวาติ
@๔ ม. อวเสสา คพฺภเสยฺยา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙.
อถ ธนิโย อเวจฺจปฺปสาทโยเคน ตถาคเต มูลชาตาย ปติฏฺฐิตาย สทฺธาย
ปญฺญาจกฺขุนา ภควโต ธมฺมกายํ ทิสฺวา ธมฺมกายสญฺโจทิตหทโย ๑- จินฺเตสิ:-
"พนฺธนานิ ฉินฺทึ, คพฺภเสยฺยา จ เม นตฺถี"ติ อวีจึ ปริยนฺตํ กตฺวา ยาว
ภวคฺคา โก อญฺโญ เอวํ สีหนาทํ นทิสฺสติ อญฺญตฺร ภควตา, อาคโต นุ
โข เม สตฺถาติ. ตโต ภควา ฉพฺพณฺณรสฺมิชาลวิจิตฺรสุวณฺณรสเสกปิญฺชรํ วิย
สรีราภํ ธนิยสฺส นิเวสเน มุญฺจิ "ปสฺส ทานิ ยถาสุขนฺ"ติ.
      [๓๐] อถ ธนิโย อนฺโต ปวิฏฺฐจนฺทิมสูริยํ วิย สมนฺตา
ปชฺชลิตปทีปสหสฺสสมุชฺชลิตมิว จ นิเวสนํ ทิสฺวา "อาคโต ภควา"ติ จิตฺตํ
อุปฺปาเทสิ, ตสฺมึเยว จ สมเย เมโฆปิ ปาวสฺสิ. เตนาหุ สงฺคีติการา
"นินฺนญฺจ ถลญฺจ ปูรยนฺโต"ติ. ตตฺถ นินฺนนฺติ ปลฺลลํ. ถลนฺติ อุกฺกูลํ.
เอวเมตํ อุกฺกูลวิกูลํ สพฺพมฺปิ สมํ กตฺวา ปูรยนฺโต มหาเมโฆ ปาวสฺสิ,
วสฺสิตุํ อารภีติ วุตฺตํ โหติ. ตาวเทวาติ ยํ ขณํ ภควา สรีราภํ มุญฺจิ,
ธนิโย จ "สตฺถา เม อาคโต"ติ สทฺธามยํ จิตฺตาภํ มุญฺจิ, ตํ ขณํ
ปาวสฺสีติ. เกจิ ปน "สูริยุคฺคมนมฺปิ ตสฺมึเยว ขเณ"ติ วณฺณยนฺติ.
      [๓๑-๓๒] เอวํ ตสฺมึ ธนิยสฺส สทฺธุปฺปาทตถาคโตภาสผรณ-
สูริยุคฺคมนกฺขเณ วสฺสโต เทวสฺส สทฺทํ สุตฺวา ธนิโย ปีติโสมนสฺสชาโต
อิมมตฺถํ อภาสถ "ลาภา วต โน อนปฺปกา"ติ. เทฺว คาถา วตฺตพฺพา.
      ตตฺถ ยสฺมา ธนิโย สปุตฺตทาโร ภควโต อริยมคฺคปฏิเวเธน ธมฺมกายํ
ทิสฺวา โลกุตฺตรจกฺขุนา รูปกายํ ทิสฺวา โลกิยจกฺขุนา สทฺธาปฏิลาภํ ลภิ,
ตสฺมา อาห "ลาภา วต โน อนปฺปกา, เย มยํ ภควนฺตํ อทฺทสามา"ติ.
ตตฺถ วตอิติ วิมฺหยตฺเถ นิปาโต. โนอิติ อมฺหากํ. อนปฺปกาติ วิปุลา. เสสํ
อุตฺตานเมว. สรณํ ตํ อุเปมาติ เอตฺถ ปน กิญฺจาปิ มคฺคปฏิเวเธเนวสฺส
สิทฺธํ สรณคมนํ, ตตฺถ ปน นิจฺฉยคมนเมว คโต, อิทานิ วาจาย
อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ กโรติ. มคฺควเสน วา สนฺนิยฺยาตนสรณตํ อจลสรณตํ ปตฺโต,
ตํ ปเรสํ วาจาย ปากฏํ กโรนฺโต ปณิปาตสรณคมนํ คจฺฉติ. จกฺขุมาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ธมฺมตาย โจทิตหทโย. ม. ธมฺมกายโจทิตหทโย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐.
ภควา ปกติทิพฺพปญฺญาสมนฺตพุทฺธจกฺขูหิ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมา. ตํ
อาลปนฺโต อาห "สรณํ ตํ อุเปม จกฺขุมา"ติ. สตฺถา โน โหหิ ตุวํ
มหามุนีติ อิทํ ปน วจนํ สิสฺสภาวูปคมเนนาปิ สรณคมนํ ปูเรตุํ ภณติ,
โคปิ จ อหญฺจ อสฺสวา, พฺรหฺมจริยํ สุคเต จรามเสติ อิทํ สมาทานวเสน.
      ตตฺถ พฺรหฺมจริยนฺติ เมถุนวิรติมคฺคสมณธมฺมสาสนสทารสนฺโตสานเมตํ
อธิวจนํ. "พฺรหฺมจารี"ติ ๑- เอวมาทีสุ หิ เมถุนวิรติ พฺรหฺมจริยนฺติ วุจฺจติ.
"อิทํ โข ปน เม ปญฺจสิข พฺรหฺมจริยํ เอกนฺตนิพฺพิทายา"ติ ๒- เอวมาทีสุ
มคฺโค. "อภิชานามิ โข ปนาหํ สาริปุตฺต จตุรงฺคสมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ
จริตา"ติ ๓- เอวมาทีสุ สมณธมฺโม. "ตยิทํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจา"ติ ๔-
เอวมาทีสุ สาสนํ.
          "มยญฺจ ภริยา นาติกฺกมาม
            อเมฺห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ
            อญฺญตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม
            ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร"ติ ๕-
เอวมาทีสุ สทารสนฺโตโส. อิธ ปน สมณธมฺมพฺรหฺมจริยปุพฺพงฺคมํ
อุปริมคฺคพฺรหฺมจริยมธิปฺเปตํ. สุคเตติ สุคตสฺส สนฺติเก. ภควา หิ อนฺตทฺวยํ
อนุปคมฺม สุฏฺฐุ คตตฺตา, โสภเนน จ อริยมคฺคคมเนน สมนฺนาคตตฺตา,
สุนฺทรญฺจ นิพฺพานสงฺขาตํ ฐานํ คตตฺตา สุคโตติ วุจฺจติ. สมีปตฺเถ เจตฺถ
ภุมฺมวจนํ, ตสฺมา สุคตสฺส สนฺติเกติ อตฺโถ. จรามเสติ จราม. ยญฺหิ ตํ
สุคเตน ๖- จรามสีติ วุจฺจติ, ตํ อิธ จรามเสติ. อฏฺฐกถาจริยา ปน "เสติ
นิปาโต"ติ ภณนฺติ, เตเนว เจตฺถ อายาจนตฺถํ สนฺธาย "จราม เส"ติปิ ปาฐํ
วิกปฺเปนฺติ. ยํ รุจฺจติ, ตํ คเหตพฺพํ.
     เอวํ ธนิโย พฺรหฺมจริยจรณาปเทเสน ภควนฺตํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา
ปพฺพชฺชาปโยชนํ ทสฺเสนฺโต ๗- อาห "ชาติมรณสฺส ปารคา, ๘- ทุกฺขสฺสนฺตกรา
@เชิงอรรถ: ๑ ม มู ๑๒/๘๓/๕๖   ๒ ที. มหา. ๑๐/๓๒๙/๒๑๔   ๓ ม.มู. ๑๒/๑๕๕/๑๑๙
@๔ ที. ปา. ๑๑/๑๗๔/๑๐๗        ๕ ขุ. ชา. ๒๗/๑๔๑๕/๒๘๙ (สฺยา)
@๖ สี. สกฺกเตน, ฉ. สกฺกเต, ม. สุคเต  ๗ ฉ.ม. ทีเปนฺโต   ๘ ฉ.ม. ปารคู
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑.
ภวามเส"ติ. ชาติมรณสฺส ปารํ นาม นิพฺพานํ, ตํ อรหตฺตมคฺเคน คจฺฉาม.
ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส. อนฺตกราติ อภาวกรา. ภวามเสติ ภวาม, อถ วา
อโห วต มยํ ภเวยฺยามาติ. "จรามเส"ติ เอตฺถ วุตฺตนเยเนว ตํ เวทิตพฺพํ.
เอวํ วตฺวาปิ จ ปุน อุโภปิ กิร ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "ปพฺพาเชถ โน
ภควา"ติ เอวํ ปพฺพชฺชํ ยาจึสูติ.
      [๓๓] อถ มาโร ปาปิมา เอวํ เต อุโภปิ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ
ยาจนฺเต ทิสฺวา "อิเม มม วิสยํ อติกฺกมิตุกามา, หนฺททานิ เนสํ ๑- อนฺตรายํ
กโรมี"ติ อาคนฺตฺวา ฆราวาเส คุณํ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห "นนฺทติ
ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา"ติ. ตตฺถ นนฺทตีติ ตุสฺสติ โมทติ. ปุตฺเตหีติ ปุตฺเตหิปิ
ธีตาหิปิ. สหโยคตฺเถ กรณตฺเถ วา กรณวจนํ, ปุตฺเตหิ สห นนฺทติ,
ปุตฺเตหิ กรณภูเตหิ นนฺทตีติ วุตฺตํ โหติ, ปุตฺติมาติ ปุตฺตวา ปุคฺคโล. อิตีติ
เอวมาห. มาโรติ วสวตฺติภูมิยํ อญฺญตโร ทามริกเทวปุตฺโต. โส หิ ตณฺฐานํ
อติกฺกมิตุกามํ ๒- ชนํ ยํ สกฺโกติ, ตํ มาเรติ. ยํ น สกฺโกติ, ตสฺสปิ มรณํ
อิจฺฉติ. เตน "มาโร"ติ วุจฺจติ. ปาปิมาติ ลามกปุคฺคโล. ปาปสมาจาโร วา.
สงฺคีติการานเมตํ วจนํ, สพฺพคาถาสุ จ อีทิสานิ วจนเสสานิ. ๓- ยถา จ
ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคปิโย ๔- โคหิ ตเถว นนฺทติ. ยสฺส คาโว อตฺถิ, โสปิ
โคปิโย, โคหิ สห, โคหิ วา กรณภูเตหิ ตเถว นนฺทตีติ อตฺโถ.
      เอวํ วตฺวา อิทานิ ตสฺสตฺถสฺส สาธกการณํ นิทฺทิสติ "อุปธี หิ
นรสฺส นนฺทนา"ติ. ตตฺถ อุปธีติ จตฺตาโร อุปธโย กามูปธิ ขนฺธูปธิ
กิเลสูปธิ อภิสงฺขารูปธีติ. กามาปิ หิ "ยํ โข ภิกฺขเว อิเม ปญฺจ กามคุเณ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ กามานํ อสฺสาโท"ติ ๕- เอวํ วุตฺตสฺส
สุขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต อุปธิยติ เอตฺถ สุขนฺติ อิมินา วจนฏฺเฐน อุปธีติ
วุจฺจนฺติ. ขนฺธาปิ ขนฺธมูลกทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, กิเลสาปิ อปายทุกฺขสฺส
อธิฏฺฐานภาวโต, อภิสงฺขาราปิ ภวทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโตติ. อิธ ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. หนฺท เนสํ  ๒ ฉ.ม. สฏฺฐานาติกฺกมิตุกามํ  ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๔ สี. โคมิโย                     ๕ ม.มู. ๑๒/๑๖๖/๑๒๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๒.
กามูปธิ อธิปฺเปโต. โส สตฺตสงฺขารวเสน ทุวิโธ. ตตฺถ สตฺตปฏิพทฺโธ
ปธาโน, ตํ ทสฺเสนฺโต "ปุตฺเตหิ โคหี"ติ วตฺวา การณํ อาห "อุปธี หิ
นรสฺส นนฺทนา"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺมา อิเม กามูปธี นรสฺส นนฺทนา,
นนฺทยนฺติ นรํ ปีติโสมนสฺสํ อุปสํหรนฺตา, ตสฺมา เวทิตพฺพเมตํ "นนฺทติ
ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคปิโย โคหิ ตเถว นนฺทติ, ตฺวญฺจ ปุตฺติมา โคปิโย จ,
ตสฺมา เอเตหิ นนฺท, มา ปพฺพชฺชํ ปาฏิกงฺขิ. ปพฺพชิตสฺส หิ เอเต
อุปธโย น สนฺติ, เอวํ สนฺเต ตฺวํ ทุกฺขสฺสนฺตํ ปตฺเถนฺโตปิ ทุกฺขิโตว
ภวิสฺสสี"ติ.
      อิทานิ ตสฺสปิ อตฺถสฺส สาธกการณํ นิทฺทิสติ "น หิ โส นนฺทติ,
โย นิรูปธี"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ตสฺมา ยสฺเสเต อุปธโย นตฺถิ, โส ปิเยหิ
ญาตีหิ ๑- วิปฺปยุตฺโต นิพฺโภคูปกรโณ น นนฺทติ, ตสฺมา ตฺวํ อิเม อุปธโย
วชฺเชตฺวา ปพฺพชิโต ทุกฺขิโตว ภวิสฺสสีติ.
      [๓๔] อถ โข ภควา "มาโร อยํ ปาปิมา อิเมสมนฺตรายาย อาคโต"ติ
วิทิตฺวา ผเลน ผลํ ปาเตนฺโต วิย ตาเยว มาเรนาภตาย อุปมาย มารวาทํ
ภินฺทนฺโต ตเมว คาถํ ปริวตฺเตตฺวา "อุปธิ โสกวตฺถู"ติ ทสฺเสนฺโต อาห
"โสจติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา"ติ. ตตฺถ สพฺพํ ปทตฺถโต อุตฺตานเมว. อยํ ปน
อธิปฺปาโย:- มา ปาปิม เอวํ อวจ "นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา"ติ. สพฺเพเหว
หิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว, อนติกฺกมนีโย อยํ วิธิ,
เตสญฺจ ปิยมนาปานํ ปุตฺตทารานํ ควาสฺสวฬวหิรญฺญสุวณฺณาทีนํ วินาภาเวน
อธิมตฺตโสกสลฺลสมปฺปิตหทยา สตฺตา อุมฺมตฺตกาปิ โหนฺติ ขิตฺตจิตฺตา, มรณมฺปิ
นิคจฺฉนฺติ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ. ตสฺมา เอวํ ตณฺหาย ๒- :- โสจติ ปุตฺเตหิ
ปุตฺติมา. ยถา จ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคปิโย โคหิ ตเถว โสจตีติ. กึการณา?
อุปธี หิ นรสฺส โสจนา. ยสฺมา จ อุปธี หิ นรสฺส โสจนา ตสฺมา เอว.
น หิ โส โสจติ, โย นิรูปธิ. โย อุปธิสํสคฺคปฺปหาเนน ๓- นิรุปธิ โหติ,
โส สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหาริเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน ปิณฺฑปาเตน,
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปธีหิ       ๒ ฉ. คณฺห           ๓ ฉ.ม. อุปธีสุ สงฺคปฺปหาเนน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๓.
เยน เยเนว ปกฺกมติ, สมาทาเยว ปกฺกมติ. เสยฺยถาปิ นาม ปกฺขี สกุโณ
ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ. เอวํ สพฺพโสกสมุคฺฆาตา น หิ โส
โสจติ, โย นิรุปธีติ. อิติ ภควา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ โวสาเปสิ. อถ วา
โย นิกฺกิเลโส, โส น โสจติ. ยาวเทว หิ กิเลสา สนฺติ, ตาวเทว สพฺเพ
อุปธโย โสกมูลาว ๑- โหนฺติ, กิเลสปฺปหานา ปน นตฺถิ โสโกติ. เอวมฺปิ
อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ โวสาเปสิ. เทสนาปริโยสาเน ธนิโย จ โคปี จ
อุโภปิ ปพฺพชึสุ, ภควา อากาเสเนว เชตวนํ อคมาสิ. เต ปพฺพชิตฺวา
อรหตฺตํ สจฺฉิกรึสุ, วสนฏฺฐาเน จ เนสํ โคปาลกา วิหารํ กาเรสุํ. โส
อชฺชาปิ โคปาลกวิหาโรเตฺวว ๒- ปญฺญายตีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                       ธนิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       -------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๓๖-๔๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=899&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=899&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=295
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6895
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6800
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6800
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25