บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๙

หน้าที่ ๒๘๑.

[๕๖๓] เตน จ สมเยน ภควโต ทกฺขิณปสฺเส อายสฺมา สาริปุตฺโต นิสินฺโน โหติ สุวณฺณปุญฺโช วิย สิริยา โสภมาโน, ตํ ทสฺเสนฺโต ภควา "มยา ปวตฺติตนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ อนุชาโต ตถาคตนฺติ ตถาคตเหตุ อนุชาโต, ตถาคเตน เหตุนา ชาโตติ อตฺโถ. [๕๖๔] เอวํ "โก นุ เสนาปตี"ติ ปญฺหํ พฺยากริตฺวา ยํ เสโล อาห "สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสี"ติ, ตตฺร นํ นิกฺกงฺขํ กาตุกาโม "นาหํ ปฏิญฺามตฺเตเนว ปฏิชานามิ, อปิจาหํ อิมินา การเณน พุทฺโธ"ติ าเปตุํ "อภิญฺเยฺยนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ อภิญฺเยฺยนฺติ วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ. มคฺคสจฺจสมุทยสจฺจานิ ปน ภาเวตพฺพปหาตพฺพานิ, เหตุวจเนน ปน ผลสิทฺธิโต เตสํ ผลานิ นิโรธสจฺจทุกฺขสจฺจานิปิ วุตฺตาเนว ภวนฺติ, ยโต สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ ปริญฺเยฺยํ ปริญฺาตนฺติ เอวเมตฺถ ^๑- วุตฺตเมว โหติ. เอวํ จตุสจฺจภาวนาผลญฺจ วิชฺชาวิมุตฺติญฺจ ^๒- ทสฺเสนฺโต "โพธิตพฺพํ ^๓- พุชฺฌิตฺวา พุทฺโธ ชาโตมฺหี"ติ วุตฺเตน เหตุนา พุทฺธตฺตํ สาเธติ. ^๔- [๕๖๕-๗] เอวํ นิปฺปริยาเยน อตฺตานํ ปาตุกตฺวา อตฺตนิ กงฺขาวิตรณตฺถํ พฺราหฺมณํ อภิตฺถรยมาโน "วินยสฺสู"ติ คาถาตฺตยมาห. ตตฺถ สลฺลกตฺโตติ ราคสลฺลาทิสตฺตสลฺลกตฺตโน. พฺรหฺมภูโตติ เสฏฺภูโต. อติตุโลติ ตุลํ อตีโต อุปมํ อตีโต, นิรูปโมติ อตฺโถ. มารเสนปฺปมทฺทโนติ "กามา เต ปมา เสนา"ติอาทิกาย ^๕- "ปเร จ อวชานาตี"ติ ^๕- เอวํ วุตฺตาย มารปริสสงฺขาตาย มารเสนาย ปมทฺทโน. สพฺพามิตฺเตติ ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารมจฺจุเทวปุตฺตมาราทิเก สพฺพปจฺจตฺถิเก. วสีกตฺวาติ อตฺตโน วเส วตฺเตตฺวา. อกุโตภโยติ กุโตจิ อภโย. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. เอวมฺเปตฺถ ^๒ ก. จตุสจฺจภาวนํ จตุสจฺจภาวนผลํ จ วิชฺชา จ วิมุตฺตึ จ @^๓ ฉ.ม. พุชฺฌิตพฺพํ ^๔ ก. สาเวติ @ ^๕ ขุ.สุ. ๒๕/๔๓๙/๔๑๖, ขุ.มหา. ๒๙/๑๓๔/๑๑๑, ขุ.จูฬ. ๓๐/๒๘๙/๑๔๔ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๒.

[๕๖๘-๗๐] เอวํ วุตฺเต เสโล พฺราหฺมโณ ตาวเทว ภควติ สญฺชาตปฺปสาโท ปพฺพชฺชาเปกฺโข หุตฺวา "อิมํ โภนฺโต"ติ ^๑- คาถาตฺตยมาห ยถาตํ ปริปากคตาย อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา สมฺมา โอวทิยมาโน. ^๒- ตตฺถ กณฺหาภิชาติโกติ จณฺฑาลาทินีจกุลชาติโก. ^๓- [๕๗๑] ตโต เตปิ มาณวกา ตเถว ปพฺพชฺชาเปกฺขา หุตฺวา "เอวํ เจ ^๔- รุจฺจติ โภโต"ติ คาถมาหํสุ ยถาตํ เตเนว ^๕- สทฺธึ กตาธิการา กุลปุตฺตา. [๕๗๒] อถ เสโล เตสุ มาณวเกสุ ตุฏฺจิตฺโต เต ทสฺเสนฺโต ปพฺพชฺชํ ยาจมาโน "พฺราหฺมณา"ติ คาถมาห. [๕๗๓] ตโต ภควา ยสฺมา เสโล อตีเต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต สาสเน เตสํเยว ติณฺณํ ปุริสสตานํ คณเสฏฺโ หุตฺวา เตหิ สทฺธึ ปริเวณํ การาเปตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺานิ จ กตฺวา กเมน เทวมนุสฺสสมฺปตฺตึ อนุภวมาโน ปจฺฉิเม ภเว เตสํเยว อาจริโย หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ตญฺจ เนสํ กมฺมํ วิมุตฺติปริปากาย ปริปกฺกํ เอหิภิกฺขุภาวสฺส จ อุปนิสฺสยภูตํ, ตสฺมา เต สพฺเพว เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพาเชนฺโต "สฺวากฺขาตนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ สนฺทิฏฺิกนฺติ ปจฺจกฺขํ. อกาลิกนฺติ มคฺคานนฺตรผลุปฺปตฺติโต น กาลนฺตเร ปตฺตพฺพผลํ. ยตฺถาติ ยนฺนิมิตฺตา. มคฺคพฺรหฺมจริยนิมิตฺตา หิ ปพฺพชฺชา อปฺปมตฺตสฺส สติวิปฺปวาสวิรหิตสฺส ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขโต อโมฆา โหติ. เตนาห "สฺวากฺขาตํ ฯเปฯ สิกฺขโต"ติ. เอวญฺจ วตฺวา "เอถ ภิกฺขโว"ติ ภควา อโวจ, เต สพฺเพ ปตฺตจีวรธรา หุตฺวา อากาเสนาคมฺม ภควนฺตํ อภิวาเทสุํ, เอวมิมํ เตสํ เอหิภิกฺขุภาวํ สนฺธาย สงฺคีติการกา ^๖- "อลตฺถ โข เสโล ฯเปฯ อุปสมฺปทนฺ"ติ อาหํสุ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ภวนฺโตติ ^๒ ฉ.ม. โจทิยมาโน ^๓ ฉ.ม....กุเล ชาโต @^๔ ฉ.ม.,อิ. เอตญฺเจ ^๕ ฉ.ม. เตน ^๖ ฉ.ม. สงฺคีติการา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๓.

ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตวนฺตํ. โอนีตปตฺตปาณินฺติ ปตฺตโต โอนีตปาณึ, อปนีตหตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ "อุปคนฺตฺวา"ติ ปาเสโส ทฏฺพฺโพ. อิตรถา หิ ภควนฺตํ นิสีทีติ น ยุชฺชติ. [๕๗๔] อคฺคิหุตฺตํ มุขาติ ^๑- ภควา เกณิยสฺส จิตฺตานุกูลวเสน อนุโมทนฺโต เอวมาห. ตตฺถ อคฺคิปริจริยํ วินา พฺราหฺมณานํ ยญฺาภาวโต "อคฺคิหุตฺตํ มุขา ยญฺา"ติ วุตฺตํ. อคฺคิหุตฺตเสฏฺา อคฺคิหุตฺตปธานาติ อตฺโถ. เวเท สชฺฌายนฺเตหิ ปมํ สชฺฌายิตพฺพโต ^๒- สาวิตฺตี "ฉนฺทโส มุขนฺ"ติ วุตฺตา. มนุสฺสานํ เสฏฺโต ราชา "มุขนฺ"ติ วุตฺโต. นทีนํ อาธารโต ปฏิสรณโต จ สาคโร "มุขนฺ"ติ วุตฺโต. จนฺทโยควเสน "อชฺช กตฺติกา อชฺช โรหิณี"ติ สญฺชานนโต ^๓- อาโลกกรณโต โสมภาวโต จ "นกฺขตฺตานํ มุขํ จนฺโท"ติ วุตฺโต. ตปนฺตานํ อคฺคตฺตา อาทิจฺโจ "ตปตํ มุขนฺ"ติ วุตฺโต. ทกฺขิเณยฺยานํ ปน อคฺคตฺตา วิเสเสน ตสฺมึ สมเย พุทฺธปฺปมุขํ สํฆํ สนฺธาย "ปุญฺมากงฺขมานานํ, สํโฆ เว ยชตํ มุขนฺ"ติ วุตฺโต. เตน สํโฆ ปุญฺสฺส อายมุขนฺติ ทสฺเสติ. [๕๗๖] ยนฺตํ สรณนฺติ อญฺพฺยากรณภาวมาห. ตสฺสตฺโถ:- ปญฺจหิ จกขูหิ จกฺขุมา ภควา ยสฺมา มยํ อิโต อฏฺเม ทิวเส ตํ สรณํ อคมมฺห, ^๔- ตสฺมา สตฺตรตฺเตน ตว สาสเน อนุตฺตเรน ทมเถน ทนฺตมฺห, อโห เต สรณสฺส อานุภาโวติ. [๕๗๗-๘] ตโต ปรํ ภควนฺตํ ทฺวีหิ คาถาหิ ถุนิตฺวา ตติยาย วนฺทนํ ยาจติ:- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อคฺคิหุตฺตมุขาติ ^๒ สี. อชฺฌายนฺเตหิ ปมํ อชฺเฌตพฺพโต @^๓ ก. ปญฺาณโต ^๔ ก. อาคตมฺหา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๔.

[๕๗๙] "ภิกฺขโว ติสตา อิเม ติฏฺนฺติ ปญฺชลีกตา ปาเท วีร ปสาเรหิ นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโน"ติ ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย สุตฺตนิปาตฏฺกถาย เสลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. -----------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๒๘๑-๒๘๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=6336&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=6336&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=373 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9007 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9075 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9075 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25