บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๙

หน้าที่ ๓๔๑.

[๗๕๕] อาโรคฺยนฺติ นิพฺพานํ. สงฺขาย เสวีติ จตฺตาโร ปจฺจเย ปจฺจเวกฺขิตฺวา เสวมาโน, "ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺารส ธาตุโย"ติ. เอวํ วา โลกํ สงฺขาย "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา"ติ าเณน เสวมาโน. ธมฺมฏฺโติ จตุสจฺจธมฺเม ิโต. สงฺขฺยํ ^๑- โนเปตีติ "เทโว"ติ วา "มนุสฺโส"ติ วา อาทิกํ สงฺขฺยํ น คจฺฉติ. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๒] ทฺวาทสมวาเร อิญฺชิตปจฺจยาติ ตณฺหามานทิฏฺิกมฺมกิเลสอิญฺชิเตสุ ยโต กุโตจิ กมฺมสมฺภาริญฺชิตปจฺจยา. [๗๕๗] เอชํ โวสฺสชฺชาติ ตณฺหํ จชิตฺวา. สงฺขาเร อุปรุนฺธิยาติ กมฺมญฺจ กมฺมสมฺปยุตฺเต จ สงฺขาเร นิโรเธตฺวา. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๓] เตรสมวาเร นิสฺสิตสฺส จลิตนฺติ ตณฺหาย ตณฺหาทิฏฺิมาเนหิ วา ขนฺเธ นิสฺสิตสฺส สีหสุตฺเต ^๒- เทวานํ วิย ภยจลนํ โหติ. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๔] จุทฺทสมวาเร รูเปหี"ติ รูปภเวหิ, รูปสมาปตฺตีหิ วา. อารุปฺปาติ ^๓- อรูปภวา, อรูปสมาปตฺติโย วา. นิโรโธติ นิพฺพานํ. [๗๖๑] มจฺจุหายิโนติ มรณมจฺจุกิเลสมจฺจุเทวปุตฺตมจฺจุหายิโน, ติวิธมฺปิ ตํ มจฺจุํ หิตฺวา คามิโนติ วุตฺตํ โหติ. เสสมุตฺตานเมว. #[๑๕] ปณฺณรสมวาเร ยนฺติ นามรูปํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน ธุวสุภสุขตฺตวเสน "อิทํ สจฺจนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ ทิฏฺมาโลกิตํ. ตทมริยานนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ, อนุนาสิกอิการโลปํ กตฺวา วุตฺตํ. เอตํ มุสาติ เอตํ ธุวาทิวเสน คหิตมฺปิ มุสา, น ตาทิสํ โหตีติ. ปุน ยนฺติ นิพฺพานํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน รูปเวทนาทีนมภาวโต "อิทํ มุสา นตฺถิ กิญฺจี"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สงฺขํ ^๒ สํ.ข. ๑๗/๗๘-๙/๖๙-๗๐ ^๓ ฉ.ม. อรูปาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๒.

ตทมริยานํ เอตํ สจฺจนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ เอตํ นิกฺกิเลสสงฺขาตา สุขภาวา, ปวตฺติทุกฺขปฏิปกฺขสงฺขาตา สุขภาวา, อจฺจนฺตสนฺติสงฺขาตา นิจฺจภาวา จ อนปคมเนน ปรมตฺถโต "สจฺจนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ. [๗๖๒-๓] อนตฺตนิ ^๑- อตฺตมานีติ อนตฺตนิ นามรูปเวทนาทีนํ สภาวโต อตฺตมานี. ^๑- อิทํ สจฺจนฺติ มญฺตีติ อิทํ นามรูปํ ธุวาทิวเสน "สจฺจนฺ"ติ มญฺติ. เยน เยน หีติ เยน เยน รูเป วา เวทนาย วา "มม รูปํ, มม เวทนา"ติอาทินา นเยน มญฺนฺติ. ตโต ตนฺติ ตโต มญฺิตาการา ตํ นามรูปํ โหติ อญฺถา. กึการณํ? ตญฺหิ ตสฺส มุสา โหติ, ยสฺมา ตํ ยถา มญฺิตาการา มุสา โหติ, ตสฺมา อญฺถา โหตีติ อตฺโถ. กสฺมา ปน มุสา โหตีติ? โมสธมฺมญฺหิ อิตฺตรํ, ยสฺมา ยํ อิตฺตรํ ปริตฺตปจฺจุปฏฺานํ, ตํ โมสธมฺมํ นสฺสนธมฺมํ โหติ, ตถารูปญฺจ นามรูปนฺติ. สจฺจาภิสมยาติ สจฺจาวโพธา. ^๒- เสสมุตฺตานเมว. #[๑๖] โสฬสมวาเร ยนฺติ ฉพฺพิธมิฏฺารมฺมณํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน สลภมจฺฉมกฺกฏาทีหิ ปทีปพฬิสเลปาทโย วิย "เอตํ ^๓- สุขนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. ตทมริยานํ เอตํ ทุกฺขนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ "กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตนฺ"ติอาทินา ^๔- นเยน "เอตํ ทุกฺขนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปปญฺาย สุทิฏฺ. ปุน อิทนฺ"ติ ^๕- นิพฺพานเมว สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน กามคุณาภาวา "ทุกฺขนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. ตทมริยานนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ ปรมตฺถสุขโต "เอตํ สุขนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย สุทิฏฺ. @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. อตฺตมานินฺติ อตฺตนิ นามรูเป อตฺตมานึ @^๒ ก. สจฺจโพธา ^๓ ฉ.ม. อิทํ @^๔ ขุ.สุ. ๒๕/๕๐/๓๔๕, ขุ.จูฬ. ๓๐/๗๒๒/๓๖๕ (สฺยา) ^๕ ฉ.ม..อิ. ยนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๓.

[๗๖๕-๖] เกวลาติ อนวเสสา. อิฏฺาติ อิจฺฉิตา ปตฺถิตา. กนฺตาติ ปิยา. มนาปาติ มนวุฑฺฒิกรา. ยาวตตฺถีติ วุจฺจตีติ ยาวตา เอเต ฉ อารมฺมณา อตฺถีติ วุจฺจนฺตีติ. ^๑- วจนพฺยตฺตโย เวทิตพฺโพ. เอเต โวติ เอตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ. [๗๖๗-๘] สุขนฺติ ทิฏฺมริเยหิ, สกฺกายสฺสุปโรธนนฺติ "สุข"มิติ อริเยหิ ปญฺจกฺขนฺธนิโรโธ ทิฏฺโ, นิพฺพานนฺติ วุตฺตํ โหติ. ปจฺจนีกมิทํ โหตีติ ปฏิโลมมิทํ ทสฺสนํ โหติ. ปสฺสตนฺติ ปสฺสนฺตานํ, ปณฺฑิตานนฺติ วุตฺตํ โหติ. ยํ ปเรติ เอตฺถ ยนฺติ วตฺถุกาเม สนฺธายาห. ปุน ยํ ปเรติ เอตฺถ นิพฺพานํ. [๗๖๙-๗๑] ปสฺสาติ โสตารํ อาลปติ. ธมฺมนฺติ นิพฺพานธมฺมํ. สมฺปมูเฬฺหตฺถวิทฺทสูติ ^๒- สมฺปมูฬฺหา เอตฺถ อวิทฺทสู พาลา. กึการณํ สมฺปมูฬฺหา? นิวุตานํ ตโม โหติ, อนฺธกาโร อปสฺสตํ, ยสฺมา ^๓- พาลานํ อวิชฺชาย นิวุตานํ โอตฺถฏานํ อนฺธภาวกรโณ ตโม โหติ, เยน นิพฺพานธมฺมํ ทฏฺุํ น สกฺโกนฺติ. สตญฺจ วิวฏํ โหติ, อาโลโก ปสฺสตามิวาติ สตญฺจ สปฺปุริสานํ ปญฺาทสฺสเนน ปสฺสตํ อาโลโกว วิวฏํ โหติ นิพฺพานํ. สนฺติเก น วิชานนฺติ, มคา ธมฺมสฺส โกวิทาติ ยํ อตฺตโน สรีเร ตจปญฺจกมตฺตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา อนนฺตรเมว อธิคนฺตพฺพโต, อตฺตโน ขนฺธานํ วา นิโรธมตฺตโต สนฺติเก นิพฺพานํ, ตํ เอวํ สนฺติเก สนฺตมฺปิ น วิชานนฺติ มคภูตา ชนา มคฺคามคฺคธมฺมสฺส วา สพฺพธมฺมสฺส วา ^๔- อโกวิทา, สพฺพถา ภวราค ฯเปฯ สุสมฺพุโธ. ตตฺถ มาเธยฺยานุปนฺเนหีติ เตภูมกวฏฺฏํ อนุปฺปนฺเนหิ. [๗๗๒] ปจฺฉิมคาถาย สมฺพนฺโธ "เอวํ อสุสมฺพุธํ โก นุ อญฺตฺร มริเยหี"ติ. ตสฺสตฺโถ:- เปตฺวา อริเย โก นุ อญฺโ นิพฺพานปทํ ชานิตุํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. วุจฺจนฺติ ^๒ ก. สมฺปมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสูติ @^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ^๔ ฉ.ม. สจฺจธมฺมสฺส วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๔.

อรหติ, ยํ ปทํ จตุตฺเถน อริยมคฺเคน สมฺมทญฺาย อนนฺตรเมว อนาสวา หุตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพนฺติ, สมฺมทญฺาย วา อนาสวา หุตฺวา อนฺเต อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพนฺตีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปสิ. อตฺตมนาติ ตุฏฺมนา. อภินนฺทุนฺติ อภินนฺทึสุ. อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมินฺติ อิมสฺมึ โสฬสเม เวยฺยากรเณ. ภญฺมาเนติ ภณิยมาเน. เสสํ ปากฏเมว. เอวํ สพฺเพสุปิ โสฬสสุ เวยฺยากรเณสุ สฏฺิมตฺเต สฏฺิมตฺเต กตฺวา สฏฺิอธิกานํ นวนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ, โสฬสกฺขตฺตุํ จตฺตาริ จตฺตาริ กตฺวา จตุสฏฺิสจฺจาเนตฺถ เวเนยฺยวเสน ^๑- นานปฺปการโต เทสิตานีติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย สุตฺตนิปาตฏฺกถาย ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. นิฏฺิโต จ ตติโย วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต, นาเมน มหาวคฺโคติ. -------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ก. เวยฺยากรณวเสน

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๔๑-๓๔๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=7684&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7684&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=390 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9696 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9837 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9837 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25