บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๙

หน้าที่ ๓๕๐.

ยทา อาคจฺฉติ, ตทา เม อาโรเจยฺยาสีติ. โส เอกทิวสํ เถเร อาคเต อาโรเจสิ, ราชาปิ เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ปาเณหิ สรณํ คโต อโหสิ. ตมฺพกิปิลฺลิกปุเฏน อาสาทิตทิวเส ปน เถโร อากาเสนาคนฺตฺวา ปุน ปฐวิยํ นิมฺมุชฺชิตฺวา ภควโต คนฺธกุฏิยํ อุมฺมุชฺชิ. ภควาปิ โข ทกฺขิเณน ปสฺเสน สโต สมฺปชาโน สีหเสยฺยํ กปฺปยมาโน เถรํ ทิสฺวา "กึ ภารทฺวาช อกาเล อาคโตสี"ติ. เถโร "อาม ภควา"ติ วตฺวา สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. ตํ สุตฺวา ภควา "กึ กริสฺสติ ตสฺส วิเวกกถา กามคุณคิทฺธสฺสา"ติ วตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน นิปนฺโน เอว เถรสฺส ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ สุตฺตํ อภาสิ. ตตฺถ สตฺโตติ ลคฺโค. คุหายนฺติ กาเย. กาโย หิ ราคาทีนํ วาลานํ วสโนกาสโต "คุหา"ติ วุจฺจติ. พหุนาภิฉนฺโนติ พหุนา ราคาทิกิเลสชาเลน อภิจฺฉนฺโน. เอเตน อชฺฌตฺตพนฺธนํ วุตฺตํ. ติฏฺฐนฺติ ราคาทิวเสน ติฏฺฐนฺโต. นโรติ สตฺโต. โมหนสฺมึ ปคาโฬฺหติ โมหนํ วุจฺจนฺติ กามคุณา. เอตฺถ หิ เทวมนุสฺสา มุยฺหนฺติ, เตสุ อชฺโฌคาโฬฺห หุตฺวา. เอเตน พหิทฺธาพนฺธนํ วุตฺตํ. ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โสติ โส ตถารูโป นโร ติวิธาปิ กายวิเวกาทิกา วิเวกา ทูเร อนาสนฺเน. กึการณา? กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายา, ยสฺมา โลเก กามา สุปฺปหายา น โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. [๗๘๐] เอวํ ปฐมคาถาย "ทูเร วิเวกา ตถาวิโธ โส"ติ ^๑- สาเธตฺวา ปุน ตถาวิธานํ สตฺตานํ ธมฺมตํ อาวิกโรนฺโต "อิจฺฉานิทานา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อิจฺฉานิทานาติ ตณฺหาเหตุกา. ภวสาตพทฺธาติ ^๒- สุขเวทนาทิมฺหิ ภวสาเต พทฺธา. เต ทุปฺปมุญฺจาติ เต ภวสาตวตฺถุภูตา ธมฺมา, เต วา ตตฺถ พทฺธา อิจฺฉานิทานา สตฺตา ทุปฺปโมจยา. น หิ อญฺญโมกฺขาติ อญฺเญน จ โมเจตุํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. "ทูเร วิเวกา ตถาวิโธ"ติ ^๒ ฉ.ม.,อิ. ภวสาตพทฺธาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๑.

น สกฺโกนฺติ. การณวจนํ วา เอตํ, เต สตฺตา ทุปฺปมุญฺจา. กสฺมา? ยสฺมา อญฺเญน โมเจตพฺพา น โหนฺติ. ยทิ ปน มุญฺเจยฺยุํ, สเกน ถาเมน มุญฺเจยฺยุนฺติ อยมสฺส อตฺโถ. ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานาติ อนาคเต วา อตีเต วา กาเม อเปกฺขมานา. อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปนฺติ อิเม วา ปจฺจุปฺปนฺเน กาเม ปุริเม วา ทุวิเธปิ อตีตานาคเต พลวตณฺหาย ปตฺถยมานา. อิเมสญฺจ ทฺวินฺนํ ปทานํ "เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ อญฺญโมกฺขา"ติ อิมินา สห สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ, อิตรถา "อเปกฺขมานา ชปฺปํ กึ กโรนฺติ กึ วา กตา"ติ น ปญฺญาเยยฺยุํ. [๗๘๑-๒] เอวํ ปฐมคาถาย "ทูเร วิเวกา หิ ^๑- ตถาวิโธ"ติ สาเธตฺวา ทุติยคาถาย จ ตถาวิธานํ สตฺตานํ ธมฺมตํ อาวิกตฺวา อิทานิ เนสํ ปาปกมฺมกรณํ อาวิกโรนฺโต "กาเมสุ คิทฺธา"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- เต สตฺถา กาเมสุ ปริโภคตณฺหาย คิทฺธา ปริเยสนาทิมนุยุตฺตตฺตา ปสุตา สมฺโมหมาปนฺนตฺตา ปมูฬฺหา อวคมนตาย มจฺฉริตาย พุทฺธาทีนํ วจนํ อนาทิยนตาย จ อวทานิยา. กายวิสมาทิมฺหิ วิสเม นิวิฏฺฐา อนฺตกาเล มรณทุกฺขูปนีตา "กึสู ภวิสฺสาม อิโต จุตาเส"ติ ปริเทวยนฺติ. ยสฺมา เอตเทว, ตสฺมา หิ สิกฺเขถ ฯเปฯ มาหุ ธีราติ. ตตฺถ สิกฺเขถาติ ติสฺโส สิกฺขา อาปชฺเชยฺย. อิเธวาติ อิมสฺมึเยว สาสเน. เสสมุตฺตานตฺถเมว. [๗๘๓] อิทานิ เย ตถา น กโรนฺติ, เตสํ พฺยสนปฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต "ปสฺสามี"ติ คาถมาห. ตตฺถ ปสฺสามีติ มํสจกฺขุอาทีหิ เปกฺขามิ. โลเกติ อปายาทิมฺหิ. ปริผนฺทมานนฺติ อิโต จิโต จ ผนฺทมานํ. ปชํ อิมนฺติ อิมํ สตฺตกายํ ตณฺหาคตนฺติ ตณฺหาย คตํ อภิภูตํ, นิปาติตนฺติ อธิปฺปาโย. ภเวสูติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. หิสทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.

กามภวาทีสุ. หีนา นราติ หีนกมฺมนฺตา นรา. มจฺจุมุเข ลปนฺตีติ อนฺตกาเล สมฺปตฺเต มรณมุเข ปริเทวนฺติ. อวีตตณฺหาเสติ อวิคตตณฺหา. ภวาภเวสูติ กามภวาทีสุ. อถ วา ภวาภเวสูติ ภวภเวสุ, ปุนปฺปุนภเวสูติ วุตฺตํ โหติ. [๗๘๔] อิทานิ ยสฺมา อวีตตณฺหา เอวํ ผนฺทนฺติ จ ลปนฺติ จ, ตสฺมา ตณฺหาวินเย สมาทเปนฺโต "มมายิเต"ติ คาถมาห. ตตฺถ มมายิเตติ ตณฺหาทิฏฺฐิมมตฺเตหิ "มมนฺ"ติ ปริคฺคหิเต วตฺถุสฺมึ. ปสฺสถาติ โสตาเร อาลปนฺโต อาห. เอตมฺปีติ เอตมฺปิ อาทีนวํ. เสสํ ปากฏเมว. [๗๘๕] เอวเมตฺถ ปฐมคาถาย อสฺสาทํ, ตโต ปราหิ จตูหิ อาทีนวญฺจ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สอุปายํ นิสฺสรณํ นิสฺสรณานิสํสญฺจ ทสฺเสตุํ, สพฺพาหิ วา เอตาหิ กามานํ อาทีนวํ โอการํ สงฺกิเลสญฺจ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ทสฺเสตุํ "อุโภสุ อนฺเตสู"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ อุโภสุ อนฺเตสูติ ผสฺสผสฺสสมุทยาทีสุ ทฺวีสุ ปริจฺเฉเทสุ. วิเนยฺย ฉนฺทนฺติ ฉนฺทราคํ วิเนตฺวา. ผสฺสํ ปริญฺญายาติ จกฺขุสมฺผสฺสาทิผสฺสํ, ผสฺสานุสาเรน วา ^๑- ตํสมฺปยุตฺเต สพฺเพปิ อรูปธมฺเม, เตสํ วตฺถุทฺวารารมฺมณวเสน รูปธมฺเม จาติ สกลมฺปิ นามรูปํ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา. อนานุคิทฺโธติ รูปาทีสุ สพฺพธมฺเมสุ น อนุคิทฺโธ. ^๒- ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโนติ ยํ อตฺตนา ครหติ, ตํ อกุพฺพมโน. ^๓- น ลิมฺปตี ทิฏฺฐสุเตสุ ธีโรติ โส เอวรูโป ธิติสมฺปนฺโน ธีโร ทิฏฺเฐสุ จ สุเตสุ จ ธมฺเมสุ ทฺวินฺนํ เลปานํ เอเกนปิ เลเปน น ลิปฺปติ, อากาสมิว นิรุปลิตฺโต อจฺจนฺตโวทานปฺปตฺโต โหติ. [๗๘๖] สญฺญํ ปริญฺญาติ คาถาย ปน อยํ สงฺเขปตฺโถ:- น เกวลญฺจ ภสฺสเมว, อปิจ โข ปน กามสญฺญาทิเภทํ สญฺญมฺปิ, สญฺญานุสาเรน วา @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ผสฺสานุสาเรเนว ^๒ ฉ.ม. อคิทฺโธ ^๓ ฉ.ม. อกุรุมาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.

ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว นามรูปํ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา อิมาย ปฏิปทาย จตุพฺพิธมฺปิ วิตเรยฺย โอฆํ, ตโต โส ติณฺโณโฆ ตณฺหาทิฏฺฐิปริคฺคเหสุ ตณฺหาทิฏฺฐิเลปปฺปหาเนน โนปลิตฺโต ^๑- ขีณาสวมุนิ ราคาทิสลฺลานํ อพฺพูฬฺหตฺตา อพฺพูฬฺหสลฺโล สติเวปุลฺลปตฺติยา ^๒- อปฺปมตฺโต จรํ, ปุพฺพภาเค วา อปฺปมตฺโต จรํ เตน อปฺปมาทจาเรน อพฺพูฬฺหสลฺโล หุตฺวา สกปรตฺตภาวาทิเภทํ นาสึสติ โลกมิมํ ปรํ จ, อญฺญทตฺถุ จริมจิตฺตนิโรธา นิรุปาทาโน ชาตเวโท ว ^๓- ปรินิพฺพาตีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ ธมฺมเนตฺติฏฺฐปนเมว กโรนฺโต, อุตฺตรึ อิมาย เทสนาย มคฺคํ วา ผลํ วา น อุปฺปาเทสิ ขีณาสวสฺส เทสิตตฺตาติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย คุหฏฺฐกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๕๐-๓๕๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=7879&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7879&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=409 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9969 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=10081 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=10081 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25