อรรถกถาเล่มที่ ๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๓)

หน้าที่ ๑๓๐.
เอตฺถ ปน นทิยา ลกฺขณํ นทีนิมิตฺเตสุ วุตฺตนยเมว ฯ ยตฺถสฺส
ธุวนาวา วาติ ยตฺถ นทิยา สีมพนฺธนฏฺานคเตสุ ติตฺเถสุ
นิจฺจสญฺจรณนาวา อสฺส ยา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ปาชนปุริเสน
สทฺธึ ตโย ชเน วหติ ฯ สเจ ปน สา นาวา อุทฺธํ วา อโธ
วา เกนจิเทว กรณีเยน ปน อาคมนตฺถาย นีตา วา เถเนหิ วา
หตา อวสฺสํ ลพฺภเนยฺยา ยา ปน วาเตน วา ฉินฺนพนฺธนา
วีจีหิ นทีมชฺฌํ นีตา อวสฺสํ อาหริตพฺพา ปุน ธุวนาวาว โหติ
อุทเก โอคเต ถลํ อุสฺสาทิตาปิ สุธากสฏาทีหิ ปูเรตฺวา ปิตาปิ
ธุวนาวาว ฯ สเจ ภินฺนนาวา วิสงฺขตปทรา วา น วฏฺฏติ ฯ
มหาปทุมตฺเถโร ปนาห สเจปิ ตาวกาลิกํ นาวํ อาเนตฺวา
สีมพนฺธนฏฺาเน เปตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺติ ธุวนาวาเยว โหตีติ ฯ
ตตฺร มหาสุมตฺเถโร อาห นิมิตฺตํ วา สีมา วา กมฺมวาจาย
คจฺฉติ น นาวาย ภควตา จ ธุวนาวา อนุญฺาตา ตสฺมา
นิพทฺธนาวาเยว วฏฺฏตีติ ฯ ธุวเสตุ วาติ ยตฺถ รุกฺขสงฺฆาฏมโย
วา ปทรพทฺโธ วา ชงฺฆสตฺถเสตุ วา หตฺถิอสฺสาทีนํ สญฺจรณโยคฺโค
มหาเสตุ วา อตฺถิ อนฺตมโส ตํขณญฺเว รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา
มนุสฺสานํ สญฺจรณโยคฺโค เอกปทิกเสตุปิ ธุวเสตุเตฺวว สงฺขํ
คจฺฉติ ฯ สเจ ปน อุปริพทฺธานิ เวตฺตลตาทีนิ หตฺเถน คเหตฺวาปิ
น สกฺกา โหติ เตน สญฺจริตุํ น วฏฺฏติ ฯ เอวรูปํ นทีปารสีมํ
สมฺมนฺนิตุนฺติ ยตฺถายํ วุตฺตปฺปการา ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา
อภิมุขติตฺเถเยว อตฺถิ เอวรูปํ นทีปารสีมํ สมฺมนฺนิตุํ อนุชานามีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๑.
อตฺโถ ฯ สเจ ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา อภิมุขติตฺเถ นตฺถิ
อีสกํ อุทฺธํ อภิรูหิตฺวา อโธ วา โอโรหิตฺวา อตฺถิ เอวมฺปิ
วฏฺฏติ ฯ กรวิกติสฺสตฺเถโร ปน คาวุตมตฺตพฺภนฺตเรปิ วฏฺฏตีติ
อาห ฯ อิมญฺจ ปน นทีปารสีมํ สมฺมนฺนนฺเตน เอกสฺมึ ตีเร
ตฺวา อุปริโสเต นทีตีเร นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺาย อตฺตานํ
ปริกฺขิปนฺเตน ยตฺตกํ ปริจฺเฉทํ อิจฺฉติ ตสฺส ปริโยสาเน
อโธโสเตปิ นทีตีเร นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ปรตีเร สมฺมุขฏฺาเน นทีตีเร
นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ตโต ปฏฺาย ยตฺตกํ ปริจฺเฉทํ อิจฺฉติ
ตสฺส วเสน ยาว อุปริโสเต ปมกิตฺติตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขา นทีตีเร
นิมิตฺตํ ตาว กิตฺเตตฺวา ปจฺจาหริตฺวา ปมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ
ฆเฏตพฺพํ ฯ อถ สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต
กตฺวา กมฺมวาจาย สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ นทิยํ ิตา อนาคตาปิ
กมฺมํ  น  โกเปนฺติ ฯ สมฺมติปริโยสาเน เปตฺวา นทึ นิมิตฺตานํ
อนฺโต ปรตีเร จ โอริมตีเร จ เอกา สีมา โหติ ฯ นที ปน
พทฺธสีมสงฺขํ น คจฺฉติ วิสุํ นทีสีมาเอว หิ สา ฯ สเจ อนฺโตนทิยํ
ทีปโก โหติ ตํ อนฺโตสีมายํ กาตุกาเมน ปุริมนเยเนว อตฺตนา
ิตตีเร นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา ทีปกสฺส โอริมนฺเต จ ปาริมนฺเต จ
นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ อถ ปรตีเร นทิยา โอริมตีเร นิมิตฺตสฺส
สมฺมุขฏฺาเน นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺาย ปุริมนเยเนว ยาว
อุปริโสเต ปมกิตฺติตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขา นิมิตฺตํ ตาว กิตฺเตตพฺพํ
อถ ทีปกสฺส ปาริมนฺเต จ โอริมนฺเต จ นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๒.
ปจฺจาหริตฺวา ปมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ ฆเฏตพฺพํ อถ ทฺวีสุ
ตีเรสุ ทีปเก จ ภิกฺขู สพฺเพว หตฺถปาสคเต กตฺวา กมฺมวาจาย
สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา ฯ นทิยํ ิตา อนาคจฺฉนฺตาปิ กมฺมํ น
โกเปนฺติ ฯ สมฺมติปริโยสาเน เปตฺวา นทึ นิมิตฺตานํ อนฺโต
ตีรทฺวยญฺจ ทีปโก จ เอกสีมา โหติ ฯ นที ปน นทีสีมาเยว ฯ
     สเจ ปน ทีปโก วิหารสีมปริจฺเฉทโต อุทฺธํ วา อโธ วา
อธิกตโร โหติ อถ วิหารสีมปริจฺเฉทนิมิตฺตสฺส อุชุกเมว สมฺมุขีภูเต
ทีปกสฺส โอริมนฺเต นิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปฏฺาย ทีปกสิขรํ
ปริกฺขิปนฺเตน ปุน ทีปกสฺส โอริมนฺเต นิมิตฺตสฺส สมฺมุเข
ปาริมนฺเต นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพํ ฯ ตโต ปรํ ปุริมนเยเนว ปรตีเร
สมฺมุขนิมิตฺตมาทึ กตฺวา ปรตีเร นิมิตฺตานิ จ ทีปกสฺส
ปาริมนฺตโอริมนฺเต นิมิตฺตานิ จ กิตฺเตตฺวา ปมกิตฺติตนิมิตฺเตน สทฺธึ
ฆฏนา กาตพฺพา ฯ เอวํ กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา ปพฺพตสณฺานา
โหติ ฯ สเจ ปน ทีปโก วิหารสีมปริจฺเฉทโต อุทฺธํปิ อโธปิ
อธิกตโร โหติ ปุริมนเยเนว ทีปกสฺส อุโภปิ สิขรานิ
ปริกฺขิปิตฺวา นิมิตฺตานิ กิตฺเตนฺเตน นิมิตฺตฆฏนา กาตพฺพา ฯ เอวํ
กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา มุทิงฺคสณฺานา โหติ ฯ สเจ ทีปโก
วิหารสีมปริจฺเฉทสฺส อนฺโต ขุทฺทโก โหติ สพฺพปเมน นเยน
นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ เอวํ กิตฺเตตฺวา สมฺมตา สีมา
ปณวสณฺานา โหติ ฯ
     {๑๔๑} อนุปริเวณิยนฺติ เอกสฺมึ วิหาเร ตสฺมึ ตสฺมึ ปริเวเณ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๓.
อสงฺเกเตนาติ สงฺเกตํ อกตฺวา ฯ เอกํ สมูหนิตฺวาติ กมฺมวาจาย
สมูหนิตฺวา ฯ {๑๔๒} ยโต ปาฏิโมกฺขํ สุณาตีติ ยตฺถ กตฺถจิ ภิกฺขูนํ
หตฺถปาเส นิสินฺโน ยสฺมา ปาฏิโมกฺขํ สุณาติ กโตวสฺส
อุโปสโถติ อตฺโถ ฯ อิทญฺจ วตฺถุวเสน วุตฺตํ ฯ หตฺถปาเส
นิสินฺนสฺส ปน อสุณนฺตสฺสาปิ กโตว โหติ อุโปสโถ ฯ นิมิตฺตา
กิตฺเตตพฺพาติ อุโปสถปฺปมุขสฺส ขุทฺทกานิ วา มหนฺตานิ วา
ปาสาณอิฏฺกทารุขณฺฑทณฺฑกาทีนิ ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานิ อพฺโภกาเส วา
มาลกาทีสุ วา ยตฺถ กตฺถจิ สญฺ กตฺวา กิตฺเตตุํ วฏฺฏติ ฯ
อถวา นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาติ นิมิตฺตุปคานิ วา อนิมิตฺตุปคานิ
วา ปริจฺเฉทชานนตฺถํ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตพฺพานิ ฯ เถเรหิ ภิกฺขูหิ
ปมตรํ สนฺนิปติตุนฺติ เอตฺถ สเจ มหาเถโร ปมตรํ น อาคจฺฉติ
ทุกฺกฏํ ฯ สพฺเพเหว เอกชฺฌํ สนฺนิปติตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพติ
เอตฺถ สเจ โปราณโก อาวาโส มชฺเฌ วิหารสฺส โหติ ปโหติ
เจตฺถ ภิกฺขูนํ นิสชฺชฏฺานํ ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
สเจ โปราณโก ปริทุพฺพโล เจว สมฺพาโธ จ อญฺโ ปจฺฉา
อุฏฺิโต อาวาโส อสมฺพาโธ ตตฺถ อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ ยตฺถ
วา ปน เถโร ภิกฺขุ วิหรตีติ เอตฺถาปิ สเจ เถรสฺส วิหาโร
สพฺเพสํ ปโหติ ผาสุโก โหติ ตตฺถ อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
สเจ ปน โส ปจฺจนฺเต วิสมปฺปเทเส โหติ เถรสฺส วตฺตพฺพํ
ภนฺเต ตุมฺหากํ วิหาโร อผาสุกเทโส นตฺถิ เอตฺถ สพฺเพสํ
โอกาโส อสุกสฺมึ นาม อาวาเส โอกาโส อตฺถิ ตตฺถ คนฺตุํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๔.
วฏฺฏตีติ ฯ สเจ เถโร นาคจฺฉติ ตสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธึ อาเนตฺวา
สพฺเพสํ ปโหนเก ผาสุกฏฺาเน อุโปสโถ กาตพฺโพ ฯ
     {๑๔๓} อนฺธกวินฺทาติ ราชคหโต คาวุตมตฺตเมว อนฺธกวินฺทํ นาม
ตํ อุปนิสฺสาย เถโร วสติ ตโต ราชคหํ อุโปสถํ อาคจฺฉนฺโต ฯ
ราชคหํ หิ ปริกฺขิปิตฺวา อฏฺารส มหาวิหารา สพฺเพ เอกสีมา
ธมฺมเสนาปตินา เนสํ สีมา พทฺธา ตสฺมา เวฬุวเน สงฺฆสฺส
สามคฺคีทานตฺถํ อาคจฺฉนฺโตติ อตฺโถ ฯ นทึ ตรนฺโตติ สิปฺปินิยํ
นาม น อติกฺกมนฺโต ฯ มนํ วุฬฺโห อโหสีติ อีสกํ
อปฺปตฺตวุฬฺหภาโว อโหสิ ฯ สา กิร นที คิชฺฌกูฏโต โอตริตฺวา
จณฺเฑน โสเตน วหติ ตตฺถ เวเคน อาคจฺฉนฺตํ อุทกํ
อมนสิกโรนฺโต เถโร มนํ วุฬฺโห อโหสิ น ปน วุฬฺโห
อุทกพฺภาหตานิสฺส จีวรานิ อลฺลานิ ชาตานิ ฯ {๑๔๔} สมฺมตา สีมา
สงฺเฆน ติจีวเรน อวิปฺปวาโส เปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจาติ
อิมิสฺสา กมฺมวาจาย อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺาย ภิกฺขูนํ ปุริมกมฺมวาจา
น วฏฺฏติ ฯ อยเมว ถาวรา โหติ ภิกฺขุนีนมฺปน อยํ น วฏฺฏติ
ปุริมาเยว วฏฺฏติ ฯ กสฺมา ฯ ภิกฺขุนีสงฺโฆ หิ อนฺโตคาเม
วสติ ฯ ยทิ เอวํ สิยา โส เอตาย กมฺมวาจาย ติจีวรปริหารํ
น ลเภยฺย อตฺถิ จสฺส ปริหาโร ตสฺมา ปุริมาเยว วฏฺฏติ ฯ
ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส หิ เทฺวปิ สีมาโย ลพฺภนฺติ ฯ ตตฺถ ภิกฺขูนํ สีมํ
อชฺโฌตฺถริตฺวาปิ ตสฺสา อนฺโตปิ ภิกฺขุนีนํ สีมํ สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏติ ฯ
ภิกฺขูนมฺปิ ภิกฺขุนีสีมาย เอเสว นโย ฯ น หิ เต อญฺมญฺสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๕.
กมฺเม คณปูรกา โหนฺติ น กมฺมวาจาวคฺคํ กโรนฺติ ฯ เอตฺถ จ
นิคมนครานมฺปิ คาเมเนว สงฺคโห เวทิตพฺโพ ฯ คามูปจาโรติ
ปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโป อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโปกาโส ฯ เตสุ
อธิฏฺิตเตจีวริโก ภิกฺขุ ปริหารํ น ลภติ ฯ อิติ ภิกฺขูนํ อวิปฺปวาสสีมา
คามญฺจ คามูปจารญฺจ น โอตฺถรติ สมานสํวาสกสีมาว
โอตฺถรติ ฯ สมานสํวาสกสีมา เจตฺถ อตฺตโน ธมฺมตาย คจฺฉติ ฯ
อวิปฺปวาสา ปน ยตฺถ สมานสํวาสกสีมา ตตฺเถว คจฺฉติ น
หิ ตสฺสา วิสุํ นิมิตฺตกิตฺตนํ อตฺถิ ฯ ตตฺถ สเจ อวิปฺปวาสาย
สมฺมติกาเล คาโม อตฺถิ ตํ สา น โอตฺถรติ ฯ สเจ ปน
สมฺมตาย สีมาย ปจฺฉา คาโม นิวิสติ โสปิ สีมาสงฺขํเยว คจฺฉติ ฯ
ยถา จ ปจฺฉา นิวิฏฺโ เอวํ ปมํ นิวิฏฺสฺส ปจฺฉา
วฑฺฒิตปฺปเทโสปิ สีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ สเจปิ สีมาย สมฺมติกาเล
เคหานิ กตานิ ปวิสิสฺสามาติ อาลโยปิ อตฺถิ มนุสฺสา ปน
อปฺปวิฏฺา โปราณกคามํ วา สเคหเมว ฉฑฺเฑตฺวา อญฺตฺถ
คตา อคาโมเยว เอส สีมา โอตฺถรติ ฯ สเจ ปน เอกมฺปิ
กุลํ ปวิฏฺ วา อาคตํ วา อตฺถิ คาโมเยว สีมา น โอตฺถรติ ฯ
     เอวญฺจ ปน ภิกฺขเว ติจีวเรน อวิปฺปวาโส สมูหนฺตพฺโพติ
เอตฺถ สมูหนฺเตน ภิกฺขุนา วตฺตํ ชานิตพฺพํ ฯ ตตฺรีทํ วตฺตํ
ขณฺฑสีมาย ตฺวา อวิปฺปวาสสีมา น สมูหนฺตพฺพา ตถา
อวิปฺปวาสสีมาย ตฺวา ขณฺฑสีมาปิ ฯ ขณฺฑสีมาย ปน ิเตน
ขณฺฑสีมาว สมูหนิตพฺพา ตถา อิตราย ิเตน อิตรา ฯ สีมํ นาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๖.
ทฺวีหิ การเณหิ สมูหนนฺติ ปกติยา ขุทฺทกํ ปุน อาวาสวฑฺฒนตฺถาย
มหตึ วา กาตุํ ปกติยา มหตึ ปุน อญฺเสํ วิหาโรกาส-
ทานตฺถาย ขุทฺทกํ วา กาตุํ ฯ ตตฺถ สเจ ขณฺฑสีมญฺจ
อวิปฺปวาสสีมญฺจ ชานนฺติ สมูหนิตุญฺเจว พนฺธิตุญฺจ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ
ขณฺฑสีมมฺปน ชานนฺตา อวิปฺปวาสํ อชานนฺตาปิ สมูหนิตุญฺเจว
พนฺธิตุญฺจ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ ขณฺฑสีมํ อชานนฺตา อวิปฺปวาสํเยว
ชานนฺตา เจติยงฺคณโพธิยงฺคณอุโปสถาคาราทีสุ นิราสงฺกฏฺาเนสุ
ตฺวา อปฺเปวนาม สมูหนิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ ปฏิพนฺธิตุมฺปน น
สกฺขิสฺสนฺเตว ฯ สเจ พนฺเธยฺยุํ สีมาสมฺเภทํ กตฺวา วิหารํ
อวิหารํ กเรยฺยุํ ตสฺมา น สมูหนิตพฺพา ฯ เย ปน อุโภปิ
น ชานนฺติ เต เนว สมูหนิตุํ น พนฺธิตุํ สกฺขิสฺสนฺติ ฯ อยญฺหิ
สีมา นาม กมฺมวาจาย วา อสีมา โหติ สาสนนฺตรธาเนน วา ฯ
น จ สกฺกา สีมํ อชานนฺเตหิ กมฺมวาจํ กาตุํ ตสฺมา น
สมูหนิตพฺพา ฯ สาธุกมฺปน ตฺวาเยว สมูหนิตพฺพา จ พนฺธิตพฺพา
จาติ ฯ
     {๑๔๗} เอวํ พทฺธสีมาวเสน สมานสํวาสญฺจ เอกุโปสถภาวญฺจ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ อพทฺธสีเมสุปิ โอกาเสสุ ตํ ทสฺเสนฺโต อสมฺมตาย
ภิกฺขเว สีมาย อฏฺปิตายาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อฏฺปิตายาติ
อปริจฺฉินฺนาย ฯ คามคหเณน เจตฺถ นครมฺปิ คหิตเมว โหติ ฯ
ตตฺถ ยตฺตเก ปเทเส ตสฺส คามสฺส โภชกา พลึ ลภนฺติ โส
ปเทโส อปฺโป วา โหตุ มหนฺโต วา คามสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๗.
นครนิคมสีมาสุปิ เอเสว นโย ฯ ยมฺปิ เอกสฺมึเยว คามกฺเขตฺเต
เอกํ ปเทสํ อยํ วิสุํคาโม โหตูติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ราชา กสฺสจิ
เทติ โสปิ วิสุํคามสีมา โหติเยว ฯ ตสฺมา สา จ อิตรา จ
ปกติคามนิคมนครสีมา พทฺธสีมาสทิสาเยว โหนฺติ ฯ เกวลมฺปน
ติจีวรวิปฺปวาสปริหารํ น ลภนฺติ ฯ เอวํ คามนฺตวาสีนํ
สีมาปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อรญฺกานํ ทสฺเสนฺโต อคามเก
เจติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อคามเก เจติ คามนิคมนครสีมาหิ อปริจฺฉินฺเน
อฏวิปฺปเทเส ฯ อถวา อคามเก เจติ วิชฺฌาฏวีสทิเส อรญฺเ
ภิกฺขุ วสติ อถสฺส ิโตกาสโต สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา สมาน-
สํวาสกสีมาติ อตฺโถ ฯ อยํ สีมา ติจีวรวิปฺปวาสปริหารมฺปิ ลภติ ฯ
ตตฺถ เอกํ อพฺภนฺตรํ อฏฺวีสติหตฺถปฺปมาณํ โหติ ฯ มชฺเฌ
ิตสฺส สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา วินิเวเธน จุทฺทส โหนฺติ ฯ สเจ
เทฺว สงฺฆา วิสุํ วินยกมฺมานิ กโรนฺติ ทฺวินฺนํ สตฺตพฺภนฺตรานํ
อนฺตเร อญฺเมกํ สตฺตพฺภนฺตรํ อุปจารตฺถาย เปตพฺพํ ฯ
เสสา สตฺตพฺภนฺตรสีมกถา มหาวิภงฺเค อุทฺโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนายํ
วุตฺตนเยน คเหตพฺพา ฯ สพฺพา ภิกฺขเว นที อสีมาติ ยากาจิ
นทีลกฺขณปฺปตฺตา นที นิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวา เอตํ พทฺธสีมํ กโรมาติ
กตาปิ อสีมาว โหติ ฯ สา ปน อตฺตโน สภาเวเนว พทฺธสีมา-
สทิสา สพฺพเมตฺถ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สมุทฺทชาตสฺสเรสุปิ
เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ ชาตสฺสโร นาม เยน เกนจิ ขณิตฺวา
อกโต สยญฺชาตโสพฺโภ สมนฺตโต อาคเตน อุทเกน ปูริโต ติฏฺติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๘.
     เอวํ นทีสมุทฺทชาตสฺสรานํ พทฺธสีมภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ตตฺถ
อพทฺธสีมปริจฺเฉทํ ทสฺเสนฺโต นทิยา วา ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ ยํ มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สมนฺตา อุทกุกฺเขปาติ ยํ านํ
มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สมนฺตโต อุทกุกฺเขเปน ปริจฺฉินฺนํ ฯ กถํ
ปน อุทกํ อุกฺขิปิตพฺพํ ฯ ยถา อกฺขธุตฺตา ทารุคุฬํ ขิปนฺติ เอวํ
อุทกํ วา วาลิกํ วา หตฺเถน คเหตฺวา ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน
สพฺพถาเมน ขิปิตพฺพํ ฯ ยตฺถ เอวํ ขิตฺตํ อุทกํ วา วาลิกา วา
ปตติ อยเมโก อุทกุกฺเขโป ฯ ตสฺส อนฺโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา
ิโต กมฺมํ โกเปติ ฯ ยาว ปริสา วฑฺฒติ ตาว สีมาปิ
วฑฺฒติ ฯ ปริสปริยนฺตโต อุทกุกฺเขโปเยว ปมาณํ ฯ ชาตสฺสร-
สมุทฺเทสุปิ เอเสว นโย ฯ เอตฺถ จ สเจ นที นาติทีฆา
โหติ ปภวโต ปฏฺาย ยาว มุขทฺวารา สพฺพตฺถ สงฺโฆ นิสีทติ
อุทกุกฺเขปสีมากมฺมํ นาม นตฺถิ สกลาปิ นที เอเตสํเยว ภิกฺขูนํ
ปโหติ ฯ ยมฺปน มหาสุมตฺเถเรน วุตฺตํ โยชนํ ปวตฺตมานาเยว
นที ตตฺราปิ อุปริ อฑฺฒโยชนํ ปหาย เหฏฺา อฑฺฒโยชเน
กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ตํ มหาปทุมตฺเถเรเนว ปฏิกฺขิตฺตํ ฯ ภควตา
หิ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา
อนฺตรวาสโก เตมียตีติ อิทํ นทิยา ปมาณํ วุตฺตํ น จ โยชนํ
วา อฑฺฒโยชนํ วา ตสฺมา ยา อิมสฺส สุตฺตสฺส วเสน ปุพฺเพ
วุตฺตลกฺขณา นที ตสฺสา ปภวโต ปฏฺาย สงฺฆกมฺมํ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ สเจ ปเนตฺถ พหู ภิกฺขู วิสุํ วิสุํ กมฺมํ กโรนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓๙.
สพฺเพหิ อตฺตโน จ อญฺเสญฺจ อุทกุกฺเขปปริจฺเฉทสฺส อนฺตรา
อญฺโ อุทกุกฺเขโป สีมนฺตริกตฺถาย เปตพฺโพ ฯ ตโต อธิกํ
วฏฺฏติเยว ฯ อูนกมฺปน น วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ ชาตสฺสรสมุทฺเทสุ
เอเสว นโย ฯ นทิยา ปน สงฺฆกมฺมํ กริสฺสามาติ คเตหิ สเจ
นที ปริปุณฺณา โหติ สมติตฺติกา อุทกสาฏิกํ นิวาเสตฺวาปิ
อนฺโตนทิยํเยว กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ น สกฺโกนฺติ นาวายปิ
ตฺวา กาตพฺพํ ฯ คจฺฉนฺติยา ปน นาวาย กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ
กสฺมา ฯ อุทกุกฺเขปมตฺตเมว หิ สีมาปมาณํ ตํ นาวา สีฆเมว
อติกฺกเมติ เอวํ สติ อญฺิสฺสา สีมาย ตฺติ อญฺิสฺสา
อนุสฺสาวนา โหติ ตสฺมา นาวํ อริตฺเตน วา เปตฺวา ปาสาเณ วา
ลมฺพิตฺวา อนฺโตนทิยํ ชาตรุกฺเข วา พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ
อนฺโตนทิยํ พทฺเธ อฏฺฏเกปิ อนฺโตนทิยํ ชาตรุกฺเขปิ ิเตหิ กาตุํ
วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน รุกฺขสฺส สาขา วา ตโต นิกฺขนฺตปาโรโห
วา พหินทีตีเร วิหารสีมาย วา คามสีมาย วา ปติฏฺิโต สีมํ
วา โสเธตฺวา สาขํ วา ฉินฺทิตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ พหินทีตีเร
ชาตรุกฺขสฺส อนฺโตนทิยํ ปวิฏฺสาขาย วา ปาโรเห วา นาวํ
พนฺธิตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ กโรนฺเตหิ สีมา วา
โสเธตพฺพา ฉินฺทิตฺวา วาสฺส พหิปติฏฺิตภาโว นาเสตพฺโพ ฯ
นทีตีเร ปน ขาณุกํ โกเฏตฺวา ตตฺถ พทฺธนาวาย น วฏฺฏติเยว ฯ
     นทิยํ เสตุํ กโรนฺติ สเจ อนฺโตนทิยํเยว เสตุ วา เสตุปาทา
วา เสตุมฺหิ ิเตหิ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน เสตุ วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๐.
เสตุปาทา วา พหิตีเร ปติฏฺิตา ตตฺถ ิเตหิ กมฺมํ กาตุํ น
วฏฺฏติ สีมํ โสเธตฺวา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ อถ เสตุปาทา อนฺโต
เสตุ ปน อุภินฺนมฺปิ ตีรานํ อุปริ อากาเส ิโต วฏฺฏติ ฯ
อนฺโตนทิยํ ปาสาโณ วา ทีปโก วา โหติ ตสฺส ยตฺตกํ
ปเทสํ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร ปกติวสฺสกาเล วสฺสานสฺส จตูสุ
มาเสสุ อุทกํ โอตฺถรติ โส นทีสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ อติวุฏฺิกาเล
ปน โอเฆน โอตฺถโฏกาโส น คเหตพฺโพ โส หิ คามสีมสงฺขเมว
คจฺฉติ ฯ นทิโต มาติกํ นีหรนฺตา นทิยํ อาวรณํ กโรนฺติ ตญฺจ
โอตฺถริตฺวา วา วินิพฺพิชฺฌิตฺวา วา อุทกํ คจฺฉติ สพฺพตฺถ
ปวตฺตนฏฺาเน กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน อาวรเณน
วา โกฏฺกพนฺธเนน วา โสตํ ปจฺฉิชฺชติ อุทกํ นปฺปวตฺตติ
อปฺปวตฺตนฏฺาเน กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ อาวรณมตฺถเกปิ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ สเจ โกจิ อาวรณปฺปเทโส ปุพฺเพ วุตฺตปาสาณ-
ทีปกปฺปเทโส วิย อุทเกน อชฺโฌตฺถรียติ ตตฺถ วฏฺฏติ ฯ โส
หิ นทีสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ นทึ วินาเสตฺวา ตฬากํ กโรนฺติ เหฏฺา
ปาลิ พทฺธา อุทกํ อาคนฺตฺวา ตฬากํ ปูเรตฺวา ติฏฺติ เอตฺถ
กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ อุปริ ปวตฺตนฏฺาเน เหฏฺา จ
ฉฑฺฑิตโมทกํ นทึ โอตฺถริตฺวา สนฺทนฏฺานโต ปฏฺาย วฏฺฏติ ฯ
เทเว อวสฺสนฺเต เหมนฺตคิมฺเหสุ วา สุกฺขนทิยาปิ วฏฺฏติ ฯ นทิโต
นีหฏมาติกาย น วฏฺฏติ ฯ สเจ สา กาลนฺตเรน ภิชฺชิตฺวา นที
โหติ วฏฺฏติ ฯ กาจิ นที กาลนฺตเรน อุปฺปติตฺวา คามนิคมสีมํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๑.
โอตฺถริตฺวา ปวตฺตติ นทีเยว โหติ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
สเจ ปน วิหารสีมํ โอตฺถรติ วิหารสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
     สมุทฺเทปิ กมฺมํ กโรนฺเตหิ ยํ ปเทสํ อุทฺธํ วฑฺฒนอุทกํ
วา ปกติวีจิ วา วาตเวเคน อาคนฺตฺวา โอตฺถรติ ตตฺถ กาตุํ
น วฏฺฏติ ฯ ยสฺมึ ปน ปเทเส ปกติวีจิโย โอสริตฺวา สณฺหนฺติ
โส อุทกนฺตโต ปฏฺาย อนฺโตสมุทฺโท นาม ตตฺถ ิเตหิ
กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ อูมิเวโค พาธติ นาวาย วา อฏฺฏเก
วา ตฺวา กาตพฺพํ ฯ เตสุ วินิจฺฉโย นทิยํ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺโพ ฯ สมุทฺเท ปิฏฺิปาสาโณ โหติ ตํ กทาจิ อูมิโย
อาคนฺตฺวา โอตฺถรนฺติ กทาจิ น โอตฺถรนฺติ ตตฺถ กมฺมํ
กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ โส หิ คามสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ สเจ
ปน วีจีสุ อาคตาสุปิ อนาคตาสุปิ ปกติอุทเกเนว โอตฺถรียติ
วฏฺฏติ ฯ ทีปโก วา ปพฺพโต วา โหติ โส เจ ทูเร โหติ
มจฺฉพนฺธานํ อคมนปเถ อรญฺสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ เตสํ
คมนปริยนฺตสฺส โอรโต ปน คามสีมาสงฺขํ คจฺฉติ ฯ ตตฺถ คามสีมํ
อโสเธตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ สมุทฺโท คามสีมํ วา
นิคมสีมํ วา โอตฺถริตฺวา ติฏฺติ สมุทฺโทว โหติ ตตฺถ
กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน วิหารสีมํ โอตฺถรติ
วิหารสีมาเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ ชาตสฺสเร กมฺมํ กโรนฺเตหิปิ ยตฺถ
ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล วสฺเส ปจฺฉินฺนมตฺเต ปิวตุํ วา
นหายิตุํ วา หตฺถปาเท วา โธวิตุํ อุทกํ น โหติ สุกฺขติ อยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๒.
น ชาตสฺสโร คามกฺเขตฺตสงฺขเมว คจฺฉติ ตตฺถ กมฺมํ น กาตพฺพํ ฯ
ยตฺถ ปน วุตฺตปฺปกาเร วสฺสกาเล อุทกํ สนฺติฏฺติ อยเมว
ชาตสฺสโร ฯ ตสฺส ยตฺตเก ปเทเส วสฺสานํ จาตุมฺมาเส อุทกํ
ติฏฺติ ตตฺถ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ คมฺภีรํ อุทกํ
อฏฺฏกํ พนฺธิตฺวา ตตฺถ ิเตหิปิ ชาตสฺสรสฺส อนฺโต ชาตรุกฺขมฺหิ
พทฺธอฏฺฏเกปิ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ปิฏฺิปาสาณทีปเกสุ ปเนตฺถ นทิยํ
วุตฺตสทิโสว วินิจฺฉโย ฯ สมวสฺสเทวกาเล ปโหนกชาตสฺสโร ปน
สเจปิ ทุวุฏฺิกาเล วา คิมฺหเหมนฺเตสุ วา สุกฺขติ นิรุทโก โหติ
ตตฺถ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ ยํ อนฺธกฏฺกถายํ วุตฺตํ สพฺโพ
ชาตสฺสโร สุกฺโข อโนทโก คามกฺเขตฺตํเยว ภชตีติ ตํ น
คเหตพฺพํ ฯ สเจ ปเนตฺถ อุทกตฺถาย อาวาฏํ วา โปกฺขรณีอาทีนิ
วา ขณนฺติ ตํ านํ อชาตสฺสโร โหติ คามสีมาสงฺขํ คจฺฉติ ฯ
ลาพุติปุสกาทิวปฺเป กเตปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน ตํ ปูเรตฺวา
ถลํ วา กโรนฺติ เอกสฺมึ ทิสาภาเค ปาลึ พนฺธิตฺวา สพฺพเมว
ตํ มหาตฬากํ วา กโรนฺติ สพฺโพปิ ชาตสฺสโร น โหติ
คามสีมาสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ โลณิปิ ชาตสฺสรสงฺขเมว คจฺฉติ ฯ วสฺสิเก
จตฺตาโร มาเส อุทกฏฺาโนกาเส กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
     {๑๔๘} สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺตีติ อตฺตโน สีมาย ปเรสํ พทฺธสีมํ
สมฺภินฺทนฺติ ฯ สเจ หิ โปราณกสฺส วิหารสฺส ปุรตฺถิมาย ทิสาย
อมฺโพ เจว ชมฺพู จาติ เทฺว รุกฺขา อญฺมญฺ สํสฏฺวิฏปา
โหนฺติ เตสุ อมฺพสฺส ปจฺฉิมทิสาภาเค ชมฺพู ฯ วิหารสีมา จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๓.
ชมฺพุํ อนฺโต กตฺวา อมฺพํ กิตฺเตตฺวา พทฺธา โหติ อถ ปจฺฉา
ตสฺส วิหารสฺส ปุรตฺถิมาย ทิสาย วิหารํ กตฺวา สีมํ พนฺธนฺตา
ภิกฺขู ตํ อมฺพํ อนฺโต กตฺวา ชมฺพุํ กิตฺเตตฺวา พนฺธนฺติ สีมาย
สีมา สมฺภินฺนา โหติ ฯ เอวํ ฉพฺพคฺคิยา อกํสุ ฯ เตนาห
สีมาย สีมํ สมฺภินฺทนฺตีติ ฯ สีมาย สีมํ อชฺโฌตฺถรนฺตีติ อตฺตโน
สีมาย ปเรสํ พทฺธสีมํ อชฺโฌตฺถรนฺติ ปเรสํ พทฺธสีมํ สกลํ
วา ตสฺสา ปเทสํ วา อนฺโต กตฺวา อตฺตโน สีมํ พนฺธนฺติ ฯ
สีมนฺตริกํ เปตฺวา สีมํ สมฺมนฺนิตุนฺติ เอตฺถ สเจ ปมตรํ
กตสฺส วิหารสฺส สีมา อสมฺมตา โหติ สีมาย อุปจาโร เปตพฺโพ ฯ
สเจ สมฺมตา โหติ ปจฺฉิมโกฏิยา หตฺถมตฺตํ สีมนฺตริกา เปตพฺพา ฯ
กุรุนฺทิยํ วิทตฺถิมตฺตมฺปิ มหาปจฺจริยํ จตุรงฺคุลมตฺตมฺปิ วฏฺฏตีติ
วุตฺตํ ฯ เอกรุกฺโขปิ จ ทฺวินฺนํ สีมานํ นิมิตฺตํ โหติ โส ปน
วฑฺฒนฺโต สีมาสงฺกรํ กโรติ ตสฺมา น กาตพฺโพ ฯ
                    สีมากถา นิฏฺิตา ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๑๓๐-๑๔๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=3&A=2694&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=2694&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=4&i=154
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=4&A=4208
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=4&A=4302
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=4&A=4302
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_4