บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๐

หน้าที่ ๑๗.

เกน เต อิธ มิชฺณตีติ เกน ปุญฺาติสเยน เต อิธ อิมสฺมึ าเน อิทานิ ตยา ^๑- ลพฺภมานํ อุฬารํ สุจริตผลํ อิชฺฌติ นิปฺผชฺชติ. อุปฺปชฺชนฺตีติ นิพฺพตฺตนฺติ, อวิจฺเฉทวเสน อุปรูปริ วตฺตนฺตีติ อตฺโถ. โภคาติ ปริภุญฺชิตพฺพฏฺ- เน "โภคา"ติ ลทฺธนามา วตฺถาภรณาทิวิตฺตูปกรณวิเสสา. เยติ สามญฺเน อนิยม- นิทฺเทโส, เกจีติ ปการเภทํ อามสิตฺวา อนิยมนิทฺเทโส, อุภเยนาปิ ปณีตปณีตตราทิ- เภเท ตตฺถ ลพฺภมาเน ตาทิเส โภเค อนวเสสโต พฺยาเปตฺวา สงฺคณฺหาติ. อนวเสสพฺยาปโก หิ อยํ นิทฺเทโส ยถาปิ ^๒- "เย เกจิ สงฺขารา"ติ. มนโส ปิยาติ มนสา ปิยายิตพฺพา, มนาปิยาติ อตฺโถ. เอตฺถ จ "เอตาทิโส วณฺโณ"ติ อิมินา เหฏฺา วุตฺตวิเสสา ตสฺสา เทวตาย อตฺตภาวปริยาปนฺนา วณฺณสมฺปทา ทสฺสิตา, "โภคา"ติ อิมินา อุปโภคปริโภค- วตฺถุภูตา ทิพฺพรูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺพฺพเภทา กามคุณสมฺปทา, "มนโส ปิยา"ติ อิมินา เตสํ รูปาทีนํ อิฏฺกนฺตมนาปตา, "อิธ มิชฺฌตี"ติ อิมินา ปน ทิพฺพอายุวณฺณยสสุขอาธิปเตยฺยสมฺปทา ทสฺสิตา. "เย เกจิ มนโส ปิยา"ติ อิมินา ยานิ "โส อญฺเ เทเว ทสหิ าเนหิ อธิคฺคณฺหาติ ทิพฺเพน อายุนา ทิพฺเพน วณฺเณน ทิพฺเพน สุเขน ทิพฺเพน ยเสน ทิพฺเพน อาธิปเตยฺเยน ทิพฺเพหิ รูเปหิ ทิพฺเพหิ สทฺเทหิ ทิพฺเพหิ คนฺเธหิ ทิพฺเพหิ รเสหิ ทิพฺเพหิ โผฏฺพฺเพหี"ติ ^๔- สุตฺเต อาคตานิ ทส านานิ, เตสํ อิธ อนวเสสโต สงฺคโห ทสฺสิโตติ เวทิตพฺโพ. #[๓] ปุจฺฉามีติ ปญฺหํ กโรมิ, าตุํ อิจฺฉามีติ อตฺโถ. กามํ เจตํ "เกน เต'ตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ. กิมกาสิ ปุญฺ, เกนาสิ เอวญฺชลิตานุภาวา"ติ จ กึสทฺทคฺคหเณเนว อตฺถนฺตรสฺส อสมฺภวโต ปุจฺฉาวเสน คาถาตฺตยํ วุตฺตนฺติ วิญฺายติ, ปุจฺฉาวิเสสภาวาปนตฺถํ ปน "ปุจฺฉามี"ติ วุตฺตํ. อยํ หิ ปุจฺฉา อทิฏฺโชตนา ตาว น โหติ เอทิสสฺส อตฺถสฺส มหาเถรสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ตยิ ^๒ ฉ.ม. ยถา ^๓ สํ.สฬา. ๑๘/๕๓๕/๓๔๓ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

อทิฏฺภาวาภาวโต, วิมติจฺเฉทนาปิ น โหติ สพฺพโส สมุคฺฆาติตสํสยตฺตา, อนุมติปุจฺฉาปิ น โหติ "ตํ กึ มญฺสิ ราชญฺา"ติอาทีสุ ^๑- วิย อนุมติคหณากาเรน อปฺปวตฺตตฺตา, กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาปิ น โหติ ตสฺสา เทวตาย กเถตุกมฺยตาวเสน เถเรน อปุจฺฉิตตฺตา. วิเสเสน ปน ทิฏฺสํสนฺทนาติ เวทิตพฺพา. สฺวายมตฺโถ เหฏฺา อตฺถุปฺปตฺติกถายํ "เถโร กิญฺจาปี"ติอาทินา วิภาวิโต เอว. ตนฺติ ตฺวํ. ตยิทํ ปุพฺพาปราเปกฺขํ, ปุพฺพาเปกฺขตาย อุปโยเคกวจนํ, ปราเปกฺขตาย ปน ปจฺจตฺเตก- วจนํ ทฏฺพฺพํ. เทวีติ เอตฺถ เทวสทฺโท "อิมานิ เต เทว จตุราสีติ นครสหสฺสานิ กุสวตี- ราชธานิปมุขานิ, เอตฺถ เทว ฉนฺทํ กโรหิ ชีวิเต อเปกฺขนฺ"ติ จ อาทีสุ ^๒- สมฺมุติเทววเสน อาคโต, "ตสฺส เทวาติเทวสฺส, สาสนํ สพฺพทสฺสิโน"ติอาทีสุ วิสุทฺธิเทววเสน. วิสุทฺธิเทวานํ หิ ภควโต อติเทวภาเว วุตฺเต อิตเรสํ วุตฺโต เอว โหตีติ. "จาตุมหาราชิกา เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา"ติอาทีสุ ^๓- อุปปตฺติเทววเสน. อิธาปิ อุปปตฺติเทววเสเนว เวทิตพฺโพ. ปทตฺถโต ปน:- ทิพฺพติ อตฺตโน ปุญฺิทฺธิยา กีฬติ ลฬติ ปญฺจหิ กามคุเณหิ รมติ, อถ วา เหฏฺา วุตฺตนเยน โชตติ โอภาสติ, อากาเสน ^๔- วิมาเนน จ คจฺฉตีติ เทวี. "ตฺวํ เทวี"ติ สมฺโพธเน เจตํ เอกวจนํ. มหานุภาเวติ อุฬารปฺปภาเว, โส ปนสฺสานุภาโว เหฏฺา ทฺวีหิ คาถาหิ ทสฺสิโตเยว. มนุสฺสภูตาติ เอตฺถ มนสฺส อุสฺสนฺนตาย มนุสฺสา, สติสูรภาวพฺรหฺมจริย- โยคฺยตาทิคุณวเสน อุปจิตมานสา อุกฺกฏฺคุณจิตฺตา. เก ปน เต? ชมฺพุทีปวาสิโน สตฺตวิเสสา. เตนาห ภควา:- @เชิงอรรถ: ^๑ ที.มหา. ๑๐/๔๑๑,๔๑๓/๒๗๒,๒๗๔ ^๒ ที.มหา. ๑๐/๒๖๖/๑๖๕ @^๓ ที.ปา. ๑๑/๓๓๗/๒๒๘ ^๔ ม. อากาเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

"ตีหิ ภิกฺขเว าเนหิ ชมฺพุทีปกา มนุสฺสา อุตฺตรกุรุเก มนุสฺเส อธิคฺคณฺหนฺติ เทเว จ ตาวตึเส. กตเมหิ ตีหิ? สูรา สติมนฺโต อิธ พฺรหฺมจริยวาโส"ติ. ^๑- ตถา หิ พุทฺธา ภควนฺโต ปจฺเจกพุทฺธา อคฺคสาวกา มหาสาวกา จกฺกวตฺติโน อญฺเ จ มหานุภาวา สตฺตา เอตฺเถว อุปฺปชฺชนฺติ. เตหิ สมานรูปาทิตาย ปน สทฺธึ ปริตฺตทีปวาสีหิ อิตรมหาทีปวาสิโนปิ "มนุสฺสา"เตฺวว ปญฺายึสูติ เอเก. อปเร ปน ภณนฺติ:- โลภาทีหิ อโลภาทีหิ จ สหิตสฺส มนสฺส อุสฺสนฺนตาย มนุสฺสา. เย หิ สตฺตา มนุสฺสชาติกา, เตสุ สตฺเตสุ ^๒- วิเสสโต โลภาทโย อโลภาทโย จ อุสฺสนฺนา, เต โลภาทิอุสฺสนฺนตาย อปายมคฺคํ, อโลภาทิอุสฺสนฺนตาย สุคติมคฺคํ นิพฺพานคามิมคฺคญฺจ ปูเรนฺติ, ตสฺมา โลภาทีหิ อโลภาทีหิ จ สหิตสฺส มนสฺส อุสฺสนฺนตาย ปริตฺตทีปวาสีหิ สทฺธึ จตุมหาทีปวาสิโน สตฺตวิเสสา "มนุสฺสา"ติ วุจฺจนฺตีติ. โลกิยา ปน "มนุโน อปจฺจภาเวน มนุสฺสา"ติ วทนฺติ. มนุ นาม ปม- กปฺปิโก โลกมริยาทาย ^๓- อาทิภูโต หิตาหิตวิธายโก สตฺตานํ ปิตุฏฺานิโย, โย สาสเน "มหาสมฺมโต"ติ วุจฺจติ. ปจฺจกฺขโต ^๔- ปรมฺปราย จ ตสฺส โอวาทานุสาสนิยํ ิตา สตฺตา ปุตฺตสทิสตาย "มนุสฺสา"ติ วุจฺจนฺติ. ตโต เอว หิ เต มาณวา "มนุชา"ติ จ โวหรียนฺติ. มนุสฺเสสุ ภูตา ชาตา, มนุสฺสภาวํ วา ปตฺตาติ มนุสฺสภูตา. กิมกาสิ ปุญฺนฺติ กึ ทานสีลาทิปฺปเภเทสุ กีทิสํ ปุชฺชภาวผลนิพฺพตฺตนโต, ยตฺถ สยํ อุปฺปนฺนํ, ตํ สนฺตานํ ปุนาติ วิโสเธตีติ จ "ปุญฺนฺ"ติ ลทฺธนามํ สุจริตํ กุสลกมฺมํ อกาสิ, อุปจินิ นิพฺพตฺเตสีติ อตฺโถ. ชลิตานุภาวาติ สพฺพโส วิชฺโชตมานา ปุญฺิทฺธิกา. @เชิงอรรถ: ^๑ องฺ.นวก. ๒๓/๒๒๕ (๒๑)/๔๐๙ (สฺยา) ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ @^๓ ก. โลกปริยาทาย ^๔ สี. อปจฺจตฺถโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

กสฺมา ปเนตฺถ "มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺนฺ"ติ วุตฺตํ, กึ อญฺาสุ คตีสุ ปุญฺกิริยา นตฺถีติ? โน นตฺถิ, ยสฺมา นิรเยปิ นาม กามาวจรกุสลจิตฺตปฺปวตฺติ กทาจิ ลพฺภเตว, กิมงฺคํ ^๑- ปนญฺตฺถ, นนุ อโวจุมฺหา "ทิฏฺสํสนฺทนา ปุจฺฉา"ติ. ตสฺมา มหาเถโร มนุสฺสตฺตภาเว ตฺวา ปุญฺกมฺมํ กตฺวา อุปฺปนฺนํ ตํ ทิสฺวา ภูตตฺถวเสน ปุจฺฉนฺโต "มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺนฺ"ติ อโวจ. อถ วา อญฺาสุ คตีสุ เอกนฺตสุขตาย เอกนฺตทุกฺขตาย ทุกฺขพหุลตาย จ ปุญฺกิริยาย โอกาโส น สุลภรูโป สปฺปุริสูปนิสฺสยาทิปจฺจยสมวายสฺส สุทุลฺลภ- ภาวโต. กทาจิ อุปฺปชฺชมาโนปิ ยถาวุตฺตการเณน อุฬาโร วิปุโล จ น โหติ, มนุสฺสคติยํ ปน สุขพหุลตาย ปุญฺกิริยาย โอกาโส สุลภรูโป สปฺปุริสูปนิสฺสยาทิ- ปจฺจยสมวายสฺส เยภุยฺเยน สุลภภาวโต. ยญฺจ ตตฺถ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ. ตมฺปิ วิเสสโต ปุญฺกิริยาย อุปนิสฺสโย โหติ. ทุกฺขูปนิสฺสยา หิ สทฺธาติ. ยถา หิ อโยฆเนน สตฺถเก นิปฺผาทิยมาเน ตสฺส เอกนฺตโต น อคฺคิมฺหิ ตาปนํ อุทเกน วา เตมนํ เฉทนกิริยาสมตฺถตาย วิเสสปจฺจโย, ตาเปตฺวา ปน ปมาณโยคโต อุทกเตมนํ ตสฺสา วิเสสปจฺจโย, เอวเมว สตฺตสนฺตานสฺส เอกนฺตทุกฺขสมงฺคิตา ทุกฺขพหุลตา เอกนฺตสุขสมงฺคิตา จ ปุญฺกิริยาย น วิเสสปจฺจโย โหติ. สติ ปน ทุกฺข- สนฺตาปเน ปมาณโยคโต สุขูปพฺรูหเน จ ลทฺธูปนิสฺสยา ปุญฺกิริยา อุปฺปชฺชติ, อุปฺปชฺชมานา จ มหาชุติกา มหาวิปฺผารา ปฏิปกฺขเฉทนสมตฺถา จ โหติ, ตสฺมา มนุสฺสภาโว ปุญฺกิริยาย วิเสสปจฺจโย. เตน วุตฺตํ "มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺนฺ"ติ. เสสํ สุวิญฺเยฺยเมว. #[๔] เอวํ ปน เถเรน ปุจฺฉิตา สา เทวตา ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ, ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ "สา เทวตา อตฺตมนา"ติ คาถา วุตฺตา. เกน ปนายํ คาถา วุตฺตา? ธมฺมสงฺคาหเกหิ. ตตฺถ สาติ ยา ปุพฺเพ "ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. กิมงฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

มหานุภาเว"ติ วุตฺตา, สา. เทวตาติ เทวปุตฺโตปิ พฺรหฺมาปิ เทวธีตาปิ วุจฺจติ. "อถ โข อญฺตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา"ติอาทีสุ ^๑- หิ เทวปุตฺโต "เทวตา"ติ วุตฺโต เทโวเยว เทวตาติ กตฺวา. ตถา "ตา เทวตา สตฺตสตา อุฬารา, พฺรหฺมวิมานา อภินิกฺขมิตฺวา"ติอาทีสุ พฺรหฺมาโน. "อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน ยา ตฺวํ ติฏฺสิ เทวเต โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา โอสธี วิย ตารกา"ติ ^๒- อาทีสุ เทวธีตา. อิธาปิ เทวธีตา เอว ทฏฺพฺพา. อตฺตมนาติ ตุฏฺมนา ปีติโสมนสฺเสหิ คหิตมนา. ปีติโสมนสฺสสหคตํ หิ จิตฺตํ โทมนสฺสสฺส อโนกาสโต เตหิ ตํ สกํ กตฺวา คหิตํ วิย โหติ. อตฺตมนาติ วา สกมนา. อนวชฺชปีติโสมนสฺส- สมฺปยุตฺตํ หิ จิตฺตํ สมฺปติ อายติญฺจ ตํสมงฺคิโน หิตสุขาวหโต "สกนฺ"ติ วตฺตพฺพตํ ลภติ, น อิตรํ. โมคฺคลฺลาเนนาติ โมคฺคลฺลานโคตฺตสฺส พฺราหฺมณมหาสาลสฺส ปุตฺตภาวโต โส มหาเถโร โคตฺตวเสน "โมคฺคลฺลาโน"ติ ปญฺาโต, เตน โมคฺคลฺลาเนน. ปุจฺฉิตาติ ทิฏฺสํสนฺทนวเสน ปุจฺฉิตา, อตฺตมนา สา เทวตา ปญฺหํ พฺยากาสีติ โยชนา. อตฺตมนตา จสฺสา "ตมฺปิ นาม ปริตฺตกมฺปิ กมฺมํ เอวํ มหติยา ทิพฺพ- สมฺปตฺติยา การณํ อโหสี"ติ ปุพฺเพปิ สา อตฺตโน ปุญฺผลํ ปฏิจฺจ อนฺตรนฺตรา โสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ, อิทานิ ปน "อญฺตรสฺส เถรสฺส กโตปิ นามกาโร เอวํ อุฬารผโล, อยํ ปน พุทฺธานํ อคฺคสาวโก อุฬารคุโณ มหานุภาโว, อิมมฺปิ ปสฺสิตุํ นิปจฺจการญฺจ กาตุํ ลภามิ, มม ปุญฺผลปฏิสํยุตฺตเมว จ ปุจฺฉํ กโรตี"ติ ทฺวีหิ การเณหิ อุปฺปนฺนา. เอวํ สญฺชาตพลวปีติโสมนสฺสา สา เถรสฺส วจนํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปญฺหํ ปุฏฺา พฺยากาสิ. @เชิงอรรถ: ^๑ สํ.ส. ๑๕/๑/๑, ขุ.ขุ. ๒๕/๑/๓ ^๒ ขุ.วิมาน. ๒๖/๗๕/๑๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

ปญฺหนฺติ าตุํ อิจฺฉิตํ ตํ อตฺถํ วิยากาสิ กเถสิ วิสฺสชฺเชสิ. กถํ ปน พฺยากาสิ? ปุฏฺาติ ปุฏฺาการโต, ปุจฺฉิตากาเรเนวาติ ^๑- อตฺโถ. เอตฺถ หิ "ปุจฺฉิตา"ติ วตฺวา ปุน "ปุฏฺา"ติ วจนํ วิเสสตฺถนิยมนํ ทฏฺพฺพํ. สิทฺเธ หิ สติ อารมฺโภ วิเสสตฺถาปโกว โหติ. โก ปเนโส วิเสสตฺโถ? พฺยากรณสฺส ปุจฺฉานุรูปตา. ยํ หิ กมฺมผลํ ทสฺเสตฺวา ตสฺส การณภูตํ กมฺมํ ปุจฺฉิตํ, ตทุภยสฺส อญฺมญฺานุรูปภาววิภาวนา. เยน จ อากาเรน ปุจฺฉา ปวตฺตา อตฺถโต จ พฺยญฺชนโต จ, ตทาการสฺส พฺยากรณสฺส ปุจฺฉานุรูปตา, ตถา เจว วิสฺสชฺชนํ ปวตฺตํ. อิติ อิมสฺส วิเสสสฺส าปนตฺถํ "ปุจฺฉิตา"ติ วตฺวา ปุน "ปุฏฺา"ติ วุตฺตํ. "ปุจฺฉีตา"ติ วา ตาย เทวตาย วิเสสนมุเขน ปุฏฺภาวสฺส ปญฺหพฺยากรณสฺส จ การณกิตฺตนํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- "เกน เต'ตาทิโส วณฺโณ"ติอาทินา เถเรน ปุจฺฉียตีติ ปุจฺฉา, ตาย เทวตาย กตกมฺมํ, ตสฺสา ปุจฺฉาย การิตา อาจิกฺขิตา วาติ สา เทวตา "ปุจฺฉิตา"ติ วุตฺตา. ยสฺมา ปุจฺฉิตา ปุจฺฉิยมานสฺส กมฺมสฺส การิตา, ตสฺมา ปญฺหํ ปุฏฺา, ยสฺมา จ ปุน ^๒- ปุจฺฉิตา ปุจฺฉิยมานสฺส กมฺมสฺส อาจิกฺขนสภาวา, ตสฺมา ปญฺหํ พฺยากาสีติ. ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลนฺติ อิทํ "ปญฺหนฺ"ติ วุตฺตสฺส อตฺถสฺส สรูปทสฺสนํ. อยญฺเจตฺถ อตฺโถ:- อิทํ ปุจฺฉนฺตสฺส ปุจฺฉิยมานาย จ ปจฺจกฺขภูตํ อนนฺตรํ วุตฺตปฺปการํ ปุญฺผลํ, ยสฺส กมฺมสฺส ตํ าตุํ อิจฺฉิตตฺตา ปญฺหนฺติ วุตฺตํ ปุญฺกมฺมํ พฺยากาสีติ. #[๕] อหํ มนุสฺเสสูติอาทิ ปญฺหสฺส พฺยากรณากาโร. ตตฺถ อหนฺติ เทวตา อตฺตานํ นิทฺทิสติ. "มนุสฺเสสู"ติ วตฺวา ปุน "มนุสฺสภูตา"ติ วจนํ ตทา อตฺตนิ มนุสฺสคุณานํ วิชฺชมานตาทสฺสนตฺถํ. โย หิ มนุสฺสชาติโกว สมาโน ปาณาติปาตาทึ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปุจฺฉิตากาเรน วาต ^๒ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

อกตฺตพฺพํ กตฺวา ทณฺฑารโห ตตฺถ ตตฺถ ราชาทิโต หตฺถจฺเฉทาทิกมฺมการณํ ^๑- ปาปุณนฺโต มหาทุกฺขํ อนุภวติ, อยํ มนุสฺสเนรยิโก นาม. อปโร มนุสฺสชาติโกว สมาโน ปุพฺเพกตกมฺมุนา ฆาสจฺฉาทนมฺปิ น ลภติ, ขุปฺปิปาสาภิภูโต ทุกฺขพหุโล กตฺถจิ ปติฏฺ อลภมาโน วิจรติ, อยํ มนุสฺสเปโต นาม. อปโร มนุสฺสชาติโกว สมาโน ปราธีนวุตฺติ ปเรสํ ภารํ วหนฺโต ภินฺนมริยาโท วา อนาจารํ อาจริตฺวา ปเรหิ สนฺตชฺชิโต มรณภยภีโต คหนนิสฺสิโต ทุกฺขพหุโล วิจรติ หิตาหิตํ อชานนฺโต นิทฺทาชิฆจฺฉาทุกฺขวิโนทนาทิปโร, อยํ มนุสฺสติรจฺฉาโน นาม. โย ปน อตฺตโน หิตาหิตํ ชานนฺโต กมฺมผลํ สทฺทหนฺโต หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺโน ทยาปนฺโน สพฺพสตฺเตสุ สํเวคพหุโล อกุสลกมฺมปเถ ปริวชฺเชนฺโต กุสลกมฺมปเถ สมาจรนฺโต ปุญฺกิริยวตฺถูนิ ปริปูเรติ, อยํ มนุสฺสธมฺเม ปติฏฺิโต ปรมตฺถโต มนุสฺโส นาม. อยมฺปิ ตาทิสา อโหสิ. เตน วุตฺตํ "มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา"ติ. มนุสฺเส สตฺตนิกาเย มนุสฺสภาวํ ปตฺตา มนุสฺสธมฺมญฺจ อปฺปหาย ิตาติ อตฺโถ. อพฺภาคตานนฺติ อภิอาคตานํ, สมฺปตฺตอาคนฺตุกานนฺติ อตฺโถ. ทุวิธา หิ อาคนฺตุกา อติถิ อพฺภาคโตติ. เตสุ กตปริจโย อาคนฺตุโก อติถิ, อกตปริจโย อพฺภาคโต. กตปริจโย อกตปริจโยปิ วา ปุเรตรํ อาคโต อติถิ, โภชนเวลายํ อุปฏฺิโต สมฺปติ อาคโต อพฺภาคโต. นิมนฺติโต วา ภตฺเตน อติถิ, อนิมนฺติโต อพฺภาคโต. อยํ ปน อกตปริจโย อนิมนฺติโต สมฺปติ อาคโต จ, ตํ สนฺธายาห ^๒- "อพฺภาคตานนฺ"ติ, ครุกาเรน ปเนตฺถ พหุวจนํ วุตฺตํ. อาสติ นิสีทติ เอตฺถาติ อาสนํ, ยงฺกิญฺจิ นิสีทนโยคฺคํ, อิธ ปน ปี อธิปฺเปตํ, ตสฺส จ อปฺปกตฺตา อนุฬารตฺตา จ "อาสนกนฺ"ติ อาห. อทาสินฺติ "อิทมสฺส เถรสฺส ทินฺนํ มยฺหํ มหปฺผลํ ภวิสฺสติ มหานิสํสนฺ"ติ สญฺชาตโสมนสฺสา กมฺมํ กมฺมผลญฺจ สทฺทหิตฺวา ตสฺส เถรสฺส ปริโภคตฺถาย อทาสึ, นิรเปกฺขปริจฺจาควเสน ปริจฺจชินฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม.อุ. ๑๔/๒๔๗,๒๕๔,๒๖๕/๒๑๔,๒๒๑,๒๓๓ ^๒ ม. อกตปริจเย อนิมนฺติเต สมฺปติ อาคเต @สนฺธายาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

อภิวาทยินฺติ อภิวาทนํ อกาสึ, ปญฺจปติฏฺิเตน ทกฺขิเณยฺยปุคฺคเล วนฺทินฺติ อตฺโถ. วนฺทมานา หิ ตํ ตาเยว วนฺทนกิริยาย วนฺทิยมานํ "สุขินี โหหิ, อโรคา โหหี"ติอาทินา อาสิวาทํ อตฺถโต วทาเปสิ นาม. อญฺชลิกํ อกาสินฺติ ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ สิรสิ ปคฺคณฺหนฺตี คุณวิสิฏฺานํ อปจายนํ อกาสินฺติ อตฺโถ. ยถานุภาวนฺติ ยถาพลํ, ตทา มม วิชฺชมานวิภวานุรูปนฺติ อตฺโถ. อทาสิ ทานนฺติ อนฺนปานาทิเทยฺยธมฺมปริจฺจาเคน ทกฺขิเณยฺยํ โภเชนฺตี ^๑- ทานมยํ ปุญฺ ปสวึ. เอตฺถ จ "อหนฺ"ติ อิทํ กมฺมสฺส ผลสฺส จ เอกสนฺตติปติตตาทสฺสเนน สมฺพนฺธภาวทสฺสนํ, "มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา"ติ อิทํ ตสฺสา ปุญฺกิริยาย อธิฏฺานภูตสนฺตานวิเสสทสฺสนํ, "อพฺภาคตานนฺ"ติ อิทํ จิตฺตสมฺปตฺติทสฺสนญฺเจว เขตฺตสมฺปตฺติทสฺสนญฺจ ทานสฺส วิย ปฏิคฺคหณสฺส ^๒- จ กิญฺจิ อนเปกฺขิตฺวา ปวตฺติตภาวทีปนโต. "อาสนกํ อทาสึ ยถานุภาวญฺจ อทาสิ ทานนฺ"ติ อิทํ โภคสารทาน- ทสฺสนํ, "อภิวาทยึ อญฺชลิกํ อกาสินฺ"ติ อิทํ กายสารทานทสฺสนํ. #[๖] เตนาติ เตน ยถาวุตฺเตน ปุญฺเน เหตุภูเตน. เมติ อยํ เมสทฺโท "กิจฺเฉน เม อธิคตํ, หลนฺทานิ ปกาสิตุนฺ"ติอาทีสุ ^๓- กรเณ อาคโต, มยาติ อตฺโถ. "สาธุ เม ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตู"ติอาทีสุ ^๔- สมฺปทาเน, มยฺหนฺติ อตฺโถ. "ปุพฺเพว เม ภิกฺขเว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต"ติอาทีสุ ^๕- สามิอตฺเถ อาคโต, อิธาปิ สามิอตฺเถ เอว, มมาติ อตฺโถ. สฺวายํ เมสทฺโท เตน เม ปุญฺเนาติ จ เม เอตาทิโสติ จ อุภยตฺถ สมฺพนฺธิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมว. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ภาเชนฺตี ^๒ ม. ทานสฺส วิสยสฺส จ ปฏิคฺคาหกสฺส @^๓ วิ.มหา. ๔/๗/๗, ที.มหา. ๑๐/๖๕/๓๒, ม.มู. ๑๒/๒๘๑/๒๔๒, ม.ม. ๑๓/๓๓๗/๓๑๙, @สํ.ส. ๑๕/๑๗๒/๑๖๔ ^๔ สํ.สฬา. ๑๘/๑๓๑/๘๙ (สฺยา), องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๕๗/๒๗๖ @^๕ ม.มู. ๑๒/๒๐๖/๑๗๖, สํ.สฬา. ๑๘/๑๗๓/๑๒๑ (สฺยา.), องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๐๔/๒๕๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

เอวํ ตาย เทวตาย ปเญฺห พฺยากเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา สปริวาราย ตสฺสา เทวตาย สาตฺถิกา อโหสิ. เถโร ตโต มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ ภควโต อาโรเจสิ, ภควา ตํ อฏฺุปฺปตฺตึ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ. คาถา เอว ปน สงฺคหํ อารุฬฺหาติ. ปมปีวิมานวณฺณนา นิฏฺิตา. ----------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๑๗-๒๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=30&A=360&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=360&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=1 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=1 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=1 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26