ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                    ปรมตฺถทีปนี นาม ขุทฺทกนิกายฏฺฐกถา
                          เถรคาถาวณฺณนา
                            --------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                           คนฺถารมฺภกถา
           มหาการุณิกํ นาถํ         เญยฺยสาครปารคุํ
           วนฺเท นิปุณคมฺภีรํ         วิจิตฺตนยเทสนํ. ๑-
           วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา        เยน นียนฺติ ๒- โลกโต
           วนฺเท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ       สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํ.
           สีลาทิคุณสมฺปนฺโน         ฐิโต มคฺคผเลสุ โย
           วนฺเท อริยสํฆํ ตํ         ปุญฺญกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ.
           วนฺทนาชนิตํ ปุญฺญํ         อิติ ยํ รตนตฺตเย
           หตนฺตราโย สพฺพตฺถ       หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสา.
           ยา ตา สุภูติอาทีหิ        กตกิจฺเจหิ ตาทิหิ
           เถเรหิ ภาสิตา คาถา     เถรีหิ จ นิรามิสา.
           อุทานาทินา วิธินา ๓-     คมฺภีรา นิปุณา สุตา ๔-
           สุญฺญตาปฏิสํยุตฺตา         อริยธมฺมปฺปกาสิกา
           เถรคาถาติ นาเมน       เถรีคาถาติ ตาทิโน
           ยา ขุทฺทกนิกายมฺหิ        สงฺคายึสุ มเหสโย.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วนฺเท นิปุณคมฺภีร-   วิจิตฺรนยเทสนํ        ฉ.ม. นิยฺยนฺติ
@ ฉ.ม. อุทานนาทวิธินา, ม. อุทานาทิวิธนา, สี. อุทานาทิวิธินา เจว   ฉ.ม. สุภา
           ตาสํ คมฺภีรญาเณหิ        โอคาเหตพฺพภาวโต
           กิญฺจาปิ ทุกฺกรา ๑- กาตุํ   อตฺถสํวณฺณนา มยา.
           สหสํวณฺณนํ ยสฺมา         ธรเต สตฺถุ สาสนํ
           ปุพฺพาจริยสีหานํ          ติฏฺฐเตว วินิจฺฉโย.
           ตสฺมา ตํ อวลมฺพิตฺวา      โอคาเหตฺวาน ปญฺจปิ
           นิกาเย อุปนิสฺสาย        โปราณฏฺฐกถานยํ.
           สุวิสุทฺธํ อสงฺกิณฺณํ         นิปุณตฺถวินิจฺฉยํ
           มหาวิหารวาสีนํ          สมยํ อวิโลมยํ
           ยาสํ อตฺโถ ทุวิญฺเญยฺโย    อนุปุพฺพิกถํ ๒- วินา
           ตาสํ ตญฺจ วิภาเวนฺโต     ทีปยนฺโต วินิจฺฉยํ.
           ยถาพลํ กริสฺสามิ         อตฺถสํวณฺณนํ สุตํ ๓-
           สกฺกจฺจํ เถรคาถานํ       เถรีคาถานเมว จ.
           อิติ อากงฺขมานสฺส        สทฺธมฺมสฺส จิรฏฺฐิตึ
           ตทตฺถํ วิภชนฺตสฺส         นิสามยถ สาธโวติ.
      กา ปเนกา ๔- เถรคาถา เถรีคาถา จ?  กถญฺจ ปวตฺตาติ? กามญฺจายมตฺโถ
คาถาสุ วุตฺโตเยว, ปากฏกรณตฺถํ ๕- ปน ปุนปิ วุจฺจเต:- ตตฺถ เถรคาถา
ตาว สุภูติตฺเถราทีหิ ภาสิตา. ยา หิ เต อตฺตนา ยถาธิคตํ มคฺคผลสุขํ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา กาจิ อุทานวเสน, กาจิ อตฺตโน สมาปตฺติวิหารปจฺจเวกฺขณวเสน,
กาจิ ปุจฺฉาวเสน, กาจิ ปรินิพฺพานสมเย สาสนสฺส นิยฺยานิกภาววิภาวนวเสน
อภาสึสุ, ตา สพฺพา สงฺคีติกาเล เอกชฺฌํ กตฺวา "เถรคาถา"อิจฺเจว ธมฺมสงฺคาหเกหิ
สงฺคีตา. เถรีคาถา ปน เถริโย อุทฺทิสฺส เทสิตา.
@เชิงอรรถ:  สี. ทุกฺกรํ         สี. อานุปุพฺพีกถํ          ฉ.ม. สุภํ
@ ฉ.ม. ปเนตา      สี.,ม. ปากฏภาวกรณตฺถํ
         ตา ปน วินยปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกนฺติ ตีสุ ปิฏเกสุ
สุตฺตนฺตปิฏกปริยาปนฺนา. ทีฆนิกาโย มชฺฌิมนิกาโย สํยุตฺตนิกาโย องฺคุตฺตรนิกาโย
ขุทฺทกนิกาโยติ ปญฺจสุ นิกาเยสุ ขุทฺทกนิกายปริยาปนฺนา, สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ
คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภูตธมฺมํ เวทลฺลนฺติ นวสุ สาสนงฺเคสุ
คาถงฺคสงฺคหํ คตา.
        ทฺวาสีติ ๑- พุทฺธโต คณฺหึ     เทฺวสหสฺสานิ ภิกฺขุโต
        จตุราสีติสหสฺสานิ           เย เม ธมฺมา ปวตฺติโนติ
เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ปฏิญฺญาเตสุ จตุราสีติยา ธมฺมกฺขนฺธสหสฺเสสุ
กติปยธมฺมกฺขนฺธสงฺคหํ คตา.
         ตตฺถ เถรคาถา ตาว นิปาตโต เอกกนิปาโต เอกุตฺตรวเสน ยาว
จุทฺทสกนิปาตาติ จุทฺทสกนิปาโต โสฬสกนิปาโต วีสตินิปาโต ตึสนิปาโต ๒-
จตฺตาฬีสนิปาโต ปญฺญาสนิปาโต สฏฺฐินิปาโต สตฺตตินิปาโตติ ๓- อิเม สตฺตนิปาตา ๓-
เอกวีสตินิปาตสงฺคหา นิปตนํ ๔- นิกฺขิปนนฺติ นิปาโต. เอโก เอเกโก คาถานํ
นิปาโต นิกฺเขโป เอตฺถาติ เอกนิปาโต. อิมินา นเยน เสเสสุปิ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ.
         ตตฺถ เอกกนิปาเต ทฺวาทส วคฺคา. เอเกกสฺมึ วคฺเค ทส ทส กตฺวา
วีสุตฺตรสตํ เถรา, ตตฺติกาเอว คาถา. วุตฺตํ หิ:-
        วีสุตฺตรสตํ เถรา           กตกิจฺจา อนาสวา
        เอกกมฺหิ ๕- นิปาตมฺหิ       สุสงฺคีตา มเหสิภีติ.
@เชิงอรรถ:  สี. ทฺวาสีตึ      สี. ตึสตินิปาโต   ๓-๓ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
@ ฉ.ม. นิปาตนํ     ม. เอเกกมฺหิ
     ทุกนิปาเต      เอกูนปญฺญาส เถรา, อฏฺฐนวุติ คาถา.
ติกนิปาเต          โสฬส เถรา, อฏฺฐจตฺตาฬีส คาถา.
จตุกฺกนิปาเต        เตรส เถรา, เทฺวปญฺญาส คาถา.
ปญฺจกนิปาเต        ทฺวาทส เถรา, สฏฺฐิ คาถา.
ฉกฺกนิปาเต         จุทฺทส เถรา, จตุราสีติ คาถา.
สตฺตกนิปาเต        ปญฺจ เถรา, ปญฺจตึส คาถา.
อฏฺฐกนิปาเต        ตโย เถรา, จตุวีสติ คาถา.
นวกนิปาเต         เอโก เถโร, นว คาถา.
ทสกนิปาเต         สตฺต เถรา, สตฺตติ คาถา.
เอกาทสกนิปาเต     เอโก เถโร, เอกาทส  คาถา.
ทฺวาทสกนิปาเต      เทฺว เถรา  จตุวีสติ คาถา.
เตรสกนิปาเต       เอโก เถโร, เตรส คาถา.
จุทฺทสกนิปาเต       เทฺว เถรา, อฏฺฐวีสติ คาถา.
ปณฺณรสกนิปาโต ๑-   นตฺถิ.
โสฬสกนิปาเต       เทฺว เถรา, ทฺวตฺตึส คาถา.
วีสตินิปาเต         ทส เถรา, ปญฺจจตฺตาฬีสาธิกานิ เทฺว คาถาสตานิ.
ตึสนิปาเต          ตโย เถรา, สตํ ปญฺจ จ คาถา.
จตฺตาฬีสนิปาเต      เอโก เถโร, เทฺวจตฺตาฬีส คาถา.
ปญฺญาสนิปาเต       เอโก เถโร, ปญฺจปญฺญาส คาถา.
สฏฺฐินิปาเต         เอโก เถโร, อฏฺฐสฏฺฐิ คาถา.
สตฺตตินิปาเตปิ ๒-    เอโก เถโร, เอกสตฺตติ คาถา.
       สมฺปิณฺเฑตฺวา ปน เทฺว สตานิ จตุสฏฐิ จ เถรา, สหสฺสํ ตีณิ สตานิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปนฺนรสนิปาโต         ฉ.ม. สตฺตตินิปาเต
สฏฺฐิ จ คาถาติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
          สหสฺสํ โหนฺติ ตา คาถา       ตีณิ สฏฺฐิ สตานิ จ
          เถรา จ เทฺว สตา สฏฺฐิ      จตฺตาโร จ ปกาสิตาติ.
      เถรีคาถา ปน เอกกนิปาโต เอกุตฺตรวเสน ยาว นวกนิปาตาติ นวกนิปาโต
เอกาทสกนิปาโต ทฺวาทสกนิปาโต โสฬสกนิปาโต วีสตินิปาโต ตึสตินิปาโต ๑-
จตฺตาฬีสนิปาโต มหานิปาโตติ โสฬสนิปาตสงฺคหา. ตตฺถ
      เอกกนิปาเต    อฏฺฐารส เถริโย, อฏฺฐารเสว คาถา.
ทุกนิปาเต           ทส เถริโย, วีสติ คาถา.
ติกนิปาเต           อฏฺฐ เถริโย, จตุวีสติ คาถา.
จตุกฺกนิปาเต         เอกา เถรี, จตสฺโส คาถา.
ปญฺจกนิปาเต         ทฺวาทส เถริโย, สฏฺฐิ คาถา.
ฉกฺกนิปาเต          อฏฺฐ เถริโย, อฏฺฐจตฺตาฬีส คาถา.
สตฺตกนิปาเต         ติสฺโส เถริโย, เอกวีสติ คาถา.
อฏฺฐกนิปาตโต        ปฏฺฐาย ยาว  โสฬสกนิปาตา เอเกกา เถริโย
                   ตํตํนิปาตปริมาณา คาถา.
วีสตินิปาเต          ปญฺจ เถริโย, อฏฺฐารสสตคาถา. ๒-
ตึสนิปาเต           เอกา เถรี, จตุตฺตึส คาถา.
จตฺตาฬีสนิปาเต       เอกา เถรี, อฏฺฐจตฺตาฬีส คาถา.
มหานิปาเตปิ         เอกา เถรี, ปญฺจสตฺตติ คาถา.
      เอวเมตฺถ นิปาตานํ คาถาวคฺคานํ ๓- คาถานญฺจ ปริมาณํ เวทิตพฺพํ.
                        คนฺถารมฺภกถา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตึสนิปาโต     สี.,ม. จตสฺโส เถริโย, สตฺตนวุติคาถา
@ สี. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
                    นิทานคาถาวณฺณนา ๑-
      เอวํ ปริจฺฉินฺนปริมาณาสุ ปเนตาสุ เถรคาถา อาทิ. ตตฺถาปิ:-
          "สีหานํว นทนฺตานํ        ทาฐีนํ คิริคพฺภเร
           สุณาถ ภาวิตตฺตานํ       คาถา อตฺถุปนายิกา"ติ ๒-
อยํ ปฐมมหาสงฺคีติกาเล อายสฺมตา อานนฺเทน เตสํ เถรานํ โถมนตฺถํ ภาสิตา
คาถา อาทิ. ตตฺถ สีหานนฺติ สีหสทฺโท "สีโห ภิกฺขเว มิคราชา"ติอาทีสุ ๓-
มิคราเช อาคโต. "อถ โข สีโห เสนาปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมี"ติอาทีสุ ๔-
ปญฺญตฺติยํ. "สีโหติ โข ภิกฺขเว ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺ-
พุทฺธสฺสา"ติอาทีสุ ๕- ตถาคเต. ตตฺถ ยถา ๖- ตถาคเต สทิสกปฺปนาย อาคโต, เอวํ
อิธาปิ สทิสกปฺปนาวเสเนว เวทิตพฺโพ, ตสฺมา สีหานํวาติ สีหานํ อิว. สนฺธิวเสน
สรโลโป "เอวํส เต"ติอาทีสุ ๗- วิย. ตตฺถ อิวาติ นิปาตปทํ. สุณาถาติ อาขฺยาตปทํ.
อิตรานิ นามปทานิ. สีหานํวาติ จ สมฺพนฺเธ สามิวจนํ. กามญฺเจตฺถ สมฺพนฺธี
สรูปโต น วุตฺโต, อตฺถโต ปน วุตฺโตว โหติ. ยถา หิ "โอฏฺฐสฺเสว
มุขํ เอตสฺสา"ติ วุตฺเต โอฏฺฐสฺส มุขํ วิย มุขํ เอตสฺสาติ อยมตฺโถ วุตฺโตเอว
โหติ, เอวมิธาปิ "สีหานํวา"ติ วุตฺเต สีหานํ  นาโท วิยาติ อยมตฺโถ วุตฺโตเอว
โหติ. ตตฺถ มุขสทฺทสนฺนิธานํ โหตีติ เจ, อิธาปิ "นทนฺตานนฺ"ติ ปทสนฺนิธานโต,
ตสฺมา สีหานํวาติ นิทสฺสนวจนํ. ๘- นทนฺตานนฺติ  ตสฺส  นิทสฺสิตพฺเพน สมฺพนฺธ-
ทสฺสนํ. ทาฐีนนฺติ ตพฺพิเสสนํ. คิริคพฺภเรติ ตสฺส ปวตฺติฏฺฐานทสฺสนํ. สุณาถาติ
สวเน นิโยชนํ. ภาวิตตฺตานนฺติ โสตพฺพสฺส ปภวทสฺสนํ. คาถาติ โสตพฺพวตฺถุทสฺสนํ.
@เชิงอรรถ:  ก. นิทานกถาวณฺณนา     ฉ.ม. อตฺถูปนายิกา, สี. อตฺตูปนายิกา เอวมุปริปิ
@ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๓/๓๘ สีหสุตฺต   องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๓๔/๔๑ สีหเสนาปติสุตฺต (สฺยา)
@ องฺ ปญฺจก. ๒๒/๙๙/๑๓๗ สีหสุตฺต (สฺยา), องฺ.ทสก. ๒๔/๒๑/๒๖ สีหนาทสุตฺต
@ สี. อาทีสุ ยตฺถ ตถาคเตว วุตฺตํ, ยถา   ม. มูล. ๑๒/๒๒/๑๓ สพฺพาสวสุตฺต
@ สี. นิทสฺสนวจนเมตํ
อตฺถุปนายิกาติ ตพฺพิเสสนํ. กามญฺเจตฺถ "สีหานํ นทนฺตานํ ทาฐีนนฺ"ติ ปุลฺลิงฺค-
วเสน อาคตํ. ๑- ลิงฺคํ ปน ปริวตฺเตตฺวา "สีหีนนฺ"ติอาทินา อิตฺถีลิงฺควเสนาปิ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอกเสสวเสน วา สีหา จ สีหิโย จ สีหา, เตสํ สีหานนฺติอาทินา
สาธาณา เหตา ติสฺโส นิทานคาถา เถรคาถานํ เถรีคาถานญฺจาติ.
      ตตฺถ สหนโต หนนโต จ สีโห. ยถา หิ สีหสฺส มิครญฺโญ พลวิเสสโยคโต
สรภมิคมตฺตวารณาทินาปิ ๒- ปริสฺสโย นาม นตฺถิ, วาตาตปาทิปริสฺสยมฺปิ โส
สหติเยว, โคจราย ปกฺกมนฺโตปิ เตชุสฺสทตาย มตฺตคนฺธหตฺถิวนมหึสาทิเก
สมาคนฺตฺวา อภีรู อจฺฉมฺภี อภิภวติ, อภิภวนฺโต จ เต อญฺญทตฺถุ หนฺตฺวา
ตตฺถ มุทุมํสานิ ภกฺขยิตฺวา สุเขเนว วิหรติ, เอวเมเตปิ มหาเถรา อริยพลวิเสส-
โยเคน สพฺเพสมฺปิ ปริสฺสยานํ สหนโต, ราคาทิสงฺกิเลสพลสฺส อภิภวิตฺวา หนนโต
ปชหนโต เตฺสฺสทภาเวน กุโตจิปิ อภีรู อจฺฉมฺภี ฌานาทิสุเขน วิหรนฺตีติ สหนโต
หนนโต จ สีหา วิยาติ สีหา. สทฺทตฺถโต ปน ยถา กนฺตนตฺเถน อาทิอนฺต-
วิปฺปลฺลาสโต ตกฺกํ วุจฺจติ, เอวํ หึสนฏฺเฐน สีโห เวทิตพฺโพ. ตถา สหนตฺเถนาปิ ๓-
วิโสทราทิปกฺเขเปน ๔- นิรุตฺตินเยน ปน วุจฺจมาเน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. อถวา ยถา
มิคราชา เกสรสีโห อตฺตโน เตชุสฺสทตาย เอกจารี วิหรติ, น กญฺจิ สหายํ ปจฺจา-
สึสติ, ๕- เอวเมเตปิ เตชุสฺสทตาย วิเวกาภิรติยา จ เอกจาริโนติ เอกจริยฏฺเฐนปิ
สีหา วิยาติ สีหา, เตนาห ภควา "สีหํเวกจรํ นาคนฺ"ติ. ๖-
      อถวา อสนฺตาสนชวปรกฺกมาทิวิเสสโยคโต  สีหา วิยาติ  สีหา, เอเต
มหาเถรา. วุตฺตํ เหตํ ภควตา:-
@เชิงอรรถ:  สี. อาคตานํ          ฉ.ม....มตฺตวรวารณาทิโตปิ, ม. มตฺตวารณาทิโตปิ
@ ฉ.ม. ปิ-สทฺโท น ทิสฺสติ     สี. โสทราทิปฏิกฺเขเปน      ม. ปจฺจาสิสติ
@ สํ. สคา. ๑๕/๓๐/๑๙ เอณิชงฺฆสุตฺต, ขุ. สุตฺต. ๒๕/๑๖๘/๓๖๖ เหมวตสุตฺต
               "เทฺวเม ภิกฺขเว อสนิยา ผลนฺติยา น สนฺตสนฺติ, กตเม
          เทฺว? ภิกฺขุ จ ขีณาสโว สีโห จ มิคราชา"ติ. ๑-
      ชโวปิ สีหสฺส อญฺเญหิ อสาธารโณ, ตถา ปรกฺกโม. ตถา หิ โส อุสภสตมฺปิ
ลงฺฆิตฺวา วนมหึสาทีสุ นิปตติ, โปตโกปิ ๒- สมาโน ปภินฺนมทานมฺปิ มตฺตวรวารณานํ
ปฏิมานํ ๓- ภินฺทิตฺวา กลีรวํสํ ๔- ขาทติ. เอเตสํ  ปน อริยมคฺคชโว  อิทฺธิชโว จ
อญฺเญหิ อสาธารโณ, สมฺมปฺปธานปรกฺกโม จ นิรติสโย. ตสฺมา สีหานํวาติ
สีหสทิสานํ วิย. สีหสฺส เจตฺถ หีนุปมตา ๕- ทฏฺฐพฺพา, อจฺจนฺตวิสิฏฺฐสฺส สหนาทิ-
อตฺถสฺส เถเรเสฺวว ลพฺภนโต.
      นทนฺตานนฺติ คชฺชนฺตานํ. โคจรปรกฺกมตุฏฺฐิเวลาทีสุ ๖- หิ ยถา สีหา อตฺตโน
อาสยโต นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภิตฺวา สีหนาทํ อภีตนาทํ นทนฺติ, เอวํ เอเตปิ
วิสยชฺฌตฺตปจฺจเวกฺขณอุทานาทิกาเลสุ  อิมํ อภีตนาทํ นทึสุ. เตน วุตฺตํ "สีหานํว
นทนฺตานนฺ"ติ. ทาฐีนนฺติ ทาฐาวนฺตานํ. ปวฏฺฐทาฐีนํ, ๗- อติสยทาฐานนฺติ วา
อตฺโถ. ยถา  หิ  สีหา อติวิย ทฬฺหานํ ติกฺขานญฺจ จตุนฺนํ ทาฐานํ พเลน
ปฏิปกฺขํ ๘- อภิภวิตฺวา อตฺตโน มโนรถํ มตฺถกํ ปาเปนฺติ, ๙- เอวเมเตปิ จตุนฺนํ
อริยมคฺคทาฐานํ พเลน อนาทิมติ สํสาเร อนภิภูตปุพฺพปฏิปกฺขํ อภิภวิตฺวา
อตฺตโน มโนรถํ มตฺถกํ ปาเปสุํ. อิธาปิ ทาฐา วิยาติ ทาฐาติ สทิสกปฺปนาวเสเนว ๑๐-
อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      คิริคพฺภเรติ ปพฺพตคุหายํ, สมีปตฺเถ ภุมฺมวจนํ. "คิริควฺหเร"ติ เกจิ ปฐนฺติ.
ปพฺพเตสุ วนคหเน วนสณฺเฑติ อตฺโถ. อิทํ ปน เนสํ วิโรจนฏฺฐานทสฺสนญฺเจว
@เชิงอรรถ:  องฺ. ทุก. ๒๐/๖๐/๗๕ ปุคฺคลวคฺค     สี. ปตโกปิ     สี. ปตมานานํ
@ สี. ทนฺตกฬีรมํสํ, ฉ.ม. ทนฺตกฬีรํว    สี. เจตฺถ หิ อนูปมตา   สี.
@  ตุฏฺฐิโทหฬาทีสุ       ม. ปสฏฺฐานํ ปสฏฺฐทาฐีนํ       สี. ปฏิปกฺเข
@ ฉ.ม. ปูเรนฺติ     ๑๐ สี. ปริสงฺกปฺปนาวเสเนว
สีหนาทสฺส โยคฺยภูมิทสฺสนญฺจ. นทนฺตานํ คิริคพฺภเรติ โยชนา.  ยถา หิ สีหา
เยภุยฺเยน  คิริคพฺภเร อญฺเญหิ ทุราสทตาย ชนวิวิตฺเต วสนฺตา อตฺตโน ทสฺสเนน
อุปฺปชฺชนกสฺส ๑- ขุทฺทกมิคสนฺตาสสฺส ปริหรณตฺถํ  โคจรคมเน  สีหนาทํ นทนฺติ,
เอวเมเตปิ อญฺเญหิ ทุราสทคิริคพฺภรสทิเสว สุญฺญาคาเร วสนฺตา คุเณหิ ขุทฺทกานํ
ปุถุชฺขนานํ ตณฺหาทิฏฺฐิปริตฺตาสปริวชฺชนตฺถํ วกฺขมานคาถาสงฺขาตํ อภีตนาทํ
นทึสุ. เตน วุตฺตํ "สีหานํว นทนฺตานํ, ทาฐีนํ คิริคพฺภเร"ติ. ๒-
      สุณาถาติ  สวนาณตฺติกวจนํ, เตน  วกฺขมานานํ  คาถานํ  สนฺนิปติตาย
ปริสาย  โสตุกามตํ  อุปฺปาเทนฺโต  สวเน อาทรํ ชเนติ, อุสฺสาหํ  สมุเตเชนฺโต ๓-
คารวํ  พหุมานญฺจ  อุปฏฺฐเปติ.  อถวา "สีหานนฺ"ติอาทีนํ ปทานํ สทิสกปฺปนาย ๔-
วินา มุขฺยวเสเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ตสฺมา ทฬฺหติกฺขภาเวน ปสฏฺฐาติสยทาฐตาย
ทาฐีนํ คิริคพฺภเร นทนฺตานํ สีหคชฺชิตํ คชฺชนฺตานํ สีหานํ มิคราชูนํ วิย เตสํ
อภีตนาทสทิสา  คาถา  สุณาถาติ อตฺโถ.  อิทํ  วุตฺตํ  โหติ:- "ยถา สีหนาทํ
นทนฺตานํ  สีหานํ  มิคราชูนํ  กุโตจิปิ  ภยาภาวโต  โส  อภีตนาโท  ตทญฺญ-
มิคสนฺตาสกโร, เอวํ ภาวิตตฺตานํ  อปฺปมตฺตานํ  เถรานํ  สีหนาทสทิสา ๕- สพฺพโส
ภยเหตูนํ สุปฺปหีนตฺตา อภีตนาทภูตา  ปมตฺตชนสนฺตาสกรา  คาถา  สุณาถา"ติ.
      ภาวิตตฺตานนฺติ  ภาวิตจิตฺตานํ. จิตฺตํ  หิ "อตฺตา หิ กิร ทุทฺทโม, ๖- โย
เว ฐิตตฺโต ตสรํว อุชฺชุนฺ"ติ ๗- จ, "อตฺตสมฺมาปณิธี"ติ ๘- จ เอวมาทีสุ "อตฺตา"ติ
วุจฺจติ, ตสฺมา  อธิจิตฺตานุโยเคน  สมถวิปสฺสนาภิวฑฺฒิตจิตฺตานํ  สมถวิปสฺสนา
ภาวนามตฺถกํ ปาเปตฺวา ฐิตานนฺติ อตฺโถ. อถวา ภาวิตตฺตานนฺติ ภาวิตสภาวานํ, สภาว-
ภูตสีลาทิภาวิตานนฺติ ๙- อตฺโถ. คียตีติ คาถา, อนุฏฺฐุภาทิวเสน อิสีหิ ปวตฺติตํ
@เชิงอรรถ:  ม. อุพฺพิชฺชนกสฺส   สี. สีหานํว ฯเปฯ อตฺตูปนายิกาติ   ฉ.ม. สมุฏฺฐาเปนฺโต
@ สี. ปริกปฺปนาย    ฉ.ม. สีหนาทสทิสิโย    ขุ.ธมฺม. ๒๕/๑๕๙/๔๕
@  ปธานิกติสฺสตฺเถรวตฺถุ    ฉ.ม. อุชฺชูติ, ขุ.สุตฺต. ๒๕/๒๑๗/๓๗๔ มุนิสุตฺต
@ ขุ.ขุทฺทก. ๒๕/๔/๔, ขุ.สุตฺต. ๒๕/๒๖๓/๓๘๕ มงฺคลสุตฺต    ม. สภาวภูตานํ
@  สีลาทิภาวิตานนฺติ
จตุปฺปทํ ฉปฺปทํ วา วจนํ, อญฺเญสมฺปิ ตํสทิสตาย ตถา ๑- วุจฺจนฺติ. อตฺตตฺถาทิเภเท
อตฺเถ  อุปเนนฺติ, เตสุ วา อุปนิยฺยนฺตีติ  อตฺถูปนายิกา.
      อถวา ภาวิตตฺตานนฺติ ภาวิตตฺตภาวีนํ, ๒- อตฺตภาโว หิ อาหิโต อหํ มาโน
เอตฺถาติ  "อตฺตา"ติ  วุจฺจติ, โส จ เตหิ อปฺปมาทภาวนาย อนวชฺชภาวนาย ๓-
ภาวิโต สมฺมเทว คุณคนฺธํ คาหาปิโต. เตน เตสํ กายภาวนา สีลภาวนา
จิตฺตภาวนา ปญฺญาภาวนาติ จตุนฺนมฺปิ ภาวนานํ ปริปุณฺณภาวํ ทสฺเสติ.
"ภาวนา"ติ จ สมฺโพธิปฏิปทา อิธาธิปฺเปตา. ยายํ สจฺจสมฺโพธิ ปจฺเจกสมฺโพธิ
สาวกสมฺโพธีติ.  ตตฺถ สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุชฺฌนโต โพธนโต จ สมฺมา-
สมฺโพธิ. สพฺพญฺญุตญาณปทฏฺฐานํ มคฺคญาณํ มคฺคญาณปทฏฺฐานญฺจ สพฺพญฺญุต-
ญาณํ  "สมฺมาสมฺโพธี"ติ วุจฺจติ. เตนาห:-
              "พุทฺโธติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก ปุพฺเพ
          อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ,  ตตฺถ จ
          สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต พเลสุ ๔- จ วสีภาวนฺ"ติ. ๕-
      โพธเนยฺยโพธนตฺโถ หิ พเลสุ วสีภาโว. ปจฺเจกํ สยเมว โพธีติ ปจฺเจกสมฺโพธิ,
อนนุพุทฺโธ ๖- สยมฺภูญาเณน  สจฺจาภิสมโยติ อตฺโถ.  สมฺมาสมฺพุทฺธานํ หิ สยมฺภู-
ญาณตาย  สยเมว ปวตฺตมาโนปิ สจฺจาภิสมโย สานุพุทฺโธ อปริมาณานํ ๗- สตฺตานํ
สจฺจาภิสมยสฺส เหตุภาวโต. อิเมสํ ปน โส เอกสฺสาปิ สตฺตสฺส สจฺจาภิสมยเหตุ
น  โหติ. สตฺถุ ธมฺมเทสนาย สวนนฺเต ชาตาติ สาวกา. สาวกานํ สจฺจาภิสมโย
สาวกสมฺโพธิ. ติวิธาเปสา ติณฺณํ โพธิสตฺตานํ ยถาสกํ อาคมนียปฏิปทาย
@เชิงอรรถ:  สี. คาถา     ฉ.ม. ภาวิตตฺตภาวานํ    สี. อาวชฺชนภาวนาย   ม. ผเลสุ
@ ขุ. มหา. ๒๙/๘๙๓/๕๖๐ สารีปุตฺตสุตฺตนิทฺเทส, ขุ.จูฬ. ๓๐/๕๔๖/๒๗๑
@  โสฬสมาณวกปญฺหานิทฺเทส,  ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓๘๖/๒๖๑ อานาปานกถา (สุยา)
@ สี., ม. อนุพุทฺโธ     สี. อปฺปมาณานํ
มตฺถกปฺปตฺติยา สติปฏฺฐานาทีนํ สตฺตตึสาย โพธิปกฺขิยธมฺมานํ ภาวนาปาริปูรีติ
เวทิตพฺพา อิตราภิสมยานํ  ตทวินาภาวโต. น หิ สจฺฉิกิริยาภิสมเยน วินา
ภาวนาภิสมโย  สมฺภวติ, สติ จ ภาวนาภิสมเย ปหานาภิสมโย ปริญฺญาภิสมโย
จ สิทฺโธเยว โหตีติ.
      ยทา หิ มหาโพธิสตฺโต  ปริปูริต ๑- โพธิสมฺภาโร จริมภเว กตปุพฺพกิจฺโจ
โพธิมณฺฑํ อารุยฺห "น ตาวิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามิ, ยาว น เม อนุปาทาย
อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตี"ติ  ปฏิญฺญํ  กตฺวา  อปราชิตปลฺลงฺเก  นิสินฺโน
อสมฺปตฺตายเอว สญฺฌาเวลาย มารพลํ วิธมิตฺวา ปุริมยาเม ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ-
ญาเณน อเนกาการโวกาเร ปุพฺเพ นิวุตฺถกฺขนฺเธ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม
ทิพฺพจกฺขุวิโสธเนน จุตูปปาตญาณอนาคตํสญาณานิ อธิคนฺตฺวา ปจฺฉิมยาเม "กิจฺฉํ
วตายํ โลโก อาปนฺโน ชายติ จ ชียติ จ มียติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ จ,
อถ จ ปนิมสฺส ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ นปฺปชานาติ ชรามรณสฺสา"ติ อาทินา ๒-
ชรามรณโต ปฏฺฐาย ปฏิจฺจสมุปฺปาทมุเขน วิปสฺสนํ อภินิวิสิตฺวา มหาคหนํ
ฉินฺทิตุํ นิสทสิลายํ ผรสุํ นิเสนฺโต ๓- วิย กิเลสคหนํ ฉินฺทิตุํ โลกนาโถ ญาณผรสุํ
เตเชนฺโต พุทฺธภาวาย เหตุสมฺปตฺติยา ปริปากํ คตตฺตา สพฺพญฺญุตญาณาธิคมาย
วิปสฺสนํ คพฺภํ ๔- คณฺหาเปนฺโต อนฺตรนฺตรา นานาสมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา
ยถาววตฺถาปิเต นามรูเป ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา อนุปฺปทธมฺมวิปสฺสนาวเสน ๕-
อเนกาการโวการสงฺขาเร สมฺมสนฺโต ฉตฺตึสโกฏิสตสหสฺสมุเขน สมฺมสนวารํ
วิตฺถาเรตฺวา ตตฺถ มหาวชิรญาณสงฺขาเต วิปสฺสนาญาเณ ติกฺเข สูเร
ปสนฺเน วุฏฺฐานคามินิภาเวน ปวตฺตมาเน ยทา ตํ มคฺเคน ฆเฏติ, ๖- ตทา
มคฺคปฏิปาฏิยา ทิยฑฺฒกิเลสสหสฺสํ เขเปนฺโต อคฺคมคฺคกฺขเณ สมฺมาสมฺโพธึ
@เชิงอรรถ:  สี. ปารมีปริปูริต...   ที.มหา. ๑๐/๕๗/๒๖ มหาปทานสุตฺต   สี. สุนิสเทนฺโต
@ ม. วิปสฺสนาคพฺภํ      สี. อนุปทธมฺมํ วิปสฺสนวเสน         สี. ฆาเตติ
อธิคจฺฉติ นาม, อคฺคผลกฺขณโต ปฏฺฐาย อธิคโต นาม. สมฺมาสมฺพุทฺธภาวโต
ทสพลจตุเวสารชฺชาทโยปิ หิสฺส ๑- ตทา หตฺถคตาเยว โหนฺตีติ อยํ ตาว อภิสมยโต
สมฺมาสมฺโพธิปฏิปทา. ตทตฺถโต ปน มหาภินีหารโต ปฏฺฐาย ยาว ตุสิตภวเน
นิพฺพตฺติ, เอตฺถนฺตเร ปวตฺตํ โพธิสมฺภารสมฺภรณํ. ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพาการ
สมฺปนฺนํ จริยาปิฏกวณฺณนายํ วิตฺถารโต วุตฺตเมวาติ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพํ.
      ปจฺเจกโพธิสตฺตาปิ ปจฺเจกโพธิยา กตาภินีหารา อนุปุพฺเพน สมฺภวา ๒- ปจฺเจก-
สมฺโพธิสมฺภารา ตาทิเส กาเล จริมตฺตภาเว ฐิตา ญาณสฺส ปริปากคตภาเวน
อุปฏฺฐิตํ สํเวคนิมิตฺตํ คเหตฺวา อวิเสสํ ๓- ภวาทีสุ อาทีนวํ ทิสฺวา สยมฺภูญาเณน
ปวตฺติ ปวตฺติเหตุํ นิวตฺติ นิวตฺติเหตุญฺจ ๔- ปริจฺฉินฺทิตฺวา "โส `อิทํ
ทุกฺขนฺ'ติ โยนิโส มนสิ กโรตี"ติอาทินา อาคตนเยน จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานํ ปริพฺรูเหนฺตา
อตฺตโน อภินีหารานุรูปํ สงฺขาเร ๕- ปริมทฺทนฺตา อนุกฺกเมน วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกา-
เปตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อคฺคมคฺคํ อธิคจฺฉนฺตา ปจฺเจกสมฺโพธึ อภิสมฺพุุชฺฌนฺติ
นาม, ๖- อคฺคผลกฺขณโต ปฏฺฐาย ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ๗- นาม หุตฺวา สเทวกสฺส โลกสฺส
อคฺคทกฺขิเณยฺยา โหนฺติ.
      สาวกา ปน สตฺถุ สพฺรหฺมจาริโน วา จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานกถํ สุตฺวา ตสฺมึเยว
ขเณ กาลนฺตเร วา ตชฺชํ ปฏิปตฺตึ อนุติฏฺฐนฺตา ฆเฏนฺตา วายมนฺตา วิปสฺสนํ
อุสฺสุกฺกาเปตฺวา, ยทิ วา ปฏิปทาย วฑฺฒนฺติยา, ๘- สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺตา
อตฺตโน อภินีหารานุรูปสิทฺธิอคฺคสาวกภูมิยา วา เกวลํ วา อคฺคมคฺคกฺขเณ
สาวกสมฺโพธึ อธิคจฺฉนฺติ นาม. ตโต ปรํ สาวกพุทฺธา นาม โหนฺติ สเทวเก
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตสฺส   ฉ.ม. สมฺภต..., สี. สมฺมา วา   ฉ.ม. สวิเสสํ
@ ม. นิพฺพตฺตินิพฺพตฺติเหตุญฺจ   โปฏฺฐเกสุ อภินีหารานุรูปสงฺขาเรติ อยํ
@  ปาโฐ ทิสฺสติ            สี. สยมฺภู อภิสมฺพุชฺฌนฺติ นาม
@ ฉ.ม. ปจฺเจกสมฺพุทฺธา     ม. ปฏิปทา จลนฺติยา
โลเก อคฺคทกฺขิเณยฺยา. เอวํ ตาว อภิสมยโต ปจฺเจกสมฺโพธิ สาวกสมฺโพธิ จ
เวทิตพฺพา.
      ตทตฺถโต ปนยถา มหาโพธิสตฺตานํ เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ ๑-
กปฺปานํ สตสหสฺสญฺจ  โพธิสมฺภารสมฺภรณํ อิจฺฉิตพฺพํ. มชฺฌิมปริจฺเฉเทน อฏฺฐ
อสงฺเขยฺยานิ กปฺปานํ สตสหสฺสญฺจ, อุปริมปริจฺเฉเทน โสฬส อสงฺเขยฺยานิ
กปฺปานํ สตสหสฺสญฺจ, เอเต จ เภทา ปญฺญาธิกสทฺธาธิกวิริยาธิกวเสน
เวทิตพฺพา. ปญฺญาธิกานํ หิ สทฺธา มนฺทา โหติ ปญฺญา ติกฺขา, ตโต จ
อุปายโกสลฺลสฺส วิสทนิปุณภาเวน น จิรสฺเสว ปารมิโย ปาริปูรึ คจฺฉนติ.
สทฺธาธิกานํ ปญฺญา มชฺฌิมา โหตีติ ๒- เตสํ นาติสีฆํ นาติสณิกํ ปารมิโย
ปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. วิริยาธิกานํ ปน ปญฺญา มนฺทา โหตีติ ๒- เตสํ จิเรเนว
ปารมิโย ปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. น เอวํ ปจฺเจกโพธิสตฺตานํ. เตสํ หิ สติปิ
ปญฺญาธิกภาเว เทฺว อสงฺเขยฺยานิ กปฺปานํ สตสหสฺสญฺจ โพธิสมฺภารสมฺภรณํ
อิจฺฉิตพฺพํ, น ตโต โอรํ. สทฺธาธิกวิริยาธิกาปิ วุตฺตปริจฺเฉทโต ปรํ กติปเยเอว
กปฺเป อติกฺกมิตฺวา ปจฺเจกสมฺโพธึ  อภิสมฺพุชฺฌนฺติ, น ตติยํ อสงฺเขยฺยนฺติ.
สาวกโพธิสตฺตานํ ปน เยสํ อคฺคสาวกภาวาย อภินีหาโร, เตสํ เอกํ อสงฺเขยฺยํ
กปฺปานํ สตสหสฺสญฺจ สมฺภารสมฺภรณํ อิจฺฉิตพฺพํ. เยสํ มหาสาวกภาวาย,
เตสํ กปฺปานํ สตสหสฺสเมว, ตถา พุทฺธสฺส มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐากสฺส ปุตฺตสฺส
จ. ตตฺถ ยถา ๓- :-
           มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ       เหตุ สตฺถารทสฺสนํ
           ปพพฺชฺชา คุณสมฺปตฺติ        อธิกาโร จ ฉนฺทตา
           อฏฺฐธมฺมสโมธานา         อภินีหาโร สมิชฺฌตีติ ๔-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อสงฺเขฺยยฺยานิ. เอวมุปริปิ    สี. โหติ   ม. ยถาตถา
@ ขุ.พุทฺธวํส. ๓๓/๕๙-สุเมธปตฺถนกถา (มหาจุ.)
เอวํ วุตฺเต อฏฺฐ ธมฺเม สโมธาเนตฺวา กตปณิธานานํ มหาโพธิสตฺตานํ
มหาภินีหารโต ปภูติ สวิเสสํ ทานาทีสุ ยุตฺตปฺปยุตฺตานํ ทิวเส ทิวเส
เวสฺสนฺตรทานสทิสํ มหาทานํ เทนฺตานํ ตทนุรูปสีลาทิเก สพฺพปารมิธมฺเม
อาจินนฺตานมฺปิ ยถาวุตฺตกาลปริจฺเฉทํ อสมฺปตฺวา อนฺตราเอว พุทฺธุปฺปตฺติ ๑- นาม
นตฺถิ. กสฺมา? ญาณสฺส อปริปจฺจนโต. ปริจฺฉินฺนกาเล นิปฺผาทิตํ วิย หิ สสฺสํ
พุทฺธญาณํ ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสเนว วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ ๒- เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตํ คพฺภํ
คณฺหนฺตํ ปริปากํ คจฺฉตีติ เอวํ:-
           มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ       วิคตาสวทสฺสนํ
           อธิกาโร ฉนฺทตา เอเต     อภินีหารการณาติ ๓-
อิเม ปญฺจ ธมฺเม สโมธาเนตฺวา กตาภินีหารานํ ปจฺเจกโพธิสตฺตานํ ๔- "อธิกาโร
ฉนฺทตา"ติ ทฺวงฺคสมนฺนาคตาย ปตฺถนาย วเสน กตปณิธานานํ สาวกโพธิ-
สตฺตานญฺจ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตกาลปริจฺเฉทํ อสมฺปตฺวา อนฺตราเอว ปจฺเจกสมฺโพธิยา
ยถาวุตฺตสาวกสมฺโพธิยา จ อธิคโม นตฺถิ. กสฺมา? ญาณสฺส อปริปจฺจนโต.
อิเมสมฺปิ หิ ๕- ยถา มหาโพธิสตฺตานํ ทานาทิปารมีหิ ปริพฺรูหิตา ปญฺญาปารมี
อนุกฺกเมน คพฺภํ คณฺหนฺตี ปริปากํ คจฺฉนฺตี พุทฺธญาณํ ปริปูเรติ, เอวํ ทานาทีหิ
ปริพฺรูหิตา อนุปุพฺเพน ยถารหํ คพฺภํ คณฺหนฺตี ปริปากํ คจฺฉนฺตี ปจฺเจกโพธิ-
ญาณํ สาวกโพธิญาณญฺจ ปริปูเรติ. ทานปริจเยน เหเต ตตฺถ ตตฺถ ภเว
อโลภชฺฌาสยตาย สพฺพตฺถ อสงฺคมานสา ๖- อนเปกฺขจิตฺตา หุตฺวา, สีลปริจเยน
สุสํวุตกายวาจตาย สุปริสุทฺธกายวจีกมฺมนฺตา ปริสุทฺธาชีวา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺ-
วารา โภชเน มตฺตญฺญุโน หุตฺวา ชาคริยานุโยเคน จิตฺตํ สมาทหนฺติ, สฺวายํ เตสํ
ชาคริยานุโยโค กตปจฺจาคติกวตฺตวเสน ๗- เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. พุทฺธภาวปฺปตฺติ, ก.พุทฺธุปฺปตฺติ, ม.พุทฺธตฺตุปฺปตฺติ   สี. วิรุฬฺหํ
@ ขุ. พุทฺธวํส. ๓๓/๖๐, อฏฺฐสาลินี. ๙๒ (สฺยา)   ม. ปจฺเจกสมฺโพธิสตฺตานํ
@ สี. หิ-สทฺโท น ทิสฺสติ    สี. อลคฺคมานสา    ฉ.ม. คต...
      เอวํ ปน ปฏิปชฺชนฺตานํ อธิการสมฺปตฺติยา อปฺปกสิเรเนว อฏฺฐ สมาปตฺติโย
ปญฺจาภิญฺญา ฉฬภิญฺญา อธิฏฺฐานภูตา ปุพฺพภาควิปสฺสนา จ หตฺถคตาเยว
โหนฺติ. วิริยาทโย ปน ตทนฺโตคธาเอว. ยญฺหิ ปจฺเจกโพธิยา สาวกโพธิยา วา
อตฺถาย ทานาทิปุญฺญสมฺภรเณ อพฺภุสฺสหนํ, อิทํ วิริยํ. ยํ ตทนุปโรธสฺส สหนํ,
อยํ ขนฺติ. ยํ ทานสีลาทิสมาทานาวิสํวาทนํ, อิทํ สจฺจํ. สพฺพตฺถกเมว ๑- อจลสมาธา-
นาธิฏฺฐานํ. อิทํ อธิฏฺฐานํ. ยา ทานสีลาทีนํ ปวตฺติฏฺฐานภูเตสุ สตฺเตสุ หิเตสิตา,
อยํ เมตฺตา. ยํ สตฺตานํ กตวิปฺปกาเรสุ อชฺฌุเปกฺขนํ, อยํ อุเปกฺขาติ. เอวํ
ทานสีลภาวนาสุ สีลสมาธิปญฺญาสุ จ วิชฺชมานาสุ ๒- วิริยาทโย สิทฺธาเอว โหนฺติ.
สาเยว ปจฺเจกโพธิอตฺถาย สาวกโพธิอตฺถาย จ ทานาทิปฏิปทา เตสํ โพธิสตฺตานํ
สนฺตานสฺส ภาวนโต ปริภาวนโต ภาวนา นาม. วิเสสโต ทานสีลาทีหิ
สฺวาภิสงฺขเต ๓- สนฺตาเน ปวตฺตา สมถวิปสฺสนาปฏิปทา, ยโต เต โพธิสตฺตา
ปุพฺพโยคาวจรสมุทาคมสมฺปนฺนา โหนฺติ. เตนาห ภควา:-
            "ปญฺจิเม  อานนฺท  อานิสํสา  ปุพฺพโยคาวจเร,  กตเม  ปญฺจ?
        อิธานนฺท ปุพฺพโยคาวจโร ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปฏิกจฺจ ๔- อญฺญํ อาราเธติ,
        โน เจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปฏิกจฺจ ๔- อญฺญํ  อาราเธติ,  อถ มรณกาเล
        อญฺญํ   อาราเธติ,   อถ  เทวปุตฺโต  สมาโน  อญฺญํ   อาราเธติ,
        อถ พุทฺธานํ  สมฺมุขีภาเว  ขิปฺปาภิญฺโญ  โหติ,  อถ  ปจฺฉิเม  กาเล
        ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โหตี"ติ.
      อิติ ปุพฺพภาคปฏิปทาภูตาย ปารมิตาปริภาวนาย ๕- สมถวิปสฺสนาภาวนาย
นิโรธคามินีปฏิปทาภูตาย อภิสมยสงฺขาตาย มคฺคภาวนาย จ ภาวิตตฺตภาวา
พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกา ภาวิตตฺตา นาม. เตสุ อิธ พุทฺธสาวกา อธิปฺเปตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สพฺพตฺถเมว    ฉ.ม. สิชฺฌมานาสุ    สี. สมภิสงฺขเต
@ สี. ปฏิคจฺเจว   ฉ.ม. ปารมิตาปริภาวิตา
      เอตฺถ จ "สีหานํวา"ติ อิมินา เถรานํ สีหสมานวุตฺติตาทสฺสเนน อตฺตโน
ปฏิปกฺเขหิ อนภิภวนียตํ, เต จ อภิภุยฺย ปวตฺตึ ทสฺเสติ. "สีหานํว นทนฺตานํ
ฯเปฯ คาถา"ติ อิมินา เถรคาถานํ สีหนาทสทิสตาทสฺสเนน ตาสํ ปรวาเทหิ
อนภิภวนียตํ, เต จ อภิภวิตฺวา ปวตฺตึ ทสฺเสติ. "ภาวิตตฺตานนฺ"ติ อิมินา
ตทุภยสฺส การณํ วิภาเวติ. ภาวิตตฺตภาเวน เถรา อิธ สีหสทิสา ๑- วุตฺตา,
เตสญฺจ คาถา สีหนาทสทิสา ๒-. "อตฺถุปนายิกา"ติ อิมินา อภิภวเน ปโยชนํ ทสฺเสติ.
ตตฺถ เถรานํ ปฏิปกฺโข นาม สงฺกิเลสธมฺโม, ตทภิภโว ตทงฺควิกฺขมฺภนปฺปหาเนหิ
สทฺธึ สมุจฺเฉทปฺปหานํ. ตสฺมึ สติ ปฏิปสฺสทฺธิปฺปหานํ นิสฺสรณปฺปหานญฺจ สิทฺธเมว
โหติ, ยโต เต ภาวิตตฺตาติ วุจฺจนฺติ. มคฺคกฺขเณ หิ อริยา อปฺปมาทภาวนํ
ภาเวนฺติ นาม, อคฺคผลกฺขณโต ปฏฺฐาย ภาวิตตฺตา นามาติ วุตฺโตวายมตฺโถ ๓-.
      เตสุ ตทงฺคปฺปหาเนน เนสํ สีลสมฺปทา ทสฺสิตา, วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน สมาธิ-
สมฺปทา, สมุจฺเฉทปฺปหาเนน ปญฺญาสมฺปทา, อิตเรน ตาสํ ผลํ ทสฺสิตํ. สีเลน
จ เตสํ ปฏิปตฺติยา อาทิกลฺยาณตา ทสฺสิตา, "โก จาทิ กุสาลานํ ธมฺมานํ, สีลํ จ
สุวิสุทฺธํ," ๔- "สีเล ปติฏฺฐาย," ๕- "สพฺพปาปสฺส อกรณนฺ"ติ ๖- จ วจนโต สีลํ
ปฏิปตฺติยา อาทิกลฺยาณญฺจ ๗- อวิปฺปฏิสาราทิคุณาวหตฺตา. สมาธินา มชฺเฌกลฺยาณตา ๘-
ทสฺสติา, "จิตฺตํ ภาวยํ," ๙- "กุสลสฺสูปสมฺปทา"ติ ๑๐- จ วจนโต สมาธิปฏิปตฺติยา
มชฺเฌกลฺยาโณว, ๑๑- อิทฺธิวิธาธิคุณาวหตฺตา. ปญฺญาย ปริโยสานกลฺยาณตา ๑๒-
ทสฺสิตา, "สจิตฺตปริโยทปนํ" ๑๐- "ปญฺญํ ภาวยนฺ"ติ ๙- จ วจนโต ปญฺญาปฏิปตฺติยา
ปริโยสานํว, ๑๓- ปญฺญุตฺตรโต กุสลานํ ธมฺมานํ สาว กลฺยาณา อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ
@เชิงอรรถ:  สี. สีหสทิสาติ         ฉ.ม. สีหนาทสทิสิโย     สี. วุตฺโตจายมตฺโถ
@ สํ. มหา. ๑๙/๓๖๙/๑๒๕ ภิกฺขุสุตฺต   สํ. สคา. ๑๕/๒๓/๑๖ ชฏาสุตฺต
@ ที. มหา. ๑๐/๙๐/๔๓ มหาปทานสุตฺต, ขุ.ธมฺม. ๒๕/๑๘๓/๔๙ อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ
@ ฉ.ม. อาทิกลฺยาณํว, สี. อาทิกลฺยาณตา จ    สี. มชฺเฌกลฺยาณตา จ
@ สํ. สคา. ๑๕/๒๓/๑๖ ชฏาสุตฺต     ๑๐ ที. มหา.๑๐/๙๐/๔๓ มหาปทานสุตฺต,
@ขุ. ธมฺม. ๒๕/๑๘๓/๔๙ อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ   ๑๑ สี. กลฺยาณตา จ
@๑๒ สี.... ตา จ                       ๑๓ สี. ปริโยสานํ
ตาทิภาวาวหตฺตา.
          "เสโล ยถา เอกฆโน       วาเตน น สมีรติ
           เอวํ นินฺทาปสํสาสุ         น สมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตา"ติ ๑-
หิ  วุตฺตํ.
      ตถา สีลสมฺปทาย เตวิชฺชภาโว ทสฺสิโต. สีลสมฺปตฺตึ หิ นิสฺสาย ติสฺโส
วิชฺชา ปาปุณนฺติ. สมาธิสมฺปทาย ฉฬภิญฺญาภาโว. สมาธิสมฺปตฺตึ หิ นิสฺสาย
ฉฬภิญฺญา ปาปุณนฺติ. ปญฺญาสมฺปทาย ปภินฺนปฏิสมฺภิทาภาโว. ปญฺญาสมฺปทํ
หิ นิสฺสาย จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ปาปุณนฺติ. อิมินา เตสํ เถรานํ เกจิ เตวิชฺชา,
เกจิ ฉฬภิญฺญา, เกจิ ปฏิสมฺภิทาปตฺตาติ อยมตฺโถ ทสฺสิโตติ เวทิตพฺพํ.
      ตถา สีลสมฺปทาย เตสํ กามสุขานุโยคสงฺขาตสฺส อนฺตสฺส ปริวชฺชนํ ทสฺเสติ.
สมาธิสมฺปทาย อตฺตกิลมถานุโยคสงฺขาตสฺส, ปญฺญาสมฺปทาย มชฺฌิมาย ปฏิปตฺติยา ๒-
เสวนํ ทสฺเสติ. ตถา สีลสมฺปทาย เตสํ วีติกฺกมปฺปหานํ กิเลสานํ ทสฺเสติ.
สมาธิสมฺปทาย ปริยุฏฺฐานปฺปหานํ, ปญฺญาสมฺปทาย อนุสยปฺปหานํ ทสฺเสติ.
สีลสมฺปทาย วา ทุจฺจริตสงฺกิเลสวิโสธนํ, สมาธิสมฺปทาย ตณฺหาสงฺกิเลสวิโสธนํ,
ปญฺญาสมฺปทาย ทิฏฺฐิสงฺกิเลสวิโสธนํ ทสฺเสติ. ตทงฺคปฺปหาเนน วา เนสํ อปาย-
สมติกฺกโม ทสฺสิโต. วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน กามธาตุสมติกฺกโม, สมุจฺเฉทปฺปหาเนน
สพฺพภวสมติกฺกโม ทสฺสิโตติ เวทิตพฺพํ.
      "ภาวิตตฺตานนฺ"ติ วา เอตฺถ สีลภาวนา จิตฺตภาวนา ปญฺญาภาวนาติ
ติสฺโส ภาวนา เวทิตพฺพา กายภาวนาย ตทนฺโตคธตฺตา. สีลภาวนา จ ปฏิปตฺติยา
อาทีติ สพฺพํ ปุริมสทิสํ. ยถา ปน สีหนาทํ ปเร มิคคณา น สหนฺติ,
@เชิงอรรถ:  วินย. มหา. ๕/๒๔๔/๘ จมฺมกฺขนฺธก, ขุ. ธมฺม. ๒๕/๘๑/๓๑ ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ
@ ฉ.ม. ปฏิปทาย
กุโต อภิภเว, ๑- อญฺญทตฺถุ สีหนาโทว เต อภิภวติ. เอวเมว อญฺญติตฺติยวาทา
เถรานํ วาเท น สหนฺติ, กุโต อภิภเว, อญฺญทตฺถุ เถรวาทาว เต อภิภวนฺติ.
ตํ กิสฺส เหตุ? "สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา, สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา, สพฺเพ
ธมฺมา อนตฺตา"ติ ๒- "นิพฺพานธาตู"ติ จ ปวตฺตนโต. น หิ ธมฺมโต สกฺกา เกนจิ
อญฺญถา กาตุํ อปฺปฏิวตฺตนียโต. ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรโต อาวิ ๓- ภวิสฺสติ.
เอวเมตฺถ สงฺเขเปเนว ปฐมคาถาย อตฺถวิภาวนา เวทิตพฺพา.
      ทุติยคาถายํ ปน อยํ สมฺพนฺธทสฺสนมุเขน อตฺถวิภาวนา. ตตฺถ เยสํ
เถรานํ คาถา สาเวตุกาโม, เต สาธารณวเสน นามโต โคตฺตโต คุณโต จ
กิตฺเตตุํ "ยถา นามา"ติอาทิ วุตฺตํ. อสาธารณโต ปน ตตฺถ ตตฺถ คาถาเสฺวว
อาวิ ภวิสฺสติ. ตตฺถ ยถานามาติ ยํยํนามา, สุภูติ มหาโกฏฺฐิโกติอาทินา นเยน
นามเธยฺเยน  ปญฺญาตาติ ๔- อตฺโถ. ยถาโคตฺตาติ  ยํยํโคตฺตา, โคตโม กสฺสโปติ-
อาทินา นเยน กุลปเทเสน  ยาย ยาย ชาติยา สมญฺญาตาติ ๕- อตฺโถ. ยถาธมฺม-
วิหาริโนติ ยาทิสธมฺมวิหาริโน, ปริยตฺติปรมตายํ อฏฺฐตฺวา ยถานุรูปํ สมาปตฺติ-
วิหาริโน หุตฺวา วิหรึสูติ อตฺโถ. อถวา ยถาธมฺมวิหาริโนติ ยถาธมฺมา วิหาริโน
จ ๖-, ยาทิสสีลาทิธมฺมา ทิพฺพวิหาราทีสุ อภิณฺหโส ๗- วิหรมานา ยาทิสวิหารา จาติ
อตฺโถ. ยถาธิมุตฺตาติ ยาทิสอธิมุตฺติกา สทฺธาธิมุตฺติปญฺญาธิมุตฺตีสุ ยํยํอธิ-
มุตฺติกา, สุญฺญตมุขาทีสุ ๘- วา ยถา ยถา นิพฺพานํ อธิมุตฺตาติ ยถาธิมุตฺตา.
"นิพฺพานํ อธิมุตฺตานํ, อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวา"ติ ๙- หิ วุตฺตํ. อุภยํ เจตํ ปุพฺพ-
ภาควเสน เวทิตพพํ. อรหตฺตปฺปตฺติโต ๑๐- ปุพฺเพเยว หิ ยถาวุตฺตมธิมุจฺจนํ, ๑๑-
น ปรโต. เตนาห ภควา:-
@เชิงอรรถ:  สี.,ม. อภิภาโว           ขุ. ธมฺม. ๒๕/๒๗๗-๙/๖๔ อนิจฺจลกฺขณาทิวตฺถุ
@ โปฏฺฐเกสุ อาวี-สทฺโท ทิสฺสติ   สี.,ม. ยถาปญฺญาตาติ   ฉ.ม. ปญฺญาตาติ
@ สี. ยถาธมฺมตาย วิหาริโน จ, ยถาธมฺมายถาวิหาริโน จ?     ม. อภิณฺหโต
@ ม. สุญฺญตสุขาทีสุ                 ขุ. ธมฺม. ๒๕/๒๒๗/๕๗ ปุณฺณทาสีวตฺถุ
@๑๐ สี. ยถาธมฺมา ยถาวิหาริโน จ อรหตฺตปฺปตฺติโต     ๑๑ สี. ยถาวุตฺตมธิมุตฺตํ
            "อสฺสทฺโธ อกตญฺญู จ สนฺธิจฺเฉโท จ โย นโร"ติอาทิ ๑-.
      "ยถาวิมุตฺตา"ติ วา ปาโฐ, ปญฺญาวิมุตฺติอุภโตภาควิมุตฺตีสุ ยํยํวิมุตฺติกาติ
อตฺโถ. สปฺปญฺญาติ ติเหตุกปฏิสนฺธิปญฺญาย ปาริหาริกปญฺญาย ภาวนาปญฺญาย
จาติ ติวิธายปิ ปญฺญาย ปญฺญวนฺโต. วิหรึสูติ ตายเอว สปฺปญฺญตาย ยถาลทฺเธน
ผาสุวิหาเรเนว วสึสุ. อตนฺทิตาติ อนลสา, อตฺตหิตปฏิปตฺติยํ ยถาพลํ ปรหิต-
ปฏิปตฺติยํ ๒- จ อุฏฺฐานวนฺโตติ อตฺโถ.
      เอตฺถ จ ๓- นามโคตฺตคฺคหเณน เตสํ ๔- เถรานํ ปกาสปญฺญาตภาวํ ทสฺเสติ.
ธมฺมวิหารคฺคหเณน สีลสมฺปทํ สมาธิสมฺปทญฺจ ทสฺเสติ. "ยถาธิมุตฺตา สปฺปญฺญา"ติ
อิมินา ปญฺญาสมฺปทํ. "อตนฺทิตา"ติ อิมินา สีลสมฺปทาทีนํ การณภูตํ วิริย-
สมฺปทํ ทสฺเสติ. "ยถานามา"ติ อิมินา เตสํ ปกาสนนามตํ ทสฺเสติ. "ยถาโคตฺตา"ติ
อิมินา สทฺธานุสารีธมฺมานุสารีโคตฺตสมฺปตฺติสมุทาคมํ, "ยถาธมฺมวิหาริโน"ติอาทินา
สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปตฺติสมุทาคมํ, "อตนฺทิตา"ติ อิมินา
เอวํ อตฺตหิตสมฺปตฺติยํ ฐิตานํ ปรหิตปฏิปตฺตึ ทสฺเสติ.
      อถวา "ยถานามา"ติ อิทํ เตสํ เถรานํ ครูหิ คหิตนามเธยฺยทสฺสนํ
สมญฺญามตฺตกิตฺตนโต. "ยถาโคตฺตา"ติ อิทํ กุลปุตฺตภาวทสฺสนํ กุลปเทสกิตฺตนโต. ๕-
เตน เนสํ สทฺธาปพฺพชิตภาวํ ทสฺเสติ. "ยถาธมฺมวิหาริโน"ติ อิทํ จรณสมฺปตฺติ-
ทสฺสนํ สีลสํวราทีหิ สมงฺคีภาวทีปนโต. "ยถาธิมุตฺตา สปฺปญฺญา"ติ อิทํ เนสํ
วิชฺชาสมฺปตฺติทสฺสนํ อาสวกฺขยปริโยสานาย ญาณสมฺปตฺติยา อธิคมปริทีปนโต.
"อตนฺทิตา"ติ อิทํ วิชฺชาจรณสมฺปตฺตีนํ อธิคมูปายทสฺสนํ. "ยถานามา"ติ วา อิมินา
เตสํ ปกาสนมตฺตํเยว ๖- ทสฺเสติ. "ยถาโคตฺตา"ติ ปน อิมินา ปจฺฉิมจกฺกทฺวยสมฺปตฺตึ
@เชิงอรรถ:  ขุ. ธมฺม. ๒๕/๙๗/๓๔ สารีปุตฺตตฺเถรวตฺถุ     ม. ปรหิตสาธิตาย
@ ฉ.ม. เอตฺถ จ ปน    สี. เตสํ เตสํ    ฉ.ม. กุลาปเทส..., ม. กุลปฺปเทส...
@ ฉ.ม. ปกาสนนามตํเยว, ม. ปกาสนนามมตฺตํเยว
ทสฺเสติ. น หิ สมฺมาอปฺปณิหิตตฺตโน ปุพฺเพ จ อกตปุญฺญสฺส สทฺธานุสารี-
ธมฺมานุสาริโน โคตฺตสมฺปตฺติสมุทาคโม สมฺภวติ. "ยถาธมฺมวิหาริโน"ติ อิมินา
เตสํ ปุริมจกฺกทฺวยสมฺปตฺตึ ทสฺเสติ. น หิ อปฺปฏิรูเป เทเส วสโต สปฺปุริสูป-
นิสฺสยรหิตสฺส จ ตาทิสา คุณวิเสสา สมฺภวนฺติ. "ยถาธิมุตฺตา"ติ อิมินา
สทฺธมฺมสวนสมฺปทาสมาโยคํ ทสฺเสติ. น หิ ปรโตโฆเสน วินา สาวกานํ สจฺจ-
สมฺปฏิเวโธ สมฺภวติ. "สปฺปญฺญา อตนฺทิตา"ติ อิมินา ยถาวุตฺตสฺส คุณวิเสสสฺส
อพฺยภิจาริเหตุํ ๑- ทสฺเสติ ญายารมฺภทสฺสนโต.
      อปโร นโย:- "ยถาโคตฺตา"ติ เอตฺถ โคตฺตกิตฺตเนน เตสํ เถรานํ
โยนิโสมนสิการสมฺปทํ ทสฺเสติ ยถาวุตฺตโคตฺตสมฺปนฺนสฺส โยนิโสมนสิการสมฺภวโต.
"ยถาธมฺมวิหาริโน"ติ เอตฺถ ธมฺมวิหารคฺคหเณน สทฺธมฺมสวนสมฺปทํ ทสฺเสติ
สทฺธมฺมสวเนน วินา ตทภาวโต. "ยถาธิมุตฺตา"ติ อิมินา มตฺถกปฺปตฺตํ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ทสฺเสติ. "สปฺปญฺญา"ติ อิมินา สพฺพตฺถ สมฺปชานการิตํ.
"อตนฺทิตา"ติ อิมินา วุตฺตนเยน อตฺตหิตสมฺปตฺตึ ปริปูเรตฺวา ฐิตานํ ปเรสํ
หิตสุขาวหาย ปฏิปตฺติยํ อกิลาสุภาวํ ทสฺเสติ. ตถา "ยถาโคตฺตา"ติ อิมินา
เนสํ สรณคมนสมฺปทา ทสฺสิตา สทฺธานุสารีโคตฺตกิตฺตนโต. "ยถาธมฺมวิหาริโน"ติ
อิมินา สีลกฺขนฺธปุพฺพงฺคโม สมาธิกฺขนฺโธ ทสฺสิโต. "ยถาธิมุตฺตา สปฺปญฺญา"ติ
อิมินา ปญฺญกฺขนฺธาทโย. สรณคมนญฺจ สาวกคุณานํ อาทิ, สมาธิ มชฺเฌ, ๒-
ปญฺญา ปริโยสานนฺติ อาทิมชฺฌปริโยสานทสฺสเนน สพฺเพปิ สาวกคุณา ทสฺสิตา
โหนฺติ.
      อีทิสี ปน คุณวิภูติ ยาย สมฺมาปฏิปตฺติยา เตหิ อธิคตา, ตํ ทสฺเสตุํ
"ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสิตฺวา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ตตฺถาตี เตสุ เตสุ อรญฺญ-
รุกฺขมูลปพฺพตาทีสุ วิวิตฺตเสนาสเนสุ. ตตฺถ ตตฺถาติ วา ตสฺมึ ตสฺมึ อุทานาทิกาเล.
@เชิงอรรถ:  สี. อพฺยภิจารเหตุํ    ม. มชฺโฌ
วิปสฺสิตฺวาติ สมฺมสิตฺวา ๑- นามรูปววตฺถาปนปจฺจยปริคฺคเหหิ ๒- ทิฏฺฐิ-
วิสุทฺธิกงฺขาวิตรณวิสุทฺธิโย สมฺปาเทตฺวา กลาปสมฺมสนาทิกฺกเมน ปญฺจมํ วิสุทฺธึ
อธิคนฺตฺวา ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิยา มตฺถกํ ปาปนวเสน วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา.
ผุสิตฺวาติ ปตฺวา สจฺฉิกตฺวา. อจฺจุตํ ปทนฺติ นิพฺพานํ. ตํ หิ สยํ อจวนธมฺมตฺตา
อธิคตานํ อจฺจุติเหตุภาวโต จ นตฺถิ เอตฺถ จุตีติ "อจฺจุตํ ". สงฺขตธมฺเมหิ
อสมฺมิสฺสภาวตาย ตทตฺถิเกหิ ปฏิปชฺชิตพฺพตาย จ "ปทนฺ"ติ จ วุจฺจติ. กตนฺตนฺติ
กตสฺส อนฺตํ. โย หิ เตหิ อธิคโต อริยมคฺโค, โส อตฺตโน ปจฺจเยหิ อุปฺปาทิตตฺตา
กโต นาม, ตสฺส ปน ปริโยสานภูตํ ผลํ กตนฺโตติ อธิปฺเปตํ. ตํ กตนฺตํ อคฺคผลํ. อถวา
ปจฺจเยหิ กตตฺตา นิปฺผาทิตตฺตา กตา นาม สงฺตธมฺมา, ตนฺนิสฺสรณภาวโต กตนฺโต
นิพฺพานํ. ตํ กตนฺตํ. ปจฺจเวกฺขนฺตาติ ๓-  "อธิคตํ วต มยา อริยมคฺคาธิคเมน
อิทํ อริยผลํ, อธิคตา อสงฺขตา ธาตู"ติ อริยผลนิพฺพานานิ วิมุตฺติญาณทสฺสเนน
ปฏิปตฺตึ อเวกฺขมานา. อถวา สจฺจสมฺปฏิเวธวเสน ยํ อริเยน กรณียํ ปริญฺญาทิโสฬสวิธํ
กิจฺจํ อคฺคผเล ฐิเตน นิปฺผาทิตตฺตา ปริโยสาปิตตฺตา ๔- กตํ นาม, เอวํ กตํ ตํ
ปจฺจเวกฺขนฺตา. เอเตน ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขณํ ทสฺสิตํ. ปุริมนเยน ปน
อิตรปจฺจเวกฺขณานีติ เอกูนวีสติปิ ๕- ปจฺจเวกฺขณานิ ทสฺสิตานิ โหนฺติ.
      อิมมตฺถนฺติ เอตฺถ อิมนฺติ สกโล เถรเถรีคาถานํ อตฺโถ อตฺตโน อิตเรสญฺจ
ตตฺถ สนฺนิปติตานํ ธมฺมสงฺคาหกมหาเถรานํ พุทฺธิยํ วิปริวตฺตมานตาย อาสนฺโน
ปจฺจกฺโขติ จ กตฺวา วุตฺตํ. อตฺถนฺติ "ฉนฺนา เม ๖- กุฏิกา"ติอาทีหิ คาถาหิ
วุจฺจมานํ อตฺตูปนายิกํ ปรูปนายิกํ โลกิยโลกุตฺตรปฏิสํยุตฺตํ อตฺถํ. อภาสึสูติ ๗-
คาถาพนฺธวเสน กเถสุํ, ตํทีปนิโย อิทานิ มยา วุจฺจมานา เตสํ ภาวิตตฺตานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สมฺปสฺสิตฺวา    สี....ปริคฺคหาทีหิ    สี. ปจฺจเวกฺขนฺโต
@ สี. ปริโยสิตตฺตา   ฉ.ม. เอกูนวีสติ   ม. ฉนฺนา เมสา   ฉ.ม. อภาสิสุนฺติ
คาถา อตฺตูปนายิกา สุณาถาติ โยชนา. เต เจ มหาเถรา เอวํ กเถนฺตา
อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺติปกาสนีหิ คาถาหิ สาสนสฺส เอกนฺตนิยฺยานิกวิภาวเนน ๑- ๒-
ปเรปิ ตตฺถ สมฺมาปฏิปตฺติยํ นิโยเชนฺตีติ เอตมตฺถํ ๓- ทีเปติ อายสฺมา ธมฺมภณฺฑา-
คาริโก, ตถา ทีเปนฺโต จ อิมาหิ คาถาหิ เตสํ โถมนํ ตาสญฺจ เตสํ วจนสฺส
นิทานภาเวน ฐปนํ ฐานคตเมวาติ ๔- ทสฺเสตีติ ทฏฺฐพฺพํ.
                      นิทานคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ:  ม. นียานิก...         สี. ...วิภาวเน       สี. เอวมตฺถํ
@ สี. นิทานภาเวน ปากฏํ อุตฺตานํ คตเมวาติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๑-๒๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=32&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=137              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4962              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5284              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]