บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๓

หน้าที่ ๔๓๓.

ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม สมาธิกุสโล อหํ สมฺมปฺปธานานุยุตฺโต โพชฺฌงฺคภาวนารโต. สาวเกน หิ ปตฺตพฺพํ สพฺพเมว กตํ มยา โลกนาถํ ฐเปตฺวาน สทิโส เม น วิชฺชติ. สมาปตฺตีนํ กุสโล ฌานวิโมกฺขาน ขิปฺปปฏิลาภี โพชฺฌงฺคภาวนารโต สาวกคุณปารมิคโตสฺมิ. สาวกคุเณนปิ ผุสฺเสน พุทฺธิยา ปริสุตฺตมภารวา ยํ สทฺธาสงฺคหิตํ จิตฺตํ สทา สพฺรหฺมจารีสุ. อุทฺธตวิโสว สปฺโป ฉินฺนวิสาโณว อุสโภ นิกฺขิตฺตมานทปฺโปว อุเปมิ ครุคารเวน คณํ. ยทิ รูปินี ภเวยฺย ปญฺญา เม วสุมตีปิ น สเมยฺย อโนมทสฺสิสฺส ภควโต ผลเมตํ ญาณถวนาย. ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ สกฺยปุตฺเตน ตาทินา อนุวตฺเตมหํ สมฺมา ญาณถวนายิทํ ผลํ. มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ กุสีโต หีนวีริโย อปฺปสฺสุโต อนาจาโร สเมโต อหุ กตฺถจิ. พหุสฺสุโต จ เมธาวี สีเลสุ สุสมาหิโต เจโตสมถานุยุตฺโต อปิ มุทฺธนิ ติฏฺฐตุ. ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา อปฺปิจฺฉา โหถ สนฺตุฏฺฐา ฌายี ฌานรตา สทา. ยมหํ ปฐมํ ทิสฺวา วิรโช วิมโล อหุํ โส เม อาจริโย ธีโร อสฺสชิ นาม สาวโก. ตสฺสาหํ วาหสา อชฺช ธมฺมเสนาปตี อหุํ สพฺพตฺถ ปารมึ ปตฺวา วิหรามิ อนาสโว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๔.

โย เม อาจริโย อาสิ อสฺสชิ นาม สาวโก ยสฺสํ ทิสายํ วสติ อุสฺสีสมฺหิ กโรมหํ. มม กมฺมํ สริตฺวาน โคตโม สกฺยปุงฺคโว ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ มํ. กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อตฺตโน สาวเก เตน เตน คุณวิเสเสน เอตทคฺเค ฐเปนฺโต "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มหาปญฺญานํ ยทิทํ สารีปุตฺโต"ติ ^๑- เถรํ มหาปญฺญภาเวน เอตทคฺเค ฐเปสิ. โส เอวํ สาวกปารมีญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺวา ธมฺมเสนาปติฏฺฐาเน ปติฏฺฐหิตฺวา สตฺตหิตํ กโรนฺโต เอกทิวสํ สพฺรหฺมจารีนํ อตฺตโน จริยวิภาวนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต:- [๙๘๑] "ยถาจารี ยถาสโต สตีมา ยตสงฺกปฺปชฺฌายิ ^๒- อปฺปมตฺโต อชฺฌตฺตรโต สุสมาหิตตฺโต เอโก สนฺตุสิโต ตมาหุ ภิกฺขุํ. [๙๘๒] อลฺลํ สุกฺขํ วา ภุญฺชนฺโต น พาฬฺหํ สุหิโต สิยา อูนูทโร ^๓- มิตาหาโร สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช. [๙๘๓] จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป อภุตฺวา อุทกํ ปิเว อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน. [๙๘๔] กปฺปิยํ ตญฺเจ ฉาเทติ ^๔- จีวรํ อิทมตฺถิกํ อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน. [๙๘๕] ปลฺลงฺเกน นิสนฺนสฺส ชณฺณุเก นาภิวสฺสติ อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน. @เชิงอรรถ: ^๑ องฺ.เอกก. ๒๐/๑๘๙/๒๓ เอตทคฺควคฺค ^๒ ปาลิ. ยถา สงฺกปฺปจริยาย @^๓ สี. อูนูทโย ^๔ ปาลิ. กปฺปิยตญฺจ อาเทติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๕.

[๙๘๖] โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต อุภยนฺตเรน นาโหสิ เกน โลกสฺมิ กึ สิยา. [๙๘๗] มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ กุสีโต หีนวีริโย อปฺปสฺสุโต อนาทโร เกน โลกสฺมิ กึ สิยา. [๙๘๘] พหุสฺสุโต จ เมธาวี สีเลสุ สุสมาหิโต เจโตสมถมนุยุตฺโต อปิ มุทฺธนิ ติฏฺฐตุ. [๙๘๙] โย ปปญฺจมนุยุตฺโต ปปญฺจาภิรโต มโค ^๑- วิราธยี โส นิพฺพานํ โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ. [๙๙๐] โย จ ปปญฺจํ หิตฺวาน นิปฺปปญฺจปเถ รโต อาราธยี โส นิพฺพานํ โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ. [๙๙๑] คาเม วา ยทิ วารญฺเญ นินฺเน วา ยทิ วา ถเล ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ ตํ ภูมิรามเณยฺยกํ. [๙๙๒] รมณียานิ อรญฺญานิ ยตฺถ น รมตี ชโน วีตราคา รมิสฺสนฺติ น เต กามคเวสิโน. [๙๙๓] นิธีนํว ปวตฺตารํ ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเว ตาทิสํ ภชมานสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย. [๙๙๔] โอวเทยฺยานุสาเสยฺย อสพฺภา จ นิวารเย สตํ หิ โส ปิโย โหติ อสตํ โหติ อปฺปิโย. [๙๙๕] อญฺญสฺส ภควา พุทฺโธ ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ โสตโมเธสิมตฺถิโก ตํ เม อโมฆํ สวนํ วิมุตฺโตมฺหิ อนาสโว. [๙๙๖] เนว ปุพฺเพนิวาสาย นปิ ทิพฺพสฺส จกฺขุโน เจโตปริยาย อิทฺธิยา จุติยา อุปปตฺติยา โสตธาตุวิสุทฺธิยา ปณิธี เม น วิชฺชติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. มโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๖.

[๙๙๗] รุกฺขมูลํว นิสฺสาย มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต ปญฺญาย อุตฺตโม เถโร อุปติสฺโสว ฌายติ. [๙๙๘] อวิตกฺกํ สมาปนฺโน สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก อริเยน ตุณฺหีภาเวน อุเปโต โหติ ตาวเท. [๙๙๙] ยถาปิ ปพฺพโต เสโล อจโล สุปฺปติฏฺฐิโต เอวํ โมหกฺขยา ภิกฺขุ ปพฺพโตว น เวธติ. [๑๐๐๐] อนงฺคณสฺส โปสสฺส นิจฺจํ สุจิคเวสิโน วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส อพฺภมตฺตํว น เวธติ. [๑๐๐๑] นาภินนฺทามิ มรณํ นาภินนฺทามิ ชีวิตํ นิกฺขิปิสฺสํ อิมํ กายํ สมฺปชาโน ปติสฺสโต. [๑๐๐๒] นาภินนฺทามิ มรณํ นาภินนฺทามิ ชีวิตํ กาลญฺจ ปฏิกงฺขามิ นิพฺพิสํ ภตโก ยถา. [๑๐๐๓] อุภเยน มิทํ มรณเมว นามรณํ ปจฺฉา วา ปุเร วา ปฏิปชฺชถ มา วินสฺสถ ขโณ โว มา อุปจฺจคา. [๑๐๐๔] นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ เอวํ โคเปถ อตฺตานํ ขโณ โว มา อุปจฺจคา ขณาตีตา หิ โสจนฺติ นิรยมฺหิ สมปฺปิตา. [๑๐๐๕] อุปสนฺโต อุปรโต มนฺตภาณี อนุทฺธโต ธุนาติ ปาปเก ธมฺเม ทุมปตฺตํว มาลุโต. [๑๐๐๖] อุปสนฺโต อุปรโต มนฺตภาณี อนุทฺธโต อปฺปาสิ ^๑- ปาปเก ธมฺเม ทุมปุตฺตํว มาลุโต. [๑๐๐๗] อุปสนฺโต อนายาโส วิปฺปสนฺโน อนาวิโล กลฺยาณสีโล เมธาวี ทุกฺขสฺสนฺตกโร สิยา. @เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. อพฺพหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๗.

[๑๐๐๘] น วิสฺสเส เอกติเยสุ เอวํ อคาริสุ ปพฺพชิเตสุ จาปิ สาธูปิ หุตฺวาน อสาธุ โหนฺติ อสาธุ หุตฺวา ปุน สาธุ โหนฺติ. [๑๐๐๙] กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท ถีนมิทฺธญฺจ ภิกฺขุโน อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ ปญฺเจเต จิตฺตเกลิสา. [๑๐๑๐] ยสฺส สกฺกริยมานสฺส อสกฺกาเรน จูภยํ สมาธิ น วิกมฺปติ อปฺปมาทวิหาริโน. [๑๐๑๑] ตํ ฌายินํ สาตติกํ สุขุมทิฏฺฐิปสฺสกํ อุปาทานกฺขยารามํ อาหุ สปฺปุริโส อิติ. [๑๐๑๒] มหาสมุทฺโท ปฐวี ปพฺพโต อนิโลปิ จ อุปมาย น ยุญฺชนฺติ ^๑- สตฺถุ วรวิมุตฺติยา. [๑๐๑๓] จกฺกานุวตฺตโก เถโร มหาญาณี สมาหิโต ปฐวาปคฺคิสมาโน น รชฺชติ น ทุสฺสติ. [๑๐๑๔] ปญฺญาปารมิตํ ปตฺโต มหาพุทฺธิ มหามติ ^๒- อชโฬ ชฬสมาโน สทา จรติ นิพฺพุโต. [๑๐๑๕] ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา ฯเปฯ ภวเนตฺติสมูหตา. [๑๐๑๖] สมฺปาเทถปฺปมาเทน เอสา เม อนุสาสนี หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ วิปฺปมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี"ติ อิมา คาถา อภาสิ. อิมา หิ กาจิ คาถา เถเรน ภาสิตา, กาจิ เถรํ อารพฺภ ภควตา ภาสิตา, สพฺพา ปจฺฉา อตฺตโน จริยปเวทนวเสน เถเรน ภาสิตตฺตา เถรสฺเสว คาถา อเหสุํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ยุชฺชนฺติ ^๒ ปาลิ. มหามุนิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๘.

ตตฺถ ยถาจารีติ ยถา กายาทีหิ สํยโต สํวุโต หุตฺวา จรติ วิหรติ ยถา จรณสีโลติ วา ยถาจารี, สีลสมฺปนฺโนติ อตฺโถ. ยถาสโตติ ยถาสนฺโต. คาถา สุขตฺถํ หิ อนุนาสิกโลปํ กตฺวา นิทฺเทโส กโต, สนฺโต วิย อริเยหิ นิพฺพิเสโสติ อตฺโถ. สตีมาติ ปรมาย. สติยา สมนฺนาคโต. ยตสงฺกปฺปชฺฌายีติ สพฺพโส มิจฺฉา- สงฺกปฺปํ ปหาย เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทิวเสน สํยตสงฺกปฺโป หุตฺวา อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ ฌายนสีโล. อปฺปมตฺโตติ ตสฺมึเยว ยถาจาริภาเว ยตสงฺกปฺโป หุตฺวา ฌายเนน จ ปมาทรหิโต สพฺพตฺถ สุปฺปติฏฺฐิตสติสมฺปชญฺโญ. อชฺฌตฺตรโตติ โคจรชฺฌตฺเต กมฺมฏฺฐานภาวนาย อภิรโต. สุสมาหิตตฺโตติ ตาย เอว ภาวนาย เอกคฺคจิตฺโต. เอโกติ อสหาโย คณสํสคฺคํ กิเลสสํสคฺคญฺจ ปหาย กายวิเวกํ จิตฺต- วิเวกญฺจ ปริพฺรูหยนฺโต. สนฺตุสิโตติ ปจฺจยสนฺโตเสน จ ภาวนารามสนฺโตเสน จ สมฺมเทว ตุสิโต ตุฏฺโฐ. ภาวนาย หิ อุปรูปริ วิเสสํ อาวหนฺติยา อุฬารํ ปีติปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชติ, มตฺถกํ ปตฺตาย ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. ตมาหุ ภิกฺขุนฺติ ตํ เอวรูปํ ปุคฺคลํ สิกฺขตฺตยปาริปูริยา ภยํ อิกฺขนตาย ภินฺนกิเลสตาย จ ภิกฺขูติ วทนฺติ. อิทานิ ยถาวุตฺตสนฺโตสทฺวเย ปจฺจยสนฺโตสํ ตาว ทสฺเสนฺโต "อลฺลํ สุกฺขํ วา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อลฺลนฺติ สปฺปิอาทิอุปเสเกน ตินฺตํ สินิทฺธํ. สุกฺขนฺติ ตทภาเวน ^๑- ลูขํ. วาสทฺโท อนิยมตฺโถ, อลฺลํ วา สุกฺขํ วาติ. พาฬฺหนฺติ อติวิย. สุหิโตติ ธาโต น สิยาติ อตฺโถ. กถํ ปน สิยาติ อาห "อูนูทโร มิตาหาโร"ติ, ปณีตํ ลูขํ วาปิ โภชนํ ภุญฺชนฺโต ภิกฺขุ ยาวทตฺถํ อภุญฺชิตฺวา อูนูทโร สลฺลหุกุทโร ตโต เอว มิตาหาโร ปริมิตโภชโน อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อาหารํ อาหรนฺโต ตตฺถ มตฺตญฺญุตาย ปจฺจเวกฺขณสติยา ^๒- จ สโต หุตฺวา ปริพฺพเช วิหเรยฺย. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ตจภาเวน ^๒ ม. ปจฺจเวกฺขณาย สติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓๙.

ยถา ปน อูนูทโร มิตาหาโร จ นาม โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ "จตฺตาโร"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อภุตฺวาติ จตฺตาโร วา ปญฺจ วา อาโลเป กพเฬ อภุญฺชิตฺวา ตตฺตกสฺส อาหารสฺส โอกาสํ ฐเปตฺวา ปานียํ ปิเวยฺย. อยํ หิ อาหาเร สลฺลหุกวุตฺติ. นิพฺพานํ หิ เปสิตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน ผาสุวิหาราย ฌานาทีนํ อธิคมโยคฺยตาย สุขวิหาราย อลํ ปริยตฺตนฺติ อตฺโถ. อิมินา กุจฺฉิปริหาริยํ ปิณฺฑปาตํ วทนฺโต ปิณฺฑปาเต อิตรีตรสนฺโตสํ ทสฺเสติ. "ภุตฺวานา"ติ วา ปาโฐ, โส จตุปญฺจาโลปมตฺเตนาปิ อาหาเรน สรีรํ ยาเปตุํ สมตฺถสฺส อติวิย ถิรปกติกสฺส ปุคฺคลสฺส วเสน วุตฺโต สิยา, อุตฺตรคาถาหิปิ สํสนฺทติ เอว อปฺปกสฺเสว จีวรสฺส เสนาสนสฺส จ วกฺขมานตฺตา. กปฺปิยนฺติ ยํ กปฺปิยกปฺปิยานุโลเมสุ โขมาทีสุ อญฺญตรนฺติ อตฺโถ. ตญฺเจ ฉาเทตีติ กปฺปิยํ จีวรํ สมานํ ฉาเทตพฺพํ ฐานํ ฉาเทติ เจ, สตฺถารา อนุญฺญาตชาติยํ สนฺตํ เหฏฺฐิมนฺเตน อนุญฺญาตปมาณยุตฺตํ เจ โหตีติ อตฺโถ. อิทมตฺถิกนฺติ อิทํ ปโยชนตฺถํ สตฺถารา วุตฺตปโยชนตฺถํ, ยาวเทว สีตาทิปฏิ- ฆาตนตฺถญฺเจว ^๑- หิริโกปินปฏิจฺฉาทนตฺถญฺจาติ อตฺโถ. เอเตน กายปริหาริยํ จีวรํ ตตฺถ อิตรีตรสนฺโตสญฺจ วทติ. ปลฺลงฺเกน นิสนฺนสฺสาติ ปลฺลงฺกํ วุจฺจติ สมนฺตโต อูรุพทฺธาสนํ, เตน นิสินฺนสฺส, ติสนฺธิปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสนฺนสฺสาติ อตฺโถ. ชณฺณุเก นาภิวสฺสตีติ ยสฺสํ กุฏิยํ ตถา นิสินฺนสฺส เทเว วสฺสนฺเต ชณฺณุกทฺวยํ วสฺโสทเกน น เตมิยติ, เอตฺตกมฺปิ สพฺพปริยนฺตเสนาสนํ, สกฺกา หิ ตตฺถ นิสีทิตฺวา อตฺถกามรูเปน กุลปุตฺเตน สทตฺถํ นิปฺผาเทตุํ. เตนาห "อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน"ติ. เอวํ เถโร อิมาหิ จตูหิ คาถาหิ เย เต ภิกฺขู มหิจฺฉา อสนฺตุฏฺฐา, เตสํ ปรมุกฺกํสคตํ สลฺเลขโอวาทํ ปกาเสตฺวา อิทานิ เวทนามุเขน ภาวนารามสนฺโตสํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม.....พาหนตฺถญฺเจว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๐.

ทสฺเสนฺโต "โย สุขนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สุขนฺติ สุขเวทนํ. ทุกฺขโตติ วิปริณาม- ทุกฺขโต. อทฺทาติ อทฺทส, วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ยถาภูตํ โย อปสฺสีติ อตฺโถ. สุขเวทนา หิ ปริโภคกาเล อสฺสาทิยมานาปิ วิสมิสฺสํ วิย โภชนํ วิปริฌาม- กาเล ^๑- ทุกฺขาเยว โหติ. เตเนตฺถ ทุกฺขานุปสฺสนํ ทสฺเสติ. ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโตติ ทุกฺขเวทนํ โย สลฺลนฺติ ปสฺสิ. ทุกฺขเทวนา หิ ยถา สลฺลํ สรีรํ อนุปวิสนฺตมฺปิ อนุปวิสิตฺวา ฐิตมฺปิ อุทฺธริยมานมฺปิ ปีฬนเมว ^๒- ชเนติ, เอวํ อุปฺปชฺชมานาปิ ฐิติปตฺตาปิ ภิชฺชมานาปิ วิพาธติเยวาติ. เอเตเนตฺถ ทุกฺขานุปสฺสนํเยว อุกฺกํเสตฺวา วทติ, เตน จ "ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา"ติ วจนโต ^๓- เวทนาทฺวเย อตฺตตฺตนิยคาหํ. วินิเวเฐติ. ^๔- อุภยนฺตเรนาติ อุภเยสํ อนฺตเร, สุขทุกฺขเวทนานํ มชฺฌภูเต อทุกฺขมสุเขติ อตฺโถ. นาโหสีติ ยถาภูตาวโพธเน อตฺตตฺตนิยาภินิเวสนํ อโหสิ. เกน โลกสฺมิ กึ สิยาติ เอวํ เวทนามุเขน ปญฺจปิ อุปาทานกฺขนฺเธ ปริชานิตฺวา ตปฺปฏิพทฺธํ สกลกิเลสชาลํ สมุจฺฉินฺทิตฺวา ฐิโต เกน นาม กิเลเสน โลกสฺมึ พทฺโธ, เทวตาทีสุ กึ วา อายติ ^๕- สิยา, อญฺญทตฺถุ ฉินฺนพนฺธโน อปญฺญตฺติโกว สิยาติ อธิปฺปาโย. อิทานิ มิจฺฉาปฏิปนฺเน ปุคฺคเล ครหนฺโต สมฺมาปฏิปนฺเน ปสํสนฺโต "มา เม"ติอาทิกา จตสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉติ โย อสนฺต- คุณสมฺภาวนิจฺฉาย ปาปิจฺโฉ, สมณธมฺเม อุสฺสาหาภาเวน กุสีโต, ตโตเยว หีนวีริโย, สจฺจปฏิจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตสฺส สุตสฺส อภาเวน อปฺปสฺสุโต, โอวาทานุสาสนีสุ อาทราภาเวน อนาทโร, ตาทิโส อติหีนปุคฺคโล ^๖- มม สนฺติเก กทาจิปิ มา โหตุ. กสฺมา? เกน โลกสฺมิ กึ สิยาติ โลกสฺมึ สตฺตนิกาเย ตสฺส ตาทิสสฺส ปุคฺคลสฺส เกน โอวาเทน กึ ภวิตพฺพํ, เกน วา กเตน กึ สิยา, นิรตฺถกเมวาติ อตฺโถ. พหุสฺสุโต จาติ โย ปุคฺคโล สีลาทิปฏิสํยุตฺตสฺส สุตฺตเคยฺยาทิเภทสฺส พหุโน สุตสฺส สมฺภเวน พหุสฺสุโต, ธมฺโมชปญฺญาย ปาริหาริยปญฺญาย ปฏิเวธปญฺญาย @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปริณมนกาเล ^๒ ม. ปีฬิตเมว ^๓ สํ.ขนฺธ. ๑๗/๑๕/๑๙ ยทนิจฺจสุตฺต @^๔ ม. วินิเวเทติ ^๕ ม. อายตึ ^๖ สี. หีนปุคฺคโล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๑.

จ วเสน เมธาวี, สีเลสุ จ สุฏฺฐุ ปติฏฺฐิตตฺตา สุสมาหิโต, เจโตสมถํ โลกิย- โลกุตฺตรเภทํ จิตฺตสมาธานํ อนุยุตฺโต, ตาทิโส ปุคฺคโล มยฺหํ มตฺถเกปิ ติฏฺฐตุ, ปเคว สหวาโส. โย ปปญฺจมนุยุตฺโตติ โย ปน ปุคฺคโล กมฺมารามตาทิวเสน รูปาภิสงฺคาทิ- วเสน จ ปวตฺติยา ปปญฺจนฏฺเฐน ตณฺหาทิเภทํ ปปญฺจํ อนุยุตฺโต, ตตฺถ จ อนาทีนวทสฺสเนน อภิรโต มคสทิโส, โส นิพฺพานํ วิราธยิ, โส นิพฺพานา สุวิทูร- วิทูเร ฐิโต. โย จ ปปญฺจํ หิตฺวานาติ โย ปน ปุคฺคโล ตณฺหาปปญฺจํ ปหาย ตทภาวโต นิปฺปปญฺจสฺส นิพฺพานสฺส ปเถ อธิคมุปาเย อริยมคฺเค รโต ภาวนาภิสมเย อภิรโต, โส นิพฺพานํ อาราธยิ สาเธสิ ^๑- อธิคจฺฉีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ เถโร อตฺตโน กนิฏฺฐภาติกสฺส เรวตตฺเถรสฺส กณฺฏกนิจิตขทิรรุกฺข- สญฺฉนฺเน นิรุทกกนฺตาเร วาสํ ทิสฺวา ตํ ปสํสนฺโต "คาเม วา"ติอาทิกา เทฺว คาถา อภาสิ. ตตฺถ คาเม วาติ กิญฺจาปิ อรหนฺโต คามนฺเต กายวิเวกํ น ลภนฺติ, จิตฺตวิเวกํ ปน ลภนฺเตว. เตสํ หิ ทิพฺพปฏิภาคานิปิ อารมฺมณานิ จิตฺตํ จาเลตุํ น สกฺโกนฺติ, ตสฺมา คาเม วา โหตุ อรญฺญาทีสุ อญฺญตรํ วา, ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ โส ภูมิปฺปเทโส รมณีโย เอวาติ อตฺโถ. อรญฺญานีติ สุปุปฺผิตตรุสณฺฑมณฺฑิตานิ วิมลสลิลาสยสมฺปนฺนานิ อรญฺญานิ รมณียานีติ สมฺพนฺโธ. ยตฺถาติ เยสุ อรญฺเญสุ วิกสิเตสุ วิย รมมาเนสุ กามปกฺขิโก กามคเวสโก ชโน น รมติ. วีตราคาติ วิคตราคา ปน ขีณาสวา ภมรมธุกรา วิย ปทุมวเนสุ ตถารูเปสุ อรญฺเญสุ รมิสฺสนฺตีติ. น เต กามคเวสิโนติ ยสฺมา เต วีตราคา กามคเวสิโน น โหนฺตีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สาธยี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๒.

ปุน เถโร ราธํ นาม ทุคฺคตพฺราหฺมณํ อนุกมฺปาย ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา ตเมว ปจฺฉาสมณํ กตฺวา วิจรนฺโต เอกทิวสํ ตสฺส จ สุพฺพจภาเวน ตุสิตฺวา โอวาทํ เทนฺโต "นิธีนํวา"ติอาทิมาห. ตตฺถ นิธีนํวาติ ตตฺถ ตตฺถ นิท หิตฺวา ฐปิตานํ หิรญฺญสุวณฺณาทิปูรานํ นิธิกุมฺภีนํ. ปวตฺตารนฺติ กิจฺฉชีวิเก ทุคฺคตมนุสฺเส อนุกมฺปํ กตฺวา "เอหิ เต สุเขน ชีวิตุํ อุปายํ ทสฺเสสฺสามี"ติ นิธิฏฺฐานํ เนตฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา "อิมํ คเหตฺวา สุขํ ชีวาหี"ติ อาจิกฺขิตารํวิย. วชฺชทสฺสินนฺติ เทฺว วชฺชทสฺสิโน:- "อิมินา นํ อสารุปฺเปน วา ขลิเตน วา สํฆมชฺเฌ นิคฺคณฺหิสฺสามี"ติ รนฺธคเวสโก จ อญฺญาตํ ญาเปตุกาโม ญาตํ อสฺสาเทนฺโต สีลาทิวุทฺธิกามตาย ตํ ตํ วชฺชํ โอโลเกนฺโต อุลฺลุมฺปนสภาวสณฺฐิโต จาติ, อยํ อิธ อธิปฺเปโต. ยถา หิ ทุคฺคตมนุสฺโส "อิมํ นิธึ คณฺหาหี"ติ นิคฺคยฺห- มาโนปิ นิธิทสฺสเน โกปํ น กโรติ, ปมุทิโตว โหติ, เอวํ เอวรูเปสุ ปุคฺคเลสุ อสารุปฺปํ วา ขลิตํ วา ทิสฺวา อาจิกฺขนฺเต โกโป น กาตพฺโพ, ตุฏฺฐจิตฺเตเนว ภวิตพฺพํ, "ภนฺเต ปุนปิ มํ เอวรูปํ วเทยฺยาถา"ติ ปวาเรตพฺพเมว. นิคฺคยฺหวาทินฺติ โย วชฺชํ ทิสฺวา อยํ เม สทฺธิวิหาริโก, อนฺเตวาสิโก, อุปการโกติ อจินฺเตตฺวา วชฺชานุรูปํ ตชฺเชนฺโต ปณาเมนฺโต ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺโต สิกฺขาเปติ, อยํ นิคฺคยฺหวาที นาม สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิย. วุตฺตํ เหตํ:- "นิคฺคยฺห นิคฺคยฺหาหํ อานนฺท วกฺขามิ, ปวยฺห ปวยฺหาหํ ^๑- อานนฺท วกฺขามิ, โย สาโร โส ฐสฺสตี"ติ. ^๒- เมธาวินฺติ ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคตํ. ตาทิสนฺติ เอวรูปํ ปณฺฑิตํ. ภเชติ ปยิรุปาเสยฺย. ตาทิสํ หิ อาจริยํ ภชมานสฺส อนฺเตวาสิกสฺส เสยฺโย โหติ, น ปาปิโย, วุฑฺฒิเยว โหติ, โน ปริหานีติ อตฺโถ. อเถกทา อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ กีฏาคิริสฺมึ อาวาเส ทูสิเต สตฺถารา อาณตฺโต อตฺตโน ปริสาย มหาโมคฺคลฺลาเนน จ สทฺธึ ตตฺถ คโต ธมฺมเสนาปติ อสฺสชิ- ปุนพฺพสุเกสุ โอวาทํ อนาทิยนฺเตสุ อิมํ คาถมาห. ตตฺถ โอวเทยฺยาติ โอวาทํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปวยฺห ^๒ ม. อุปริ. ๑๔/๑๙๖/๑๖๗ มหาสุญฺญตสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๓.

อนุสิฏฺฐึ ทเทยฺย. อนุสาเสยฺยาติ ตสฺเสว ปริยายวจนํ. อถวา อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ วทนฺโต โอวทติ นาม, อนุปฺปนฺเน "อยโสปิ ^๑- เต สิยา"ติอาทึ อนาคตํ อุทฺทิสฺส วทนฺโต อนุสาสติ นาม. สมฺมุขา วทนฺโต วา โอวทติ นาม, ปรมฺมุขา ทูตํ, สาสนํ วา เปเสตฺวา วทนฺโต อนุสาสติ นาม. สกึ วทนฺโต วา โอวทติ ^๒- นาม, ปุนปฺปุนํ วทนฺโต อนุสาสติ นาม. อสพฺภา จาติ อกุสลา ธมฺมา จ นิวารเย, กุสเล ธมฺเม จ ปติฏฺฐาเปยฺยาติ อตฺโถ. สตํ หิ โสติ เอวรูโป ปุคฺคโล สาธูนํ ปิโย โหติ. เย ปน อสนฺตา อสปฺปุริสา วิติณฺณปรโลกา อามิสจกฺขุกา ชีวิกตฺถาย ปพฺพชิตา, เตสํ โส โอวาทโก อนุสาสโก "น ตฺวํ อมฺหากํ อุปชฺฌาโย, น อาจริโย, กสฺมา อเมฺห วทสี"ติ เอวํ มุขสตฺตีหิ วิชฺฌนฺตานํ อปฺปิโย โหตีติ. "ยํ อารพฺภ สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ, โส เอว อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน"ติ ภิกฺขูสุ กถาย สมุฏฺฐิตาย "นยิทเมตนฺ"ติ ทสฺเสนฺโต "อญฺญสฺสา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อญฺญสฺสาติ อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ทีฆนขปริพฺพาชกํ สนฺธายาห. ^๓- ตสฺส หิ สตฺถารา เวทนาปริคฺคหสุตฺเต ^๔- เทสิยมาเน อยํ มหาเถโร ภาวนามคฺเค อธิคนฺตฺวา สาวก- ปารมีญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต. โสตโมเธสิมตฺถิโกติ สตฺถารํ พีชยมาโน ฐิโต อตฺถิโก หุตฺวา สุสฺสูสนฺโต โสตํ โอทหึ. ตํ เม อโมฆํ สวนนฺติ ตํ ตถา สุตํ สวนํ มยฺหํ อโมฆํ อวญฺฌํ อโหสิ, อคฺคสาวเกน ปตฺตพฺพํ สมฺปตฺตีนํ อวสฺสโย อโหสิ. เตนาห "วิมุตฺโตมฺหี"ติอาทิ. ตตฺถ เนว ปุพฺเพนิวาสายาติ อตฺตโน ปเรสญฺจ ปุพฺเพนิวาสชานนญาณตฺถาย, ปณิธิ เม เนว วิชฺชตีติ โยชนา. ปริกมฺมกรณวเสน ตทตฺถํ จิตฺตปณิธานมตฺตมฺปิ เนวตฺถิ เนว อโหสีติ ^๕- อตฺโถ. เจโตปริยายาติ เจโตปริยญาณสฺส. อิทฺธิยาติ อิทฺธิวิธญาณสฺส. จุติยา อุปปตฺติยาติ สตฺตานํ จุติยา อุปปตฺติยา จ ชานนญาณสฺส ^๖- จุตูปปาตญาณตฺถาย. โสตธาตุวิสุทฺธิยาติ ทิพฺพโสตญาณสฺส. ปณิธี เม น วิชฺชตีติ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อยํ โทโสปิ ^๒ สี. สกึ วา วทนฺโต โอวทติ ^๓ สี. สนฺธาย วทติ @^๔ ม.ม. ๑๓/๒๐๕/๑๘๒ ทีฆนขสุตฺต ^๕ สี.,ม. น วิชฺชตีติ ^๖ ฉ.ม. ชานนญาณาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๔.

อิเมสํ อภิญฺญาวิเสสานํ อตฺถาย ปริกมฺมวเสน จิตฺตสฺส ปณิธิ จิตฺตาภินีหาโร เม นตฺถิ นาโหสีติ อตฺโถ. สพฺพญฺญุคุณา วิย หิ พุทฺธานํ อคฺคมคฺคาธิคเมเนว สาวกานํ สพฺเพ สาวกคุณา หตฺถคตา โหนฺติ, น เตสํ อธิคมาย วิสุํ ปริกมฺมกรณ- กิจฺจํ อตฺถีติ. รุกฺขมูลนฺติอาทิกา ติสฺโส คาถา กโปตกนฺทรายํ วิหรนฺตสฺส ยกฺเขน ปหตกาเล สมาปตฺติพเลน อตฺตโน นิพฺพิการตาทีปนวเสน วุตฺตา. ตตฺถ มุณฺโฑติ นโวโรปิตเกโส. ^๑- สงฺฆาฏิปารุโตติ สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา นิสินฺโน. "สงฺฆาฏิยา สุปารุโต"ติ จ ปฐนฺติ. ปญฺญาย อุตฺตโม เถโรติ เถโร หุตฺวา ปญฺญาย อุตฺตโม, สาวเกสุ ปญฺญาย เสฏฺโฐติ อตฺโถ. ฌายตีติ อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ ฌายติ, พหุลํ สมาปตฺติวิหาเรน วิหรตีติ อตฺโถ. อุเปโต โหติ ตาวเทติ ยทา ยกฺเขน สีเส ปหโต, ตาวเทว อวิตกฺกํ จตุตฺถชฺ- ฌานิกผลสมาปตฺตึ สมาปนฺโน อริเยน ตุณฺหีภาเวน อุเปโต สมนฺนาคโต อโหสิ. อตีตตฺเถ หิ โหตีติ อิทํ วตฺตมานวจนํ. ปพฺพโตว น เวธตีติ โมหกฺขยา ภินฺนสพฺพกิเลโส ภิกฺขุ โส เสลมยปพฺพโต วิย อจโล สุปฺปติฏฺฐิโต อิฏฺฐาทินา ^๒- เกนจิ น เวธติ, สพฺพตฺถ นิพฺพิกาโร โหตีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ เถรสฺส อสติยา นิวาสนกณฺเณ ^๓- โอลมฺพนฺเต อญฺญตโร สามเณโร "ภนฺเต ปริมณฺฑลํ นิวาเสตพฺพนฺ"ติ อาห. ตํ สุตฺวา "ภทฺทํ ตยา สุฏฺฐุ วุตฺตนฺ"ติ สิรสา วิย สมฺปฏิจฺฉนฺโต ตาวเทว โถกํ อปกฺกมิตฺวา ^๔- ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา "มาทิสานํ อยมฺปิ โทโสเยวา"ติ ทสฺเสนฺโต "อนงฺคณสฺสา"ติ คาถมาห. ปุน มรเณ ชีวิเต จ อตฺตโน สมจิตฺตตํ ทสฺเสนฺโต "นาภินนฺทามี"ติอาทินา @เชิงอรรถ: ^๑ สี. โวโรปิตเกโส ^๒ สี. อิฏฺฐานิฏฺฐาทินา ^๓ สี. จีวรโกเณ @^๔ ม. อุปกฺกมิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๕.

เทฺว คาถา วตฺวา ปเรสํ ธมฺมํ กเถนฺโต "อุภเยน มิทนฺ"ติอาทินา คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ อุภเยนาติ อุภเยสุ, อุโภสุ กาเลสูติ อตฺโถ. มิทนฺติ มกาโร ปทสนฺธิกโร. อิทํ มรณเมว, มรณํ อตฺเถว นาม, อมรณํ นาม นตฺถิ. เกสุ อุโภสุ กาเลสูติ อาห "ปจฺฉา วา ปุเร วา"ติ, มชฺฌิมวยสฺส ปจฺฉา วา ชราชิณฺณกาเล ปุเร วา ทหรกาเล มรณเมว มรณํ เอกนฺติกเมว. ตสฺมา ปฏิปชฺชถ สมฺมาปฏิปตฺตึ ปูเรถ วิปฺปฏิปชฺชิตฺวา มา วินสฺสถ อปาเยสุ มหาทุกฺขํ มานุภวถ. ขโณ โว มา อุปจฺจคาติ อฏฺฐหิ อกฺขเณหิ วิวชฺชิโต อยํ นวโม ขโณ มา ตุเมฺห อติกฺกมีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ อายสฺมนฺตํ มหาโกฏฺฐิกํ ทิสฺวา ตสฺส คุณํ ปกาเสนฺโต "อุปสนฺโต"ติ- อาทินา ติสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ อนุทฺเทสิกวเสน "ธุนาตี"ติ วุตฺตเมวตฺถํ ปุน เถรสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา วทนฺโต "อปฺปาสี"ติอาทิมาห. ตตฺถ อปฺปาสีติ อธุนา ปหาสีติ อตฺโถ. อนายาโสติ อปริสฺสโม, กิเลสทุกฺขรหิโตติ อตฺโถ. วิปฺปสนฺโน อนาวิโลติ วิปฺปสนฺโน อสทฺธิยาทีนํ อภาเวน สุฏฺฐุ ปสนฺนจิตฺโต อนาวิลสงฺกปฺปตาย อนาวิโล. น วิสฺสเสติ คาถา เทวทตฺตํ สทฺทหิตฺวา ตสฺส ทิฏฺฐึ โรเจตฺวา ฐิเต วชฺชิปุตฺตเก อารพฺภ วุตฺตา. ตตฺถ น วิสฺสเสติ วิสฺสฏฺโฐ น ภเวยฺย, น สทฺทเหยฺยาติ อตฺโถ. เอกติเยสูติ เอกจฺเจสุ อนวฏฺฐิตสภาเวสุ ปุถุชฺชเนสุ. เอวนฺติ ยถา ตุเมฺห "เทวทตฺโต สมฺมา ปฏิปนฺโน"ติ วิสฺสาสํ อาปชฺชิตฺถ, เอวํ. อคาริสูติ คหฏฺเฐสุ. สาธูปิ หุตฺวานาติ ยสฺมา ปุถุชฺชนภาโว นาม อสฺสปิฏฺเฐ ฐปิตกุมฺภณฺฑํ วิย ถุสราสิมฺหิ นิขาตขาณุกํ วิย จ ^๑- อนวฏฺฐิโต, ตสฺมา เอกจฺเจ อาทิโต สาธู หุตฺวา ฐิตาปิ ปจฺฉา อสาธู โหนฺติ. ยถา เทวทตฺโต ปุพฺเพ สีลสมฺปนฺโน อภิญฺญาสมาปตฺติลาภี หุตฺวา ลาภสกฺการปกโต อิทานิ ปริหีนวิเสโส ฉินฺนปกฺขกาโก วิย อาปายิโก @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ขาณุ วิย จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๖.

ชาโต, ตสฺมา ตาทิโส ทิฏฺฐมตฺเตน "สาธู"ติ น วิสฺสาสิตพฺโพ. เอกจฺเจ ปน กลฺยาณมิตฺตสํสคฺคาภาเวน อาทิโต อสาธู หุตฺวาปิ ปจฺฉา กลฺยาณสํสคฺเคน สาธู โหนฺติเยว, ตสฺมา เทวทตฺตสทิเส สาธุปฏิรูเป "สาธู"ติ น วิสฺสาเสยฺยาติ อตฺโถ. เยสํ กามจฺฉนฺทาทโย จิตฺตุปกฺกิเลสา อวิคตา, เต อสาธู. เยสํ เต วิคตา, เต สาธูติ ทสฺเสตุํ "กามจฺฉนฺโท"ติ คาถํ วตฺวา อสาธารณโต อุกฺกํสคตํ สาธุลกฺขณํ ทสฺเสตุํ "ยสฺส สกฺกริยมานสฺสา"ติอาทินา คาถาทฺวยํ วุตฺตํ. อสาธารณโต ปน อุกฺกํสคตํ ตํ ทสฺเสตุํ สตฺถารํ อตฺตานญฺจ อุทาหรนฺโต "มหาสมุทฺโท"ติอาทิกา คาถา อภาสิ. ตตฺถ มหาสมุทฺโทติ อยํ มหาสมุทฺโท มหาปฐวี เสโล ปพฺพโต ปุรตฺถิมาทิเภทโต อนิโล จ อตฺตโ นอเจตนาภาเวน อิฏฺฐานิฏฺฐํ สหนฺติ, น ปฏิสงฺขานพเลน, สตฺถา ปน ยสฺสา อรหตฺตุ ปฺปตฺติยา วเสน อุตฺตเม ตาทิภาเว ฐิโต อิฏฺฐาทีสุ สพฺพตฺถ สโม นิพฺพิกาโร, ตสฺสา สตฺถุ วรวิมุตฺติยา อคฺคผลวิมุตฺติยา เต มหาสมุทฺทาทโย อุปมาย อุปมาภาเวน น ยุญฺชนฺติ กลภาคมฺปิ น อุเปนฺตีติ อตฺโถ. จกฺกานุวตฺตโกติ สตฺถารา วตฺติตสฺส ธมฺมจกฺกสฺส อนุวตฺตโก. เถโรติ อเสกฺเขหิ สีลกฺขนฺธาทีหิ สมนฺนาคเมน เถโร. มหาญาณีติ มหาปญฺโญ. สมาหิโตติ อุปจารปฺปนา- สมาธินา อนุตฺตรสมาธินา จ สมาหิโต. ปฐวาปคฺคิสมาโนติ อิฏฺฐาทิอารมฺมณ- สนฺนิปาเต นิพฺพิการตาย ปฐวิยา อาเปน อคฺคินา จ สทิสวุตฺติโก. เตนาห "น รชฺชติ น ทุสฺสตี"ติ. ปญฺญาปารมิตํ ปตฺโตติ สาวกญาณสฺส ปารมึ ปารโกฏึ ปตฺโต. มหาพุทฺธีติ มหาปุถุหาสชวนติกฺขนิพฺเพธิกภาวปฺปตฺตาย มหติยา พุทฺธิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต. มหามตีติ ธมฺมนฺวยเวทิตสงฺขาตาย มหติยา นยคฺคาหมติยา สมนฺนาคโต. เย หิ เต จตุพฺพิธา โสฬสวิธา จตุจตฺตาฬีสวิธา เตสตฺตติวิธา จ ปญฺญปฺปเภทา, เตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๗.

สพฺพโส อนวเสสานํ อธิคตตฺตา มหาปญฺญตาทิวิเสสโยคโต จ อยํ มหาเถโร สาติสยํ "มหาพุทฺธี"ติ วตฺตพฺพตํ อรหติ. ยถาห ภควา:- "ปณฺฑิโต ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, มหาปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, ปุถุปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, หาสปญฺโญ ^๑- ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, ชวนปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺต, ติกฺขปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต, นิพฺเพธิกปญฺโญ ภิกฺขเว สารีปุตฺโต"ติอาทิ. ^๒- ตตฺถายํ ปณฺฑิตภาวาทีนํ วิภาควิภาวนา. ธาตุกุสลตา, อายตนกุสลตา, ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา, ฐานาฏฺฐานกุสลตาติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิ ปณฺฑิโต. มหาปญฺญตาทีนํ วิภาคทสฺสเน อยํ ปาลิ:- "กตมา มหาปญฺญา:- มหนฺเต อตฺเถ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺ เต ธมฺเม ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตา นิรุตฺติโย ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ ปฏิภาณานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สีลกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สมาธิกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต ปญฺญากฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต วิมุตฺติกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ ฐานาฏฺฐานานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตา วิหารสมาปตฺติโย ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ อริยสจฺจานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สติปฏฺฐาเน ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สมฺมปฺปธาเน ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต อิทฺธิปาเท ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ อินฺทฺริยานิปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ พลานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต โพชฺฌงฺเค ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต อริยมคฺเค ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, @เชิงอรรถ: ^๑ สี. หาสุปญฺโญ ^๒ ม.อุปริ. ๑๔/๙๓/๗๗ อนุปทสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๘.

มหนฺตานิ สามญฺญผลานิ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตา อภิญฺญาโย ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตํ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา. ^๑- กตมา ปุถุปญฺญา:- ปุถุนานาขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาธาตูสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอายตเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาปฏิจฺจสมุปฺปาเทสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสุญฺญตมนุปลพฺเภสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอตฺเถสุ ญาณํ ปวตฺตตีติปุถุปญฺญา, ปุถุนานาธมฺเมสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานานิรุตฺตีสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาปฏิภาเณสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสีลกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสมาธิกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาปญฺญากฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาวิมุตฺติกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาวิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาฐานาฏฺฐาเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาวิหารสมาปตฺตีสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอริยสจฺเจสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสติปฏฺฐาเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสมฺมปฺปธาเนสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอิทฺธิปาเทสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอินฺทฺริเยสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาพเลสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาโพชฺฌงฺเคสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอริยมคฺเคสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาสามญฺญผเลสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุนานาอภิญฺญาสุ ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา, ปุถุชฺชนสาธารเณ ธมฺเม อติกฺกมฺม ปรมตฺเถ นิพฺพาเน ญาณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺญา. ^๒- @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๖๕/๕๗๐ (สฺยา) ^๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๖๖/๕๗๑ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔๙.

กตมา หาสปญฺญา:- อิเธกจฺโจ หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺฐิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล ^๑- สีลานิ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเปฯ ปาโมชฺชพหุโล อินฺทฺริยสํวรํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเป ฯ ปาโมชฺชพหุโล โภชเน มตฺตญฺญุตํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเปฯ ปาโมชฺชพหุโล ชารคิยา นุโยคํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล ฯเปฯ ปาโมชฺชพหุโล สีลกฺขนฺธํ ฯเปฯ สมาธิกฺขนฺธํ. ปญฺญากฺขนฺธํ. วิมุตฺติกฺขนฺธํ. วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺธํ ปริปูเรตีติ ฯเปฯ ปฏิวิชฺฌตีติ. วิหารสมาปตฺติโย ปริปูเรตีติ. อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌตีติ. สติปฏฺฐาเน ภาเวตีติ. สมฺมปฺปธาเน ภาเวตีติ. อิทฺธิปาเท ภาเวตีติ. อินฺทฺริยานิ ภาเวตีติ. พลานิ ภาเวตีติ. โพชฺฌงฺเค ภาเวตีติ. อริยมคฺคํ ภาเวตีติ ฯเปฯ สามญฺญผลานิ สจฺฉิกโรตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺฐิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล อภิญฺญาโย ปฏิวิชฺฌตีติ หาสปญฺญา, หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺฐิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล ปรมตฺถํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ หาสปญฺญา. ^๒- กตมา ชวนปญฺญา:- ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนินํ ฯเปฯ ยํ ทูเร ^๓- สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ทุกฺขโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ยา กาจิ เวทนา ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ สพฺพํ วิญฺญาณํ อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ทุกฺขโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. จกฺขุ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ. อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, ทุกฺขโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา กตฺวา รูปนิโรเธ นิพฺพาเน @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ปามุชฺช... เอวมุปริปิ ^๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๔/๕๘๒ (สฺยา) ^๓ ก. ยนฺทูเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๐.

ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา ฯเปฯ เวทนา ฯเปฯ สญฺญา. สงฺขารา. วิญฺญาณํ. จกฺขุ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ชรามรณนิโรเธ ^๑- นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา รูปนิโรเธ นิพฺพาเน ^๒- ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. เวทนา ฯเปฯ สญฺญา. สงฺขารา. วิญฺญาณํ. จกฺขุ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ชรามรณนิโรเธ นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺญา. ^๓- กตมา ติกฺขปญฺญา:- ขิปฺปํ กิเลเส ภินฺทตีติ ^๔- ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ นาธิวาเสติปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ฯเปฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม นาธิวาเสติปชหติวิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ ราคํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมตีติ ติกฺขปญฺญา, อุปฺปนฺนํ โทสํ ฯเปฯ อุปฺปนฺนํ โมหํ. อุปฺปนฺนํ โกธํ. อุปฺปนฺนํ อุปนาหํ. มกฺขํ. ปลาสํ. อิสฺสํ. มจฺฉริยํ. มายํ. สาเฐยฺยํ. ถมฺภํ. สารมฺภํ. มานํ. อติมานํ. มทํ. ปมาทํ. สพฺเพ กิเลเส. สพฺเพ ทุจฺจริเต. สพฺเพ อภิสงฺขาเร ฯเปฯ สพฺเพ ภวคามิกมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมตีติ ติกฺขปญฺญา, @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ชรามรณํ นิโรเธ ^๒ ฉ.ม. อยํ น ทิสฺสติ @^๓ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๕/๕๘๔ (สฺยา) ^๔ ฉ.ม. ฉินฺทตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๑.

เอกสฺมึ อาสเน จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ สามญฺญผลานิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย ฉ อภิญฺญาโย อธิคตา โหนฺติ สจฺฉิกตา ผสฺสิตา ปญฺญายาติ ติกฺขปญฺญา. ^๑- กตมา นิพฺเพธิกปญฺญา:- อิเธกจฺโจ สพฺพสงฺขาเรสุ อุพฺเพคพหุโล โหติ อุตฺตาสพหุโล อุกฺกณฺฐนพหุโล อรติพหุโล อนภิรติพหุโล พหิมุโข น รมติ สพฺพสงฺขาเรสุ, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โลภกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โทสกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โมหกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา, อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โกธํ ฯเปฯ อุปนาหํ ฯเปฯ สพฺเพ ภวคามิกมฺเม นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺญา"ติ. ^๒- เอวํ ยถา วุตฺตวิภาคาย มหติยา ปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา "มหาพุทฺธี"ติ วุตฺตํ. อปิจ อนุปทธมฺมวิปสฺสนาวเสนาปิ อิมสฺส เถรสฺส มหาปญฺญาตา เวทิตพฺพา. วุตฺตํ เหตํ:- "สาริปุตฺโต ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ อนุปทธมฺมวิปสฺสนํ วิปสฺสติ. ตตฺริทํ ภิกฺขเว สาริปุตฺตสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนาย โหติ. อิธ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เย จ ปฐเม ฌาเน ธมฺมา วิตกฺโก จ ฯเปฯ จิตฺเตกคฺคตา จ ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา จิตฺตํ ฉนฺโท อธิโมกฺโข วิริยํ สติ อุเปกฺขา @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๖/๕๘๔ (สฺยา) ^๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๗๗/๕๘๕ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๒.

มนสิกาโร. ตฺยาสฺส ธมฺมา อนุปทววตฺถิตา โหนฺติ, ตฺยาสฺส ธมฺมา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ, วิทิตา อุปฏฺฐหนฺติ, วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ. โส เอวํ ปชานาติ `เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ, หุตฺวา ปฏิเวนฺตี'ติ. โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรติ, โส "อตฺถิ อนุตฺตรึ ^๑- นิสฺสรณนฺ"ติ ปชานาติ. ตพฺพหุลีการา อตฺถิเตฺววสฺส โหติ. ^๒- ปุน จปรํ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ. ตติยํ ฌานํ. จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อากาสานญฺจายตนํ. วิญฺญาณญฺจายตนํ. อากิญฺจญฺญายตนํ. สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหติ, โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหิตฺวา เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา, เต ธมฺเม สมนุปสฺสติ "เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ, หุตฺวา ปฏิเวนฺตี"ติ. โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรติ, โส "อตฺถิ อุตฺตริ นิสฺสรณนฺ"ติ ปชานาติ. ตพฺพหุลีการา อตฺถิเตฺววสฺส โหติ. ^๒- ปุน จปรํ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหติ, โส ตาย สมาปตฺติยา สโต วุฏฺฐหิตฺวา เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา, เต ธมฺเม สมนุปสฺสติ "เอวํ กิรเม ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ, หุตฺวา ปฏิเวนฺตี"ติ. โส เตสุ ธมฺเมสุ อนุปาโย อนปาโย อนิสฺสิโต อปฺปฏิพทฺโธ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทีกเตน เจตสา วิหรติ, โส "นตฺถิ อุตฺตรึ นิสฺสรณนฺ"ติ ปชานาติ. ตพฺพหุลีการา นตฺถิเตฺววสฺส โหติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุตฺตริ ^๒ ม. โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๓.

ยํ โข ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย "วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สีลสฺมึ, วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยสฺมึ สมาธิสฺมึ, วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย ปญฺญาย, วสิปฺปตฺโต ปารมิปฺปตฺโต อริยาย วิมุตฺติยา"ติ. สาริปุตฺตเมว ตํ ^๑- สมฺมา วทมาโน วเทยฺยา"ติ. ^๒- เอวํ มหาปุถุหาสชวนติกฺขนิพฺเพธิกภาวปฺปตฺตาย มหติยา พุทฺธิยา สมนฺนาคตตฺตา เถโร มหาพุทฺธีติ อตฺโถ. ธมฺมนฺวยเวทิตา ปนสฺส สมฺปสาทนียสุตฺเตน ^๓- ทีเปตพฺพา. ตตฺถ หิ สพฺพญฺญุตญาณสทิโส เถรสฺส นยคฺคาโห วุตฺโต. อชโฬ ชฬสมาโนติ สาวเกสุ ปญฺญาย อุกฺกํสคตตฺตา สพฺพถาปิ อชโฬ สมาโน ปรมปฺปิจฺฉตาย อตฺตานํ อชานนฺตํ วิย กตฺวา ทสฺสเนน ชฬสทิโส มนฺทสริกฺโข กิเลสปริฬาหาภาเวน นิพฺพุโต สีติภูโต สทา จรติ นิจฺจํ วิหรตีติ อตฺโถ. ปริจิณฺโณติ คาถา เถเรน อตฺตโน กตกิจฺจตํ ปกาเสนฺเตน ภาสิตา, สาปิ วุตฺตตฺถาเยว. สมฺปาเทถปฺปมาเทนาติ อยํ ปน อตฺตโน ปรินิพฺพานกาเล สนฺนิปติตานํ ภิกฺขูนํ โอวาททานวเสน ภาสิตา, สาปิ วุตฺตตฺถาเยวาติ. สาริปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณณา นิฏฺฐิตา. ----------------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๔๓๓-๔๕๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=33&A=10007&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=10007&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=396 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8049 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8148 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8148 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26